Schijndeugd der secten
(1630)–D.V. Coornhert–
AuteursrechtvrijDat achtste Gespreck.
Broeder. DAer tot Griet zijn die twee anderen op't Lant gegaen, dat my niet leet en is overmidts ick nu wat vryer met u mach spreecken tot Embric, daer wy moeten scheyden. V redenen behaghen my, de Leer daer ick inne ben mishaeght my, tot de Roomsche, Lutersche, ofte Zwinghelsche Kercke en mach ick my niet begheven. Dus ben ick t'onvreden als die my nu grontlijck versta qualijc te wesen, maer gheensins en versta waer ick sal gaen, om wel te wesen. Lieve Man, wat soudt ghy doch doen, oft ghy waert in mijnen state.
Catholycke. Dat ick nu doe in mijne state.
Broeder. Wat doet ghy?
Catholycke. Ick vermijde so ick best mach, in zeden, in Leere, ende in Ceremonien, alle het gene ick seecker weet quaet te wesen: Ick beneerstighe, soo ick vlijtelijckste can, te doen alle 'tgheen ick nu ghewis weet goedt te wesen: Ende ick doe noch slappelijck, dat is: sonder troost ofte toeverlaet op te stellen, alle het gene ick noch aen twijfele.
Broeder. D'eerste twee saecken behagen my, maer 'tlaetste mishaecht my.
Catholycke. Waerom dat?
Broeder. Wt een twijfel wat te doen is sonde, want dat en gheschiet niet uyten Geloove.
Catholycke. Is het verlaten ofte verworpen van een saecke niet soo wel een werck als het aennemen?
Broeder. 't Is.
Catholyck. Soo moeste ick immers sondighen naer u eyghen segghen, so ick yet sonder sekerheydt ofte gheloove verliet, want dat waer immers oock wat ghedaen sonder gheloove. Boven dien soude ick niet verstaende wat ic verwerp ofte verliet, so lichtelijc wat goets, als wat quaedts moghen verwerpen. | |
[Folio ccc liiiiv]
| |
Is dan 't verwerpen van 't goede gheen zonde?
Broeder. Oft ick nu schoon al een wijle so met u dede, so moste ick my dan noch ten laetsten tot eenighe Kercke begheven welcke sal die sijn?
Catholijcke. Ga naar margenoot+Doedy als ick u segghe, so en sal u van gheenen noodt sijn sulcks een mensche te vraghen, noch so grooten saecke op eens Menschen raedt te bestaen: Aldaer sal dan de Waerheyt selve u so gewis verclaren, welck de ware Kercke zy, ende wat u te doene staet, dat ghy vrymoedigh nae haer bevelen sult doen, sonder angst van dolen. Int verkiesen ende aennemen van een Kercke, sonder voorgaende seeckere kennisse der waerheydt, valt verderffelijcke ende menighvuldighe doolinghen door den Menschen Zotheydt, het onseecker toestemmen, als of het gantsch seker waer. Elck wil kennen sonder licht, oordelen sonder kennisse, en aennemen sonder oordeel.
Broeder. Nemet nu dat ick noch zitte, diep in een duystere Speloncke, ende dat ick sulckx wel wetende, u ofte anderen, die boven int Licht zitten, twijffelijck vraghe, waer aen ick die ware Kercke soude moghen kennen: Wat soudy my antwoorden?
