Het roerspel en de comedies van Coornhert

[p. 221]

Tweeling vanden Bruydt Christi en d'Egipsche Vroeivrouwen

Doet dees tweeling twee comedien aenschouwen in rijm slecht claer en onverwert ghemaect door Dirc Volckherts Coornhert

[Vignet]

t' Aemsterdam

Ghedruct by my Harmen ianszoon Muller

1582

Die rymere aen zyne twee deuchtsame ende lyeve nichten^*

Stem. psal 8

Als ic, nichtgens, in een merck beyde u namen
Noch omghekeert soo recht vruntlijc versamen,^1-2
Noem ic salich t volcx eendracht minnelijc
Als oorsaec van cracht onverwinlijc.

V bynamen sendt Godes lieft int goede.⁵
Al die hy lieft, straft sijne Brederoede;
Nochtans so sacht datse ons niet mach Verlaen,
Bereydt helpt hy en heylt doort goedich slaen.

Recht so sloech Godt sijn bruydt met slavernye
En so maecte hy d'Egipsce slavin vrye

* De beide nichten zijn vermoedelijk geweest: Anna, dochter van Lancelot van Brederode, die gehuwd was met Willem Martini, raad van Brabant, en Anna van der Laen, die in 1579 huwde met Coornherts neef Artus van Brederode (aan wie hij de Comedie van Lief en Leedt opdroeg).

1-2 Als ik bemerk hoe uw beider namen zowel omgekeerd als in gewone orde zo netjes overeenkomen

5 bynamen achternamen

[p. 222]

 

Daer vroedtwijfs vroedt spaerden tmanlic geboordt¹¹

 

En vreesden Godt, niet den Coning verstoordt.

 

 

 

Recht so vlucht ghy den dienst van daer[t]sche vroechden.

 

Oock bercht ghy tlijf der mannelijcke doechden

15

Die in u siel van Godt werden geteelt;

 

Es dan niet recht dat u dit wordt gespeelt?

 

 

 

Twee Annen, twe Brederoden twee ghespelen

 

Stelt een Coornhert hier in een; zou een / een delen?¹⁸

11 tmanlic geboordt de mannelijke kinderen.

18 zou een / een delen zou één man (Coornhert) onderscheid maken tussen de twee leden van zulk een eenheid?

Aen allen Rijmers vroom verstandich en constich erbiedet sich recht vruntlich heur Coornhert ionstich.

Ist niet recht vrunden, dat hy opentlijcken boet

......die opentlijcken mesdoet?

zonderling int quetsen van yemants name?
schijnt dit door haest en onbedachtheyt ghevallen
van my teghen u allen
tes recht dat ic my des weerroeps niet en schame.

Als de lange gemaecte Rijckeman wert ghedruct⁷

was mijn zinne zo verruct⁸
door veel wercx, dat ic de voor reen nau had doorlesen.
Daer had ic uyt yver wat vuyrichlijc geraest
zonder dat ick zach uyt haest
dat ic d'ongerijmde Rijmers had mespresen.
Maer niet u allen, u heb ick in mijn ghedacht
met geen voornemen veracht
met wil met opset met ernst noch met meninge.
die meestehoop, die zelden best is, was t verstandt¹⁶
van mijne Rijmende handt,
niet die goeden, dien is zulcx geen vercleninge.¹⁸
Wie vroom, onder wat volck, zou niet zonder belgen¹⁹
gelijckmoedich verswelgen
als t quaedt gerucht zijns volcx zijn name verdonkert?

7 lange lang geleden.

8 verruct in de war.

16 tverstandt de zin, dat wat ik bedoelde.

18 dien is geen vercleninge die zijn niet te na gesproken.

19 belgen kwaad worden.

[p. 223]

 

zoo heet d'engelsch bedriechlick, die Fransman putierich,²²

 

d'Italiaen wraeckgierich,

 

de Spangaert hoochmoedich en de duytsch een dronckert.

25

So noemde ick int Jaer viiftich scamper pasquillen²⁵

 

om den meesten hoops willen²⁶

 

die, welcker schamp doe de const schantlick had verneerdt.

 

dit belchden sich doe geenssins 't cleyn hoopken goeden

 

als die niet en vermoeden

30

dat sy, daermen den quaden straft, werden onteerdt.

 

So en zietmen ooc geen goedt mensch sich aentrecken

 

die ghemeene schandtvlecken

 

zijnre Lantsluy oft zijner ghesellen verkeerdt.

 

zulcx doet oock geen beleeft Rijmer deser tyen

35

dien die pasquilleryen

 

der ouden niet treft. Want ghy zijt gereformeerdt.³⁶

 

Wat zoudt ghy, eel gheesten, u daerom vertoornen,

 

die onder stekeldoornen

 

als Lelien bloeyet, zacht, zoet en vriendelick?^37-39

40

neen, want ghy als sterren claer inde zwarte nacht

 

onder sulck duyster gheslacht

 

loflick blinct met rijm en zeden verdiendelick.

 

Had ic die scamp allen Riimers toe gheschreven

 

waer waer Coornhert ghebleven?

45

waer die niet zelf getreft? Riimde die niet mede?

 

O neen, die beleefden heb ic geenssins gemeendt;

 

daer met bliif ick vereendt,

 

by dat Loflick volck zoeck ick ionst ende vrede.

 

Dus neemt dan princen dat woort (min dan omsichtich)⁴⁹

50

door u beleeftheydt stichtich

 

niet gezeydt van u, dien miin Rijmkens oyt eerden.⁵¹

 

om veelheyt van schuym veracht ick geen louter goudt.

22 putierich onkuis.

25 pasquillen zonderlinge, bespottelijke mensen. Zie de Comedie vande Rijckeman, vs. 81.

26 met het oog op het merendeel.

36 gereformeerdt in literaire, niet in theologische zin (vgl. vs. 54).

37-39 eel gheesten enz. Blijkbaar wordt gedoeld op de rederijkers te Noordwijk, wier kamer de naam droeg van ‘De Lelykens onder de dooren’.

49 neemt dan princen opdracht aan de rederijkerskamers; min dan omsichtich onvoorzichtig.

51 oyt altijd.

[p. 224]

 

Ick meynde spotvogels stout,

 

niet Riimers oprecht, maer gedeformeerden.

Personagien

Inde Comedie vanden bruydt Christi

Charitas	Liefde
Sponsus	Christus de brudegom
Rex	Godt de Coning
Justitia	Rechtvaerdicheyt
Misericordia	Bermherticheydt
Veritas	Waerheydt
Pharao	Coning der duysternissen
Caro Peccati	't Vleesch der zonden
Unica	die bruyt Christi
Moyses	een Hertoch } Ambassad.
David	een Coning } Ambassad.
Esaias	een Propheet } Ambassad.
Paulus	een Apostel } Ambassad.
Evangelium	een Bode } Ambassad.

Die eerste comedie vanden bruijt Christi

Charitas, Sponsus Christus, Rex Deus

 

[Charitas]

 

Sal dan, waerde Vader, u goetheyt lancmoedich¹

 

ewelicken gram zijn ende ter wraecken spoedich?²

 

zult ghy het ontfermen stadelijck vergeten?

 

zult ghy van my, u lieft, dan oock niet meer weten?

5

lust u het verstooten, verderven, vernielen

 

van dellendige Unica met veel duysent zielen?⁶

 

Ach, die sucht so deerlijck avont ende morghen.

 

is dit voor u ogen, diet al sien, verborghen?

 

acht ghijt niet met allen, dat u viant dus plaecht⁹

10

die u eens tot een bruijt voor u soon heeft behaecht?¹⁰

1 Een proces in de Hemel vinden we ook in de Eerste Bliscap van Maria, en bij Maerlant: Merlyn 2719-2900. Ze zijn ontleend aan de Meditationes van de pseudo-Bonaventura; hierin treden op: Rechtvaardigheid, Waarheid, Vrede en Medelijden.

