Tweede Verantwoordinge Eens eenigen Sendbriefs, Eerst aen-getast zijnde by Doctor Lambertus Danevs, Ende nu andermael by den Predicanten tot Delft

[p. fol. ccc xxviiiv]

Dat tweede Capittel.

Dat die Predikanten my onrechtelijck beschuldighen in't gene sy self schuldich ende strafbaer zijn, na sulc haer doen.
J.

GHevraecht om raedt van een Persone als voor staet Cap. 1. Art. 1. hebbe ic den selfden in besloten brief geantwoort na zijn ghelegentheyt. die merckte ick uyt zijn schrijven aen my, sodanich te zijn dat hy inde meyninge stont datter nu een ware sichtbare Kercke is, ende oock datmen die voornemelick kennet aende ware leere. Maer ick en stont alsdoe, stae oock als noch niet in sulcke meyninghe. doch om desen goeden man niet op te houden met lange disputatien van sulcx, hebbe ick my hen daer in willen ghevoechlijck dragen ende sulcx doorgaens genomen als oft soo ware. Volgens 'twelcke ick gheseyt hebbe datter is een sienlijcke Kercke, die by wijlen uyten oogen verdwijnt, ende een onsienlijcke Kercke die van beginne was ende &c. Ten eynde toe sal blijven. die leden van dese achte ick altesamen salich, maer niet alle die leden van d'ander, te weten vande sienlijcke Kercke. Hier op rade ick hem dat hy benaerstige te worden een litmaet aen die onsienlijcke Kercke of aen 'tgeestelijcke lichaem Christi. waer toe dat? om in dat licht des werelts verlicht te worden ende Christi des waren herders stemme te mogen sekerlijc kennen. ⁺ Om nu in dit licht het licht te mogen sien rade ick hem eerst ende voor al tot suyveringe zijns herten (dese sullen Godt sien) dat is om een klaer ooge te krijgen 'twelc al't lichaem oock licht maeckt, ende also in't licht die waerheydt te kennen. Want sonder waerheyts kennisse te hebben en mach niemant inder waerheydt weten wat die ware Leere ende Kercke sy. Het middel om te komen aen sulcke kennisse der waerheydt segge ick uyt des waerheyts woorden selve, te wesen datmen blijve in Christi woorden: dese ⁺

⁺zijn (na de selve zijne woorden) ons selve te verlaten, hen na te volgen ende also zijn jonger te worden. Voorts rade ick hem dat hy sonder waerheyts kennisse te hebben, sich geensins en begeve in eenighe Kerck, geloof, of Leere, of sich niet en onderwinde van iemandts lere te oordelen. O dede elck so, daer soude min twistens oordelens ende verdoemens zijn in gelovens saken. Daer op segge ick voort dat hy so doende middeler tijt niet onsalich en is of verdoemt: of hy schoon niet en is in eenige uyterlijcke Kercke, ende of hy noch al schoon, soo lange hy onseker is, die Ceremonien ende predicatien ontbeert. Want soo doende als voorschreve is, komt of is hy in Christo selve en heeft in hem het wesen alder Ceremonien, die sonder het wesen te hebben niemanden en mogen saligen, immers schaden, so dese Predikanten self bekennen, Pag. 55. l. 21. Hy heeft daer by oock (segge ick) die Godtlijcke schrift, die sekerder is dan aller menschen glosen: omme die, soo lange hy geen ware lere en weet te bekomen, te lesen. 'twelck geschiedende met een aendachtigen ernst, om Godes wille te doen ende met een gelovich gebedt, om verstant ter salicheyt nodich zijnde, sal hy in een ure lesens ontwijfelijc konnen verstaen meer quaets ende goedts, dan hy daetlijc in een jaer sal konnen laten ende doen: waer nae ende niet na hoghe ende curieuse questien men behoort inden Heere te arbeyden. Siet lieve leser, dat is die hooft-somme van desen brief, die den Doctor Daneum ende oock den Delfschen Predikanten so seer mishaecht, dat d'een na d'ander tegen desen eenvuldigen brief heeft bestaen te schrijven.

+ Psal. 35. 10.
Mat. 5. 8.
Mat. 6. 22

+ Joan. 8. 31. 32.

+ Mat. 26. 24.

I J.

Denct nu iemant wat my porret omsulcx alhier te stellen? die sal verstaen 'tselve veroorsaeckt te zijn door die over grote onbillicheydt die dese predikanten betonen tegen den selven brief, daer inne: dat sy meer eyschen van my in dese brief dan men vint by iemant van alle die Propheten, van den Euangelisten, ⁺vanden Apostelen, Jae vanden Heere selfs inden Bybel gedaen te zijn geweest. my is niet onbekent dat de Heere in die liefde tot Gode ende den menschen behelst alle dat ter salicheyt nodich is, ja ooc dat hy den gantschen wet ende Propheten begrijpt inden wet der naturen: Maer daer by weet ick oock wel dat het ons Heere daer by niet heeft laten blijven, sonder sulcke zijne hooftwetten breder te verklaren door den Propheten: Euangelisten ende Apostelen. So hadde ick totten voorsz mijnen vrunt wel mogen ophouden met het schrijven alleen van dese korte woorden: en begeeft u in genen Kercke sonder eerst seker te zijn dat het is die ware Kercke Godes. Maer want ick duchte dat hy sulcke mijn seggen niet genoechsaem verstaen soude hebben so verklaerde ick die selve mijne woorden wat naecter, so in mijn brief aen hen in questie synde, gesien mach worden.

