Logo DBNL
Het roerspel en de comedies van Coornhert (1955)

Het roerspel en de comedies van Coornhert

(1955)–D.V. Coornhert–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

T'Roerspel vande Kettersche Werelt,

die metten lippen den God des Hemels, maar metter herten 't gheldt, des werelts God, dient ende eert. Ghemaackt eertijdts door D.V.C.

Eccles 10. 19.
Alle dinghen zijn 't ghelt ghehoorzaam.
Math. 6. 24
Ghy en kondt Gode niet dienen ende den Mammon.

Ter Goude By Jaspar Tournay. Int Jaar 1590.

 

Een Troerspel vande Kettersche werelt

Personagien

Loghen.De God des werelts.
'T ghelt.Loghens Apostel.
Al de werelt.Een man rijckelijck als Koopman ghekleet.
Zeltsaam.Een slecht simpel burgher.
Bedroch.Als een coopghezel of coopmans dienaar.
Hooghe staat.Een chierlijck jofferachtich man, zeer ghepronckt.
Veel behoeven.Hooghe staats dochter, als een huys-beschickster of dispensierster.
Waarheydt.Als een eerbaar Priester ende is kettermeester.
Oude }testament.Predicanten ende ghetuyghen vander waarheydt.
Nieuwe }testament.Predicanten ende ghetuyghen vander waarheydt.
Bode.Als bode ghekleedt.
Stomme dienaren. 

Eerste handeling. I uytkomen.

 
Loghen. Prijzende haar zelven met verachtinghe der waarheydt.
 
Want ick u oyt hebbe verlustight met kluchten,
 
Met beuselmart, fabels en nieuwe geruchten,2
 
Oock oorbaarlijck geweest ben in uwer kisten,3
 
Met lieghen, bedrieghen en hendighe listen,
5
En u daar boven noch int decken van schande,
 
Eerloos zijnde, de eerlijcxte maack vanden lande,
 
Zo twyfel ick niet, of mijn verdiende jonste
 
Doet u willigh horen mijn lieghen opt ronste,
 
Niet alleen te blusschen elcx quaadt vermoeden,
10
Maar my oock met recht te pryzen byden vroeden.
 
+Op dat ghy dan (wie ick ben) weten zoudt moghen,
 
Zo hoort eerst mynen name, men heet my loghen,12
 
Dat is een valsche schijn van woordt ofte daadt.
 
Dees trecken mijn nyders, oock lieghende, int quaadt14
15
En zeggen: loghen komt wel op, maar gaat niet voort,
 
Hy werdt niet oudt, maar jonck van waarheydt vermoort,
 
Met meer loghens, die zy my t'onrecht naar gheven,
 
Want is dat waar, hoe koom ick dan noch te leven?
 
Ick, die Adam al int paradijs verblinde,19
20
Oock in Hemel by Lucifer had bewinde,20
 
Lang te voren, daar hy door my uyt is gheraackt?
 
Ist dan oock dat de plaats of d'outheydt edel maackt,
 
Naar des eeldoms of Romeynsche roemen,23
 
Zo magh ick my wel d'eelste op aardtrijck noemen.
25
Ick zwyghe noch d'edelheydt van mynen vader,25
 
Die een Enghel Godes was, want dits allegader
 
Buyten mijn toedoen en zonder mijn eyghen deught.
 
Maar hoort mijn daden, op dat ghy my pryzen meught.
 
God sprack daar boven, wie zal Achab bedrieghen?29
30
Hier was ick flucx by en vermat my te lieghen,
 
Als een valsche gheest in zijnder Propheten mondt.31
 
Die Heer zey tot my: ghaat heen, ghy moghet en kondt.
 
Merckt ghyt nu, inden Hemel is mijn woninghe.
 
God zelf bruyckt mynen dienst, dits een eeren kroninge,
35
Magh hem nu yemandt te recht mijnder oock schamen?
 
Zo zandt hy my oock met Jonas in zijnder namen
 
Naar Ninive tot zo menigh duyzendt hoofden.
 
Maar want zy de zalighe loghen gheloofden
 
Ghingt hen bet dan Achab, de stadt bleef behouwen,
40
Dies was de hoveerdighe Jonas vol rouwen.36-40
 
Ben ick dan elck eerlijck, wie maack ick schandelijck?
 
Abraham ghebruyckte my oock verstandelijck,42
 
Als hy Sara noemde zijn zuster te wezen.
 
Maar hoe hoogh zijn de vroedtwijfs door my gheprezen
45
Die in Egipten Pharao fijn bedroghen?
 
God ghing haar omt lieghen in eeren verhoghen.44-46
 
Oock quam Rahab door my int Joodtsche gheslachte,
 
Die den verspieders weer uyt Jericho brachte.47-48
 
Zandt God Samuel oock niet als een gheveynsde?
50
De schijn was offer; zijn hert wat anders peynde.
 
David most Koning zijn, dat hulp ick u helen.49-51
 
Hy bruyckte mijn dubbelheydt door Godes bevelen
 
En niet uyt zich zelfs, 't was God een welbehaghen.
 
Zoud ick al 't ander noemen, het liep veel daghen.
55
Ist dan oock eere den vyandt te verwinnen,
 
Zo maghmen niemandt victoriozer vinnen
 
Dan de loghen, die verwint leeu, rues, noch beer,57
 
Noch Koningh, noch begheerte (dit achtmen eere)
 
Als Sampson, David, Socrates, Alexander.
60
O neen, hy dempt der stercken meeste onderstander,60
 
Die den krancken schijnt te stercken door zijn klaarheydt,
 
Want ick verwin de onverwinnelyke waarheydt.
 
Zo daar staat: wy ginghen ons herten loghens kallen,63
 
En de waarheydt is opter straten ghevallen.
65
Ende noch, zy hebben waarheydt in loghen verkeert.65
 
Zo is dan de waarheydt ghekleynt en ick vermeert.
 
Maar hoe magh yemants macht doch eerlyker blijcken,
 
Dan die d'alder sterckste verwint en doet wijcken?
 
Dit doe ick, ick dwing d'alder stercxste vyanden.
70
En behaal eere, daar zy 't velt ruymt met schanden.
 
Merckt ghy ons gheboort, ten zal u niet verwonderen,
 
De waarheydt spruyt uyt der aarden van onderen
 
Als David tuyght, en mijn vader komt van boven,73
 
Daarom wordt de waarheydt licht van my verschoven.74
75
Twyfeltmen noch aan mijn moghende waardigheydt?
 
Ziet wiemen meest dient, zo blijckt de rechtvaardigheydt,
 
Wie meest werdt gheeert, ghehanteert en bemint.77
 
Volght my den meesten hoop niet, alsment wel verzint?
 
Wat zeg ick meesten hoop? het dient my al eendrachtigh,
80
Want alle menschen (zeydt David) zijn loghenachtigh,80
 
Oock zijn mijn dienaars door my in grooter waarden,
 
Rijck, machtigh, weeldigh en Heeren vander aarden.
 
Dat meyn ick, betuyghen alle Boecken van outs.
 
Maar zegt my doch, O heylighe waarheyd, Godwouts,84
85
Hoe kondy eenighsins eerlijck ofte goedt zijn,
 
Ghemerckt de meeste quaden van u ghebroet zijn?
 
Vintmen oock boven den twist eenigh argher quaat?
 
Nu zeytmen: weldaat baart vruntschappe, maar waarheyt haat.
 
Mijn volck mint my: wie de loghen dient, die vaart wel,
90
Maar de waarheyd geeft haar dienaars deerlijck gequel.
 
Zy maacktse ellendigh, veracht, vervolght en benijdt,
 
Met schanden, met pijn, met verdriet loont hy altijdt.
 
Waar bracht zy Micheam? in boeyens bewonden.93
 
Waar bracht zy Achior? aanden boom ghebonden.94
95
Waar quam Jeremias door des waarheydts eeuwen?95
 
Inden put. waar Daniel? inden kuyl der Leeuwen.96
 
Mocht Sant Jans hooft op tafel uws diensts niet beweenen?97
 
Ick denck Sant Steven danckte u onder den steenen.98
 
Loondy u dienaars dus ghetrouwelijck quantsuys?
100
Wat zeg ick dienaars? U meester hielpt ghy aant cruys.
 
Zegt my waarheydt: loont ghyze dus niet allegader?
 
Is dit u trouwe, blijckt ghy noch gheen verrader?
 
Is dit vrunden loon, wat wachten de dienaren?
 
Maar ick bent, die mijn volck veyligh kan bewaren.
105
Die my dient krijght lust, eer en groote profyten.
 
Ick behiel by 't leven den Gabaoniten,106
 
Die Josue nutlijck en eerlijck bedroghen.
 
Is Bethulien den doodt niet fijn ontvloghen
 
Deurt lieghen en bedrieghen van Judith gheprezen?108-109
110
Wie heeft zulck feyt oyt vande waarheydt ghelezen?
 
Hoe listigh dede Chusai Absolon vertraghen.
 
Zonder my, de zoon had den vader verslaghen.111-112
 
Wie doet dan ter werelt lang en eerlijck leven?
 
De loghen! wie doet hier zeer deerlijck sneven?
115
De waarheyd! wie doet smerte, schande en doot ghedogen?
 
De waarheydt! wie brengt hier tot eeren? de loghen.
 
Boven waarheydts knaghen en wroeghen onrustigh,
 
Zo is zy zorghlijck, verdrietigh en onlustigh.
 
Wat macht heeft hy om wreken? hy is eenvuldigh.
120
Wat is zijn hooghste lust? in lyden gheduldigh.
 
Dus is hy eenzaam, in als hem zelven ghelijck.121
 
Altijdt zingtmen 't oude deuntgen in zijn muzijck.
 
Maar hoe sterck ben ick door gherieflyke treecken!123
 
Hoe liefghetal doort verscheyden en lieflijck smeecken!124
125
Hoe lustigh door mijn eeuwighe verandering!
 
Ist dan wonder dat op dees aardtsche wandering
 
Des loghens broot (zo Salomon zeydt) dus zoet smaackt?127
 
Tis oock 't gemeenste, twelck my vrolijck van moet maact.
 
Maar waarheydt is zeltzaam vol leedts vol schennisse,
130
Want op aarden is waarheydt noch Godes kennisse.130
 
Ben icx dan alleen, elckerlijcx Sant en heyligh,
 
Eerwaardigh, vrolijck, nut, lustigh, zoet en veyligh,
 
Zo ben ick de Heere vander werelt verheven,
 
Diemen t'onrecht schandt en oneer na wil gheven.

Eerste handeling. IJ uytkomen.

Loghen zendt het Ghelt als zijn Apostel om al de werelt te verleyden.
 
Ghelt. Loghen.
135
Hier moest ick mijn meester zoecken
 
In duyster winckelen en hoecken,
 
Daar hyt al met blinde doecken,
 
Fijn kan verblinden.
 
Ick helpt hem listigh verkloecken,
140
Elck leest begheerlijck ons boecken,
 
Die zy te spade vervloecken,
 
Met veel ellenden.
 
Daar zie ick hem t'mywaarts wenden,
 
Wildy mijns?
 
Loghen
 
Ick moet u zenden
145
Om al de werelt te schenden
 
Met valsche vonden.146
 
Ghaat op al d'aartrijcx enden,
 
By volck van ydelheydts benden,148
 
By vreemden en onbekenden,
150
Mijn leer verkonden.
 
De stercken maackt kranck met wonden.
 
Zendt duyvels in 's menschen gronden.152
 
Doodtze die levendigh stonden.
 
Verkoopt bedroeven.154
155
Spreeckt listigh, veylt met twee monden,
 
De kist vol ghelts, 't hert vol zonden.
 
Gheeft ghout en zilver by ponden
 
Hoeren en boeven.
 
Doet [u] vast aan 't herte schroeven.
160
Loopt dan weer wegh zonder toeven.
 
Door hoogh teren doet behoeven
 
En ghierigh ghapen.
 
Laet u onghenoeghen proeven.
 
Mijdt die u eertijdts begroeven.
165
Speelt valscheydt, bruyckt list int troeven.
 
En scerpt u wapen.
 
Streckt een wolf onder den schapen.
 
Het vet eet, haar bloet wildt lapen.168
 
Maackt twist, verdrijft rustigh slapen.
170
Doet u besuren.
 
Laat woecker meest van u rapen.
 
Deylt u gheweldighe knapen.172
 
'T bedroch magh u reste schrapen
 
In valsche schuren.
175
Belooft trou tot alder uren,
 
Maar wijckt flucx, wilt nerghens duren.
 
Speelt meesterlijck u kuren
 
Bercht u secreten.
 
Lieght, bedrieght, wilt onrecht sturen.
180
Veynst u Godlijck van naturen.
 
Verleydt vrunden en gheburen.
 
Doet God vergheten.
 
Roemkonstigh wilt hoogh vermeten,
 
Maar schout de rechte Propheten,
185
Want deze u oyt verbeten,185
 
En heel verachten.
 
Vernielt dees plompe Poëten,
 
Gheeft haer zuyr broodt, magher teten,
 
Door arbeyt vermoeyt int zweeten,
190
Met zware klachten.
 
Eert boosheydt, doet deught versmachten.
 
Zijt een God in 's volcx ghedachten.
 
Mijn gheest wonderlijck van machten
 
Zal met u wezen.
 
Ghelt
 
Ich doet by daghen by nachten
195
Belieft u meer?
 
Loghen
 
+Toont u krachten.
 
