Tweede Verantwoordinge Eens eenigen Sendbriefs, Eerst aen-getast zijnde by Doctor Lambertus Danevs, Ende nu andermael by den Predicanten tot Delft

[p. fol. ccc xxviir]

Tweede Verantwoordinge Eens eenigen Sendbriefs, Eerst aen-getast zijnde by Doctor Lambertus Danevs, Ende nu andermael by den Predicanten tot Delft.

Eerste Capittel.

Inhoudende eenige stucken (uyt velen) daer inne der Predicanten niet oprechtelijck en handelen.
I.

INDE beantwoordinge opter Predicanten voor-reden Artijckel iiij. hebbe ick opt kortste, ic mocht een weynich, verklaert die ghestaltenisse des mans, aenden welcken gheschreven was dese mynen brief, nu in geschille staende. Dat was nodich, overmits de Predicanten doorgaens sich niet anders en ghelaten in haer Boeck, dan of ick geschreven hadde, niet een besloten brief, aen een sodanigen man, nu alreleye Leeringen al ghehoort of ghelesen hebbende, ende door dien in een sware twijffele staende: maer een open boeck in druck aen alleman, oock aen die, noch niemands leeringen gehoort of gelesen hebbende, noch in twifele zijn. Hier in dolen Predicanten groflijck, het zy dan uyt merckende onbedachtheyt, dat ick gaerne gelove, of uyt hatelijcke argelistigheydt, dat ick ongaerne vermoede: soo de Leser doorgaens in't lesen lichtelijck met handen tasten sal mogen: 'Twelck hier noch eens voor al gheseyt moste zijn, om dit mijn schrift niet te beswaren, ende den Leser te vermoeyen met het verhael van dien, soo dickmael als't wel behoeven soude: daer ick my dan sal laten vernoegen met aenwysinge alleen van dese ende de voor-gemelde plaetse, inde voor-reden Artijckel iiij.

I J.

Sodanigen twijfelachtigen raets-vragende man, hadde ick af-ghewesen van't hooren der onreyne menschelijcke glosen, tottet lesen vande suyvere Godlijcke Schriftuere, ende dat noch niet sonder middelen, maer mette vreese des Heeren, met ernst, met aendacht, ende met een hertelijck gebedt: seggende, dat hy wel in een paer uren tijdts so vele soude konnen lesen, dat hy een maend tijdts, ja een Jaer wercks ghenoech daer aen soude hebben, al en waert maer inde versakinge synes selves. Dit trecken dese Predicanten niet anders, dan of ick allen menschen van't hooren predicken wilde af-wysen op't lesen. Dat en is myne meyninge daer niet gheweest, dat en machmen uyt die myne woorden, tot een eenigen sodanigen man geschreven, geensins trecken: ende dat en sullen de Predicanten gheensins mogen bewysen oprechtelijck gehandelt te zijn.

Noyt, oock nerghens, hebbe ick gheseyt of ⁺ gheschreven, datmen gheen Predicanten behoort te hooren. Des niet-te-min bestaen de Predicanten, ter naest-voorsz oorsake ende oock plaetse, met vele woorden te bewysen, datmen uyterlijcke Predicanten behoort te hooren. Waert toe dient dat spiegel-lochten doch, anders dan om my, door sulcke henluyder verkeert duyden mijnre woorden, by alle man vuyl te maken? Sy willen immers, so ick sie, menichte van hoorders hebben. ^† Sy klagen van kleynen aenwas, ja oock van afval: Ende sy en bewysen niet, dat hare Pre-

+ pag. 69. 27

† Pag. 71. 3 De Predicanten arbeyden om 'tvolc haer Leere te doen geloven, ja aennemen, eer sy die bewesen hebben te zijn de ware Leere.

[p. fol. ccc xxviiv]

dicatien, of Leere, de rechte zy, so sy selve bekennen in dit boeck. Nu meyne ick niet, dat sy hier met willen, dat elck die predicatien der Catholijcken, Doperen, of Confessionisten soude horen. Neen, maer datmen alleen henluyden predicatie sal hooren. Wat helpt dan noch henluyder aenraden tot het hooren van hare predicatien, als sy den menschen niet ontwyfelijcken bewijsen dat die alleen zijn die waerachtige.

I I J.