+ Die predikanten eysschen onbillijcke saken van Coorn.

I I J.

Daer ick nu segghe dat dese Predikanten meer van my eyschen dan men vindt by yemandt inde Heyliger Schrift gedaen te zijn gheweest, verstae ick also: te weten datmen inde gantsche bybel op een plaetse, ick swijghe in eenighe Propheten, in eenen Epistel Pauli, Petri, Jacobi, ofte Joannis, niet sal vinden eenrehande sake op sich selfs volkomenlijc van Methodice met alle zijnen ommestanden ghehandelt: niet teghenstaende men meest al hier ende daer door den geheelen Bybel, aen verscheyden stucken ende plaetsen sulckx rijckelijck ende ghenoechsaem kan bevinden: ⁺Laet ons hier stellen (by exempele) het 13. Capittel. des 1. briefs totten Corintiers. Moetmen niet bekennen dat d'Apostel daer met enckel opset handelt vande liefde? moetmen ooc niet seggen dat hyse daer heerlijck, loffelijc ende konstelijck voor oogen stelt? vrylick ja. Maer ist daer al datmer af mach seggen? souden sulcke vragers als die Predikanten hier zijn tegen my, ooc den Apostel Paulo niet mogen vragen. Wat die liefde is? wat haer Proprium ofte rechte eyghenschap is? hoemer aen kompt? wat die wech daer toe is? ofte wy daer oock wat toe doen? wat het is dat wy om haer te verkrijghen moeten doen? hoe langhe wy sulckx moeten doen, wanneer, ende hoemense verkrijcht, oock waer by yemandt mach weten (dat doch eens onwetende jae onghevoelende

+ Een sake nergens op een plaetse inde H. Schrift geheel met alle haren ommestanden beschreven.

[p. fol. ccc xxixr]

vrage is) datmense heeft verkregen? dat alles en noch al veele meer souden sulcke curieuse vragers den Apostel mogen vraghen. want hy sulcx daer niet en schrijft ende mitsdien (na deser luyder seggen) den menschen oock noch gants onseker laet. want al ist schoon altemael waerachtich (souden dese Predikanten ooc mogen seggen) dat d'Apostel daer schrijft te weten vande nootsakelicheyt van't hebben der liefden, hoedanich sy is, wat sy werckt ende wat sy niet en werckt ende oock van hare onophoudelijchz, so is dat noch al te generael ende in't hondert ghesproken, indien men des Apostels brief daer wilde handelen so die Predikanten doen met dit mijn arm briefken.

I I I J.

Maer met wat recht, syluyden sulckx den Apostel afvragen souden, kan elc licht mercken die maer merct dat d'Apostel daer schrijft een brief inhoudende dinghen noodtsakelijck zijnde na 'tgene hy Paulus wiste byden Corintier om te gaen, ende niet een eygen boeck vande liefde. so kan nu ooc licht elc mercken dat ic in desen brief (so kort zijnde) niet en hebbe willen, immers oock niet mogen stellen de beschrijvinghe, aert, eygenschap, gedaente, werck, vrucht, eynde ende in summa allen ommestanden van een, swijghe van elck van alle, die saecken waer van ick in mijnen brief roere. Lieve wanneer soude mijnen brief geendiget zijn, so ick daer hadde willen schrijven alle 'tgene ick wel met alle zijnen ommestanden souden weten te schrijven vanden waerheyt? van haer kennisse? van't verlaten van ons selven? van't navolghen Christi? (heeft een Godvruchtich man zijn meeninghe van dit alleen ooc genoech konnen uytspreken in drie boecken?) vande suyveringe des herten? van't wel lesen der H. Schriftuer? so van elc der andere stucken in mijnen brief gheroert zijnde? was dat dan mijn voornemen so luttel als icx wiste my onmogelijc te zijn: soude ick soo onbedacht zijn ende bestaen in een ofte twee bladen Papiers van alle die saken te samen volkomentlijc elc met alle syne ommestanden te schrijven? dat sal ick my wel wachten. Immers in dit teghenbericht op desen mijnen brief doen sy 'tselve niet, daer sy doorgaens selfs schuldich werden, in't geene daer van sy my t'onrecht beschuldighen. dit wil ick nu tonen, na dat ick eerst wat gesproken sal hebben van die onbeleefde beschuldigingen, daer met sy arbeyden my te beschuldigen, daer toe sy doch niet uyt lusten (soo ick gelove) maer uyt enckele noot zijn gekomen.