Ick zal u binnen verwachten.
 
Ghelt
 
Tis zonder vreezen.
 
Dats een aardigh les ghelezen.
 
Waart verstaan, ick waar misprezen.199

Eerste handeling. IIJ uytkomen

Zeltsaam Al de werelt. Ghelt.
 
[Zeltsaam]
200
Wat macher te doen zijn buurman, zalmer preken?
 
Al de werelt
 
Dat jaacht my hier. ick hebber af horen spreken
 
Subtyle treken, en wonderlyke dinghen.
 
Dees Predicant werdt schier by een God gheleken,
 
Zo treffelyke reden weet hy by te bringhen.
205
Ick en kan mijn nieugierigheydt nau bedwinghen.
 
Die zal my doen dringhen om een goede stede.
 
Zeltsaam
 
Mij verlangt oock zeer, dies spoede ick my gheringhen.207
 
Al de werelt
 
Elck schick zich neer, hy staat al om preken rede.
 
Ghelt
 
Zaligheydt, weelde, rust, ghezondtheydt en vrede,
210
Een lang leven mede wensch ick u op aarden.
 
Amen, dat moet zo zijn, u gheschie na mijn bede.
 
Ziende, vrunden, datter veel secten openbaarden,
 
Die u tot verwerring jammerlijck beswaarden,
 
Quam ick hier met vaarden om u te behoeden214
215
En waarschuwen, eer zij u tot hen vergaarden.
 
De mensch, zeggen zy, behoeft tweereley goeden
 
Tot lijf en ziel. des gheests have zy vermoeden,
 
Zalmen na spoeden en des lichaams verlaten.
 
Merckt doch, hoe dees verdoolde menschen verwoeden.219
220
Zondigh zijnde, zoecken zy dueghdt boven maten.
 
Waart nu dat zy d'uyterlyke goeden haten,
 
Niet droncken noch aten, moesten zy niet sterven?
 
Wat magh dan 't benaarstighen der dueghden baten?
 
Diemen door nootdrufts ghebreck eewigh moet derven?
225
Maar laatse noch rijck zijn van huyzen en erven,
 
Wie zietmen verwerven de dueghdt die zy droomen?
 
Zy leeren elcx hert moet ten Hemelwaart swerven,
 
Den vyandt minnen, en 't begheeren betoomen.227-228
 
Wie wordt dit? wie is dit? wie magh hier toe komen?
230
Waar heeft menze vernomen, die zulcx verkreghen?
 
Gheen mensch is volmaackt, zy lieghen diet hen roemen.231
 
Dus quellen zyt lijf, en 't hert blijft tot quaadt gheneghen.
 
Vliet dan dees nieu secten, volcht u ouders weghen
 
Die naarstigh pleghen alleen naar 't ghelt te poghen.
235
Daar is heyl van lijf en van ziel in ghelegen.
 
Ghelooft my niet, maar tast en ziet het voor oghen.
 
Men behoeft geen tweederley goedt. welvaarts vermogen
 
Staat ongheloghen aan ghelt, dat zal ick beweren.
 
 
 
Zaligheydt is gheen pijn aan 't lijf te ghedoghen,
240
Met verkryghinghe van al des herten begheren.
 
De penninck magh alleen den noodtruft af keren,
 
Gheeft kost en kleren zonder arbeydt of ghequel,
 
En doet met ghemack eens anders zweet verteren,
 
Vrunden vermeren en vernielt vyanden fel.
245
'T gout maact konstighe meesters voor zieckt of ghezwel,
 
Barmhertighe rechters teghens slimme daden.246
 
Rijckdom is den Hemel, armoed d'eenighe hel.
 
De rijcke magh 't lijf in rust, 't hert in lust baden.
 
Hy derft pijn, en kan oock 't begheren verzaden
250
Met vroecht, genoecht en spel na wenschen tot zijn gerijf,
 
Dus blijckt zo 't ghelt vrolijck maact en vrijt van quaden,
 
Dat de ronde God zalight aan ziel ende aan lijf.252
 
Men maght zien en voelen, tghelt krijght met spoedigheyd
 
Alle overvloedigheydt van spyze en dranck,
255
Heerlyke huyzen, kleeders vol hoogmoedigheydt,
 
Elck dient met goedigheydt rijcken om ghelts gheklanck.
 
Die gebruyken vrouwen, gebraat, wijn, snaarspel en zanck.
 
Alle wellustigheydt staat heel in zijn ghewout.
 
Tis nu een gulden werelt, de gulden heeft nu ghanck,
260
Elckerlijc dient, eert en mint, elck begeert het gout.
 
Doort gout schijnt de nar wijs, de schalck vroom, de blode stout.
 
Tgout is des werelts ziel, die dat heeft, krijght al tbedrijf.
 
Hy vint het, die 't ghelt bezit en daar op betrout,
 
Dat de ronde God zalight aan ziel ende aan lijf.
265
Die dees God heeft is zaligh, hem magh niet krencken.
 
Wat kan hy bedencken ten staat op hem en wacht?
 
Zoeckt hy tuyghen, bystant, dienaars, naar zijn wencken,
 
Door gheven en schencken werdt shertsen wensch volbracht.
 
Maar der armen leven is ellendigh vol klacht,
270
Een gheldeloos is vrundeloos, dees sterft als hy leeft.270
 
Zijn wijsheydt blijft verloren, zijn dueght werdt veracht.
 
'T ghelt ist daar door men eer, lust, macht en eeldom heeft.
 
Die ghelt heeft krijght al zijn wil, elck hem nicht en neeft,273
 
Al waart oock hoer, dief of een snoode en valsch katijf.274
275
Ghy merckt dan (nu 't gelt hertgen wat begheerdy geeft)
 
Dat de ronde God zalight aan ziel ende aan lijf.
 
Twyfeltmen noch aan 't gheen, dat elck eens doen vermelt,
 
Om dattet mijn mondt vertelt, zoudyt daarom myden?
 
Hoort Salomon: alle dinghen ghehoorzamen 't ghelt.279
280
De rijcke regeert met ghewelt, d'arme moet lyden.
 
'T ghelt doet dan oock in staat, macht en hoogheydt ryden.
 
Kan 't gelt niet als de wijsheydt beschermen voor quaadt?
 
Goede arme trueren, quade rijcke verblyden.
 
Gheluckighe dwazen behoeven wijsheydt noch raadt.
285
Gods zeghen maact rijdt, daar hem 't hert dan op verlaat.
 
Waar God mede zeghent, moet goedt zijn, buyten ghekijf.
 
Merct dan (nu men doort gelt komt tot macht, eer en staat)
 
Dat de ronde God zalight aan ziele ende aan lijf.
 
Prince
 
Der Princen personen worden van elck gheeert,
290
Die handen smeert, magh veel vrunden ghelijck sommen.290
 
Tis de ghever al open, hy krijght zijn begheert.
 
Daar gifte verkeert, moet het recht door practijc krommen.
 
Tghebedt met aalmis is reyn, al zoudt uyt slijck kommen.
 
Aalmis verlost vander doodt ende reynight van zonden.
295
Dus zijn der zielen verlossing des mans rijckdommen.
 
'T ghebedt des ghelts werdt verhoort tot allen stonden.
 
Wat zoectmen doch dat door 't ghelt niet werdt gevonden?
 
Krijght elck zijn volle luste niet door den gulden schijf?
 
Dus heb ick betoont en maght met recht verkonden,
300
Dat de ronde God zalight aan ziel ende aan lijf.
 
Vliet dan secten, volght zuyver leer, man en wijf.
 
Want die staat zo stijf op schriftuur als op reden.
 
Maar wat noodt ist dat ick lang in dees tema blijf?
 
Wat wil ick bewijzen? dat het dagh is heden?
305
Dat ick hier sta? Dat ghyluy zit daar beneden?
 
Want elckerlijcx zeden noch klaarder betoonen,
 
Dat het ghelt lijf en ziel verlustight met vreden.
 
Wildy vyanden krencken? 't ghelt kanze hoonen.
 
Wildy vrunden helpen? eertse met gouden kroonen.
310
Zoeckt ghy welvaart voor u zonen? doet mijn ghebodt,
 
Dient het ghelt, dat kan weeldigh na wensche loonen.
 
Haackt elcx arbeyt, konst en leering niet na 't gulden lot?
 
Wie droomt, wie denckt, wie hoopt, wie zoect ander ghenot,
 
Dan den ronden God? den ronden God van 't aardrijck rondt?
315
Maar vrunden, op dat uwer niemandt en bespot,
 
Zo doet als de verstandighen in ons verbondt,
 
Mint het ghelt metter herten, scheldet met den mondt.
 
Bedeckt uwen gront. Laat die gheen ander kennen.318
 
Want al dient en mint elck den penninck t'alder stondt,
320
Noch wil altijdt de Duvel den nicker schennen.
 
Zy schelden 't ghelt meest, die daar gierighst na rennen.
 
Die den woeckerwaghen mennen ofte wisselbanck,
 
Spreken meest van God, daar wilt u mondt toe wennen.
 
Slacht de ydel tonnen, die gheven den hooghsten klanck.324
325
Van God, ziel, hemel en hel zy altijdt u sanck,
 
Maar ruymt met stanck, alst gelt kost; dan toont u treken.
 
Veynst u Godvruchtigh, neemt dickwijl ter kercken ganck,
 
Hoort daghelijcx (als goede kersten) mis en preken.
 
Maar zonderling wilt veel van conscientij spreken.329
330
Oock met troostelijck smeken int licht aalmis deelen.
 
Zo krijghdy 't gheloof. wat magh u dan ontbreken?
 
Dan mooghdy lieghen, bedrieghen, rooven en stelen.
 
Dit zy u werck, dat u woordt om dit te heelen.
 
Zo krijghdy ghelt en juweelen buyten blamen.
335
Dat zal u van noodt vryen en na wensch met spelen,
 
Van d'een wellust tot den anderen verzamen.
 
Dit gon u 't aartsche gheluck, mijn moeder, Amen.

Eerste handeling. IIIJ. uytkomen

Al de werelt. Zeltsaam.
 
[Al de werelt]
 
Myn daghen hoorde ick noyt warachtigher zaken.
 
Hoe behaaght u dat buurman?
 
Zeltsaam
 
Voor list is te vreezen.
340
Wat een niet en kent, zal hy pryzen noch laken.
 
Al de werelt
 
Mijn daghen hoorde ick noyt warachtigher zaken.
 
Dats een sermoon.
 
Zeltsaam
 
'Twelck my niet en kan vermaken,
 
Men en magh gheen hertzeer met plaasters ghenezen.
 
Al de werelt
 
Mijn daghen hoord' ick noyt warachtigher zaken.
345
Hoe behaagt u dat buurman?
 
Zeltsaam
 
Voor list is te vreezen.
 
'T gaat qualijck daar 't ghelt boven dueght werdt geprezen.
 
Blijfdy, of wildy me? ick moet thuys wezen.
 
Al de werelt
 
Ick blijf noch.
 
Zeltsaam
 
Adieu dan buurman. Gods gheest uytghelezen
 
Wil ons door zijn waarheydt van twyfel ghenezen.
Zeltsaam gaat binnen.

Eerste handeling. V uytkomen

 
Al de werelt
350
Daar gaat hy binnen. o plompe ruyde zinnen,350
 
Slechte duypen, wat zalmen met u beghinnen?351
 
Verstady dat niet? hoe maghment grover spinnen,
 
'T weeldigh ghelt te minnen boven beroyde deught,
 
Wie ziet niet dat dueght quelt en rijckdom verheught?
355
De goede zit voor de kerck, de rijcke leeft in vreucht,355
 
In rusten, in lusten, in blyschap, in gheneucht.
 
Nu ghy dat niet en meught, arm bloet, blijft in u dromen.
 
Menich verzuymt zijn welvaart door onnut schromen.
 
Dats een loflijck sermoen, 't zal my altijdt vromen.
360
'T ghelt is d'aartsche God, maar ick heb niet vernomen
 
Hoemer licht aan magh komen. dat waar best ghevraaght.
 
Lang te ontberen, dat boven al behaaght,
 
Is 't grootste mishaghen, dat eenigh mensche plaaght.
 
Dus moet voor al vernomen zijn hoemens belaaght,
365
En waarment bejaaght, dit houdt my noch wat belaan.365
 
Sprake ick den leeraar eens, mijn twijfel waar ghedaan.
 
Hy is zelfs in stadt, zeydtmen, tot hem wil ick ghaan.
 
Die zalt my verklaren, en ghoedtlijck doen verstaan.

Eerste handeling. VJ uytkomen

Loghen komt uyte
Al de werelt. Loghen.
 
[Al de werelt]
 
Ziet doch, daar ick af vermaan, komt hier rechts opt slagh.369
370
God groet u mijn Heere.
 
Loghen
 
God gheef u goeden dagh.
 
Hoe ghaan de zaken al? zydy uyt u gheklagh?
 
Volghdy ons leering noch, zo u vader oyt plagh?
 
Al de werelt
 
Mijn hert verblyde my, Heere, als ick u zagh.
 
Want het in twyfel lagh en was rechts op weghen
375
Om mijn Heer te zoecken. nu quaamdy my teghen.
 
Ick ben onrustigh, tis noch niet al te deghen.
 
Nochtans is hert en moedt tot het ghelt gheneghen.
 
Maar hoe dat werdt verkreghen is my verholen.
 