2 spoedich geneigd tot.

6 Unica de wereld, de mensheid.

9 u viant de duivel.

10 bruyt daarom wordt Christus sponsus (bruidegom) genoemd.

[p. 225]

 

of verdwijnt u doechde, eeuwich en ghetrouwe,

 

dat ghy niet wilt helpen dees verlaten vrouwe?

 

of zou d'almogentheyt willen maer niet moghen?

 

of weet nu die wijsheyt geen middel te toghen?

15

ghy moecht ende condt helpen, Vader, als ghy maer wilt.

 

wilt maer, lief vader, wilt, haer commer wert gestilt.

 

Groot zijn haer misdaden, groot is ooc haer ellent,

 

groot is haer rouwe ende groot is u goetheyt bekent,

 

goedertieren Vader, helpt, ontbermt en verlost,¹⁹

20

u schat es oneyntelijc, ten scaet niet wat het cost.

 

zoe mach elck de waerheyt van u woorden mercken,

 

dat u bermherticheyt gaet voor al u wercken.²²

 

Sponsus Christus

 

Och ia, waerde Vader, mijn suster spreect eerlijc,

 

ick beminne Unicam, my deert haer leet deerlijc,

25

ontbermt haer, dat bid ick met hert ende sinne,

 

geeftse my tot een bruyt ende Coninginne.

 

Rex deus

 

Wat nu lief zoon? dat waer wel een vreemt houwelijc,

 

ghy zijt edel, zy snood, ghy scoon, zy grouwelijck.

 

ghy zijt een Conincx zoon, zy een eygen slave,

30

ghy zijt duechdelijc, zuyver, cuysch en rijc van have,

 

zy is boos, vuyl, oncuysch en heeft minder dan niet.

 

voecht u oock sulcken Bruyt?

 

Sponsus

 

Alsment al recht in siet,

 

zeer beminde Vader, zy is mijns geensins waert,

 

maer boven onsen staet is niemandt zo van aert

35

in eeldom, macht oft duecht, zy en moet my wijcken.³⁵

 

neven my is ooc geen die my mach ghelijcken,

 

boven of neven my is dan niet te vinnen,

 

zoe moet ic immers niet oft neder beminnen.

 

Unica is nu neder, ooc cleyn in haer ooghen,

40

zalt ons niet eerlijck zijn het laech te verhooghen?⁴⁰

 

al meynt haer onverstant dat haer quaey wanderinge

19 ontbermt ontfermt.

22 Ps. 145:9.

35 zy en of zij.

40 eerlijck eervol.

[p. 226]

 

in u wijse goetheyt maect een veranderinge,

 

zo dat u der weldaet aen haer zou berouwen,

 

dat mach ick (die u ken) u niet toebetrouwen.

45

ick kenne uwen raet onbeweechlijcken vast,

 

die heeft my Unicam hier voormaels toegepast

 

voor een Bruijt, dat sy nu haer ellende gheneest,

 

zy is gants ootmoedich en gebroken van geest.

 

Rex

 

Gaet haer noot u beyden dan zo hooch ter herten,

50

zo wil ic ontfermen en helpen uyt smerten,

 

ooc thouwelijc sluyten, niet om haer weerdicheyt

 

maar om u beyder wil. doch moet rechtveerdicheyt,

 

u Suster, gehoort zijn op dees groote saecken,

 

die groote swaricheyt in desen sal maecken.

Justitia. Misericordia. Veritas. Charitas. Rex. Sponsus.

 

Justitia

55

Ick hoor, waerde vader, Coninck almogenden

 

u voornemen te zijn, uyt liefdmededoogenden

 

dat Unica balling, door haer snootheyt veracht

 

en om haer boosheyt in ellenden ghebracht,

 

nu weder niet alleen in u Hof sal keren,

60

maer datmense ooc (dats meer) haest sal doen begeren

 

tot een Coninginne van mijn Heer broedere.

 

zoectmen dan sulcken vrou tot zijn stams moedere?

 

ick en vergonne haer genade noch eere,

 

ick lijde ooc dat mijn Broeder sich opt diepst vernere,

65

maer dat ick, u dochter, een so eedele maecht,

 

uyt u coninckrijcke soude worden veriaecht,

 

met scaemten, met scanden ende met scoffiericheyt,⁶⁷

 

ter liefden van een boel snoodt vol putiericheyt,⁶⁸

 

die ghy rechtvaerdelijck van hier hebt doen iaghen,

70

mach ick met geen reden aensien noch verdraghen.

 

het sparen der quaden is een straff der goeden.

 

alsmen de boosheyt eert, moet duechde sich hoeden.

 

gesciet hier sulck onrecht, moet ic niet met suchten

 

om zo scantlijcken vrou wt u Hof vluchten?

75

voorwaer, recht zo weynich als tleven byder doot,

 

woont rechtvaerdicheyt byden zondaren groot.

67 scoffiericheyt schandelijke bejegening.

68 boel minnares; putiericheyt onkuisheid.

[p. 227]

 

Misericordia

 

Wat dingh, lief Sustere, wildy my verstoten?

 

wat heb ick oyt gedaen, dat u heeft verdroten?

 

ist recht onrechtelijc d'oprechten te quellen?

80

blijft Unica balling, zo moet icks ontgellen

 

en zelfs balling worden uyt ons heer Vaders huys.

 

hebdy lieft tot mijn leet? lust u mijn smertich cruys?

 

Bruyctmen my niet aen haer, hoe mach ic met love⁸³

 

zijn, blijven oft woonen in ons Vaders hove?

85

sal onse heer Vader aen niemants smerticheyt

 

lieffelijck gebruycken my, zijn bermherticheyt?

 

zal hy niet ontfermen, quijtscelden, vergeven,

 

waer toe ben ick dan nut? waer toe sal ic leven?

 

iae hoe mach ick (segt doch) hier levendich blijven,

90

als ick geen bedroefden met hulp mach gerijven?

 

zo qualijck, als het vuer mach zijn sonder wermen,

 

zo qualijc mach ic zijn zonder te ontfermen.

 

Veritas

 

Beminde Susterkens, ic zie met claricheyt

 

truerichlijc u beyder ancxtige zwaricheyt

95

in dees wichtighe zaeck zo verwert loopende,

 

dat dees so rechtlijcken vreest, tgundt die es hopende,

 

zo datmen tvoornemen moet stellen ter zijden,

 

wilmen niet uwer een onschuldich doen lijden

 

ellende, ballingscap om truerich te swerven

100

en in onverdient leet iammerlick te sterven.

 

doch en mach dees handel zo seltsaem niet lopen,¹⁰¹

 

een van u beyden sal eere en leven hopen.

 

Maer met my, ach leyder, ist veel arger ghestelt,

 

want dit werck, hoet oock gaet, mijn eer en leven gelt.

105

voor elck van u is hoop, ghy moechter uytcomen,

 

maer my is alle hoop ende uytcomste benomen:

 

sprack ick tvonnisse niet vande ballingscap clachtich?

 

roeptmense nu weder, hoe blijf ick warachtich?

 

tvertreden beloofde ick vant scalcke slangen hooft,¹⁰⁹

110

gheschiet dat niet, van wien werd ic meer ghelooft?

83 bruyctmen my niet aen haer past men op haar geen barmhartigheid toe. D: bruytmen.

101 zo seltsaem niet lopen niet zo raar lopen, of...

109 scalck boos, bedrieglijk. Zie Gen. 3.

[p. 228]

 

tgae dan hier in zo twil, mijn woort moet bedrieghen,

 

mijn trouwe moet falen, mijn mont moet lieghen,

 

zo moet ick verdwijnen met schandelijck verdriet,

 

want liege ic maer eenmael, ick ben die waerheyt niet.