V.

Want sy met sulcke onnutte ja spotlijcke (machmen een ding met syn selfs namen noemen) vragen doorgaens voort komen ter plaetsen daer sy hem schamen tegen die waerheyt by my plat ende vast geseyt, te spreken, ende nochtans onwillich zijn die onlochbare waerheyt (om datse by my wert verhaelt te eeren met een goetrontsche belijdinge. dit sietmen door heur gantsche boeck ende wel naectelijck in heur voor-reden. In welcx ij. zijnde Linea 3. sy verhaelt hebbende eenighe hooft saken daer af ic vele (so sy seggen) spreke, seggen dese woorden, 'twelck altesamen prijselijcke ja nodige dingen zijn, tot de welcke die menschen niet genoech vermaent konnen werden. Al ist nu so dat ick dan van nodige ende prijselijcke dingen veele spreecke, soo en prijsen syluyden (welcker prijs ick niet en soecke) my daeromme nochtans niet. Maer uyt heur eygen duncken daer by stellende een ander eynde, daer toe ick sulcx soude spreken: komen sy inde derde zijde voort met veele curieuse ende ydele vragen: daer van hier voor in mijn antwoorde op haer voor-reden oock wat is gehoort: ende daer van ick hier nu ooc een deel wil stellen waer by die onpartijdige Leser sal konnen mercken, of dese Predikanten ooc al onpartijdelijck, oprechtelijck ende Christelijck in desen handelen: ende niet veel eer even soo onwijselijck, als die selfden balc in 't ooge hebbende den splinter uyt des naestens ooge bestont te willen trecken.

V J.

Die Predikanten vragen inden voor-reden Pag. 3. l. 16. Hoe lange men in Christi woorden blijven ende den wille Godes doen moet, eermen een waer lidtmaet Christi wort? antwoordt, tot datmen ghevoelt dat het leven Christi in ons komt, ende dat wy so worden van Christi aert, dat wy onse vyanden uyter herten konnen lief hebben. Dan bevintmen datmens is geworden inder waerheyt. maer daer mede en houtmen dan niet op in Christi woorden te blyven ende den wille Godes te doen. ⁺Sy vragen hoe lange men een lidtmaet Christi moet zijn, eermen die kennisse der waerheyt door den Geest Christi verkrijcht? Tot datmen ontwijflicken den stemme Christi kent ende die alleen na volcht, maer den vreemden niet. doch en is dit niet anders gevraecht, dan hoe lange moet iemant een musijcker geweest zijn, eer hy die mysijck kent? Is dat al wijslijck gevraecht? zijn alle menschen gelijcke ernstich ende lustich tot die kennisse der waerheydt? Liefde leerdt die musijcke (somen seydt) ende lust totter waerheyts kennisse ledet daerwarts, d'een spoedelijck, d'ander lancksaem, elck na grootheyt der begeerten. Sy vragen hoemen sal weten ofmen gekomen is totte kennisse der waerheyt? ⁺ wie kan uyt sulcke vragen anders mercken dan dat die vragers die waerheyt niet en kennen dan van hooren seggen? so spreken die blinden vande verwe: maer die oogen heeft siet in't licht wit swart ende ander verwen, die hy sekerlijc kent ende weet te onderscheyden. ⁺Alst voorseyde komt (seydt die Propheet) dan sullen sy weten datter een Propheet onder henluyder is geweest: dat is geseyt alst ghevolchde ding het voorseyde woort ghelijck is. Wat voorseydt Christus? dat die waerheyt van ons ghekent zijnde ons vry sal maken. waer af? vande dienstbaerheyt der zonde, ⁺welcke vryheydt dese Predikanten selve stellen voor't effect ofte werc vande kennisse der waerheyt.

+ Voor-reden pag. 4. l. 18.

+ Pag. 35. l. 23.

+ Ezech. 33. 33.

+ Pag. 36. l. 14.

V I J.

Men laet my nu wederomme eenmael al hier gheoorloft zijn dese Predikanten een vrage te vragen: ⁺te weten waer by syluyden houden dat yemandt mach weten of dese vrymakinghe vande dienstbaerheydt vande zonde in hem geschiedt is: Wat sullen sy antwoorden? dat dit een curieuse ende onnutte vrage is? dat mach ick met waerheyt seggen van meest alle heure vragen in dit haer boec, maer syluyden geensins van dese mijne vrage.

+ waer by yemandt mach weten, of hy vry ghemaeckt is vande zonde.