Loghen
 
Dat krijghdy ghenoegh, doet zo u werdt bevolen.
380
Nu ghy zo veel verstaan hebt in onze scholen
 
Dat rijckdom zaligheydt is, mooghdy niet dolen.
 
Maar zult met u zolen ghaan op weeldighe paden.
 
Hoort dan zoon, ick zal u van als wel beraden.
 
Daar zijn vier makelaars, die met rijckdom verzaden,
385
Bedrogh, dieft, woecker en roof, gheweldigh van daden.
 
Roof is eerlijck by Princen (ick meyn die quaden)
 
Hy staat oock armen in staden, maar tis met duchten,
 
Want de straatschenner moet altijdt anxtigh vluchten.
 
Woecker is ghewis, maar schandelijck van gheruchten.
390
Dieft is veyligh int gros, en krijght wellusts vruchten,
 
Want hy steelt dan met cluchten zo grote hopen,
 
Dat hy zich met de helft vande galghe magh kopen.
 
Doch zietmen arm dieven veel aan een dweershout knopen.
 
Kleyn diefkens hangtmen, de grote laatmen lopen.
395
Maar voort bedrogh ist al open, hem prijs ick meest.
 
Dees maackt rijck, zonder datmen straf of schande vreest.
 
Al breket uyt, tis eer, men noemt u een kloeck gheest.
 
De bedriegher is loos, de bedroghen een grof beest.
 
Is hy daar eens gheweest, hy leerts hem voorts wachten,399
400
Waar hy niet dwaas, die zijn waar wilde verachten?
 
Dus leert Salomon om 't wroeghen te verzachten,
 
Weest niet al te rechtvaardigh in u ghedachten.402
 
Dus zijn bedroghs crachten dick goet, dats licht om togen.
 
Zo heeft Rebecca Isaac dueghdelijck bedroghen.404
405
Jahel Sisara, Michol Saul. Dus blijckt voor oghen405
 
Na schriftuurs vermoghen tot machtigh veel steden,
 
Dat bedrogh eerlijck is, nut, vol dueghdelijckheden.
 
Dees zal u dan best tot rijckdom konnen leden.
 
Want hy is listigh, hendigh en loos van zeden.
410
Hy verdrijft de reden om zijn eyghen bate.
 
Ick zal hem u doen ghebruycken vroech en late.
 
Daar by noch een eerbaar man, zoet van prate,
 
Hoogh gheacht, en bemint, ghenaamt Grooten State.
 
Dees zal u boven mate rijck en groot doen schynen.
415
Des werelts cadetten zijn meest al zijn cousynen.415
 
Door hem zult ghy by groote hanssen kennis vynen,416
 
Door kennis gheloof, door 't gheloof ghelt in u schrynen,
 
Door 't ghelt weelde, en door weelde vryheydt van pynen.
 
Dan zydy oock recht zaligh als alle de mynen.
420
Hier help ick u aen, volght my achter de gordynen.

Tweede handeling. J uytkomen

 


illustratie

 
Bedroch
 
Hoe reyn hoe net?
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
'T heeft gheen belet,421
 
Bedroch
 
ist wilt int net?
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
alsmer op let,
 
Bedroch
 
Hy zocht de laghen.423
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
Zijn onverstant,
 
Bedroch
 
daar wy in laghen.
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
spoort onderstant,424
 
Bedroch
425
Ons Predicant,425
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
Die hem tot zonden.
 
Bedroch
 
helpt hem van cant,
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
nu heeft ghezonden.
 
Bedroch
 
Volghde hy niet ras,
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
Veel te pas?
 
Bedroch
 
int zondigh marras
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
ons compas?
 
Bedroch
 
Dorst hy niet waghen?
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
Hoe reyn hoe net?
 
Bedroch
430
voor wint voor waghen?430
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
ist wildt int net?
 
Bedroch
 
'T heeft gheen belet,
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
Hy zocht de laghen.
 
Bedroch
 
alsmer op let,
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
daar wy in laghen.
 
Bedroch
 
Zijn wegh schijnt wijt,
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
Hy zoeckt jolijt,
 
Bedroch
 
't eynde is verwijt,
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
die haastigh lijt,434
 
Bedroch
435
Men zal hem plaghen.
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
Hy volght zijn hert,
 
Bedroch
 
zo wy oyt plaghen.
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
't valt hem noch hert,
 


illustratie

 
Bedroch
 
Als hy eens wert,
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
Met vlam bewonden,
 
Bedroch
 
zondigh verwert,
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
eeuwigh vol wonden.
 
Bedroch
 
Hoe reyn hoe net?
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
'T heeft gheen belet.
 
Bedroch
440
ist wildt int net?
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
alsmer op let.
 
Bedroch
 
Hy zocht de laghen.
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
Zijn onverstant,
 
Bedroch
 
daar wy in laghen.
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
spoort onderstant,
 
Bedroch
 
Ons Predicant,
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
Die hem tot zonden,
 
Bedroch
444
helpt hem van cant,
 
Veel behoeven, een vrouwe
 
nu heeft ghezonden.
 
Bedroch
445
Wy zijn bey in hure, vast aan hem ghebonden.
 
Veel beh.
 
Konst hy ons nature, hy liet ons verbonden.
 
Bedroch
 
Al de werelt zal ons ghebruycken talder stonden.
 
Veel beh.
 
Zy myden ons vuycken dat zy ons doen verstonden.448
 
Bedroch
 
Doe ick niet tellen Croonen en Jochemdalen.449
 
Veel beh.
450
Doet ghy niet ter hellen int verdoemen dalen.
 
Bedroch
 
Rijckdom werdt door my verworven en ghevonden.
 
Veel beh.
 
De ziel werdt oock bedorven door u valsche vonden.
 


illustratie

 
Int helsch bedroeven doedy elcx ersgat verstalen.453
 
Bedroch
 
Doort veel behoeven de groote dieven oyt stalen.
455
Al 't meeste bedroch komt uyt veel behoevens noot.
 
Veel beh.
 
Ick kent u noch, ghy zijt mijn beste speelghenoot.
 
Want valscheyds ghewin moetmen voor my betalen.
 
Bedroch
 
Ghy kondt uwen zin wel meesterlyck vertalen.
 
Ghy draghet goetgen uyt
 
Veel beh.
 
En ghy vult den schoot.
460
Arghlistighe guyt die noyt verwe en schoot.460
 
Bedroch
 
Ghezelle van boosheydt, waar woondy by vromen?
 
Veel beh.
 
Wie bruyct doch u loosheydt dattet hem magh vromen?
 
Bedroch
 
Helpt u hoogh teren niet vande wal in sloot?
 
Veel beh.
 
Wat moght vroom armoey deren, datmer u uytsloot?
 
Bedroch
465
Gheen goede mannen zullen zich uwer beromen.
 
Men hoort u te bannen naar de stad van romen.
 


illustratie

 
Veel beh.
 
O waart ghy dan mijn ghezelle, ick reysder garen.
 
Gheen armoets ghequelle zou by ons vergaren.
 
Ghy condt elck pluysteren. O bedrieghlijck komen.469
 
Bedroch
470
Zacht, laat my luysteren, hy zal haast buyten
 
Ick magh hem horen, dus wilt niet meer openbaren.
 
Quaamt hem te voren, hy zoud' vreemdelijck misbaren.
 
Ja, heel van ons scheyden en elders ghaan varen.
 
Men moet hem voor ons beyden gheensins vervaren.
 
Veel beh.
475
Wy willen hem wieghen, als gheesten die } waren.
 
Bedroch
 
Ick zal hem doen bedrieghen in alle zijn } waren.
 
Ghy kondt door lieghen 't goet meren en be- } waren.
 
Dus wilt binnen vlieghen, my docht zy daar } waren.

Tweede handeling. IJ uytkomenII 2

Al de werelt. Hooghe staat. Veel behoeven.
 
[Al de werelt]
 
O wat blyder leven zal ick nu beproeven
480
Door uwe kennisse, mijn vrundt uytghelezen.
 
Maar u dochters ghezelschap doet my bedroeven.
 
Mooghdy dan nerghens wonen zonder veel behoeven?
 
Moet die dispensier zijn? dit doet my weer vrezen.483
 
Grote staat
 
Waar groote staat woont moet veel behoeven wezen.
485
Ist gheen ghemeen zegghen, d'eer kost veel te houwen?
 
Maackt gheen swarigheydt, bedroch kant al ghenezen.
 
Die voedt veel behoeven door list vol ontrouwen.
 
Magh behoeft een pint, bedroch zal stoopen brouwen.488
 
Wat schaat groot behoef, daar bedroch overvloedich wint?
490
Dees zal al 't spel dryven, dies zuldy aanschouwen
 
Rijckdom en weelde. want hys licht en spoedigh vint.
 
Ghy zult my noch dancken (die ghy hooghmoedigh mint)
 
Als ick u nieuwe pomp en kosten zal leeren493
 
En behoeft vergroot die 't ghoedt onbehoedigh slindt
495
Door pronck, leckerheydt, ende boven alle man t'eeren.495
 
Al de werelt
 
Zoud' ick door 't ghewin veel behoevens begheren?
 
Grote staat
 
Zoudy niet? bedroch zalt u hoopelijck winnen,
 
Veel behoeft uytgheven en ick staat vermeeren.
 
Dan zalt u zelf verdrieten met hert en zinnen,
500
Yemandt boven u in grooter pracht te kinnen.
 
U zal lusten hoogher styghen vroegh en late.
 
Ick doe den Koopman des eeldoms pomp beminnen,
 
D'eelman des ridders, den Ridder baroenen state,
 
De Baroen wil Graaf zijn, dees Hertoogh t'zijnder bate,
505
Daar na gaatmen de kroon, voorts t'Keyzerdom verbeyden,
 
Dan den Keyzers ghebieden, heeft dit oock mate?
 
Koopt dan vry landen, hoeven en heerlickheden,
 
Plant boomgaarden, lusthoven d'ooghen te weyden.
 
Timmert huyzen heerlijck na tshertsen behaghen,
510
En stelt u neer of ghy nemmermeer zoudt scheyden.
 
Houdt zanghers, hoeren, en zots die u kapproen draghen.511
 
Steect, breect, tuyscht, ruyscht, wilt oock vlieghen en jagen.512
 
Volght ws hertsen wensch, dan zuldy zaligh leven.
 
Al de werelt
 
Ghy maact my lustigh, dat sweer ick by gans daghen,514
515
My ontbreeckt niet om my tot vreughden te gheven,
 
Dan de kennisse van u dochter verheven,
 
En van Bedroch, die my 't ghelt zal doen aankleven.
 
Grote staat
 
Dats al recht, die werdt uwe lusten verzader,
 
Hier is mijn dochter, zy komt ons rechts beneven,
520
Komt herwaarts kindt.

Tweede handeling. IIJ uytkomen

Veel behoeven. Grote staat. Al de werelt.
 
[Veel behoeven]
 
Wat ghelieft u vader?
 
Grote staat
 
Dit zal u Heer, u meester zijn, u weldader,521
 
By wien ghy verhuurt zijt zijn huys op te houwen,
 
Daar af ick u gister sprack om dees tijdt of wat spader;
 
Wilt hem 't profijt ws diensts een weynigh ontfouwen.
 
Veel behoeven
525
Gaarne vader, God behoede u voor rouwen
 
Waarde Heere.
 
Al de werelt
 
Goeden dagh dochter, zijt ghy die meyt
 
Die by my besteet zijt? magh icx betrouwen,
 
Dat ghy zo nut zult zijn, als u vader my zeyt?
 
Veel behoeven
 
Ghy zullet groter vinden door mijn naarstigheydt.
530
Mijn vader magh my met eeren pryzen noch laken.530
 
Ghy zult haast zelfs my loven met verzocht bescheyt.531
 
Al de werelt
 
Zegt my dan u werck en dienst, wat kondy maken?
 
Waar toe zuldy my nut zijn in myne zaken?
 
Grote staat
 
Met oorlof Heer, dat ick u reden ga breken,534
535
Ghy zult nu tsamen zonder my wel voort raken.
 
Dus ga ick thuys, my is noch niet al ghebleken
 
Wat daar al ghebreck is. Dit dient best doorkeken,
 
Zo werdt u huys boven al fraay uytghestreken,
 
Belieft u meer?
 
Al de werelt
 
Zoeckt mijn eer.
 
Grote staat
 
Met zulcke treken,
540
Datmer over 't ghantsche landt van u zal spreken.

Tweede handeling. IIIJ uytkomen

Veel behoeven. Al de werelt
 
[Veel behoeven]
 
Ghy vraaghde naar mijn doen en nut hier te voren.
 
Wildy antwoort Heere? nu zal ons niemandt storen.
 
Al de werelt
 
Wat kondy, laat horen, toont u dienst manierich.543
 
Veel behoeven
 
Ghelijck Heer van schandelyke spaarlijckheydt gierich
545
Doort begheren vierich niemandt te bet en heeft,
 
Dies zy altijdt ghehaat, veracht, verworpen sneeft,
 
Van datter leeft, zo doe ick rechts daar teghen
 
Door milde tering, dat elck in alle weghen
 
Jonstigh is gheneghen tot mijns meesters aardigheydt.
550
Ick doe tvolck wonderen door prachts hovaardigheydt
 
Die dan met eerwaardigheydt mijn meesters pryzen.
 
Ick anghel met giften, weet met hoeck aas te spyzen
 
'T welck tot hoogheyd doet ryzen, zijn dat quaay rancken?
 