115

Soe luttel als de Son zonder licht mach wesen,

 

zo luttel mach ick zijn zonder trou ghepresen.

 

my gelt het dan, ten waer dat ons Heervadere

 

middel vindende sy, ons troosts beradere.

 

Charitas

 

Jae, zoete Maechdekens, cuysch ende goetaerdich,

120

eedel, scoon, doorluchtich, goddelijc ende eerwaerdich,

 

lieve ghesusterkens, waerde Coninginnen,

 

rust doch, rust, segghe ick, doch u anxstige zinnen.

 

ons heer Vaders wijsheyt, voorsichtich en heerlijck¹²³

 

en onbreect hier geen wech, recht, nut en eerlijck,

125

by hem langhe voorsien wel en wijselijck,

 

die wil ick u segghen, ghy vintse prijselijck.

 

Ghy en merct niet, o waerheyt, op u eygen woorden,

 

die wy int vonnissen uyt u mont eerst hoorden,

 

die houden ballingscap en dat vant leven lustich,¹²⁹

130

pijne, verdriet, arbeyt, smert en sweet onrustich.

 

maer is daer ooc een woort van eewige straf verhaelt?

 

de tijtlijcke acht ick, is recht by haer betaelt.

 

heeft zy niet dus lange in ellende ghedwaelt?

 

des viants slaef geweest? segt doch Susteren, wat faelt

135

aen die tijtelijc boet? is die niet wel voldaen?

 

ick noem die noch tijtelijck, want hoe mach het bestaen

 

dat die Coninck door u haer dede verconden

 

die belofte troostelijck vergevinge van sonden,

 

als tverstant waer geweest haer in eeuwicheyden¹³⁹

140

uyt zijn vrolijck Hof te bannen ende te scheyden?

 

roeptmense dan weder, segt doch, wie van tween

 

ghescieter te cort? tis gheschiet met gheween,

 

dat ghy, o waerheyt, spraect. Want ghi, rechtvaerdicheyt,

 

volbrocht terstont die straf nae daets onwaerdicheyt.

145

Sijdy dan beyde in als wel ten vollen vernoecht,¹⁴⁵

123 voorsichtich vooruitziend.

129 en dat en wel.

139 tverstant de bedoeling.

145 als alles.

[p. 229]

 

ist ooc al recht dat ghy u self dus quelt en wroecht?¹⁴⁶

 

Boven dien, om immers noch te verhoeden

 

by d'onverstandigen alle quaet vermoeden,

 

om u, rechtvaerdige Suster, volcomelijck

150

te voldoen vant oordeel voldaen verdomelijck,

 

om te beelden in den menschelijcken verstanden

 

een warachtich voorbeelt van lieft tot vianden,

 

En oock om Unica naect te openbaren

 

's Conincx lieft, op dat sy, haer anxstich vervaren¹⁵⁴

155

van zijn ghewaende toorn ter siden stellende,

 

ontfang zijn genade tot haer vrientlijck hellende,

 

Soo heeft ons heer Vader de Coninck besloten

 

datmen haer sal lossen, die nu is verstoten¹⁵⁸

 

ende dat niet met gelt of verganckelijck goet,

160

maer met ons heer broeders zeer hoochwaerdige bloet,

 

waer af een druppelken ghestort wt ghenaden

 

diep sal overweghen al haer misdaden.¹⁶²

 

dits dan het voornemen des Conincx in desen,

 

hier in bewillicht ons heer Broeder ghepresen.

165

diens lieffde tot haer is zo hertelijcke groot,¹⁶⁵

 

dat hy gaern wil lijden een smertelijcke doot

 

om haer te verlossen van smert menichfuldich

 

door zijn smertich lijden heylich en ontschuldich.

 

ist zoo niet, lieff Broeder?

 

Sponsus

 

Jaet, Suster vercoren.

170

ick liet eer mijn self dan Unicam verloren.

 

Rex

 

U Susterliefd zeyt recht, hertslieve kinderen.

 

dit is mijn voornemen twelck niet sal hinderen

 

noch vercorten yemant van u al te samen,

 

noch in lijff noch in goet nocht int lof zijnder namen.

 

Veritas

175

O prijselijck raet, rechtvaerdich, warachtich,

 

bermhertich en heylsaem voor Unica clachtich!

146 wroecht bezwaart.

154 vervaren vrees.

158 lossen vrijkopen.

162 overweghen van meer gewicht zijn.

165 Joh. 3:16.

[p. 230]

 

Justitia

 

Dat ist ongetwijfelt, ich ben des te vreden.

 

Misericordia

 

Om die te volbrengen moetmen int werck treden.¹⁷⁸

 

Rex

 

Men moet de partije met thantscrift onbieden¹⁷⁹

180

om die voldoeninghe self te sien gheschieden.

 

lief kint Justitia, doet ghy dit gheringhen.¹⁸¹

 

Justitia

 

gaerne waerde Vader, ick gaet stracx volbringhen.

Pharao. Caro peccati

 

Pharao

 

Dit ontbieden lief wijf, doet een ontfangen brief¹⁸³

 

vanden groten Coninc, my als hy selve lief,

185

dat is opt hoochste leet.

 

Caro

 

Laet sien.

 

Pharao

 

Ghy sout missen.¹⁸⁵

 

hoort: an Pharao, Coninck vanden duysternissen.

 

hoe dijn Vader om hem int hoochste te stellen,¹⁸⁷

 

int diepste es geraect met zijn snoy ghesellen,¹⁸⁸

 

vergeet dy zoo weynich, dat du niet rustende

190

maer nae leets gheselschap nydichlijck lustende,

 

donwijse Unicam met dijn schalcke snootheyt

 

door een valsch beloven van godtlijcke grootheydt

178 int werck treden een begin maken.

179 thantscrift schuldbekentenis, dagvaarding.

181 gheringhen snel.

183 vg. C. kiest de verlossing van de Joden uit Egypte (zie ook vss. 484 en 518) als symbool van de verlossing der mensheid door Christus (Exod. 14). Zie ook Lied-Boeck, Lied 52, Egiptens uyt-tocht: gheestelijke Zin. Vgl. Vondels Pascha.
dit ontbieden... doet de oorzaak dat ik u ontbied is. Caro peccati is dus door Pharao ontboden.

185 missen niet begrijpen.

187 dijn Vader nl. Lucifer.

188 snoy misdadig.

[p. 231]

 

vercleynt iae vernielt hebt, en gebracht met schanden

 

onder tpijnlijck ghebiet van dijn felle handen.

195

ende om noch immers volghen dijn boosheyt,

 

ons schicking te weren door verkeerde loosheyt,

 

steldi D'edel siele, die na des redens eysch

 

boven hoort te wesen, onder tonnedel vleysch,

 

welck dijn mishandeling die du niet moecht laten

200

wy niet meer willende op ons ondersaten

 

ghedoghen, toelaten, lijden noch ghehenghen,²⁰¹

 

om weer alle ding in ordene te brenghen

 

en achtervolgende ons natuer ghenadich,²⁰³

 

den droeven te troosten door lieffde goetdadich.