[p. fol. ccc xxixv]

⁺Want sy selve seggen hier, dat sonder de vrymakinge vande dienstbaerheydt der zonden, die salicheyt niet en bestaet. Wat sullen sy my dan hier antwoorden? mogelijck, datmen dan vry gemaect is vande zonde, niet als die gelovige niet meer en zondicht, twelck hier ter werelt (so sy seggen) in niemanden en wort, ⁺ maer als die zonde in hen niet meer heerschapt of gebiedt. ick vrage nu wat heerschappen, of ghebieden is? men sal my antwoorden, eenen anderen met macht te bevelen 't gene hy zijns ondancx moet gehoorsamen. daer uyt volcht wederomme dat dienstbaerheyt is een anders beveelen zijns ondancx te moeten gehoorsamen. Hier uyt volcht mede, dat also wie 'tgene hy wil doen, niet en mach, ende 'tgene hy niet en wil doen, moet doen, noch is een eyghen dienstbaerheyt, ende dat een ander noch over hem heerschapt ofte gebiet. ⁺Nu houden die Predikanten met haer hooftleeraers dat d'Apostel Paulus selve moste doen't quade dat hy niet en wilde ende 'tgoede dat hy wilde niet en mocht doen, ende dat sulckx oock in desen leven altijt geschiedt in d'alderheylichste Christenen. Wie was die so heerschapte in Paulo? sy sullen my moeten antwoorden (soo sy dat op Paulum duyden) die inwonende zonde. Wel aen. wat mach hier anders uyt volghen dan dat die zonde noch heerschapte inden Apostel Paulo? so was hy dan ooc een knecht vande zonde ⁺die hy diende. So en was hy dan ooc geen knecht Christi, noch en diende hem niet. want niemant, seyt Christus, en mach twee Heeren dienen. Soude dan die uytverkoren Apostel Christi gelogen hebben in't beginsel van synen brief totten Romeynen selve.

+ Pag. 36. l. 15.

+ wanneer ene sonde in yemande heerschapt.

+ Rom. 7. 19.

+ Mat. 6. 24.

V I I J.

Daer noemt hy hem self een dienaer Jesu Christi. Dat luydt alte lelijck. Op die wijse en spreeckt oock dese Apostel selve niet vande ⁺dienstbaerheydt ende vrymakinge der zonden, ende op meer andere plaetsen. daer segge ick noch betoont dese selve Apostel immers wel klaerlijck, dat die dienstbaerheydt der zonden staet onder die Heerschappende ghebiedinge der zonden, over den mensche die uyt knechtlick vrese het quade niet en wil, maer nochtans moet doen, ende uyt huyrlingsche hope 't goede gaerne soude doen, maer sulcx oock niet en vermach. sodanighe hinckers over beyde zijden, Ja verkochte slaven onder die zonde, maken dese Predikanten noch al't leven door die alder vroomsche Christenen, Ja oock dat uytverkooren vat Christi selve. Dats een kleyne eere die sy den Christenen, ⁺Paulo, Ja Cristo selve (als die den zijnen niet inder waerheydt vry soude konnen maken) met sulcke hare glosen aendoen. Ende hier mede bewijsen syluyden oock hoe weynich sy inder waerheydt verstaen des waerheyts werck of effect, te weten vrymakinge van zonden, daer van sy uyt lesen, maer niet uyt ondervinden schijnen te spreecken. Ghemerckt elck verloste slave uyter Turcken handen, by iemandt gevraecht zijnde waer by hy wiste, dat die ghene die hem belooft hadde te verlossen, waerachtich waer, ende waer by hy die waerheyt kende: te rechte soude antwoorden moeten, om dat ick ondervinde dat 't gene hy voorseydt heeft sulcx gheworden is, te weten dat hy my verlossen ende ick vry worden soude, want ic worde niet meer gedwongen van iemanden anders iet te doen of te laten tegen, maer doe van selfs alles na mijnen wille.

+ Rom. 6. 26. 18. 10. 20.

+ Joan. 8. 36.

I X.

Sodaniger blinde vragen (op dat ick weder-keere daer toe ickx liete) vinde ick in dit boecxken veele meest alle sodanigen onbevoelicheyt, onwetenheyt, of geheele onversochtheyt, met brengende, als of iemant van pijnlicke gicht lange gequelt zijnde geweest ende eenich Medecijn-meesters raet op zijn beloften van genesinghe gevolcht, ende door dien ware (niet waenlijcke) gesontheydt verkregen hebbende niet sekerlijck weten en soude moghen, ja moeten, dat hy die pijne quijt ende genesen, oock dat die Medicus in zijn beloften waerachtich ware. Dat zijn die ⁺vruchten vande geestlose Lettersche Ja Hypokrijtsche kennisse die dese Predikanten genoech achten om die ware uyterlijcke Kercke by te kennen, ja die sy oock houden voor waerachtich ende niet onvruchtbaer, maer bequaem om met sulcke kennisse anderen te leren. Dat is om blindelijc anderen met sich selfs inde grachte te leyden.

+ Pag. 19. lin. 4. 6. Pag. 10. 4. etc.

X.