Wie hoogh teert heeft veel ghenieters die hem dancken.
555
Wat schant magh hem krancken? die huys houdt rijclijck,
 
Die bont en zyd' draaght, eert hem elck niet ghelykelijck?
 
Oock schijnt blijckelijck, dat schenck is staten verpachtigh.557
 
Schenctmen met macht machtigen, men werd ooc machtich.
 
Dit is zo warachtigh dattet kinderen verstaan,
560
Bewijstmen 't gene blijckt, tis moeyte te vergeefs gedaan.
 
Dus wil ick voorder ghaan en komen op doorbaar.561
 
Die dunckt u in my onghelooflijck en zwaar.
 
Ist niet zo?
 
Al de werelt
 
Jaat voorwaar, dat kan ick niet bevroeden.
 
Veel behoeven
 
Vintmen oock yet nutters onder 's menschen ghoeden
565
Dan dat hem doet spoeden om beter te zyne?
 
Dat het ghoedt meert en gheeft den man een schyne
 
Weeldigh zonder pyne de best te zijn van allen?
 
Al de werelt
 
Toont ghyt zulcx te konnen, weet ghy zo te kallen,
 
Ghy zult my bevallen, bewijst dat vlitelijck.
 
Veel behoeven
570
De beste mensch is 't meeste volck profitelijck
 
Daer elck hier tijdttelijck meest oorboors af gheniet,
 
Acht ghy zulck een oock den besten mensche niet,
 
Die yghelijck hulpe biedt, en niemandt beswaart?
 
Al de werelt
 
Ja ick in trouwen.
 
Veel behoeven
 
Nu ick by u ben ghepaart
575
Heb ick u zulcx van aardt te makene ghepast.
 
Al de werelt
 
Zou dat Veel behoeven doen? liefde (zeydtmen) vast576
 
Hongherigh voor een ghast, dees derft om te schencken.
 
Sparen kan den armen mildelijck bedencken.
 
Maar Veel behoevens krencken niet dan kommer brout.
 
Veel behoeven
580
Hy doet emmers wel die bermhertigh onderhout,580
 
Den hongher spijst en deckt de koudt vande armen bloot
 
Al de werelt
 
Ja.
 
Veel behoeven
 
Die een eerlijck ghezinde, dat uyt honghers noodt,
 
Zou moeten gaan om broodt, werck en loon bezorghen,
 
Daar duer zy huyden winnen en teeren morghen,
585
Zonder lortsen of borghen, met dueghdt en eeren,585
 
Als die den bedel schouwende huer zelfs gheneren,
 
Door arbeyts hanteren, is dit niet beter daadt
 
Dant noch is den bedel te voeden?
 
Al de werelt
 
Zeker Jaat,
 
Want dit verhoedt met raadt, datter min bedelen,
590
Met lieren, met zackpypen of met vedelen.590
 
Veel behoeven
 
Dus kan ick veredelen en met doeght bedouwen.
 
Door my zuldy veel volcx inden arbeydt houwen,
 
Die anders broodt bidden zouwen als arme zypers.593
 
Ick geneer printsnyders, schilders, zanghers en pypers,
595
Dyamantslypers, boorduerwerckers, juweeliers,
 
Beeldtsnyders, verwers, goutsmeden en tapessiers,596
 
Van aptekers, en kruyeniers werdt ick niet ghelaackt.
 
Doe icx niet datmen quaartspel, taarling en ballen maact?598
 
Maar al waar ick bespraact met duyzent kloecke tongen
600
Met duyzent kelen daar duyzent stemmen duerdrongen
 
Luydt en onbedwonghen, alsmen van Stentor gelooft,601
 
Die vyftigh mannen met zynder stemmen heeft verdooft,
 
Ick waar eer af gheslooft, dan icx al mocht verhalen,
 
Die ick hou werckende, en die ick doe betalen.
 
Al de werelt
605
Dees mochten teenemalen wat anders beginnen.
 
Veel behoeven
 
Wat?
 
Al de werelt
 
Ploeghen, zayen, mayen, nayen, weven, spinnen,
 
Om den kost te winnen met oorbaarlyke wereken,
 
Als wy oock in smits, backers en schoenmakers mercken,
 
Leecken en klercken behoeven al dit nootelijck.
 
Veel behoeven
610
Met oorlof meester, ghy doolt hier grootelijck.610
 
'T waar elck een doodttelijck, pleechde men alleene
 
Den noodtruftige ambachten en anders gheene.
 
Dees zijn slecht en ghemene zonder eer of jonste.
 
Elck man zouder vijf of zes leeren, tis gheen konste.
615
Datmen zulcx begonste, wie zou tander behoeven?
 
Al de werelt
 
Wat waar meer te wenschen?
 
Veel behoeven
 
Wat mocht meer bedroeven?
 
Niemant zou rijckdom proeven, noch die verwerven.
 
Al de werelt
 
Wat noemdy rijckdom?618
 
Veel behoeven
 
Niet dat lustigh is te derven,
 
Overvloet te erven, door 't ghebruyck van ghelt en schat.
 
Al de werelt
620
Tot dees rijcdom is kleyn behoeven 't naaste, padt.
 
Veel behoeven
 
Die krijght wel wat, maar doet het gebruyck ontberen.
 
Zy raapt en schraapt, maar verbiet winst te verteren.622
 
Haar krygen meert begeren, haar rijcdom maact arm van moet.
 
Sparen is een willigh ghebreck. zy leyt midts int ghoed,
625
Recht als een niere doet, magher zijnde midts int vet.
 
Wat baat doch rijcdom, als ghy u zelfs 't gebruyck belet.
 
Waarom steldt elck zijn net en listighe vuycken
 
Na de rijckdom, dan om die weeldigh te ghebruycken,
 
Die 't ghoedt dan wil beluycken, 't gelt in kisten bewaart,629
630
Die 't gheen dat hy heeft ontbeert, derft, mijdt en spaart,
 
Altijdt zoeckt, wint, verghaart en helet in potten,
 
Vintmen zotter zots dan deze verzotte zotten?
 
Oock most lieft vermotten, ja heel verloren zijn.
 
Elck zoude hem zelfs, niemandt een ander gheboren zijn.634
635
Wat zouder te voren zijn, wie zou anderen baat doen?635
 
Wie zou tot eens anders behulp, raadt of daadt spoen?
 
Mochtmen meerder quaadt broen dan lieft te verdryven?
 
Waar zoude vruntschap, gemeenschap en miltheyd blyven?
 
Als om eyghen gheryven, minsten ende meesten,
640
Huer zelfs alleen leefden ghelijck wilde beesten,
 
In wouden en foreesten daar elck hem zelfs aankleeft?
 
Vintmen oock lidt aant lichaam dat zich zelven leeft?
 
Neen, elck deylt, spreyt en gheeft zijn naaste lidt voetsel.
 
Of gheniet den boom zijn vrucht, de dieren haar broetsel?
645
Gheenzins, maar tis een verzoetsel op 's menschen dis.
 
D'aarde teeldt hem oock alle noodtruft, dats ghewis.
 
Het water gheeft vis, de loght athem en reghen dicht.
 
De zonne, mane en sterren schynen licht.
 
Voor wiens gezicht? voor 't huere? ons dienen zy puurlijck.
650
Ziet: dus is hem zelven te leven heel onnatuurlijck,
 
En ick sta gheduurlijck de werelt dienstbaar in staden.651
 
Maar boven dees oorboor schut ick zeer veel quaden.
 
Want zo een boer kan verzaden vijftigh gezinden,
 
Welcke een wever gherijft met wollen en linden,
655
Een schoenmakers onderwinden kanze al schoeyen,
 
Waer met zullen zich de neghen en veertigh moeyen?
 
Hoe zullen die groeyen? wat zal haar doch voeden?
 
Zullen die ledigh ghaan en bedelaars broeden?658
 
Of zullen zy spoeden tot stelen en moorden?
660
Tis den meesten hoop, wie zal dees zuyden en noorden660
 
Binden met koorden, verdoemen en hanghen?
 
Straftmenze niet, wie zal met vreden ontfanghen
 
De vrucht en 't zoet verlanghen van zijn neringhe?
 
Dus quam door u nodruftighe hanteringhe
665
De werelt in verkeringhe, in werring verwert.
 
Die most hollen en rollen, over aars over stert,
 
Dat icx niet met hert en zin daar teghens ghing pynen.
 
Ja zy most verghaan, verderven en verdwynen
 
Zonder mijn medecynen en dienst hoveerlijck.
670
Ghy ziet dan dat ick jonstigh maack, machtigh en eerlijck.
 
Elck mint my begheerlijck door mijn nut en zedigheydt.
 
Ick deyle d'armen, win noodtruft en verdryf ledigheydt
 
Met alle onvredigheydt die daar uyt ontspringhen.
 
Ick koppel de menschen deur weldaadt onderlinghen
675
In vruntschap gheringhen met vreedzame practijcke.675
 
Ben ick dan niet eerlijck en nut int aardtsche rijcke?
 
Al de werelt
 
Ghy hebt ghelyke, al scheent my eerst onmoghelijck.
 
'T bewijs versta ick, het docht my onbetoghelijck.678
 
Dus prijs ick u hoghelijck om u nut en tale.
680
Maar wijst my nu waar ick u Behoefte hale.
 
Daar leyt het altemale, dat my magh nopen.681
 
Veel behoeven
 
Dats gheen zwarigheydt, bedrogh zalt ons by hopen,
 
Door koopen en verkoopen ghenoegh besporen.683
 
Al de werelt
 
Zulcke middel lust my nu oock wel eens te horen.
685
Want die zorghen verstoren noch al mijn ghenuecht.
 
Veel behoeven
 
Wildy dat ick hem haal meester, op dat ghy muecht
 
U herte tot vruecht, volkomelijck wennen?
 
Al de werelt
 
Blijft ghy, ick zal wel een ander om hem zennen.
 
Veel behoeven
 
Die zoud hem niet kennen, al waart oock dat ick zeyde
690
Waar hy woont.want ick den wegh tot hem meest bereyde.
 
Ick bent die hem altijdt by mijn meesters leyde,
 
Dus ist best dat ick gha meester, ick ken zijn weyde.
 
Al de werelt
 
Ghaat dan, en zegt dat ick hem hier verbeyde.

Tweede handeling. V uytkomen

Bedroch Al de werelt
 
[Bedroch]
 
Hier zoude ick hem (zeyde Veel behoeven) vinden.
695
Daar staat hy, ick zal my t'spreken onderwinden695
 
Belieft u mijns, Heere?
 
Al de werelt
 
Ja Bedroch, komt hier quant.
 
Uwer behoef ick, door Veel behoefs en Grote staat
 
Dat zijn nu twee mijn alderbeste beminden
 
Die u eerst in mynen dienst hulpen verbinden.
700
Doet my nu dienst, toont u abelheydt en verstandt.700
 
Bedroch
 
Wat belieft u meester? ghebiedt maar, ick weet raadt.
 
Al de werelt
 
Kondy ghelt winnen, zo helpt my aan rijcke baat.
 
Bedroch
 
Ghenoegh Heer, ghenoegh, ick win ghelt boven de maat.
 
En kant hendigh, listigh en spoedigh bekloecken704
705
Boven yemandt opter aarden.
 
Al de werelt
 
Zegt in wat wyzen?
 
Bedroch
 
Gaarne, maar ghy moet, eer de reden voorder ghaat,
 
Een zaack verstaan.
 
Al de werelt
 
Welck?
 
Bedroch
 
Hebdy noyt gheestelijck Prelaat
 
Swerelts wijsheydt, als dwaasheydt voor God hooren vloecken?
 
Al de werelt
 
Ja dickmaal, maar wat meyndy met dees devyzen?709
 
Bedroch
710
Wie hoortmen ter werelt de verstandighste pryzen?
 
Al de werelt
 
Die hem zelfs laat, en Christ volght ten Paradyzen,711
 
Die den kruyswegh bewandert, en derft zijn wenschen,
 
Die dueghdt mint, lust vliet, en sterft om wel te leven,
 
Somma, die honghert naar de Hemelsche spyzen.
 
Bedroch
715
Ghy spreect recht, want dees in lofwaardigheyd ryzen.
 
Men eert zulcke als dueghdzame wyze menschen.
 
Maar zegt nu, zoudt ghy zulcx voor wijsheyd aankleven?
 
Zelfs ghebreck te lyden en 't zijn anderen te gheven?
 
Wellust te vlieden, om in verdriet te sneven?
720
Eer te vlieden en minnen smaatheydt schandelijck?
 
'T gheluck ontloopen, om teghenspoet te verpachten?
 
Met meer diesghelijcx by henluyden bedreven?
 
Al de werelt
 
Altijd heb ick zulcx den prijs van dwaesheyd toegeschreven
 
Maar in mijnder herten.
 
Bedroch
 
O ghy spreeckt verstandelijck.
725
Wie zou zulck oordeel by 't ghemeen volck verwachten?
 
Zy zijn dan niet al wijs, die 't volck voor wijs achten?
 
Al de werelt
 
Neen, maar zot.
 
Bedroch
 
Zo verstaan u kloecke ghedachten,
 
Dat wereltsche wijsheyd een dwaasheydt voor God is?
 
Al de werelt
 
Ja, hoewel ick (waart heen wil) noch qualijck rame.729
 
Bedroch
730
Het dient om 't quaadt gerucht mijns naams te verzachten.
 
Op dat ghy int valsch oordeel 't volck niet zoudt slachten,731
 
En noemen zulck wijs, die inder waarheydt zot is.
 