205

oock zo wel het cleyn groot, alst groot cleyn te maken,

 

hebbende wy te vooren dy van dese saken

 

willen verwittighen ende doen vercondighen,

 

datmen nu Unicam vanden dienst der sonden

 

zal vrijen, verlossen ende van daer ontbieden.²⁰⁹

210

hoe wel zulcx zonder betalinghe mocht gheschieden,

 

zo si ons hoort, niet dy, die sonder coop of gave

 

dy valschelijck heer maect van d'onsalighe slave,

 

zo hebben wy nochtans om saeck hier versweghen

 

zulcx ons gerechticheyt doch niet willen pleghen,

215

maer volle betaling doen int openbare,

 

recht of zy dijn eyghen ende niet ons en ware.²¹⁶

 

om welck te sien doen, du dy self mocht wenden

 

of yemant met volmacht uyt dijn name zenden

 

opten berch (daer d'onschult voor de schult sal lijden

220

van rechtsculdige om haer te verblijden

 

met zijn Dootlijck verdriet) Calvarien genaemt,²²¹

 

den sesten dach des tijts vast daer toe geraemt.²²²

 

ghegheven in ons hof van euwighe vrede

 

binnen Jerusalem, ons Conincklijcke stede,

201 ghehenghen dulden.

203 achtervolgende volgende.

209 vrijen bevrijden.

216 dijn eyghen uw slavin.

221 Calvarien Golgotha.

222 den sesten dach des tijts in de Middeleeuwen gold een indeling der geschiedenis in 6 tijdperken nl.: 1 Schepping tot Noachs dood; 2 tot Abraham; 3 tot David; 4 tot begin Babyl. ballingschap; 5 tot Jezus' geboorte; ‘Die seste, alsic bewinde / Duert totter werelt inde’. De 7de periode is dan het Hiernamaals (Koopmans, Taal en Lett. VII bl. 227; De Vooys, Ts. 24 bl. 214).

[p. 232]

225

opten palmdach inden Jaer van swerelts versycke²²⁵

 

vier duysent ende twaelf teynde van u rijcke.²²⁶

 

dats de brief; wat doen wij wijf? ghy scijnt vernuftich.

 

raedt nu wijselick, condi, het is ons nootdruftich.

 

Caro

 

Eerst salmen hart sijn recht an die slaef negeren,²²⁹

230

helpt dat niet, prescriptie moetmen allegeren,²³⁰

 

want alwaer schoon oprecht sijn titulatie,²³¹

 

de tijt is verlopen van revindicatie.²³²

 

Pharao

 

Prescripti dijent by doot vande memorie.

 

dits hier niet, int rechten leyt ons gheen victorie.²³⁴

235

hier wert des rechter ooch door gonste dick mistich,²³⁵

 

maer daer sijn twe dochters ons al veel te listich.

 

deen heet Veritas, dien ghy niet helen moocht,²³⁷

 

dander Justitia die niet onrechts ghedoocht.

 

Caro

 

weygerts hem dan plat uyt, wildi immers niet rechten.²³⁹

240

wat die tong niet vermach, can de vuijst beslechten.

 

Pharao

 

Dat dient veel min, hi heeft noch een dochter genaemt

 

Omnipotentia. Die alle dat hy raemt,

 

wil, ghebiet of beveelt, volbrengt dadelijck.²⁴³

 

Caro

 

Wats dan? hij doet ons gans ongenadelijck.²⁴⁴

245

wat moghen wy argers van hem nu verwachten?

225 swerelts versijcke 's werelds verzuchting, beving, doodsgevaar.

226 4012 Dee chronologie is van Theodorus Bibliander in De Ratione temporum (Bazel 1551). Dit gegeven dank ik aan Dr W.E. v. Wijk te Barchem.

229 die slaef de bode die de brief heeft gebracht.

230 prescriptie allegeren het argument van verjaring aanvoeren.

231 titulatie rechtsgrond.

232 revindicatie (reinvendicatie) terugvordering.

234 rechten een proces voeren.

235 hier zijn rechters omkoopbaar, maar dáár....

237 niet helen niets verbergen.

239 immers volstrekt, beslist.

243 dadelijck metterdaad.

244 Wat dan nog? hij behandelt ons al genadeloos.

[p. 233]

 

Pharao

 

Vraechdi wat? unica stracx quytgaen met clachten!²⁴⁶

 

neen, ick weet noch wat raets, thelpt zoo alst wille.

 

trect ghy heen, neemt met u Hipochrisim stille.²⁴⁸

 

sprect schoon, toont valsch berou, hout die lossing voer goet,²⁴⁹

250

ghelaet u des blijde, looft met woorden zoet²⁵⁰

 

met unicam aldaer persoonlijck te comen,

 

dien ghy voorts te dienen hebt voorghenomen²⁵²

 

twelck ick (zegt) op reden ghevestighet vinne,²⁵³

 

want zy is seer edel, ick bin een boerinne.

255

wye weet of dantwoort sacht en tsoetelijck smeecken

 

den scherpen toorne voer een tijt mach breecken?

 

zo mocht dit heet voortstel int coelvat versonnen.²⁵⁷

 

ghelooft my, die tijt wint, heeft zeer veel ghewonnen.

 

Caro

 

Maer of hy daer mede niet te vreden ghestelt

260

noch aenhielt Unicam te halen met ghewelt?

 

Pharao

 

Alst ghewelt comt (seytmen) zo ist recht uyt.

 

doch scheyde ic zo niet vande sondighe Bruijt.

Justitia. Sponsus. Rex

 

Justitia

 

Die self begeerde noot, die bloetstortinge root,

 

die doot dodende doot is met liefde zeer groot,

265

met nedere ootmoet en met lijden gheduldich,

 

stantvastelijck ghedoocht by mijn broer ontsculdich.

 

ach, mijn hert grouwelt noch, alst de mont verhaelt!

 

noyt was schult, iae liefde, zo bitter betaelt.

 

Unica, unica, ick gon u wel vryheyt,

270

maer hadt ghy self gesien wat druck om u blijheyt

 

u vryer int vryen ghedoochde vrywillich,²⁷¹

246 quytgaen verliezen.

248 Hipochrisus Huichelachtigheid.

249 hout die lossing voer goet stel de verlossing als goed voor.

250 ghelaet u des blijde toon u daarover verheugd; looft beloof.

252 dien t.w. Unica.

253 (zegt) zeg maar; op reden ghevestighet redelijk.

257 versonnen in de zon hangen, luchten, afkoelen.

271 vrijer minnaar, tevens met gedachte aan bevrijder.

[p. 234]

 

u herte zou beven in u Lichaem grillich.

 

o, dier ghecochte Bruijt, condi recht bekinnen

 

dees liefde ws Brudegoms, ghy sult hem so minnen

275

dat ghy hondert dooden liever zout beproeven

 

dan dat ghy doer sonden hem eens zout bedroeven.

 

Lijt de duecht voor u quaet zo smertige wonden,

 

wat verwacht de sondaer voor zijn eyghen zonden?

 

nu 't oude is vergeven, begeeft zy doude paden,

280

en thantschrift is betaelt uyt loutere ghenaden,²⁸⁰

 

gheschoort en geslagen als zeechteken aent cruys.²⁸¹

 

Sponsus

 

Nu is oock tijt datmen Unicam hale t'huys.

 

Justitia

 

Maer of si (alsmen haer dees bootschap sal bringen)

 

niet en wilde comen?²⁸⁴

 

Rex

 

Men salse niet dwingen.

285

dat waer teghen mijn aert, lieft maect willige ganck.

 

gave is aenbieding milt, maer geen nootlijc bedwanck;

 

gifts ontfanck moet zo wel willich sijn als het gheven.

 

had ick willen dwingen, zy waer hier ghebleven.

 

als zy hier was en dwanck ickse niet tot blijven,²⁸⁹

290

zoude ick haer, wech synde, gheweldich hier drijven?

 

dat sy willich by my sou blijven off wech wanderen

 

wast eerste opset, dwong ick, most ic niet veranderen?

 

Sponsus

 

Neen heer, u vast opset blijft niet min ghestadich

 

dan u gaefrijcke lieft milt en goedadich.

295

doer haer was noyt mensche met ghewelt getrocken.

 

zy dwingt niet, maer can wel met weldaden aenlocken.

 

zoe de ghedwongen eedt u niet lief is maer leet,

 

zoe meshaecht u noodtdienst, u die de herten weet.