Beneven eenighe meer andere sodanighe uytsluypelijcke vraghen, so vragen dese ⁺Predikanten mede hoe wijt sich uyt sal strecken de kennisse diemen behoeft, om vander waerheyts Lere te oordelen? of ick sulcken kennisse meyne, daer door een mensche sekerlijck kan oordelen van alle puncten der Lere, die hy souden moghen voorkomen, ende tot alles soude konnen segghen dats recht, dats onrecht? Maer want ick hier af meyne te handelen hier na, als ick konne te spreken vande saken tusschen dese Predikanten ende my in geschille staende, ende namentlijc of die ware Lere een seker kenteken is vande ware kercke: so stel ick die uyte en kome nu tot eenige vragen die ic henluyden met vele meerder redenen wettelijck soude mogen vragen: als die in een boec in druc voor alle de werelt uytgegeven, immers wel behoordt hadden een volkomen werck te maken: daer inne geen middelen en gebreken ende daer sy den lesers onseker latende niet en behoorden alte generalijck in't hondert te spreken. De Leser sal uyt dit kleyn deelken licht konnen mercken wat menichte ic hier meer soude hebben moghen stellen. Ende want dit kleyn deelken noch menichvuldich is hebbe ick 't selve oock willen deylen in twee. Waer van d'eerste by desen Predikanten selve worden gestelt tot eenen vasten ende sekeren grondt, waer aen iemant sal bevinden dat hy tot de kennisse der waerheydt is gekomen, met verwerpinghe ⁺mijns seggens voor (niet qualijck maer) alte generalijc gesproken. Ende d'andere tot verscheyden andere saken by den Predikanten aenghewesen worden, in't wilde ende sonder alle middelen.

+ Pag. 39. 1

+ Pag. 35. 32.

X J.

Om dan van dese laetste soorte eerst wat te segghen beroeren die selve die 1 reyniginge 2 lidtmaet Christi worden, die 3 Kercke, ende 4 Leere 5, want de Predikanten verklarende ⁺haer verstant hoemen het inwendighe eerst moet reynighen seggen dat sy daer toe ghenoech oordelen te zijn, datmen een ern-

+ Matth. 26. 26.

[p. fol. ccc xxxr]

stich voornemen ende goet beginsel hebbe, om hem selven te reynighen ende zijn leven te beteren. Merckt leser, ick handele van het⁺ reynigen inwendich, daer door, alst ooghe eenvuldich is het gantsche lichaem licht is. Met sulcken ooge vanden etter der zonden gesuyvert synde kanmen in't licht der ghenaden recht oordelen vande Kercke ende Lere. Hier inne schelen wy soo veele, dat ick segghe dat met een ooge dat door den vuylen etter der zonden verduystert is gheen waerheydt (in Godtlijcke saken daer af wy handelen) en mach bekent worden: waer tegen dese Predikanten segghen dat het genoech is om hier⁺ af te oordelen datmen een ernstich voornemen ende goedt beginsel hebbe tot die reyniginge. Ja voorwaer, soude 't voornemen ende beginsel genoeg syn daer toe alwaer 't ooge noch duyster? Wie mach dat soo licht gheloven als sy dat lichtelijck seggen? soude dan die blinde nu al beginnende te sien Mannen-voor Bomen (dat al wat meer was dan een goet voornemen of beginsel om hem self te reynigen) dan wel recht hebben konnen oordelen, vande gedaente des aensichts der boomschijnende mannen? Neen. die waerheydt indesen en mach van geen oge, dat noch vermits den vuylen etter der sonden (so mijn brief recht houdt) verduystert is, recht gesien worden. Dat waer een waen, maer geen waer ghesichte. Soo doende soude men wel arbeyden om 't volck in blintheyt te houden, om 't selve na goetduncken te mogen leyden. Maer laet ons nemen dat dit verstant der Predikanten in desen recht ware (alst geensins en is) soo machmen hen-luyden, na hen-luyden eyghen wyse van doen, hier immers met goeden voege oock vragen: Waer by salmen weten dat het voornemen ernstich is? hoe groot dat die ernst moet wesen? waermense haelt, ende hoemer aen komt? buyten of met des menschen toe-doen? also mede van't goet beginsele. Dit stellen dese mannen hier niet in een gedruckt boec, willende mijn welgestelde middelen in een besloten brief doen schijnen ghebreck te hebben. Is dit haer seggen hier dan ooc niet al te generael in't hondert gesproken? Wie wort door sulcken raet niet meer onsekerder, swijge sekerder, dan te voren?

+ Matth. 6. 22.

+ Pag. 15. 6.

X I J.