Waarheydt heten zy loghen, eerwaardigheydt blame,
 
En rechtvaardigheydt valscheydt, met een snode fame.
735
Zo heet ick me Bedrogh met een verkeerde name,
 
Hoe wel ick voor al trou ben, vol gherechtigheydt,
 
En maack mijn meesters rijcke in dueghdt en eeren.
 
Dies ick my dien valschen naam oock niet en schame.
 
Zy noemden Christ een verleyder, Goods zoon eerzame.739
740
Zoud' ick my dan belghen? dat waar een slechtigheydt.
 
Dus stoot u niet aan mijn naam, wildy 't goedt vermeeren.
 
Al de werelt
 
Ick ben zo kints niet, dat ick my daaraan zou keeren.742
 
Maar wilt my 't verkryghen van veel inkomsten leeren.
 
Bedroch
 
Zegt eerst meester, wat houdy van rechtvaardigheydt?
 
Al de werelt
745
Datter af getuyght Sant Jan d'Evangelist,745
 
Dats dat God de werelt straffen zal en verneren,
 
Om de rechtvaardigheydt valsch, die zy doet leeren.
 
Bedroch
 
O dats een wyze antwoordt, vol waardigheydt.
 
Zegt voort, hebdy dueghdt liever of ghelt inde kist?
 
Al de werelt
750
Schijt dueght alst gelt kost, op 't gelt heb ik oyt gegist.
 
Krijgh ick dat, ick achts niet, of my de dueghdt al mist.
 
'T ghelt zietmen, ghevoeltmen, en ghebruycktmen lustigh,
 
Als niemandt zijn eyghen ziele kent, verstaat of tast.
 
Ick swijgh van de zeltsame dueght, vol kijf vol twist,
755
En van die verborghen God, daar noyt mensch af wist,
 
Wiens nasporen 't hert quelt met twyfel onrustigh.
 
Bedroch
 
Bylo meester ghy hebt u eerste casus vast.757
 
Dats verachtinghe Gods, maar hoe ghyt werct of vlast,
 
Schict dat ghy zulcx met schijn van dueght te decken past.
 
Al de werelt
760
Dat weet ick al wel, ick hebt oock op mynen duym,760
 
'T welsprekende ghelt hevet my fijn onderwezen.
 
Bedroch
 
My ghebreeckt luttel, nu u opzet meert en wast,
 
Te doen zo de leeraar groot ghebiedt en belast.
 
Al de werelt
 
Wie meyndy?
 
Bedroch
 
De Loghen. zijn wegh is breet en ruym,
765
Zijn jonghers zijn weeldigh, machtigh en gheprezen.
 
Al de werelt
 
Dien heb ick al zelfs een lesse horen lezen.
 
Zijn wet is licht, lustigh en shertsen ghenezen.
 
Door hem huurd ick u om verlichten de smerten mijn,
 
Dus ghaat voort.
 
Bedroch
 
Ick zal. maar ziet dat ghy daar wel op let,
770
Want ick wil een secreet zegghen, volghdyt na dezen
 
Ghy zult ghelt en guldens winnen zonder vrezen.
 
Eerst, hier let op, moet ghy dubbelt van herten zijn.
 
Vischt voorts altijdt na eyghen baat met valscheyds net,
 
Tot alle mans schade, houdt voorwaart steeck noch wet.774
775
Schout gheen bedrieghlijck ghewinne, al waart oock met
 
Ws broeders verlies en met elcx bederffenisse.
 
Want ghy en zult van een anders zeer niet hincken.
 
Wildy, ghy mooght hen weer dueght doen, zo krijghdy te bet
 
Danck van eens anders goed, dats een loflijck trompet.
780
Die maackt een milde naam, der eeren erffenisse.
 
Aanghaande valscheyd, mijn broer kloeck int bedincken,
 
Die zal u zijn abelheydt ghaarne toedrincken,
 
En zijn konst int meten, weghen, en tellen schincken,
 
Dat ghys int ontfang ghebruyckt, vol en overvloedigh,
785
Maar int leveren wat tekort, en te lichte.785
 
Hy zal 't schoonste broodt opt venster doen blincken.
 
'T web linnen, buyten best, rollen, 't grof diep in zincken,787
 
En u toonen dat een aanzicht schoon, fier en moedigh,
 
Wel een schurft aarsgat verkoopt van Sant Jobs nichte.
790
Ist koren vunstigh, met beter betert hyt slichte,
 
De koop ghaat naat munster, ghoedt int ghezichte,
 
Hebdy quade wijn, brouwen is zijn hanteringhe,
 
Men gietze inde best, voorts in droncken buycx bedoven.793
 
Ist laken onghekrompen, gatigh, ondichte,
795
Bestiert den benauden voor meerder ghelts ghewichte,
 
Op wat daghs, woecker is 't vet van alle neringhe.795-796
 
Hy leert met twee monden spreken en listigh hoven,797
 
Oock beloven en houwen (tot u beloven)
 
In u zelfs kist, en gheeft luttel om veel te roven.
800
Al dees wonderlyke dinghen uyt hem spruyten,
 
Die noyt man om ghoedt te winnen en besweken.801
 
Oock meynedigheyt, valsch boeckhouden noch daar boven,
 
Valsche hantschriften, tuyghen vol valscheydt bestoven,803
 
Omkoopinghe der rechteren duer gulden duyten,
805
Die rijckelijck uyt valscheydts oorbaarlyke beken
 
Met overvloet vlieten, stroomen ende leken.
 
Wie zoudet al teenemale uyt moghen spreken?
 
Dat zy van valscheydt gheroert met licht bewerpen,808
 
Als een schilder botseert met kolen of met keyen,809
810
Want zoud' icx al zegghen, 't gheduurde veel weken.
 
Hoort nu van eyghen baat, die is oyt groot ghebleken.
 
Die kant vernuft listigh en subtijl verscherpen.
 
Valscheydt magh vryen, maar deze doet bedyen.813
 
Want valscheydt dient eyghen bate tallen tyen.
815
Mindt, volght, zoeckt en jaaght die dan aan allen zyen.
 
Hier moet ghy hendigh en looflijck om handelen.
 
Dits in welkopen en dier verkopen gheleghen.
 
Int kopen stroyt valsche tyding met boeveryen
 
Van afslach zo zal u den nutten koop verblyen
820
Doet anderen luttel bieden, en dan ghaan wandelen.
 
Hebdy oock zulcke waar, koopt die zelfs twelf voor negen
 
Van ghehuurde vreemden, dat ghoedt pryst dan te degen.
 
Dat ghy kopen wilt, laackt, schelt en veracht daar teghen.
 
Kloecke koopluy zoecken oock meest benaude luyden
825
Die steken zy de kele af met ghereedt ghelt.825
 
Slockt oock met den groten kleyn viskens tallen weghen,
 
Acht de werelt een roof, pluckt en grypt zo rovers plegen,
 
Raapt als een raper, rapen zijn de beste kruyden.
 
Tis al verbuert ghoedt, kryghet met list of met ghewelt,
830
Elcke handt zy als een meshaack opt nemen versnelt,830
 
Schroemt niet, de schaamschoen is best aan d'een zyde gestelt.831
 
Ick zal u aanzicht aan de wolle ghaan verwen,832
 
Elck is een dief in zijn nering, dit blijct heel naackt,
 
Schraapt vry, al waart van Gods outaar, op dat ghi maar telt.
835
Meyndy dat een gestolen kroon min dan anderen geldt?
 
Ghestolen broodt smaackt beter dan betaalde terwen.
 
Ziet oock dat u niemandts verdriet ter herten en raackt,
 
Wat schaad' u yemants armoe die u ryker maackt?
 
Wat let u eens anders leet daar ghy vruecht uyt schaact?
840
Alst 't hemt verbetert, wat hindert den rock te schennen?
 
'T hemt is naast, best een goet vrundt dan zelf bedreten.841
 
Wien magh hy nut zijn, die voor hem zelfs niet en waact?
 
Koopslaaght zonder tuyghen, zo mooghdy alst u smaackt
 
Den koop lochenen, verzaken en ontkennen.
845
Hy doet oock wel die vele ghelts op voorkoop besteedt,845
 
Daar met men den huysman, oock landt en luyden eet.846
 
Vallet baat, 't blijft koop, of is hem den handel leet,847
 
Men vint haast een Jan van Dam die is menighvuldigh.848
 
Voorts aant rechten, plechten, en appelleren.849
850
Dit wint tijdt; datmen gheen valsche tuyghen en vergheet.
 
Hebdy oock altemet veel penninghen ghereet
 
En zydy teffens veel grote sommen schuldigh,
 
Maact banckeroet, ruymt, wijct, vlucht om weer te keren,
 
Biedt d'achtste penning, men zal nau meer begheren.854
855
Dits wisse quint, quelt u niet metter oneeren,855
 
Vreest niet men vindt maar één schande, dats niet hebben.
 
Die zuldy licht vluchtigh metter vlucht ontvluchten,
 
Maght schande zijn dat de beste des landts hanteren?858
 
Ghelooft my, hebben is eer, schand' ist ontberen,
860
Dit zal u zee altijdt doen vloeyen zonder ebben.
 
Somma, als ghy rijck zijt, wilt voor gheen schande meer duchten,
 
Maact dan monopolien van gantse vruchten,862
 
Muyt, koopt heele waren, veracht des volcx gheruchten.863
 
Verkrijght door schenck alleen te moghen verkopen
865
Aluyn, meede, koren, zout en dierghelyken.865
 
'T zal u verblyen en 't heele landt doen zuchten,
 
'T zal elck man verderven en vullen door kluchten
 
U kisten met gouden en zilveren hoopen.
 
Dit zal mijn dienst zijn, met zo abele practijcken,
870
Dat elckerlijcx verarmen u zal doen rijcken.
 
Al de werelt
 
Waarlijck dat zijn middelen die oorbaarlijck blijcken.
 
'T herte wenscht, och mocht ick de vruchten terstont mayen.
 
Noyt vant ick begheerlyker lust in myne zinnen,
 
Maar waar na toeven wy? wat staan wy hier en kijcken,
875
Laat ons de zaack spoeden, wat helpt dus te staan prijcken?
 
Hier zullen ons gheen braenhoenders inde mondt waayen.876
 
Bedroch
 
Ghaat ghy voorheen meester, ick zal u wel vinnen,
 
Schickt u op reys om den handel te beginnen.
 
Ick volgh terstont, met valscheydt quaadt om bekinnen,879
880
En willen u tsamen zo veel ghoedts doen winnen
 
Dat ghy ons boven al zult eeren en beminnen.
 
Al de werelt
 
Doet zo bedrogh, volght terstont, ick ga voor binnen.

Tweede handeling. VJ uytkomen

 
Veel behoeven. uyt de gardynen kykende.
 
Hach hach haay,883
 
Bedroch.
 
Hier klappaay,
 
Veel behoeven. uyt de gardynen kykende.
 
Dat was fraay,
 
Bedroch.
 
'T ging behendelijck.
 
Veel behoeven. uyt de gardynen kykende.
885
Ons fenijn,
 
Bedroch.
 
Zoet int schijn,886
 
Veel behoeven. uyt de gardynen kykende.
 
Spreyt zich fijn,
 
Bedroch.
 
In veel winckelen
 
Veel behoeven. uyt de gardynen kykende.
 
Dats een draay
 
Bedroch.
 
Die hy spaay
 
Veel behoeven. uyt de gardynen kykende.
 
Met onghenaay
 
Bedroch.
 
Boet ellendelijck.
 
Veel behoeven. uyt de gardynen kykende.
 
Hach hach haay,
 
Bedroch.
 
Hier klappaay,
 
Veel behoeven. uyt de gardynen kykende.
890
Dat was fraay,
 
Bedroch.
 
'T ghing behendelijck.
 
Veel behoeven. uyt de gardynen kykende.
 
Ick belaay,
 
Bedroch.
 
Maar ick paay893
 
Veel behoeven. uyt de gardynen kykende.
 
Als ik zaay
 
Bedroch.
 
Druck inwendelijck.
 
Veel behoeven. uyt de gardynen kykende.
 
Zulcke wijn
 
Bedroch.
 
Streng als brijn
 
Veel behoeven. uyt de gardynen kykende.
 
Stroyt haar pijn
 
Bedroch.
 
Door merch en schinckelen.
 
Veel behoeven. uyt de gardynen kykende.
895
Hach hach haay,
 
Bedroch.
 
Hier klappaay,
 
Veel behoeven. uyt de gardynen kykende.
 
Dat was fraay,
 
Bedroch.
 
'T ging behendelijck.
 
Veel behoeven. uyt de gardynen kykende.
 
Ons fenijn
 
Bedroch.
 
Zoet int schijn,
 
Veel behoeven. uyt de gardynen kykende.
 
Spreyt zich fijn
 
Bedroch.
 
In veel winckelen.
 
Veel behoeven. uyt de gardynen kykende.
 
Valsch Cozijn,
 
Bedroch.
 
Schalcke trijn,
 
Veel behoeven. uyt de gardynen kykende.
900
Boosheydts schrijn
 
Bedroch.
 
Laat bellen rinckelen.
 
Zo moghen wy dansen, springhen en hinckelen.
 
Hoe reyn bracht ick dien armen dwaas ter snoevel.
 
Veel behoeven
 
Hoe net deckt' ick zijn hooft met een narren koevel.903
 
Bedroch
 
Wy zijn zeker twee aartighe scheminckelen,904
905
Nichte vertellet my doch, hoe hebdy ghevaren?
 