Catholycke. Dat ghy terstondt soudt pijnen te scheyden uyt de swarte speloncke, ende boven by ons int licht komen, op dat ghy met ons aen den dagh selve de saecke sien, kennen ende oordeelen soudet mogen, want of ick u, inde speloncke blijvende, al schoon een Boeck reyckte ende ick tot u seyde: Daer inne suldy't vinden, Leset maer, waer aen ghy de ware kercke sult kennen: Soudy niet meynen dat ick uwer spottede? Soudy niet met recht seggen: Wat baet my het hebben van dat boeck, als ick het licht ontbere, sonder het welck ick het Boeck niet en mach lesen? Niet anders doet nu meest elck met het geven van hare mercktekenen vander Kercken, daer af de gemeynste ende voorneemlijcxste sijn, de ware Leere ende het rechte gebruyck der Sacramenten, doch komt het alles aen op de Leere alleen, want waer de suyvere Leere is, daer is oock (alst gheen Overheyt en belet) het rechte gebruyck der Sacramenten. Nu is om de Leere al de twist, elck seydt dat hy de suyvere Leere heeft: Wat is dat nu anders, dan d'eene onsekerheydt met d'ander versekert? Die de suyvere Leere selve kent, is so al van Gode gheleert, dat hy gheen Leeraers onderwijs en behoeft. Diese oock niet en kent, hoe mach hy de ware Kercke kennen? Wat is dit doch anders, dan oft yemandt vraghende, waer is de ware Kercke, ter antwoorde kreegh, daer de suyvere Leere is. Maer wederom vraghende: Waer is de suyvere Leere? Voor antwoorde ontfing: Daer de ware Kercke is. Soo doet men nu, ende hier met laet sich het onwijse nieu-gierighe Volck vernoeghen. Is dat gheen spotternie der Leeraren, ende zotternie der Iongeren, so en weet ick niet wat spot ende zotheyt is. Soudemen van so hoogh-wichtighen saeck so onsekeren duysteren ende twijffelijcken merck-teken stellen? Het merck-teken dient alleen daer toe, op datmen sekerlijck het ding soude moghen kennen. Wat voordert dan een merck, dat effen so quaet om kennen is, als het ding selve? Al veel sekerder merckteken heeft ons de Heere selve ghestel, te weten, Ga naar margenoot+de Broederlijcke Liefde: Daer aen, seydt Christus, sullen zy alle kennen, dat ghy mijn Iongheren sijt, ist dat ghy malcanderen lief hebt. Dit sekere merck-teecken Christi laten zy alt'samen achter, ende stellen anderen daer voor.
Broeder. Moghelijck om dat zylieden selve wel merckende dat zy dit merck-teken niet en hebben wel verstaen, so dat niet bevonden werde by henlieden, dat zylieden terstondt voor valsche Kercken ghekent souden worden, by het ontberen van dat merck-teken selve, indien sy dat stelden tot een merck-teken.
Catholijck. Dat mach wel sijn, doch weet icx niet gewis, hoewel men dat wel ooghenschijnlijck ziet, dat zy al te samen haer Vyanden haten, ende malcanderen niet seer en lieven. Maer dat houde ick voor waerheyt, dat dit merck-teken der Kercken, van Christo ghestelt, seker is: Want de Hipocrijt can het alles sijn na-apen: Maer sijnen broeder lief te hebben is hem onmoghelijck. Dit zietmen oock wel aen den Kercken die nu meest sijn die soo hatelijck malcanderen oordeelen, lasteren, verdoemen, Ia (die de macht hebben) vervolghen, ende moorden, datmer gheen dingh min en can gevinden dan Christelijcke liefde maer wel Duyvelsche hate. Des niet te min al en vermach de Hipocrisie niet lief te hebben, zy vermach wel die Cains hate, te vermommen met een Verwe van Goddelijcken yvere, noemende haer eyghen felheydt, een Barmhertighe strengheyt, ende der Christenen goedertierenheyt, een wreede Barmhertigheyt.
Broeder. Het gaet nu leyder so al te werck. Maer wat raedt soudt ghy jemanden geven, omme te komen tot seeckere kennisse van de waere Leere?