Sodanighen onsekeren raet geven sy mede in die middelen om een geestelijc lidt aen't ⁺ Lichaem Christi te worden. datmen sodanigen lidt daer aen bestaet te worden bekennen syluyden (volgen 't seggen mijns briefs) voor al nodich te zijn. Maer wat seggen sy daer toe nodich te zijn? gheloove ende bekering, ende dit ter navolginge vande Apostelen. wel aen, ich eysche oock reyniginge inwendelijck ter navolginghe van den Heere. daer op subtiliseren sy met veel onnutte vragen. Of men hen-luyden nu hier oock vraechde, wat ghelove dit moet syn? sy sullen met d'Apostel antwoorden een gelove met gantsche herten. Vraecht hen-luyden dan een, die sulck ghelove noch niet en heeft oft en kent, hoemen sulcken ghelove verkrijcht, te weten sonder of door 't bidden: wat sullen die Predikanten hier seggen sonder bidden? hy sal vragen waer aen dat hy't sal kennen alst in hem komt oft oock een recht ghelove is? Item wat d'onderscheyt is tusschen een geloof van herten ende van gantscher herten? ooc of dat dan een volmaect, of onvolmaeckt gelove is? wat sullen dese Predikanten al wercx vinden om sulcx te beantwoorden? seggen sy dan, datmen het gelove niet en verkrijcht, dan door't middel van bidden, so sal hy hem vragen, sal ick dat verkrijghen door ongelovich of door gelovich bidden: men sal hem antwoorden wat niet uyten gelove geschiet, is sonde. Soo is ooc het ongelovich bidden sonde, ja 't is niet anders dan zonde, soo Beza leerdt Confes. Christi à fidei Cap. 4. Art. 16. doort hanteren van zonde en verkrijchtmen vande Heyligen Gode sulcken salichmakende gave niet. so dan dese vrager seydt, hoe mach ick gheen gelove hebbende gelovich bidden om 't ghelove? Wat sullen sy antwoorden? dat gheve ick dese Predikanten te bedencken, ende mitsdien mede of sy met het aenwijsen van sulcke hare middelen den menschen niet in't hondert wijsen, in onsekerheyt laten, ja in helpen ende verstijven.

+ Pag. 15. 21.

X I I J.

Aengaende die Kercke, wijsen sy wel aen (ten exempele vande Beroensers) om die te leeren kennen door 't proeven vande Leere ⁺ opten proefsteen der H. Schrifturen. maer hoe langhe sal dit proeven dueren? Hoe sullen sy weten of sy die getuychnissen der H. Schrifturen na haren eygentlijcken sinne verstaen? weten sy dit niet, hoe moghen sy seker zijn dat die Lere daer mede overeen stemt, of tegen is? die Schrift seggen dese Predikanten ⁺ en is so duyster niet of een mensch hebbende een goet natuerlijck verstant, ende sich des lesens arbeydt niet en laet verdrieten, en kan daer uyt wel vernemen wat het gene is dat die Propheten ende Apostelen gevoelt ende geleerdt hebben. Dat sy so ghenomen. maer met wat vrage sal ick (mach iemandt vragen, recht mogen wegen of mijn natuerlijck verstant goedt is? of ick arbeydts ghenoech daer toe doe: wat sekerheyt geven die Predikanten oock hier in desen? Wy komen nu opte Leere der waerheydt ende middelen by desen Predikanten gestelt om die te mogen kennen. So valt hier oock die vrage hoe sulcken leser die H. Schrift te recht sal mogen verstaen? of is sy so licht om verstaen datmer niemandts glosen op en behoeft? Hier ⁺ segdy neen toe, so achter in't boeck haer langhe reden vander uytlegginghen noodtsakelijcheyt naect verklaren. So doen ooc te degen wel die menichvuldige Commenten ende glosen by uwe leeraren daer op gheschreven. so behoeftmer dan glosen op. dit sullen ander luyder of des lesers eyghen glosen zijn. zijn 't ander luyder glosen, waer by sal hy weten, welcke onder alle die verscheydene, ja contrarie uytleggingen die waerachtige is? zijn't zijne eyghen glosen, hoe sal hy daer in versekert wesen? versekert segghe ick, sonder het ghewisse ghetuychnisse des heylighen geests? want sonder dat segdy hier datmens door een goedt natuerlijck verstandt mach ⁺weten ende verstaen so veele dit Historiale verstant betreft, by u luyden voor genoechsaem geacht om die uyterlijcke Kercke met te kennen. Maer die Predikanten bekennen hier selve ⁺ die H. Schrift niet so heel klaer te zijn, maer in eenige dingen te diep, om van een yder lichtelijck begrepen te werden. Dese dingen zijn dan ter salicheydt niet nut, of sy zijn daer toe nut. seggen die Predikanten hier toe neen:

+ Pag. 41. 19.

+ Pag. 45. 36.

+ Pag. 670.

+ Pag. 33. 36.