⁺In desen mijnen brief totten voorbeschreven man, hadde ick geseyt dat die predicatie (by elck inden synen voor suyver geacht) mogelijck onsuyver ware, ende dat hy die niet en mochte kennen sonder eerst die waerheydt te kennen. Dit was sulcx so naeckt gestelt, dat het licht verstaen mocht worden uyt elck ongeleerde leeck, ic swyge van geleerde Predicanten. Des niet tegenstaende, trecken dese Predicanten 't selve verkeerdelijck, niet anders dan of ick daer by wilde segghen: Dat alle menschen soude mogen oordelen van een Leere die sy niet en kennen, niet gehoort ende niet geproeft en hebben. Sulcx heb ick noyt gedacht. Oock mede niet dat Predicanten een so wel geseyden woort, soo qualijck met goeder conscientien souden hebben moghen duyden.

+ P. 61. 16.

I I I J.

⁺Laet ons (seggen, die Predicanten) dan veel meer der. H. Schrifture geloven, dan desen Schryver, de welcke ons beveeldt den geest niet uyt te blusschen ende niet te verachten de Propheten, dat is de verklaringhe der H. Schriftueren. Wat kan een mensche die sulcx leest, oft met een partidich, of met een voor oordeel, daer uyt doch anders van my vermoeden, dan of ick strydende tegen die H. Schrift geschreven hadde? Datmen die Propheten soude verachten? Dat staet in desen mijn brief, noch in myne ander gheschriften nergens. Ick wyse hier tot het lesen der H. Schrifturen een mensche soodanich zijnde als voorstaet Capittel. 1. Art. 1. Daer uyt volcht niet dat ick elck daer af wyse, noch veele min, dat ick die Propheten verachten soude. Heet dat verachten vande Propheten of verklaringen der H. Schriftuer: soo heeft H. Geest selve, of wie 'tanders mach zijn, die⁺ den Beroensers onder wees, dat sy na 't gehoor die Heylighe Schrift souden lesen ende ondersoecken, of die oock alst hielt, die Propheten veracht. Dat sullen desen Predicanten niet seggen, want sy prysen dat selve. Dit selve doe ick hier oock in mijnen brief, daer ick een man verscheyden Predicaiten ghehoort ende boecken ghelesen hebbende aenwyse tot het lesen der H. Schriftuer. Ist dan al billick datmen dit mijn doen soo onrechtelijck treckt tot verachtinge der Propheten ende tot anders te schryven dan die H. schrift? sy mogent wel uyt eenen yver, min dan bescheyden zijnde, goet meynen: Maer sy noch niemant en mach sulc haer doen verschonen.

+ Pag. 67. l. 23.

+ Actor. 15. 13.

V.

Mijn brief seydt dat ick myn vriendt, om een lidtmaet Christi te worden, ende in hem gewis onderscheydt der geesten te bekomen, moste raden meer te volgen Christi Leeringe dan der menschen. Die handelen verkeert leerende het uytwendige eerst reynigen, twelck ick daer segge, dat een werelt maect vol Hypokryten, &c. dese mynen raet, bekennen die Predicanten voor recht. Wie machse oock t' onrecht schelden dan die Christi raet (wiens ende niet mijns die is) voor onrecht derf schelden? Noch moster wat quaedts uyt dese goede woorden getoghen worden van dese Predicanten, die terstont aen haer woorden: dit staen wy den Auteur des briefs altemael wel toe, schryven also.

⁺ Maer indien hy (alst schijnt) voor sodanighe (sy meynen voor Hypokryten) hout, alle die gene die inde sichtbare Kercke zijnde, eenighe uyterlijcke Ceremonien oeffenen: so geven wy den leser te bedencken hoe Christelijck hy daer inne handelt. Dat zijn der Predicanten woorden, die uyt haer quaetduncken daer by voegen, als of ick alle die ghene, &c. voor Hypokrijten hielt, twelck ic daer noch nergens en schrijven. Mijn woorden naect op heur selve staende so die by my zijn geschreven, brengen so goeden sinne mede, dat dese Predicanten selve niet quaedts altoos daer inne konnende vinden, al 't selve gedrongen waren toe te stemmen. Maer so haest haerluyder vreemt uytleggen derselver mijnre woorden daer by comt, so word dat een argerlijcke meyninge, die in mijne woorden, (so die daer op sich selve staen) niet en zijn, oock daer in van niemant gemerckt konnen worden. Sal sulcke verdraeijnge mijnre welgesproken woorden met henluyden noch al Christelijck ghehandelt moeten heeten?

+ P. 22. l. 9.

V J.