Veel behoeven
 
Gaarne. maar zuldy my u doen oock verklaren?
 
Bedroch
 
Trouwen ja.
 
Veel behoeven
 
Hoort dan 't les, dat ick int verkryghen las.
 
Ick prees my zelfs.908
 
Bedroch
 
Ghy slachte de ghoede waren.
 
Veel behoeven
 
Ick maackte hem vroet dat paerdenstront vyghen was.
910
Mijn groot opgheven deed' hem begheerlijck zwygen ras.
 
Eerst loofd' ick hem door miltheydt eerlijck te vermaren.911
 
Daar na door veel ghenietens alle mans jonste.912
 
Oock macht door mijns vaders ruym teren opt ronste,
 
Zonder dat de Nar merckte 't bedrogh mijnder spraken,
915
Magh d'eerloos yemandt eeren of hyt al begonste?915
 
Bedroch
 
De meeste hoop is eerloos in alle zaken,
 
Hoe zou svolcx lof d'oneerbaar mensch eerlijck maken?
 
Een blind' zoud' eer recht leeden door eenighe konste,
 
Maar daar teghens onteert het lof van d'oneerlyken,
920
Want ghelijck prijst en eert zijns ghelijck begheerlyken,
 
Dies de vroede svolcx eere altijdt schandelijck acht.
 
Veel behoeven
 
Zo gingt oock met elcx jonst, die docht hem heerlyken,
 
Men mint zijn ghelt dat elck (als roof) vyandelijck wacht,923
 
Maar hem niet, zo de Nar onverstandelijck dacht.924
925
Die om spoet vrundt werdt, wijckt in onspoet deerlyken,925
 
Wat voorspoet verzaamt, scheyt teghenspoet met verdriet.
 
Oock verstont Diogenes wel (maar deze geck niet),
 
Dat het een ellendigh ding is alder dinghen,
 
Al had yemandt al datter is onder zijn ghebiet,
930
En konst de werelt als Alexander t'onder bringhen,
 
Kan hy zyne quade lusten niet bedwinghen,
 
Want die is machtigh, diens wille altijdt gheschiet,
 
Diet al volbrenghen magh dat zijn wil is poghende,
 
Die dan zorgh, anxt, vrees, met wroeghen is doghende,
935
En nochtans altijt na 't seker ghenoeghen spoort,
 
Blijckt dees niet veel meer onmachtigh dan moghende.
 
Al dit geloofde de dwaas licht, doe ging ick voort
 
Totten oorboor daart al na jaaght, maar doe was mijn woort
 
Zo wel niet ghehoort, dies ick daar al betooghende
940
U listen ghebruyckte met wonderlyke kluchten.
 
Ick bewees dat liefd' en vrundtschap mosten vluchten
 
Wter werelt daar zy al roven en moorden zouwen,
 
Voede icx niet al met mijn oorbaarlyke vruchten.
 
Bedroch
 
O grof vernuft, ziet hy u 't contrarie niet brouwen?
945
Twist verjaaght lieft en vruntschap om 't hebben om 't houwen,
 
En verdrijft die zoete gemeenschap met ontuchten,
 
Door u die meer begheren doet dant wel recht is,
 
En maackt dat den aardtbodem vol kijf en ghevecht is.
 
Maar hoe ghingt voort
 
Veel behoeven
 
Hy ghing my doen hooghelijck pryzen,
950
Maar hem beswaard' ghelts winnen zo hy noch slecht is.950
 
Ick sprack van Bedrochs overvloedighe excyzen,951
 
Die zoud' hem haast met ryke inkomsten spyzen,
 
Want dat een abel, listigh, en schalck knecht is.
 
U meyn ick neef, want ick u voort stracx quam halen,
955
Daar hebdy 't mijn, wilt my 't uwe nu oock vertalen.
 
Bedroch
 
Hy ontfinck my vrundelijck, als ick hem kluysterde
 
Met valscheydts boeyens, zijnder zielen qualen,
 
Ick leerd' hem mijn list, daar hy naarstigh na luysterde,
 
'T scheen een swerte konst, want zijn verstant verduysterde.
 
Veel behoeven
960
Stiet hy hem niet aan u schandelyke galen?960
 
Aan u boosheydt, valscheydt, en leelyke ghebreken?
 
Bedroch
 
Ke neen hy, nicht, daar bruyckte ick mijn oude treken.962
 
Veel behoeven
 
Welck van allen?
 
Bedroch
 
Daar mede ick den Nicker ving.963
 
Flucx wasser een verwe op de vlecken ghestreken,
965
'T beviel hem al zeer wel. 'T was enckel lecker ding,
 
Ick verschoonde mijn naam, God weet hoet den gheck verging.
 
Veel behoeven
 
Hoe ging dat te wercke?
 
Bedroch
 
Schriftuur was mijn deken,
 
Daar me ging ick hem valschelijck betonen
 
Dat alles anders schijnt by wereltsche personen,
970
Dant by God waarlijck is in rechter aardigheydt.970
 
Dus noemtmen my Bedroch of ick yemandt zou honen.971
 
Valsch en ontrou en was (zeyd'ick) de rechtvaardigheydt,972
 
Zomen Christ t'onrecht lasterde met onwaardigheydt.
 
Veel behoeven
 
O arghe schalck, hoe kondt ghy u boosheydt verschonen.
975
T' onrecht werdt den Leydtsman van verleyders verleyder ghenaamt,975
 
Maar te recht zijt ghy by vromen voor bedroch befaamt,
 
Dat zydy oock, al willen u die bedroghen zijn
 
Voor gheen bedriegher houden, twelck met recht betaamt.
 
Zo bedrieglijck bedrieght ghy die inde loghen zijn.
 
Bedroch
980
'T komt hem noch al ten besten.
 
Veel behoeven
 
Dat zal dan moghen zijn.
 
Zo haast vuyr en water eendrachtigh verzaamt.
 
Bedroch
 
Als daar twee zondaghen in een weke komen.
 
Veel behoeven
 
Als der zonnen schijn inde hel werdt vernomen.
 
Bedroch
 
'T begin is emmers schoon.
 
Veel behoeven
 
Dat maackt een goedt behaghen,
985
Hy ziet u noch achter niet.985
 
Bedroch
 
'T eynd' zal hem niet vromen,
 
Dat moet jammerlijck alle den last noch draghen,
 
Hy meent hier te leven ten eeuwighen daghen.
 
Veel behoeven
 
Hoe zal hem noch int sterven vanden Duyvel dromen
 
Door u veel loven.
 
Bedroch
 
Veel loven en luttel gheven
990
Doet den dwaas in vluchtigher vruechden sneven.
 
Veel behoeven
 
Tis een bot ghezel, wiens oordeel slecht en kranck is.
 
Bedroch
 
Mijn konst heeft hy vast, 't schijnt met wigghen inneghedreven.
 
Hy onthout wel als de reden van ghelts gheklanck is.
 
Veel behoeven
 
Tis een ezel die over twee zyden manck is,
995
Al draaght hy gheen zacken, d'oren staan hoogh verheven,
 
Tis een plompaart, ick wed hy komt uyt plompaardyen.
 
Bedroch
 
Neen.
 
Veel behoeven
 
Van waar dan?
 
Bedroch
 
Komt horet zacht aan mijnder zyen.
(Hy luystert)
 
Veel behoeven
 
Dats waarlijck waar, hy werdt hoe ouder hoe zotter,
 
Waar haaldyt al?
 
Bedroch
 
Waar haalt de spin t'allen tyen
1000
Zijn garen?
 
Veel behoeven
 
Wt hem zelfs.
 
Bedroch
 
Ick ben oock uyt my zelfs een spotter
 
Van dezen Wl, hy werdt noch alle daagh botter.
 
Veel behoeven
 
Zo dient hy op bot.1002
 
Bedroch
 
Dats daar laat ons hem verblyen.
 
Ick moet doch nu zijn coopmanschap beghinnen zaan.1003
 
Veel behoeven
 
Maar wie zal van ons beyden doch eerst binnen gaan?
 
Bedroch
1005
De beste.
 
Veel behoeven
 
Volght dan.
 
Bedroch
 
Zoudy u boven my achten?
 
Veel behoeven
 
Wat waardy zonder my ghy mocht aant spinnen slaan,1006
 
Dat mijn behoeften 't volck niet in razerny brachten.
 
Bedroch
 
Wat baat mocht ghy zonder droch en boevery wachten?
 
Hoe zou Veel behoeven in alle mans zinnen staan?
1010
Maack ickze door schoone schyn daar toe niet ghenegen?
 
Veel behoeven
 
Wie zou doch bedrieghen willen en valscheydt pleghen
 
Zonder Veel behoevens?
 
Bedroch
 
Maar niemant magh begheren
 
Zonder my dat hy niet en behoeft te deghen.1013
 
Veel behoeven
 
Niemandt bedrieght om 't geen dat hy wel wil ontberen.
 
Bedroch
1015
Kan ick den wensch niet na 't onnodruftighe keren?
 
Veel behoeven
 
Wordt al 't valsche ghewin voor my niet verkreghen?1016
 
Ick verteerdt, Bedrogh moet my dienstelijck gheryven1017
 
Als dienaar zijn vrouwe.
 
Bedroch
 
Laat ons niet langher kyven
 
Veel behoeven
 
Ick weet raadt.
 
Wat?
 
Bedroch
 
Ghaan wy ghelijck bruygom en bruyt
1020
Zo magh elck in waardigheydt blyven.
 
Veel behoeven
 
Daar hou ick veel af want dat wel sluyt.
 
Bedroch
 
Adieu nichte ick gha dryven.
 
Veel behoeven
 
Adieu neefken archlistighe guyt
 
Daar hou ick veel af want dat wel sluyt.
 
Bedroch
1025
Adieu hoere.
 
Veel behoeven
 
Adieu vuyl schuvuyt.
 
Bedroch
 
Adieu schuym vande helsche wyven.
 
Veel behoeven
 
Daar hou ick veel af want dat wel sluyt.
 
Bedroch
 
Adieu nichte ick gha nu dryven
 
Om verghaderen gulden schyven.

Derde handeling. Eerste uytkomen

 
Zeltsaam
Schamelijck ghekleet, de rechter handt als verbrandt zijnde in een doecke voor den borst hanghende.
1030
Beswaart, benaudt en bitter ghequelt
 
Door onspoedt in ghoedt, in bloedt, en moedt
 
Gha ick vertreden int ruyme veldt1032
 
Om zien wat mijn herte dus onsteldt
 
'T welck eertijdts leefde in rusten zoet.
1035
Ben ick oock alleen? dats best voorhoedt1035
 
Want ick mijn ghedacht wil vertellen.
 
Troeren verduystert mijn reden vroedt.
 
De zaack die 't bloedt dus doet om wellen,1038
 
Moet ick nu mellen.
1040
God zeghende mijn naarstighe handt.
 
Die hadt een huysken overghespaart;
 
Met wat noodtlijck huysraats, slechte pandt.
 
Dits al (ach met twee zoonkens) verbrandt.
 
Laas daar smoorden mijn kinderkens waart.
1045
Ick sprang int vuyr, (liefde toondt haar aardt)
 
En greepse, zy waren ghestorven.
 
Die stoute handt was ghezengt, gheblaart,1047
 
Gheschroockt, ghekoockt, met vlam doorkorven,1048
 
En heel bedorven.
1050
Doe nam ick een Bethlem in huyre.1050
 
Al ons ghoedt waren kleren aan 't lijf,
 
Wy ledens, licht paaytmen nature.1052
 
Terstondt (helaas, dit viel my zure)
 
Starf mijn trou dienstbaar, vrundtlyke wijf.
1055
O wat derf ick ghemack en gherijf
 
Nu icx veel meer (dan oyt) behoeve,
 
De handt wint niet, schade is haar bedrijf,
 
Ist onrecht dat ick my bedroeve?
 
Streng is dees proeve.
1060
Wapen, wat lijden menighvuldigh1060
 
Zendt my de Heere nu opten hals.
 
Maar noch meer zijns mijn zonden schuldigh,
 
Dit maackt my lijdzaam en gheduldigh.
 
Al zandt hy noch zo veel onghevals,
1065
Wat schaadt veel uytwendigh verdriet, als
 
Zijn troost binnen van leedt bevrijdt vry?
 
'T schaapken zoeckt hy met veel onghevals,1067
 
Godes liefde staat my inden strijdt by.
 
Den zoon kastijt hy.1069
1070
Ghedoogh icx willigh zonder klaghen,
 
Dees lieve harder zal my vinden,
 
Op zijn schouder nemen en draghen,
 
My met alle mijn lydens plaghen,
 
Inde schaapskoy by zyne beminden.
1075
Maar kan druck reden zo verblinden,1075
 
Dat ick 't uyterlijck wil betroeren
 
Door 't hert aan tydelijckheydt te binden?
 
O dat moet nemmermeer gheboeren,
 
'T scheyden zou schoeren.1079
1080
Maar als ick de zake mijns drucx aanschou,1080
 
Zo ist waan veronghelijckt te zijn.
 
Dit onrecht is oorzaack van mijn rou,
 
Dat ick die niet ben, yet erghens hou.1083
 
Waar toe magh ick zegghen, dat ist mijn?
1085
Komt het niet al uyt der liefden schrijn?
 
Wat heb ick ken hebs eerst ontfanghen?1086
 
Diet nu neemt ghaft oock, zendt brijn voor wijn.1087
 
Maar 't hert blijft aan de ghaven hanghen
 
Met zot verlanghen.
1090
Wat onrecht magh my dan gheschieden?
 