+ Pag. 42. 7

[p. fol. ccc xxxv]

so seggen sy ja tot een lelijck stuck. Vraechtmen wat? datter wat vergeefs van Gode door synen H. Geest in die H. Schrift is gedaen schrijven. So hooren dese Predikanten den menschen sodanige al-te diepe dingen ooc aen te wysen, of op dat sy om onnutte of om onmogelijcke dingen geen verloren moeyten en doen, in't naspeuren van 't gene daer af men die kennisse wel ontberen, of daer af men die gheensins verkrijghen mach. Die leser mach hier mede al licht oordelen in wat onsekerheyden die predikanten den menschen haer Leere gelovende doorgaens stellen: ende of sy niet te recht schuldich en zijn aen 't gene sy my onrechtelijck in pogen te beschuldigen.

X I V.

Sodaniger stucken soude ick een groot getal mogen hier stellen, soo't de moeyten waerdich waer, ende ick niet wel vast vermoede dat elck door't aenwijsen alleen van dese drie of vier, lichtelijck d'andere selfs sal konnen mercken. Sulcx stellen sy hier ende daer hoopelijck door't gantsche boeck. Maer de navolghende met meer andere stellen sy daer oock inne, daer sy mijnen brief (geen boeck) berispen als die niet verklaert en hebbe soo't wel behoorde (na't goedt-duncken van dese Predikanten) ⁺

hoe ende waer aen yemant bevinden sal dat hy ghekomen is totte kennisse der waerheydt. Hier af heb ick oock een weynich hier voor geroert, doch om datsy't hier aennemen te doen, soo willen wy metten kortsten eens sien hoe behoorlijck syluyden dit met enckel opset in dit ghedruckte boeck ghedaen hebben. Daer toe stellen wy ⁺ (seggen die Predikanten) desen grondt die vast ende seker is: Dat wy sonder sodanighe kennisse der waerheydt als die is, vande welcke Christus Ioa. 8. 31. spreeckt, daer op dese schryver (te weten vande brief) hier siet, niet salich en konnen werden.

+ Pag. 35. 33.

+ Pag. 36. 6.

X V.

Dit houde ick so metten Predikanten, van sulcke kennisse der waerheydt spreeckt mijn brief doorgaens, ende oock naemlijck te deser plaetsen sie ick daer op, soo die Predikanten hier oock self verklaren. Van dese vrymakinge van zonden hebbe ic hier in dit Cap. deyling wat gesproken. Dese stellen die Predikanten hier self tot een voorneemlijck ken-teken dat die mensche die waerheyt kendt, seggende die selve te wesen een effect, of werck der waerheyt. Daer uyt dan volcht dat sodanige vrymakinge nootlijc hier moet worden of wesen inden gelovigen mensche sodanighe kennisse der waerheydt hebbende. Nu sal dit effect vande waerheyts kennisse, te weten die vrymakinghe van zonden, in sodanigen kenner syn waenlijck inde toerekeninge alleen, of waerlijck in't wesen. niet waenlijck maer waerlijck, somen des waerheyts tuychnisse⁺ wil geloven daer hy seyt: Ist dat u die Sone vrymaect so zydy waerlijc vry. Men hoore nu die Predicatien van dese Predikanten, ende men lese die boecken vande vaders die sy veel lesen, namentlijc Calvijn, Beza, viret &c: wat geldet men sal bevinden dat syse al voor ketters lasteren, die daer geloven dat God door Christum wil ende mach den ghelovighen waerlijck van sonden vrymaken: soo veele schelet dat sy't souden geloven moghelijck te zyn, ja dat sy in sulcken ongelove der Godtlijcker beloften staende, selfs (ick swijge heure ghelovers) sulcke ware vryheydt ondervinden souden mogen. Is dat so: hoe mach yemandt sonder dit effect of werc der waerheydt, te weten die ware vrymakinghe van zonden in sich te bevinden, eenichsins weten dat hy gekomen is tot die kennisse der waerheyt. Siet daer die beloofde sekerheydt niet alleen in een onsekerheydt, maer in een vertwijfeltheyt verandert? want mach niemant weten dat hy de kennisse der waerheyt heeft, sonder haer werck of effect, namentlick die vrymakinge van zonden in sich te bevinden, 't welck der Predikanten segghen self met brengt, ende ic so warachtich houde als dat niemandt vuyr in syn blote hant mach dragen, sonder desselfs hittighe brandt te bevinden: ende en mach niemant die vrymakinghe van zonden waerlijck in sich bevinden, soo dese Predikanten ende heure schrijvers leeren ende schrijven, hoe ist moghelijck dat syluyden selve, of yemant van die henluyden in desen geloven, souden weten dat sy tot die waerheyts kennisse zijn gekomen? Is dat nu ooc al een gront ghestelt die vast is ende seker? soo belooftmen eenen gouden schat, ende men geeft een snoode kole, dromen, ende waen. Nadien nu dese Predikanten hier selve wel naectelijc schrijven dat wy sonder sodanighe kennisse waerheyt (dit zijn haer selfs woorden) niet ⁺ salich konnen worden: ende uyt haer eyghen woorden, predikatien ende boecken opentlijcken blijckt, dat sy houden dat by gheen mensch op aerden, hoe heyligh oock, soodanige kennisse der waerheyt en mach wesen, te weten die waerlijck ende niet waenlijck vrymaeckt: soo geve ick hier den leser te bedencken, wat kennisse der waerheyt ende salicheyt, oock wat sekere gront dese Predikanten met haren yvrigen aenhangers moghen hebben. Immers nadien dese Predikanten door 't gene hier uyt hare eygen woorden blijckt, selve noch niet en mogen weten, dat sy die kennisse der waerheyt hebben: met wat conscientie mogen sy wetende hem selfs blint te syn, ander blinden bestaen te leyden, ende anderen die waerheyt, die sy selve niet en kennen, te leren of kenlijck te maken? mach ooc yemant anderen leeren 't gene hy self niet en weet?