Die Predikanten in sulck haer verkeert duyden mijnre wel gheschreven woorden voortvarende, seggen daer noch also.

Maer dat alle die gene die daer tot die onderhoudinge der Ceremonien bevlytighen Hypocrijten soude syn, houden wy voor een vermetel ende valsch oordeel. ⁺ Dit en segge ick (leser) daer in mijnen brief noch nergens, dit dichten my de die Predikanten ontrouwelijcken op, ende meyne ick daerom dat sy hier werck te veele hebben, om haer selven in desen, daer van te ontschuldigen.

+ P. 22. l. 15.

V I J.

Ende hier inne noch al vrymoedich volherdende⁺, gelaten syluyden hun, niet anders dan of ick hield, dat die oeffeninge der Ceremonien van Gode ingestelt, met die waere Godtsalicheyt niet te samen en soude konnen gaen. Lieve wijst my doch waer ick sulcx lochene? Waer schrijve ick dat het niet en mach zijn? nergens, op sulck haer dichten, bestaen sy te bewijsen dat het wel mach zijn, om den eenvuldigen te doen schijnen als of ick dat lochende, dat is niet Christelijck gehandelt.

+ P. 22. l. 13.

V I I J.

Ick sach, ende sie noch by veelen groot misbruyck en Ceremonien, overmits het bitter twisten ende partijen der menschen. So hadde ⁺ick gesien dat d'Apostel merckende uyten doop (doe ontwijfelijck recht gebruyct synde) te rijsen partyschap ende seckten, Gode dancte dat hy weynige onder den Corintiers ghedoopt hadde. Dancte hy daer Godt af, so is wel waerschijnelijck dat hy op hielt. Ende verstondehier uyte, dat, alst anders niet en kan zijn, beter is die Ceremonien te ontberen,

+ 2. Cor. 1. 12.

[p. fol. ccc xxviiir]

⁺ brack doe't volck daer met began te afgoderen: niet teghenstaende 't selve te vooren bewaert was geweest tot een gedenck-teecken van die zonde des volcx ende des Heeren wonderbaerlijcke genesinge. Dit mijn ghevoelen moet ick noch voor recht houden, tot datmen my beter onderricht sal hebben: te weten nadien ons die Ceremonien zijn ghegheven tot aenwysingen, ten goeden, dat sy als sy door't misbruyc ons ten quaden dienen, beter zijn te ontbeeren dan te misbruycken. Hier ⁺op vragen die predikanten: Of moet het recht gebruyck eenich dings ophouden, so haeft alst van eenighe misbruyckt werdt? ende daer nae noch hoe verre verschillet nu hier van't ghevoelen van desen schryver. So verre, dat dese om 't misbruyck te vermyden slechts raedt het gebruyck der Sacramenten na te laten, &c. Dat die drie Kercken namentlijck Catholijcken, Confessionisten ende gereformeerden elc haer eyghen ende verscheyden ghebruyck hebben in't hanteren des Avontmaels, mach niemant ontkennnen. Soo oock niet, dat sy al twistende malkanderen bitterlijc, hatelijc ende vyantlijck schelden, om 't misbruyck dat elck anderen aenseyt te hebben in dese saecke, die tot voorderinghe van eendracht ende liefde ons by den Heere is achter ghelaten. Hier inne was mijn vriendt bekommert. Het hanteren des Avontmaels te laten docht hem niet goet. Maer het 'tselve te misbruycken hielt hy voor quaet. Soo riet ick hem dat in sulcken geval beter was te laten dan te misbruycken. Dat moet ick bekennen, dat ick hem aen gewesen soude hebben totten Avontmael der gereformeerden, soo my niet behindert en hadden twee saken. 'teene was, dat ic uyt ondervinden wiste dat sy niemandt in haer ghemeynschappe toe en laten, ten sy dan dat hy Jae segghe tot alle 't gene dat by henluyden wert geleert. dat konde mijn vrundt, sach ick wel, noch niet doen: ende 'tander was dat my noch niet en was ghebleken dat byden Ghereformeerden soude zijn het rechte gebruyck van't Nachtmael. men weet wel dat alle die voorsz drie Kercken om dit stuck (so geseydt is) hatelijck twisten: maer weet oock iemandt dat dese sake na vol gehoor by den uytsprake van eenich onpartijdich rechter beslecht of ghe-eyndt is? soo hebben dan die menschen wettighe oorsake van twijfelen. dit doet henluyden dan in desen stille staen, niet om't misbruyck van dese of die, als die noch niet en weten by wien het misbruyck is: maer om haer eygen twijfelachticheydt, als die oock noch niet seecker en zijn by wien het rechte ghebruyck is. segt doch o ghy Predikanten, soudt gy selve eenen also in twijfel staende oock wel derren raden dat hy ten Nachtmael quame by u luyden selve? ⁺Ist zonde wz niet en gheschiedt uyten gelove: sal't deuchde zijn sodanighen wichtigen sake te hanteren met twijfel. Laet eerst sekerlijck blijcken dat Christus bevolen heeft u luyden nu het Nachtmael, so ghy't houdt, te houden: men en sal aen 'trechte gebruyc niet twijfelen. Maer dit vermoochdy niet sonder eerst ende al voor schriftmatich te bewijsen, dat Godt u luyden heeft ghesonden om in zijn kercke in desen tijden te reformeren, ende die vervallen Sacramenten weder op te rechten. Item oock dat u leere die waerachtighe lere ende dat u Kercke die ware Kercke Christi sy. dit en hebdy tot noch toe noyt recht bestaen, dats wat min dan gedaen. daer by dan elck licht mach mercken of veele partijdige krijchsluyden in desen geestelijcken krijch, oock al omsichtlijc doen, daer inne, dat syluyden sich soo lichtvaerdelijck onder eenighen Hoopman deses krijchs laten inschrijven: sonder eerst te weten of dese Hoopluyden oock wettighe bestellinge hebben vanden grooten Oversten.