 

die uyt bedwanck vrunt schijnt met een beveynst gelaet,

300

is inwendich vyant en draecht sijn dwinger haet.

280 thantschrift de schuldbekentenis.

281 gheschoort verscheurd.

284 vg. Coornherts opvatting omtrent de vrije wil.

289 als toen.

[p. 235]

 

Mijn hert en scept ooc niet ware lust oft vroechde

 

uyt een bedwongen lijeft of scijnende doechde.

 

immers, hoe macht lieft zijn als zy wert gedwongen?

 

comtsy niet vrijwillich in ouden en Jonghen?

305

ist nyet goetheyts beiach daer door si wert gheboren?³⁰⁵

 

dus waer alle moeyte tot lijefts bedwanck verloren.

 

Men zal haer dan vruntlijck, lieflijck en minlijck

 

mijn grote lieft tot haer recht maken kinnelijck,

 

mijn trouwe verclaren, mijn weldaet ontdecken

310

om haer lijeft door de mijn te baren en trecken.

 

wil sy dan niet comende, zy blijve int versmachten.³¹¹

 

veracht sy mijn liefde, ick sal haer verachten.

 

Maer ick weet wel dat haer slavernye ellendich,

 

haer sonden grouwelijck en haer snootheyt scendich

315

haer zo groot ende claer nu schijnen voor ooghen,

 

dat zy uyt smert van last, wroegen en schant te dogen

 

d'aen gheboden vrijheyt en ghenade heerlijck

 

vrolijck sal ontfangen met herten begeerlijck.

 

Rex

 

Men schicke dan int lant ons vyants hatelijck³¹⁹

320

om Unicam te locken, een bootschap statelijck:

 

een Coninck, een hertoch en Propheet claersichtich³²¹

 

met een rechtsgeleerde wijs in saecken wichtich.

 

zendt daer de stercke hant David, vroom en goedich,

 

den getrouwen Moysen boven al zachtmoedich,

325

die Historische Propheet Esaiam manierich

 

met Paulum bescheyden, mijn lijefhebber vyerich.³²⁶

 

Unica

 

Ick was gants ellendich, mijn ellende is vermeert

 

door den groten Coninck om sijn goetheyt geeert.³²⁸

 

die zant my zijn genade, genaemt de voorcomende,

330

ic hoopte quyting, zi was eerst recht verdomende,

 

want sy my naect toonde met waerheyt verwijtich

305 beiach streven.

311 versmachten benauwdheid.

319 schicke zende.

321 een hertoch Abraham, ‘die hertoghe des gheloofs’ (zie Van Dis, Reform. Rederijkersspelen 278).

326 bescheyden verstandig.

328 geeert D: geert.

[p. 236]

 

mijn misdaet, mijn ellende en mijn vyant spijtich.

 

des ick recht kennende mijn boosheit onrechtvaerdich,

 

my self moet oordelen der genaden onwaerdich.

335

leyder, wast niet genoech te slaven nootlijck?

 

most ick noch my selven verdoemen doodelijck?

 

wast niet genoech dat ick onbekende godloosheyt³³⁷

 

diende, most ick noch sien en haten sulcke boosheyt?

 

zeer hert valt het dienen tot svyants verblijden

340

want donwils vermering vermeert oock het lijden.

 

O mocht ick genieten de beloften wenschelijck

 

hier voermaels gegeven het geslachte menschelijck!

 

Maer neen neen, die worden alleenlijck vercreghen

 

by die tquaedt laten en tgoede plegen.

345

ick laet doecht, doe sonde, ach dits cativicheyt groet.³⁴⁵

 

den arbeyt, die pijnen, ia oock den bitter doot

 

lijde ick nu willich, want dats recht, zo ic can mercken,

 

maer dat ick, onwillich, tquaet gehaet noch moet wercken,

 

pijnicht my boven al, wat helpt mijn goede wille,

350

als zy doende is int quaet, maer int goet leech en stille?

 

Aldaer droefheyts oorsaeck is wil sonder machte,

 

baert goewil dan oock vroecht? neen, sy teelt druckige clachte

 

in mijn bedorven vleesch, dat doet veel wederstoots.³⁵³

 

wye sal my verlossen van dit lichaem des doots?

355

Hy straft sonde met sonde, ic hebbe sijn waerheit veracht,

 

dus val ick met doling diep inder sonden geracht,

 

maer wie weet of hy my (al ist my verholen)

 

noch te recht wil brengen door dit smertich dolen?

 

of hy pijnelijck wont om ghesontheyt te gheven

360

of hy troerichlijck doot om vrolijck te doen leven?

 

en of hy my de sonde op hoochste maect condich

 

om die doer dees kennisse te vernielen grondich?

 

Hoet sy, hy is de heer; hy doet soot hem behaecht.

 

wil hy gans verdoemen, werde ick euwich gheplaecht,

365

my gesciet geen onrecht, ick salt willich dulden.

 

wil hy mijns ontfermen met quyting van sculden,

 

my gheschiet ghenade, ghenade ende geen recht.

 

zijn wil moet ghescieden, doch weet ick dat hy plecht

 

ongaern te verstooten om gans te vernijelen

337 onbekende domme.

345 cativicheyt ellende.

353 wederstoot tegenstand.

[p. 237]

370

en gaerne te ontbermen den gebroocken zijelen.

 

zijn oor plach te aenhooren der bedructen kermen.

 

wye weet of hy mijnder noch eens moch ontfermen?

Moyses. Unica. David. Esaias. Paulus

 

Moyses

 

Hoort dochter van Israel, u Coninck ende heere

 

die u hadde verciert met vryheyt, macht en eere,

375

en by u zoo dwaeslijk als ondanckbaer is versmaet,

 

dwelck u rechtschuldelijck bracht in dees ellende staet,

 

schickt ons noch hier, niet door u waerdicheyt,

 

maer door zijn genade en milde goetaerdicheyt

 

den willekeur van doot of leven te bieden,³⁷⁹

380

op dat ghy tleven kiest en den doot moecht vlieden.

 

neemt nu wat u behaecht, het leven vol blyheyt

 

of die truerighe doot, ghy hebt macht en vryheyt,

 

maer dat ghijt leven kiest is des Conincx vermaen.

 

doedijt en volchdi hem, hy sal u nemen aen

385

en geven vrijheyt, eer, ghenesing van smerten

 

met ware besnijding van boosheyt ws herten,³⁸⁶

 

zo dat ghy met al u hart, ziet ende sinnen

 

den Coninck bovenal sult eeren en beminnen.

 

Unica

 

Tbevinden doet my licht zijn goetheyt geloven,

390

maer ic weet ooc, ick weet mijn quaetheyt verscoven.³⁹⁰

 

wie ben ick doch, dat hy mijns weer aannemen sou?

 

wat nut mach hem werden van een maert zo ontrou?³⁹²

 

wat dienst verbeyt zijn macht van mijn swacke broosheyt?

 

wat lust wacht zijn goetheyt van mijn arge boosheyt?

395

wat vergelding mach hem mijn armoede betoghen?

 

wat zoude hem dan porren 't verworpen te verhogen?³⁹⁶

 

David

 

Hy soect u niet om u maer om zijn selfs goedicheyt.

 

ghy hebt niet goets, hy alle overvloedicheyt.

379 willekeur vrije keus.

386 besnijding het afzweren, laten varen.

390 verscoven verworpen.

392 maert dienstbode.

396 porren aandrijven.

[p. 238]

 

hy ontfangt van nyemant en geeft met spoedicheyt

400

elck arm sondaer die bidt met ware ootmoedicheyt.