+ Joan. 8. 36.

+ Pag. 36. 8.

X V J.

⁺ Een ander merckteken stellen dese Predikanten daer noch by, om te oordelen ofmen die kennisse der waerheyt heeft ontfanghen, namentlijck datmen soeckt den wille Godes te volbrengen. Hier salmen henluyden wettelijck mogen vragen, of oock yemandt soeckt te volbrengen, 't gene hy onmogelijc gelooft om te geschieden? men sal moeten antwoorden neen. Hier af sietmen een merckelijck exempel aen Israel, die niet ghelovende mogelijck te zijn het beloofde Landt te winnen, ⁺

murmereerde ende te rugghe wilde keeren: aenden Coning David in 't op houden vant ⁺ bidden voor syn gestorven kint, aen Naman, ⁺ aenden genen die Jairum verkondichden dat zijn dochter was gestorven, ende aen meer anderen. ⁺ Vraechtmen den Predikanten voorts oft Godes wille is dat wy maer voor een deel, dan in 't geheel ende volkomelijc zijne geboden sullen gehoorsaemen, ick twijfele niet, sy en sullen moeten antwoorden, dat Godes wille is, dat wy sulcx in't geheel sullen doen. Geloven die Predikanten oock moghelijck dat yemandt

+ Pag. 36. 30.

+ Num. 13. 23. etc.

+ 1. Reg. 12. 22. 23.

+ 4. Reg. 5. 21.

+ Mar. 5. 35.

[p. fol. ccc xxxir]

hy sy so Heylich als hy wil, sulckx in Christo door Godes genade soude vermogen? sy sullen neen segghen. Sy en ghelovent dan niet mogelijc dat hier yemandt Godes wille soude volbrengen. Datmen niet mogelijc en gelooft, en soeckt of staet niemandt na om te verkrijgen of te doen, so ick nu bewesen hebbe. So en soeckt dan niemant henluyder Lere ghelovende, oock syluyden selve niet, om Godes wille te doen: hoe mogen syluyden dan doch hier aen seker syn, dat sy verkregen hebben waerheyts kennisse? Is dit haer beloofde ⁺sekere ende vaste gront? so mede, ende niet een haerken anders soudet toegaen met sich te bekeren tot Gode: twelck sy mede stellen tot een gront die vast ende seker soude syn, om daer aen te bevinden, dat wy gekomen souden zijn totte kennisse der waerheyt. want syluyden gevraecht synde, of sulcke bekeringe tot Gode geschieden moet ten halven al hinckende over beyden seyden? sullen antwoorden neen, als die 't selve geensins en willen lijden in mindere saken. Soo sal die bekeringhe gheheelijck ende volkomelijc moeten geschieden: dit houden sy voor onmogelijck. Want dit heet hem selfs met alle syne quaetheyt te verlaten, ende Christum met syne goetheydt so te aenkleven, datmens alles voor dreck acht, op datmen Christum gewinnet. daer door dan eyntlijck sulcke bekeerde metten recht bekeerde Paulo niet meer en leeft, maer Christus in hem, inden welcken hy't dan oock alles vermach. Soo bevindet sich nu naecktelijck datter geen onvaster ende onsekerder gront en is dan die Predicanten hier voor stellen, voor den ghenen die henluyder Leere gelove geve en aenhangen, ja ooc voor henluyden selve. Daer teghen moet ick als noch (oock na dese twede aenvechtinge mijns eenighen briefkens) die raedt ende middelen, in't selve mijnen briefken, voor oprecht ende seker houden, tot dat ick ander bescheydt of onderwijs verneme, dan ick hier bevinde by dese Predikanten, die arbeyden doorgaens met onverstant om my te beschuldighen in desen, daer in ick my noch (de Heere is mijn tuyge) int minste niet en mach beschuldigen, ende daer inne ick henluyden niet en kan, ja daer in syluyden hem selve, niet en moghen, ontschuldighen, niet alleen van datte, maer oock van openbare uytsluypinghe met sulcke onnutte vraginghen ende berispinghen, daer sy ghenootsaeckt waren heur dolinghen te kennen, of die waerheydt opentlijck te wederspreken.

+ Pag. 36. 41.