Catholycke. Dit is nu al beantwoordt. Hy moste uyt de duystere Speloncke van eyghen vernuft ende goetduncken treden, na het licht der waerheyt. Gelooft my, alle de ghene die soo stadelijcken blijven staen in dese Speloncke, en sullen nimmermeer komen tot kennisse vande ware Leere, al disputeerden zy oock duysent Iaeren int donckere. Sy moghen lesen, twisten, werren, ende tuymelen soo zy willen: Maer int doncker blijvende, en comt niemant tot het licht der verstandenisse. Ga naar margenoot+Dit sijn de lieden die (so d'Apostel schrijft) altijt leeren, ende en comen nimmermeer tot kennisse der waerheyt. Men moet uytgaen, te weten, uyt ons selfs, uyt ons vernuft ende eygen wijsheyt, ende men moet in simpelheyt, salmen te recht comen tot Christum, die het licht des Werelts is. Desen uyt-ganck en gheschiedt niet metter praet, maer metter daedt. | |
[Folio ccc lvr]
| |
Dit is de eerste Lesse, die onsen eenighen Meester allen sijnen Iongheren gheeft, dat wy ons selven sullen versaecken, ende hem navolghen. Ga naar margenoot+So wie het ernst is desen wille Godes te doene, die sal (seyt de Heere Christus selve) verstaen, oft sijn Leere uyt Gode is. Die dit verstaet, die verstaet oock te recht welcken Kercken Leere uyt Gode is, ende mitsdien oock wel welck de ware Kercke is. Maer dese voorschreven ernst en blijft niet rustende inde naeckte woorden, maer breeckt krachtelijck uyt inder daet. Want die in desen uytganck sijns selfs, ons vanden waren ende eenighen Meester bevolen, niet waerachtelijck en volherdet, ende niet so te recht in Christi woorden en blijft, dat hy dadelijcken hem self verlaet, en is Christi Iongher niet, Ga naar margenoot+want hy doet niet na sijns Meesters bevelen, maer nae sijns selfs goedt-duncken. Ende sodanigher valscher Iongeren Christi, is nu de Christenheyt vol af, roepende, Heere, Heere, maer niet doende den wille des Vaders ende Christi. Wederomme so wie metter gehoorsamer daedt inden uytganck sijns selfs, volhert, ende in dese woorden Christi blijft, die is Christi Iongher, ja sijn Vriendt. Desen maeckt Christus de Waerheyt kondigh, ja hy openbaert hem alles, dat hy van den Vader heeft gehoort. Tot wien anders mach hy comen, die sich selfs recht verlaet, dan tot Christum selve? Wie is anders de waerheydt, dan Christus selve? Wie mach ons anders de ware Litmaten Christi (dat de ware Kercke is) recht condigh maken, dan het hooft selve? Die doet dit in sodanighen verlaters van sich selven, door sijnen Geest der waerheyt. Dit sijnse dan, die met sekere gewisheyt weten te onderkennen, by wat Kercke de ware Leere is, die zylieden grondtlijck kennen. Maer dit is allen anderen onmoghelijck: Als die sonder licht willen sien, ende sonder waerheyt kennen ende oordeelen. Waer't nu niet sekerder voor allen Menschen, dat zy dit onseker swermen, van de eene Kercke in de andere, eenmael verlieten, ende sich hielden aen sulcken sekeren middel, daer inne niemandt en mach bedroghen worden. Ist niet een moetwillighe zotheyt in so hoogh wichtigen ende gevaerlijcken sake, het ghene te volghen daer af zy selfs moeten bekennen gheen seeckerheyt te hebben: Ende daer teghen te verlaten het gene elck moet belijden een ontwijffelijcke sekerheyt te wesen: Wat is onsekerder dan Menschen te gelooven, ende op menschen woorden te betrouwen? Wat is oock sekerder dan Christum te ghelooven, ende op sijn Woort te betrouwen? Die wil dat wy ons selven eerst sullen verlaten, om hem dan na te volghen: Wie twijffelt aen dese eenvuldighe Leere? Maer wie volgt die? Sy schijnt te slecht. Elck werpt dese noodlijcke Lesse achter der Bancke, om te speuren, na hooghe ende diepe Lessen, elck wil lesen eer hy desen A. B. C. can: Elck wil de Godheyt, de Drievuldigheyt, de Predestinatie, ende diergelijcke hooghe Lessen leeren, eer hy hem selven can verstaen quaedt te sijn, can haten, ende can verlaten, om Christum recht te volghen. Ende elck wil beter ende konstelijcker disputeren van de hooghe mysterien des menscheyts Christi: dan hem soecken in de nedere verachtinge tot Bethlehem. Nademael nu Christus, die alle voor sijne Iongeren kent, die in sijne woorden blijven ende sodanighen sijnen Iongheren alleen de kennisse der waerheyt belooft ende toe gheseyt heeft: Ist niet openbare dolheyt, dat wy noch gheen Iongheren Christi, maer onser vernuftigheyt sijnde, meynen te moghen komen totte kennisse der waerheyt Wie merckt niet dat alle sulcks een verlooren moeyte zy? Wie verstaet oock niet dat het Leeren, van de eerste Lesse, Christi een so noodsakelijcke als behouden moeyte zy, die voor al moet gaen.