 

Hoort, dochter, mijn woort met begeerlijcken ooren,

 

vergeet dijn volck en 't huys dijns Vaders alvooren,⁴⁰²

 

dijns Vaders, daer deur ghy in zonden zijt ghebooren,

 

want die Coninc heeft lust tot u schoonheyt vercooren.

 

Unica

405

Mijn schoonheyt? ach leyder, die is lanck verlooren

 

door mijn mesdaet, men mach niet scoons aen my sporen,

 

maer vuyl leelijckheyt vol schantlijcke vlecken.

 

Esayas

 

U Bruydegoms schoonheydt sal leelijcheyt decken,⁴⁰⁸

 

want hy is schoon en comt met rooden ghewade

410

in zijn gherechticheyt tot u vol ghenade.

 

dees u leelijck gedaent bemint den bruydegom niet,

 

maer zijn schoonheyt, die hy door hem in u voorsiet.

 

zijt ghy arm, hy is rijck, zijt ghy quaet, hy is goet,

 

zijt ghy vercocht om schult, hy verlost met zijn bloet.

415

O dochter van Syon, rijst uyt dit stoff lichtvaardich⁴¹⁵

 

van d'aertsche lusten vuyl, scut af, tes ws niet waerdich,

 

werpt wech u halsbanden, uyten kercker wilt treden

 

met ons tot u Bruydegom door veel strijts in vreden.

 

Unica

 

'Tis groot dat zijn miltheyt my om t'ontfangen aenbiet.

420

het willen heb ick wel, maer 't volbrengen niet.

 

Paulus

 

Die int cleyn ghetrou is, wort ghestelt over meer.

 

diet willen in u werct, sal oock om zijn selfs eer

 

het volbrenghen vandien gewisselijck wercken,

 

zijn macht sal u zwacheydt crachtelijck verstercken.

425

wat onmoghelijck is byden crancken menschen,

 

dat valt God licht, die sulcx in ons werct na wenschen.

402 vergeet uw aardse afkomst.

408 vg. Esaias heeft de geboorte van een kind uit een maagd voorspeld (Jes. 7:14). Figuur uit de Eerste Bliscap van Maria.

415 dochter van Syon Jes. 23:12.

[p. 239]

 

Emanuel, u lieff, zal by ons op weghen zijn,⁴²⁷

 

dats God; is God met ons, wie mach ons tegen zijn?⁴²⁸

 

Unica

 

Zoude Emanuel my tot zijn bruyt begeeren?

430

my, zijn vyant, die met zijn vyant ging hoereren.

 

Paulus

 

Voor u O unica, als ghy noch zijn vyant waert

 

heeft die Coninck zijnen lieven zoon niet ghespaert.

 

heeft hy u dan niet lief? hebdy hem niet veel ghecost?

 

heeft hy u niet van wet van zonden ende van doot verlost?

 

Unica

435

Ben ick verlost en vanden dienstbaerheyt ontbonden,⁴³⁵

 

hoe sit ick noch dus vast aen dees ketten der sonden?

 

ben ick vry? wie mach my tot quaet doen bedwinghen?

 

ben ick vry? wie let my tgoede te volbringhen?

 

nochtans bevinde ick dat dit heeft in my sijn ganck.

440

tbevijnden gelove ick, niet uwer woorden geclanck.

 

Paulus

 

Hier is werring, dochter, den ondersceyt verstaet.

 

van schult sydy al vry, maer noch niet gants van tquaet.

 

als de mensch hem bevint inder ghenaden staet,

 

zodat hy doecht bemint en sondt hertelijck haet,

445

dees is van goeden wil, al derft hy cracht inder daet

 

en heeft op sheren doot te recht sijn toeverlaet,

 

want hy is daer door vry van schult en verdomen,

 

dan werdt genadelijck de wil voor werck genomen.⁴⁴⁸

 

die dan boven lust volcht die getrouwe waerheyt,

450

bevrijdt zy door kennis vander sonden swaerheyt

 

allenxkens vant quade zo gheheel volcomelijck,

 

datter niet in hem blijft strafbaer of verdoemelijck.

 

dit valt alsmen doot is wyen? die doodende sonde!⁴⁵³

 

twaer vreemt dat een doode den sond noch leven conde.

427 Jes. 7:14; Jes. 8:8; Matth. 1:23; Emanuel God met ons.

428 Rom. 8:31.

435 tbevijnden de ervaring.

448 de wil voor werck de wil voor de daad.

453 dit gebeurt als men dood is voor de zonde.

[p. 240]

455

siet, soe suldy de sond, dats tquaet, gantselijck sterven.

 

dan sal gerechticheyt plaets in u verwerven

 

en zult godt dienen in ware heylicheyt,

 

so ghy voormaels de sondt diende in onveylicheyt.

 

doe waert ghy geheel vry vanden gerechticheyt

460

en volcomen eygen der sonden plechticheyt,⁴⁶⁰

 

zo dat ghy tquaet lustich en volmaect hanteerde

 

zonder doecht te doen die ghy niet en begeerde.

 

zoe sult ghy oock vrij zijn vant quade grouwelijck,

 

blijft ghy in u lijefs woort vlytich en trouwelijck,

465

want dien de soon vrijmaect, wert inde waerheyt vrij.

 

Unica

 

O zalige vrijheyt, mocht ghy ghebeuren my.

 

waerde heeren, nadien die barmhartige Coning

 

u genadelijck sendt in dees droevige wooning

 

om zo blijden mare troostelijck te vercondigen⁴⁶⁹

470

my, zeer snode deerne, vercocht doort sondigen,

 

ydel van doecht, vol quaets, alle goet onwaerdich,

 

zo ben ick nu bereyt van herten wilvaerdich

 

om die grote genaey begeerlijck te ontfangen,

 

raedt my, gebiedt en leydt, ick volge u ganghen.

 

Bode Evangelium

475

Die den ellendigen met blijden mare verhuecht

 

geniet self, is hy goet, een hertelijck vruecht.

 

dit bevinde ick in my, wiens minlijcke voeten

 

de bedruckte werelt met vre come groeten,

 

met vre tusschen gode en tusschen den mensche.

480

hier is veel volx by een, hier mach ick nae wensche

 

mijn blijde last lossen in veel droeve ooren.

 

ick slae mijn trompette, elck sal stilder hooren.

Hy slaet syn gheluyt met een Tromppette

 

Loff zy dalderhoochste, vrede opter aerden

 

en tvolck een goede wil om dees vre tanvaerden

485

tusschen den Coninck groot en Unicam snoot en cleyn.

 

hy had haer geheylicht, zy wert een boel gemeyn.

460 der sonden plechticheyt het plegen van zonden.

469 vercondigen D: vercondingen.

[p. 241]

 

zo was haer quaetheyt saeck vande twist haer dootlijck,⁴⁸⁷

 

maer zijn goetheyt baert vree haer ten leven nootlijck.

 

O lofflijcke goetheyt, wie mach u uytspreken?

490

neemdi niet een quaet wijf vol vuijle gebreken

 

tot een Coninginne en bruyt voer u enige zoon?

 

scenct u lief, niet haer haet, sulc goet voor quaet te loon?

 

heeft u zoon zijn vyant met zijn bloet niet dier betaelt?

 

heeftse u stercke hant niet uyt Egipten gehaelt?

495

ist wonder dat ick my wonderlijck verwondere

 

in u deucht wonderbaer, ick, des selfs vercondere?

 

Hoort, hoort! men zal huyden de bruyloftfeest houwen.

 

twoort salt vleesch, de scepper zijn scepsel trouwen.

 

elck verlaet daertsche twist om vreetsaem t'aenscouwen

500

dit hemels een worden doort geestelijck bedouwen⁵⁰⁰

 

van Justitia en Vre die malcanderen cussen

 

en den brandenden tooren gants vruntlijck blussen.