+ 4. reg. 18. 4

+ pag. 59. 1. 8

+ rom. 14. 23

J.
I X.

Ick hadde volgens Christi klare woorden geraden mijnen vrundt dat hy zijn inwendicheyt eerst soude reynigen, so't daer na den reynen alles reyn is. ⁺ Dit mochten die Predikanten met gheen verwe weder-spreken. die raet (niet mijns maer Christi) mishaechde hen-luyden. Ende segghende dat syluyden haer gevoelen daer af wilden voorstellen, schryven sy aldus: Wy verstaent niet alsoo, datmen een jaer twee of drie tot die reyniginge des inwendigen menschen moet arbeyden, veel min datmen tot volkomen reynicheydt ghekomen moet syn, eermen hem tot die oeffeninghen eeniger uyterlijcken Ceremonien begeeft, &c. Siet nu leser of die woorden der Predikanten niet naectelijck eenen sinne met brengen, als of ick het hanteren der Ceremonien afriedt, tot datmen tot volkomen reynicheyt ghekomen sy? siet oock in mijnen gantschen brief of ick sulcx segge, immers of ick daer iet segge daer uyt men sulcken meyninghe met eenigen schijn van waerheydt kan trecken? ghy sult bevinden neen, ende sult mitsdien ooc bevinden dat dese Predikanten niet recht handelen in't verkeeren mijnre woorden: om te doen schijnen als of ick seyde 'tgene ick niet en segghe, maer dat sy uyt hen self voortstellen. Op dat sy nu oock niet en meynen dat ick my soude schamen sulcx geseyt te hebben, indien icx geseyt hadde, als neen, so mogen sy (gelievet henluyden) lesen die Annotatien van ⁺ (ick meyne) Besa opten woorden Christi: Ic wil barmherticheyt ende geen offerhande: te weten dese: Dit seyt hy by gelijckenisse om te bewijsen dat die Ceremonien Gode mishagen indien 'therte niet en is suyver ende reyn. Dunckt nu desen Predikanten dat qualijck geseyt, sy mogen haren groten Leraer die sulc schrijft, ende met my (die't niet en schrijve) daeromme berispen. Aen dit deelken mach nu elck onpartydighe leser mercken, hoe opentlijck dese Predikanten mijne woorden verkrachten ende door haer bygevoechde voortstellen die selve tot een geheel ander meyninge krommen, dan die mijne in hebben, omme die welgesproken saken in 't volcx ogen blasphemien te doen schijnen: 'twelck oft oprechtelijck is gehandelt, dan oft den latijnschen name van Calumnia verdient, by desen Leser mach werden geoordeelt. ende houde hier mede op van desen. so die aenwijsinge van dit luttel, den opmerckigen leser 't selve licht sal doen sien in grote menicht dergelijcken door dit gantsche boeck der Predikanten gesaeyt zijnde.

+ Tit. 1. 18

+ Mat. 9. 11