Broeder. Ick mercke nu beter dan oyt de wichtigheyt deser saeke, ende datmen sonder waerheyts kennisse sich gheensins behoort te begeven in eenighe Kercke: Daer inne sich de Mensche doodtlijck mach vergrijpen, maer datmen niet en mach dolen, int volghen van dese meynighe, te weten: Dat elck eerst getrouwelijck doe 'tgunt hy nu al seecker ende gewis is, waer door het onseker allenskens seecker wort. Dat is, dat niemandt en mach doolen int wt-gaen van sich selfs, want men zo doende, allencxkens naerder koomt int Licht, al en Disputeerde men niet altoos. Ende van ghelijcken datmen door al het disputeren of Lesen niet en mach voorderen, alsmen blijft staende inde oude plaetse, binnen de speloncke onser verduysterder vernuftigheyt.
Catholijcke. Wy hebben nu van verscheyden saecken ghesproocken, Godt gheve dat ick waerheyt gheseydt, ende ghy de selve recht verstaen mooght hebben.
Broeder. Aen beyden twijfel ick luttel.
Catholycke. En maeckt ghy dan gheen onderscheydt tusschen de H. Schrifture, ende tusschen mijn woorden, die een mensche ben, ende verderffelijck mach doolen?
Broeder. Ia ick, in trouwen, maer want ick niet anders en can bemercken, dan dat de Heylighe Schrift selve alsoo houdt als u redenen luyden, so mach ick daer luttel (segghe ick noch) aen twijfelen, maer aen het wel verstaen uwer woorden en twijffel ick niet altoos.
Catholycke. Daer aen en sal ick oock niet twijffelen, ist dat ghy my in't kort weet te verhalen de Hooft-saken alle onse Redenen, van den beginne af, tot nu toe.
Broeder. Ga naar margenoot+Mijn ghedenckenisse en is de ghetrouste niet, doch wil ick versoecken wat zy vermach. Also dunckt my dat ghy eerst hebt bewesen, dat de Luthersche soo wel als de Papen in haerlieder Nachtmael doolen: Dat de Luthersche, Calviniaensche, ende Broederen, qualijck Doopen: Dat de Leeraren alder drie Ghemeynten van Gode niet ghesonden en sijn omme te Predicken: Dat uyt der Lutherschen ende Kalvinaensche | |
[Folio ccc lvv]
| |
Leere schijnt te volghen, dat de Roomsche Kercke de ware Kercke soude zijn. Ghy hebt ooc betoont dat alle de voorgheschreven Kercken valsche Kercken moeten zijn: Ooc datmen sonder onderhoudt van Ceremonien ende sonder stemmelijcke Predicatien te horen, (alsmense niet oprecht en can bekomen) wel een Christen mach zijn: Dat Franc ende Swenckfelt onrechtelijc voor verachters de Sacramenten ghescholden worden: dat het beter is Ceremonien te ontbeeren, dan die te misbruycken: Ende oock, datmen het inwendige eerst moet reynigen. Dit hebdy bewesen, ende my noch boven dien bescheyden aenwijsinge gedaen, hoe men de H. Schrifuere vruchtbaerlijck mach lesen, oock hoe men ghewisselijc mach weten, het welcke de ware Kercke sy. Is dit niet de Hooftsomme, van al datter gheseyt is?
Catholycke. Ia. Ghy hebbet recht onthouden, verhaeldt, ende verstaen. Gode geve u, my, ende allen goethertigen, so levendige kennisse van alle onse quaetheydt, ende van zijne hooghweerdighe goetheydt, dat wy ons selven waerachtelijcken haten, ende laten, ende hem gebenedijdt in zijnen lieven beminden Sone onsen Heere Iesum Christum, beminnen ende aencleven mogen, met geheelder zielen.
Broeder. Amen. Ic dancke u der goeder vermaninghen, ende voor al den Almachtighen goeden God, vande Godlijcke toestieringe van soo goeden gheselschappe, als ghy my hebt verstrect, van Ceulen af tot Embric toe, daer wy nu aenleggen, ende ic opgaende u sal verlaten soo my dunckt, dat ghy metten Aack voort op Arnhem wilt, daerom ick u nu bevele de Godlijcke Genade.
E Y N D E. |
|