Ken heb niet, wie kan my beroven?
 
Maar ick doe teghens Godes ghebieden,
 
En wil zijn Godlijck wil ontvlieden.
 
Ick eyghen 't zijn, 't komt al van boven.1094
1095
Dus zit ick midts in dieft bedoven,1095
 
En ben de twaelfste vande elven.1096
 
Mijn zond' quelt my ick moets gheloven.
 
Niemandt werdt ghequetst (hoe wyt delven)1098
 
Dan van hem zelven.
1100
'T hoort God dan al wie lijdt hier schaden.
 
Dus zondight elck die 't verlies beweent.
 
Zijn milde lieft kant al verzaden.
 
Die heeft my dus langh uyt ghenaden,
 
'T huys, ghezontheydt, wijf, en kindt verleent,
1105
Zonder woecker. zoud' 't hert versteent
 
Nu hyt weer eyscht, wenen en jancken?
 
Tis zijns, al heb icx eyghen ghemeent.
 
Dies wil ick als vruchtbare rancken,1108
 
Loven en dancken.
1110
Tis dan best dat wy leende ghoeden,
 
Vrolijck en danckbaar weder gheven.
 
Wil God in al 't lijf zieckte voeden,
 
Blindt, doof, lam, 't verstandt doen verwoeden,
 
Wil hy nemen lijf en leven,
1115
Oock mijn ziele om hem t' aankleven
 
Fiat, want icx dan oock beghere.
 
Die Gode volght en magh niet sneven.
 
Gheeft d'eenighe meester en Heere,
 
Lof, prijs en eere.
1120
Hy is de wijsheydt die beter weet,
 
Dan ick waar zijn schepsel nut by vindt.
 
Dat hy schickt ist best, al scheent my leedt,
 
Dus gheef ick hem mijn wille ghereedt.
 
Want hy my meer bezorght en bemindt,
1125
Al veel meer dan eenigh mensch zijn kindt,
 
Ons liefde koelt, Goods magh niet vervriezen,
 
Die Goods wyze liefde dus verzint,1127
 
Waarom zoude hy dwaaslijck verkiezen,
 
Welvaarts verliezen?
1130
Zijn ghoedtheydt ziet, kent, en weet het al,
 
Wie zou zulcken Vader mistrouwen?
 
Daarom maackt ons bidden gheen verhal,1132
 
Van [den] schepper, al schept hyt groot en smal,
 
Want al 't schepsel dat wy aanschouwen,
1135
Noodtlijck zijn wet moet onderhouwen,
 
Zy moetens volghen alleghader.
 
Maar ons ging vryheydt bedouwen,1137
 
En leert bidden uyt shertsen ader,
 
Onze Vader.
Hy knielt.
1140
Onze Vader, daar uyt wy zijn gheboren,1140
 
Gheestelijck naden gheest buyten alle ghediert,
 
U tot een beelde in heyligheydt verkoren,
 
Ghy zijt die ons mildelijck voedt wijslijck stiert
 
En heylighlijck wijst, leert, kastijdt, en maniert,
1145
Niet anders dan vrye beminde kinderen.
 
U liefde treckt, lockt, en smeeckt om te minderen
 
Ons leedt door u overvloedighe weldaden.
 
Dus leerdy ons broeder niet te hinderen,
 
Maar lieflijck, zo ghy ons doet, te staan in staden,1149
1150
En te woeckeren met u heylighe liefde
 
Om u te winnen veel zalighe vruchten,
 
Zo moghen wy zegghen, alst u Zoon verbriefde,
 
Niet mijn, maar onze Vader met troostlijck zuchten.1153
 
Ghy zijt inden Hemel, hoogh inder luchten.
1155
Ghy zijt ghy waart, en zult eeuwigh wezen,
 
Wy zijn schau, en niet, ghy zijt het al gheprezen,1156
 
Zijn wij dan noch yet door u vaderlijck herte,
 
Dat zijt ghy, in ons, onzer zielen ghenezen.
 
Dat zijn oock beneden op d'aarde met smerte,1159
1160
Int jammerdal, daar wy blindelijck wanderen
 
Vol troerens, drucx, verdriets, en bitter tranen.
 
Maar ghy zijt inden Hemel zonder veranderen
 
In eeuwigher vruecht, groter dan men magh wanen,
 
Oock groter dan ons gheloof ons kan vermanen.
1165
Gheheylight werde u wonderlyke name.
 
Maar wat naam hebdy, heylighe Vader lofzame?1166
 
Dit werdt van dat met een name onderscheyden,1167
 
Maar ghy zijt het al, wat naam vindtmen u bequame?
 
Wie zal u, o al in al, een name bereyden?
1170
Ghy zijt oyt onnomelijck nameloos ghebleken.
 
Nochtans lust ons 't schouwen, en 't Goddelijck verbeelden
 
Ons ghemoedts yet wat met woorden uyt te spreken,
 
Zo wy best konnen en zoot u ghaven ons deelden
 
Om de heyligheydt uwer namen vol weelden
1175
Met onze monden te bieden lof, eer, en prijs.
 
Alzo noemen wy u almachtigh, ghoedt en wijs
 
Met veel dierghelyken uyt rechter aandachtigheydt.1177
 
Gneeft daarom vader dat wy al na u advijs,
 
Willighlijck ghehoorzamen u almachtigheydt,
1180
U wijsheydt eeren, u ghoedtheydt alleen beminnen,
 
Op dat wy t'uwer eeren tot welvaart des naasten,
 
U naam, in ons recht te heylighen beginnen.
 
U rijck toekome ons dan oock ten laatsten,
 
Als wy u dienstbare onderzaten ons haasten,
1185
U te eeren, Koning, bermhertigh en rechtvaardigh.
 
U wijsheyt zal ons 't best voorzien, u goetheydt waardigh
 
Zalt in ons willen, u macht zalt in ons volbringhen,
 
'T ghoed vermoghen wy niet, int quaadt zijn wy aardigh,1188
 
Wy weten, willen noch moghen gheen ghoede dinghen.
1190
Dus hebben wy oock niet, niet wy van zelfs gelijck zijn.1190
 
Hierom laten wy ons ydel begheerlijckheydt,
 
Ten zal, O Koning, niet ons, maar u heyligh rijck zijn.
 
U zal zijn lof, prijs, glory, eer, en heerlijckheydt,
 
Want ghy zijt zelfs de glory, 't lof en de eerlijckheydt.
1195
Daaromme dan oock u wille moet gheschieden,
 
In dit rijck zult ghy Hemelsche Keyzer ghebieden.
 
Wiens wille zoud daar anders wel konnen willen?
 
D'onze? helaas, haar zotheydt kiest datmen zou vlieden,1198
 
Haar boosheydt zoeckt het quade om ons te stillen,1199
1200
Haar machteloze nietheydt kan als verrader
 
Anders niet doen wercken, noch verkryghen dan niet.
 
Want zy wil altijdt anders dan ghy wilt (O Vader)
 
Dies lijdt zy eeuwigh druck, pijn, ghequel, en verdriet,
 
Om dat niet haar, maar u almachtighe wil gheschiedt,
1205
Zy ruyme dan, zy verdwijn, en haast haar te sterven,
 
Op dat ick daarvoor als Koning magh verwerven
 
U lieve wille voorzichtigh en almachtigh,
 
Om meester en Prins te zijn binnen uwer erven.
 
Die ghebiede in ons met u moghentheydt krachtigh,
1210
Verkieze door u wijsheydt u ghoedtheydt veyligh.1210
 
Wille door u eendrachtighe liefde met vreden,
 
Tot lof, prijs, en eer van uwen name heyligh
 
Om u glory (Hemelsche Keyzer) te verbreden.

Derde handeling. IJ uytkomen

De wyle d'ander noch spreeckt komt Al de werelt uyte zegghende:
Al de werelt. Zeltsaam
 
[Al de werelt]
 
Ghoeden dagh buurman.
 
Zeltsaam
 
Die wil u God oock verleenen.
 
Al de werelt
1215
Lieve man hoe vaardy? my deert u ongheval,
 
'T komt u wel teffens op, men zoude niet meenen1216
 
Dat ghyt lyden moght zonder u doodt te weenen.
 
My deert uwer.
 
Zeltsaam
 
Dat loon u God, die verzoet het al.
 
Al de werelt
 
Zo veel zulck lydens, quaamt my toe, ick werde mal.
1220
Ick hielt voor tovery, of Goods plaghen.
 
Zeltsaam
 
Al hielt icx voor tovery, ken had gheen verhaal.
 
Verhengdet God, most icx niet even wel draghen?1222
 
Ghy achtet een plaghe, en ick zoudts niet verjaghen,
 
Al had ick de macht, want dits 't heylighe rechte kruys,
1225
Daar de Duvel voor vlucht, met zijn schalcke laghen.
 
Al de werelt
 
Dat zoud' ick oock zegghen, zonder meenen, quansuys.
 
Zeltsaam
 
Ick gelooft, want elck man pleeght zulcx buyten en thuys.
 
Maar waarom meyndy my te spreken teghens 't hert?
 
Al de werelt
 
Ghy zijt mede vleesch, buyrman, zulck druck en lyden
1230
Druckt u oock druckigh met een druckelyke smert.
 
Zeltsaam
 
Nochtans zeydt Sant Jacob, broeders, wanneer ghy wert1231
 
Met bekoring bezocht, zo wilt u verblyden.
 
Al de werelt
 
Dat mogen Goden doen, maar menschen zien wyt myden.
 
Zeltsaam
 
Ghy zegt wel.
 
Al de werelt
 
Elck vliedt het, hoe zoud' mer vrucht uyt smaken?
1235
Waar door magh lyden lust zijn t' eenighen tyden?
 
Zeltsaam
 
Zeker dat gheschiet door veelreleye zaken.
 
Want lyden betuyght Goods liefde int ghenaken.
 
God castijdt aldermeest die hy meest bemint.1238
 
Oock kan lyden door oeffening verstandigh maken.
1240
Wat weet hy die niet en bezoeckt of ondervint?
 
Maar die veel bezoeckt, moet veel lyden, als hy begint.
 
Al de werelt
 
Zegt dat ghy wilt. ick naam de doodt voor u leven.1242
 
Dies wensch ick u gheduldigheydt van hier boven,
 
Om 't lydens ghedoghen.
 
Zeltsaam
 
Amen, God wils my gheven.
1245
Maar zegt doch, acht ghy mijn staat zo lastigh doort sneven,1245
 
En u leven zo lustigh?
 
Al de werelt
 
Ghy mooght my ghelooven,
 
In u blyschap wensch ick mijn vyanden bedoven,1247
 
Behalven noch u lyden int bloedt, dats te deeren.1248
 
Zeltsaam
 
Wat lyd' ick meer?
 
Al de werelt
 
U schamel leven verschoven.1249
 
Zeltsaam
1250
Waar in leef ick armelijck?
 
Al de werelt
 
In spijs, dranck, en kleren,
 
In woning, in huysraat, in alle lusts ontberen.
 
Zeltsaam
 
Ghy acht u zelven dan zaligh, om 't leven ryckelijck
 
Dat ghy nu begint te leyden, doort hanteren
 
Van koopmanschap vol groot ghewins practykelijck.
1255
Doedy buurman?
 
Al de werelt
 
Ick bent oock, dats elck een blykelijck.
 
Zeltsaam
 
Om datmen u leven lustigh waant te zyne,
 
Ist niet zo?
 
Al de werelt
 
Recht.
 
Zeltsaam
 
Hoe achtmen mijn leven?
 
Al de werelt
 
Vol ghequel,
 
Vol jammer, vol druck, vol verdriet, vol pyne.
 
Zeltsaam
 
Of icx recht anders bewees, dant is in schyne?1259
1260
Dat mijn leven een hemel waar, en 't uwe een hel?
 
Wat zuldy zegghen als ick zulcx blykelijck vertel?
 
Al de werelt
 
Dat in zee gheen water en is, noch boom int woudt!
 
Maar ghaat te wercke.
 
Zeltsaam
 
Acht dan dat ick voor u stel,
 
Een lecker warme kappoen, in een schotel van hout,1264
1265
En droogh rogghen broodt in een platteele van gout,
 
Waar zoudy na grypen?
 
Al de werelt
 
Twyfelt ghy? na den kappoen!
 
Zeltsaam
 
Ick gheloove wel dat ghyt droogh broodt laten zoudt,
 
Hoewel dat de schotel veel slechter is vant hoen.
 
Al de werelt
 
Wat kan de dierbaar schotel tot der smaken doen?1269
 
Zeltsaam
1270
Int wel smaken leydt dan de luste vant eten,
 
En niet in datter ontrent is.
 
Al de werelt
 
Dats klaar en bloot.
 
Zeltsaam
 
Hebdy noyt recht hongherigh in spijs ghebeten?
 
Al de werelt
 
Ick was eens hongherigh aan tafel ghezeten
 
Int reyzen, daar ick gierighlijck at onghenoot1274
1275
(By faut van spijs) swert verschimmelt droogh rogghen broodt,
 
Ken gaafs hier mijn honden niet.
 
Zeltsaam
 
Hoe smaackte u dat?
 
Al de werelt
 
Als enckel peperkoeck, ja 't scheen suycker by gans doot.1277
 
'T verhueght my noch, want ick noyt zoeter spyze en at.
 