 

De bruyloft is gereet, geslagen zijn de beesten,⁵⁰³

 

comt alle feestelijck ter vrolijcker feesten

505

in Bruylofts gewade verciert met ware deuchden

 

en zuver door onscult om eeuwich te vervruechden.

 

heeft yemant geen scoon cleet of gelt om dat te coopen,

 

de bruygom scenctse om niet, hi mach rasch derwert lopen

 

na der genaden Son, noch claer schijnende int zuyden.⁵⁰⁹

510

elck haest hem ter bruyloft de wijlt noch heet huyden.

 

David singende op sijn harpe

Stem psal. 8

 

Laet ons het loff des grooten Conings singhen,

 

diens grote macht volbrengt zeer grote dingen.

 

hy vrijt zijn bruyt met daden wonderlick

 

en vanct den schalck in zijnen eyghen strick.

515

Hy bracht zijn bruyt uyt duysterheyts quaey plagen

 

op eenen wech van drie verlichte dagen.⁵¹⁶

487 saeck oorzaak.

500 t geestelijck bedouwen van Iustitia en Vre Gerechtigheid en Vrede die als een geestelijke dauw nederdalen.

503 geslagen geslacht.

509 int zuyden vgl. Troerspel vss. 1794, 1831, 1832; het Zuiden symboliseert het goede, het Noorden het kwade. In verband met de vss. 541-572 kan ook gedacht worden aan Gen. 24:62.

516 drie verlichte dagen: van Goede Vrijdag tot Pasen.

[p. 242]

 

die wech is self des levens helder licht,⁵¹⁷

 

der blinden ooch en waerheyts claer ghesicht.

 

Sy nam op haer gedacht, wil ende wercken

520

int hemels licht een wacker scherp aenmercken,

 

dacht wel en deed' na Goods behaghen soet⁵²¹

 

en tradt den wech van dees drie daghen goet.

 

Haer iaechden nae die sonden ongeneeslick.

 

daffecten quaet verscricten haer seer vreeslijck.⁵²⁴

525

zy stont benaut omcingelt metter doot.

 

God hulp zijn bruyt, van menschen hulpe bloot.

 

Tgeloof sloech rasch met een gewillich lijden

 

daffecten quaet, dat meyr weeck hooch ter siden

 

en inde plaets van toverval onstuer⁵²⁹

530

wast water weeck den bruyt een stalen muer.^528-530

 

Maer zo wast niet den nae iagenden zonden.^530-531

 

want het beviel den bloetgierigen honden,⁵³²

 

zo datse al verdroncken cleyn en groot

 

en soncken diep te gronde als wichtich loodt.

535

Kinderen des lichts, die eerst waert duysterlingen,

 

wandelt int licht, laet u geen iock aendwinghen

 

van Pharao, maer vry van sijn swaerheyt

 

u vryer prijst in geest en in waerheyt.^511-538538

 

David spreect voort

 

O lieflijck ghedencken van daden zo heerlijck,

540

hoe can ick verbreden therte en sien begeerlijck⁵⁴⁰

 

tot eere mijns Godes en mijns naestens stichting

 

zulcx vrolijck te singen in zijns geests verlichting?

 

Neen dees heylige lust dringt mijn siele vierich

 

noch vrolijck te singen, hoe wel en manierich

545

dees bruyt haer bruydegom thuys quam met verlangen

 

en hoe begeerlijck hy haer heeft ontfangen.

517 Joh. 8:12.

521 wel D: wil.

524 daffecten quaet de kwade neigingen.

529 van toverval. Lied-boeck heeft: vant overval.

528-530 Ex. 14:21, 22.

530-531 het water spaarde de bruid, niet de zonden.

532 want D: wat; beviel overviel.

511-538 Ook in Coornherts Lied-boeck, no 52: Egiptens uyt-tocht gheestelijke Zin.

538 Joh. 4:23, 24.

540 sien lees sin?

[p. 243]

 

David singt weder

Stemme psal. 9

 

Die Vader sant zijn trouwe knecht

 

het Propheetsch woort om totter echt

 

zijns lieven soons een bruyt te halen

550

nae zijnen beelde uyt daertsche palen.

 

Dees knecht vant haer by een fonteyn,

 

die doop, der sonden doot ghemeyn.

 

daer recht berou int hert woont binnen,

 

mach sheeren woort den sondaer vinnen.

555

Die knaep verblijt in vruechden soet,

 

versiert de bruyt met duechden goet,

 

gehoor dat op het woort can mercken

 

met crachten dadich in goey wercken.

 

Soo lockte hy met minlicheyt

560

die bruijt en vraecht haer sinlicheyt.

 

hy dwingt haer niet, wil vriendelijck leeden,

 

vrijwillich gaet si met hem treden.

 

Dus ging si uyt haer vaders huys.

 

zy volchde twoort, zy droech haer cruys.

565

willich ging si haer self versaecken

 

om hoor lijef bruygom te ghenaken.

 

Deewige sin, Gods waerde zoon,^551-567

 

Daelde af ter aerden uyt zijn troon

 

om Unicam daer te ghemoeten

570

en zalichlijcken te begroeten.

 

Hy ging by slevens borne claer,

 

die siende heet, hy sach op haer⁵⁷²

 

met sijn alsiende clare ooghen.

 

zijn lust is tcleyn hooch te verhoghen.

575

Die bruijt sach hem oock spoedelijck.

 

sy daelde neer oetmoedelijck

 

van skemels bult crom en hovaerdich

 

en kent haer sheeren lieft niet waerdich.

 

Isack wiens naem lachen beduyt⁵⁷⁹

580

verblijdt minlijck zijn droeven bruijt

551-567 toespeling op Gen. 24.

572 die siende heet: de put Lachai-Roi. Zie Gen. 16:12-16 ‘des levenden die mij ziet’.

579 wiens naem lachen beduyt: Gen. 21:6.

[p. 244]

 

en brengt haer in sijn moeders woning,

 

daer sy verbeijdt zijn trou en croning

Moyses. Unica. Sponsus.

 

Moyses

 

Ist oock nodich, dochter, u mesdaet te vermanen?⁵⁸³

 

Unica

 

Leyder neen, ick gedencx met droevige tranen.

 

Moyses

585

Zoude u dees genade ooc doer u verdienst toecomen?

 

Unica

 

Verdienst? wee mijns, dat waer 't euwich verdoemen.

 

Moyses

 

Machmen wel meer leets doen een vyantlick verrader

 

dan ghy moetwillich deedt sulcken lieven vader?

 

Unica

 

Machmen wel meer lijefts doen zijn waerste vrient gepresen

590

dan die coninck my, my sijn viant heeft bewesen?

 

Moyses

 

Ghy hebt hem verlaten.

 

Unica

 

Hy heeft my weer ghesocht.

 

Moyses

 

Ghy hebt hem verworpen.

 

Unica

 

Hy heeft my dier ghecocht.

 

Moyses

 

Gy hebt hem veronneert.

583 vermanen spreken van.

[p. 245]

 

Unica

 

Hy heeft my verheven,

 

zijn boedels doel, zijn soon tot een bruyt ghegeven.⁵⁹⁴

595

O wat reden heeft hy om my te vernielen⁵⁹⁵

 

en ick om hem te dancken wt gront mijnder sielen!

 

Moyses

 

Baert nu weldaet lijefde, zo is oock wel reden,

 

dat ghy doort bevinden van die goedicheeden

 

aen Vader ende zoon hem met hert en sinnen

600

alst hoochwaerdichste goet boven al sult beminnen.

 

[Unica]

 

Och ia, dat wilick doen en wat aen my ghebrect⁶⁰¹

 

dat sal zijn lieft boeten, die is alleen perfect.

 

Moyses

 

Begeerdi dan eernstelijck dees bruygom te trouwen?

 

Unica

 

Met herten.

 

Moyses

 

Troudi hem, zijn trou zal u behouwen.

605

ghy sult, blijfdi hem trou, het leven aenscouwen,

 

anders quelt u de doot met dootlijck berouwen.

 

ick roep tot getuygen den hemel en daerde

 

dat u voor wert gestelt het leven hooch van waerde⁶⁰⁸

 

met die leydige doot. kiest het zoete leven,

610

zoe moecht ghy en u vruchte leven en aencleven

 

den heere u bruydegom in ghehoorsaemheyt veylich,

 

want hy is u leven zalich ende heylich.

 

off wilt ghy een ander? ghy moecht noch veranderen.

 

Unica

 

Tot wie anders soude ic doch zalichlick wanderen?

615

zijn alle anderen niet vol dootlijck snevens?⁶¹⁵

594 zijn boedels doel het doel van zijn bezit (boedel: grondbezit; huis en hof), dus zijn Zoon.

595 wat reden hoe veel reden.

601 de tekst loopt in D. door; het is echter duidelijk dat Unica hier spreekt.

608 dat u voor wert gestelt dat u de keuze wordt voorgelegd tussen.

615 sneven verderf.

[p. 246]

 

heeft oock yemant anders die woorden des levens?⁶¹⁶

 

wat vinde ick buyten hem dan wroegen met smerten?

 

Moyses

 

Kyest ghy dan dees bruygom?

 

Unica

 

Met gheheelder herten.

 

Moyses

 

Wert hy u man en heer, zoe moet ghy u verneren,

620

hem alleen beminnen, dienen ende eeren.

 

Unica

 

Dat is mijn hoochste lust, wil en begheren.

 

Moyses

 

Hoort ghy dan de stemme vanden heer der Heeren

 

en leeft nae zijn verbont, ghy sult uyt alle menschen

 

zijn wtvercoren bruyt sijn.

 

Unica

 

O dat waer mijn wenschen!

 

Moyses

625

Soo dees u bekeringhe totten heere gheschiet

 

met eernst, zo dat ghy al doet dat hy u ghebiet,

 

hy sal tot u keeren, by u comen rusten,

 

u herte besnyden vande quade lusten,⁶²⁸

 

zo dat ghy met herten, met siel ende met zinnen,

630

met herten boven al sult grontlijck beminnen.

 

Sponsus

 

Ghy hoort daer, lijef, het lijef dat zy crijcht in waerheyt

 

die met my verenicht, maer het leet en swaerheyt

 

dat hem allen op comt, die uyt lijeft my volghen,⁶³³

 

is des werelts hate, woedich en verbolghen,⁶³⁴

635

daer tegen wy lijtsaem met saechtmoedicheyt strijden.

 

zijdy oock wel ghetroost dit leet om my te lijden?

616 yemant D: yemants.

628 besnyden besnoeien. Rom. 2:29.

633 hem hun.

634 Joh. 15:19.

[p. 247]

 

Unica

 

Wie ben ick dan, O Prins, ick boetwaerdighe deerne

 

dat ick mijn sculdich cruys niet en sou dragen geerne

 

ter lijefden van u, die mijn scult ontsculdelijck

640

om mijnen twille droecht ter doot toe geduldelijck?

 

Sponsus

 

Maer lijef, het vleesch is cranck al is de geest bereyt.⁶⁴¹

 

hebdy die oncosten al recht overgheleydt?⁶⁴²

 

moochdyt oock volbrengen daer ghy toe sijt genegen?

 

hebdy u vyants macht tegens u cracht gheweghen?

 

Unica

645

Ic heb, mijn macht is niet, mijn viants macht scijnt groot⁶⁴⁵

 

maer u macht, heer, is groot, u lijeft sterck als de doot

 

en u waerheyt verwint zondt, Doot, Duvel en Hell.

 

Als ghy dan met my zijt, O ghy Emanuel,

 

vallet u niet al licht, dat my is ondoenlijck?

650

u sterckheyt is mijn scilt, op u hulpe roep ick coenlick:⁶⁵⁰

 

is de here met ons, wie mach ons teghen sijn?⁶⁵¹

 

daer ghy de strijt vorst zijt, daer moet gewis segen sijn,

 

ghy wilt, ghy condt, ghi moecht helpen met een wencken.

 

zijt ghy help god met ons, wie mach ons crencken?

655

u getrouheyt lijt niet dat ick werde becoort

 

boven mijn crachten, dit tuycht u zeecker woort.

 

dat is de vaste gront daer ick vast op bouwe.

Moyses trout Sponsus aen Unicam

 

Sponsus zeydt

 

Op dat vaste betrouwen geeff ick u mijn trouwe⁶⁵⁸

 

en sal met getrouheyt u trouwelijck bewaren

660

voer der hellen poorten en alle den helschen scaren.

 

die sult ghy verwinnen, dan wert u crooninge.⁶⁶¹

 

en tot u seeckertheyt stel ick u wooninge

 

boven inden Hemel inder zonnen claerheyt,

641 Matth. 26:41; Mark. 14:38.

642 die oncosten de eventuele gevolgen.

645 ic heb dat heb ik.

650 Ps. 28:7.

651 Rom. 8:31

658 in D. staat: Sponsus zeydt - boven 659.

661 dan lees dat.

[p. 248]

 

dats in Dalmogende bestendige waerheyt.

665

de loye bastaerden bouwen op drijftich zant,^665-665

 

maer u ghehoorsaemheyt is op den steen geplant.

 

daerom lief Sustere, vercoren vriendinne,

 

mijn crone der eeren, waerde Coninginne,

 

bloeijende Lelye, nu recht cuysch van sinne,

670

mijn enige, mijn scaep, mijn Duyfken dat ic minne,

 

1 Ick heb u nu bevrijt van al u quaden,

 

2 Met mijn goeden begaeft uyt milder ghenaden,

 

3 En sal u voorts hoeden met getrouheit vlytich

 

voort quade, nyet voer strijt, maer voer neerlaech verwytich.⁶⁷⁴

675

1 Ick heb u nu bevrijt van alle uwe zonden,

 

van druck, rou, leedt, tranen en smert uwer wonden.

 

ick heb u nu bevrijt van slanghen listich

 

wiens hooft ick vertrede met sijn valscheyt twistich

 

en ick heb u ghevrijt van werelt, van hel, van doot

680

van dienstbaerheit, blintheyt, doling, iamer en noodt.

 

2 Ick heb u oock begaeft met goetwillicheyt,

 

met oetmoet, met berou, met rusten en stillicheyt,

 

met ghelove, hope en met lijefde heylich.⁶⁸³

 

3 Nu zalick u voorts aen bewaren zo veylich

685

als mijn selfs oochappel voor ongerechticheyt,

 

voor den dienst der sonden, een wreede knechticheyt,

 

en voor al dat u herte van my sou vervoeren.

 

volcht ghy my, de boose zal u niet aenroeren.

 

wandert ghy in mijn licht, ghy sult u niet stooten.

690

zijdy de zond recht doot, heeft u die recht verdroten,

 

ghy sult hem nemmermeer weer met lusten leven,

 

niet meer sondigen, doolen nochte sneven,

 

want ick ben u leven, u wech, u licht, u lust

 

u hoop, wensch, verlangen en u enigen rust.

695

dus verlaet u op my, maer waect ghy oock altijt,

 

in weelden ziet scerp toe, bidt om hulpe in strijt,

 

volcht gehoorsaem mijn wil, mijn doen geduldich lijdt,

 

u selfs wille dats quaet, in als zorchfuldich mijdt.

 

mij alleen laet in u hert begeerlijck woonen,

700

ick sal, o waerde Bruyt, u eerlijck croonen.

Eynde.

665-665 Matth. 7:20, 24.

674 verwytich smadelijk.

683 1 Kor. 13:13.