Zeltsaam
 
Nochtans eet ghy daghelycx leckerder en bat.1279
 
Al de werelt
1280
Dat komt anders bij.
 
Zeltsaam
 
Hoe?
 
Al de werelt
 
De lecker morseelen1280
 
Houden my doorgaande zo vol en zat,
 
Dat ick walghende aan tafel zou zitten queelen,1282
 
Brachtmer gheen slicker beetkens door mijn bevelen.1283
 
Die locken my noch den vollen maagh te verladen.
1285
Noch ick verwerck mijn spyze niet, als menigh wel doet.
 
Zeltsaam
 
U ontbreeckt dan appetijt?
 
Al de werelt
 
Ghy hebbet gheraden.
 
Zeltsaam
 
Nochtans zeydtmen, de beste sauce by 't ghebraden
 
Is appetijt, want hongher maackt rou bonen zoet.
 
Al de werelt
 
Dat is waar.
 
Zeltsaam
 
Ick hebbe al heel een ander voet,
1290
Want ick eet daghelijcx met goeden apetijt.
 
Al de werelt
 
Ha, ha, he, Ick gheloofs wel! dat komt arme bloedt
 
Door magherman, die roert u pot met zulcken vlijt,
 
Dat ghy door veel etens u gordel opent noch wijt.
 
Zeltsaam
 
'T komt uyt gheen ghebreck. Ick had, God danck, oyt broots ghenoech,1294
1295
Maar d'arbeydt maackt dat ick hertich inden brode bijt,
 
Als oock 't spel opt best is, rijs ick van de tafel vroech.
 
Ick eet nemmermeer zat, maar hebbende mijn ghevoech,
 
Ga ick half zat op mijn werck, om niet te verzuymen,
 
Anders zoud' ick respende, slaperich sluymen.1299
1300
Het blijckt dan dat ick altijdt met lusten gheniet
 
Mijn slechte kost, maar ghy u leckere cruymen
 
Onlustigh van zadtheydt, walghende met verdriet.
 
Al de werelt
 
Dat laat ick niet toe.
 
Zeltsaam
 
Ghy doet, het is al gheschiet.
 
Want ghy hebt ghekent, dat de luste niet en leyt1304
1305
Inde spyzen, maar dat de smake den luste biet.
 
Al de werelt
 
Ick kent noch.
 
Zeltsaam
 
Oock lydy dat hongher den smaack bereyt.1306
 
Al de werelt
 
Tis zo.
 
Zeltsaam
 
Daar ghy dan gheen tijts ten hongher toe en beydt,
 
Eet ick immers altijdt lustigh, maar ghy nemmermeer.
 
Hier zwijgh ick noch, dat ick door mijn werck en matigheydt
1310
Gheen lustighe wackere ghezontheydt en ontbeer,
 
Daar u ledighe en gulzighe zatheydt, vol zeer
 
Als een onmatighe proppende vratigheydt,
 
Zieckte baart, met onlust, met geeuwen, met gapen,
 
Met verdriet, met dromen, en met onrustigh slapen.
1315
Al dat ick vanden kost zeg, maghmen oock verklaren
 
Van leckere dranck, die me gheen lust en doet rapen.
 
Al de werelt
 
Laat noodtlyke matigheydt armoets dochter varen.
 
Kan my dit schone kleet niet heerlijck vermaren,
 
By zulcken snoden rock die ghy moet oorboren?
 
Zeltsaam
1320
Hier zijn meer zotheyden in, dan in d'ander waren.
 
Mijn kleedt heeft meer ghemacx, deckt oock van achter en voren
 
Zo werm als 't uwe, dus blijckt u kost verloren.1322
 
Al de werelt
 
Ghy swijght de eere.
 
Zeltsaam
 
De schande, want ghy werdt belacht.
 
Zegt waardy niet garen de schoonst van habyte gheacht?
 
Al de werelt
1325
Ja ick trouwen.
 
Zeltsaam
 
Dat en mooghdy niet volstrecken,
 
Want altijdt vindy menschen, chierlijck boven u macht.
 
Wat zeg ick van menschen, die huer naactheydt bedecken
 
Met hovaardigh ghebreck als verwaande ghecken?
 
De dieren verwinnen u, met chierlijckheydt schone.
1330
De Lupaart is frayer, door zuyverlyke plecken,
 
En den Paau spant door zijn lustighe staart de krone.
 
Maar dit weet elck, dus ist gheen noodt dat icx vertone.
 
Ghy zoeckt dan svolcx lof met schoon kleederen te dragen,
 
Met zyd', met bont, met chieren van uwen persone.
 
Al de werelt
1335
Ick zoeck lust uyt elckerlijcx prijs en wel behaghen.
 
Het kleedt eert den man.
 
Zeltsaam
 
Antwoordt dan op mijn vraghen.
 
Zoudy oock wel een heerlyke gaalderye
 
Doen bouwen, en verchieren met maalderye,
 
Met marberen pilaarnen op d'antijckschen aart,
1340
Breet en recht ghestreckt, na een onghefaalde rye
 
Voor 't ghemeene volck, om huer jonste vermaart,
 
Tot huer behaghen, en tot uwe kosten bezwaart
 
Van 't ghelt dat ghy met moeyte, zorghen en vreezen
 
By een hebt gheraapt, vergaart en gespaart?
 
Al de werelt
1345
Wat hangt my daar aan?
 
Zeltsaam
 
Dunckt u dit anders te wezen?
 
Ghy chiert straat, mart en kerck met u pomp uytghelezen,1346
 
Twelck u niet dan voor een spieghel magh verblyden.1347
 
Aanghaande 't lof en eer, hoort, dus werdy gheprezen.
 
Int eerst doet ghy u vanden ryken benyden,
1350
Dat ghy boven huer klimt, dwelck zy niet en lyden,
 
Als die door u (int nadoen) nieuwe kosten ghelden.
 
Van d'armen hoordy lasteren, vloecken, en schelden
 
Als die, met den ryken, huer naacktheydt decxel ontreckt.1353
 
'T ghemeen volck spot uwer meest en prijst u zelden
1355
Dat ghy u als een lamme maghere guyl bevleckt,1355
 
Met een fraay ghereyde, toom en zadel bedeckt,
 
Ende u doort behangsel verwaant zo blindelijck.
 
Ghy brengt gheen innerlyke dueghdt, die tot eere streckt,
 
Maar vreemde pluymen en chieraat uytwendelijck.
1360
Vertoondy aldus u snoodtheydt niet schendelijck?
 
Dat ghy eerloos zijnde, eer door kleeren wilt halen?
 
Zo dooldy oock met de woning onbekendelijck,1362
 
Wie zoud' niet liever met een ruym hert zonder qualen,
 
Zonder zorghe, zonder ancxt, met vrueghden dalen
1365
In een kleen huysken (ja in Diogenes vat)
 
Dan benaut van herten wonen in ruyme zalen?
 
Int kleen huysken boertmen, lachtmen, zingtmen, doetmer wat,1367
 
Elck dient vrolijck den ander, men zorghter voor gheen schat,
 
maar int groot woont zuchten, grimmen en twistigh gedruys.
1370
De heer dient zijn knechts, een schadelyke last vant huys,
 
Met voeden en bezorghen van al dat hun noodt is.
 
Zo valt hem dit grote huys een groot verdrietigh kruys,
 
Recht als een schoen die veel te ruym en te groot is
 
Des gangers voet wrijft, wringt, en vilt tot datse bloot is
1375
Doort onghemackelijck, smertigh en pijnlijck sloppen.
 
Oock lockt dees pompe den Prins (die 't overhoot is)1376
 
Tot schatten om 't ghemeen landts behoefte te stoppen,
 
Den vrundt tot gifts ontfang met gierigher kroppen,
 
Den vyandt tot roof ende tot overdadigheydt.
1380
Vrunden moetmen onderhouden met ghestadigheydt
 
Van schencken, wantmense noodtlijck van doen heeft
 
Teghens der vyanden grote onverzadigheydt.
 
Recht als d'eene loghen d'ander behoeft en aankleeft,
 
Zo eyscht d'een gulden datmen dander voor hem gheeft
1385
Om beschermt te zijn, want elck is belaghende
 
Des ryke mans ghelt die rijck zijnde rykelijck leeft,
 
Maar alle dat ick hier noch ben ghewaghende,
 
Pynight den mensche en is hem plaghende,
 
Meest uytwendelijck, oock eensdeels van binnen.
1390
Zeyd' ick dan noch van de conscientie knaghende,
 
Die altijdt wroeght, quelt, en straft doort zondigh bekinnen
 
Van de wacker houwende zorghvuldighe zinnen,1392
 
Van de plompe weelde die gheen abelheyt en leert,1393
 
Vant onghenoeghen dat altijdt behoeftigh begheert,
1395
Meyndy dat ick huyden al eynden zou moghen?
 
Ick most oock zegghen dat armoedt veel zonden ontbeert
 
En 't ghemoet in onschuldt vrolijck kan verhoeghen,
 
Dat zy zorghloos doet slapen, na arbeydts ghedoghen,
 
Dat naarstigh behoeven konsten leert practijckelijck,
1400
En dat kleyn begheert met kleyn vernoeght, is dit loghen?
 
Die na der naturen leeft, leeft altijdt rykelijck.1401
 
Maar die opinie volght, wordt arm, dits blykelijck,1402
 
Want de begheert van opinie heeft eyndt noch mate,
 
Maar broot en water payt natuur onbeswykelijck.1404
1405
Is dit niet licht om kryghen vroech en late?
 
De rijckdom maackt behoeftigh door groten state,
 
Die bedrieght en kan pluymstrykers voor vrunden wennen.
 
Looftuyters, ja heeren en panlickers, die schennen
 
Die zotte ryken met verwaantheydts bederven,
1410
Maar armoedt leert luttel vrunden zekerlijck kennen,
 
En magh uyt elckerlijcx mondt de waarheydt erven.
 
Rijckdom vreest dieven, rovers en sdoots doorkerven,
 
Die met bitterheydt in haar ghedachte komt swerven,
 
Armoed' is veyligh by een deel ghebroken scherven,1414
1415
Dees hoopt beters en wacht troostelijck den dagh van sterven.

Derde handeling. IIJ. Uytkomen

 
Dienaar komt voort, die twee staan byden anderen.
 
Wyckt, ruymt, en schict u, volcxken, men zal hier preken.
 
Die kettermeester heeft gheleerden ghezonden1417
 
Om elck een te verkondighen zijn ghebreken;
 
Oock tot dueghden te wyzen klercken en leecken.
1420
Hoort wel toe, zy spreken met ghetrouwe monden
 
Den wille des Heeren die zy recht verkonden.
 
D'een is 't oude testament oyt streng ghebleken,
 
D'ander het nieuwe vol ghenadighe beken,
 
De laatste lockt tot God, d'eerst' wil misdaat wreken,
1425
D'een giet scherpe wijn, d'ander oly in de wonden,
 
Zy waarschouwen ernstelijck, 't zijn gheen stomme honden.
 
Wel hem dieze hoort en ghelooft t'allen stonden.

Derde handeilng. IIIJ. Uytkomen

Oude Testament. Nieuwe Testament. Zeltsaam. ende Al de werelt
 
[Oude Testament]
 
Wy keerden op aardtrijck onzen ghezichte,
 
Ende ziet daar waren duysternissen benaut,
1430
Zo dat in donckerheydt verduystert was 't lichte.1430
 
Nieuwe Testament
 
Ist licht dan verdonckert, met schaduwen omschaut,
 
Hoe groot is de duysterheydt zelfs? (merct die schennisse).1432
 
Oude Testament
 
Waarheydt en barmhertigheydt zijn hier al verflaut,
 
Men vindts niet op aardtrijck, noch gheen Gods kennisse
1435
Maar vervloecking, loghen, dieft, doodtslach vol wonden,
 
En hoerderye (der waarheydts af wennisse).
 
Nieuwe Testament
 
Daaromme zijn wy vander waarheydt ghezonden1437
 
Als Lanteernen die 't leven tuyghen, maar niet en zijn,1438
 
Op dat die inde duysterheydt t'allen stonden1439
1440
Door ons mocht lichten 't volck inden doodtlyken schijn
 
En huer ganghen den vreedzamen wegh doen ghemoeten.
 
Oude Testament
 
Want des Heeren woordt licht, klaar, helder en fijn,
 
Is de Lanteerne der gheloovigher voeten.1443
 
Nieuwe Testament
 
Oock is alle schrift van Gode ghegheven klaar
1445
Om leeren, straffen, vermanen (ende verzoeten)
 
In gherechtigheydt, op dat elck daar zou leven naar,
 
Volkomen en bequaam ter dueght (als Gods verkoren).
 
Oude Testament
 
Hoort dan, ghy Princen van Sodoma (vol sneven swaar)1448
 
En ghy, volck van Gomorra, met uwen oren
1450
Het woordt des Heeren.
 
Nieuwe Testament
 
Hoort armen en rijcken!
 
Hoort ghy alle die ooren hebt om te horen,
 
Wie dees woorden hoort en doet, zalmen ghelijcken
 
By een wijs man die op een steen bout huys (of slot),
 
Dat voor wint, reghen, noch vloeden en zal wyken.
1455
Dieze hoort zonder doen, bout opt zandt als een zot,
 
'T huys valt van storm, reghen en water inde grachten.1452-1456
 
Oude Testament
 
Vreest.
 
Nieuwe Testament
 
Eert.
 
Oude Testament
 
Ende bemint boven al eenen God
 
Wt al u hert, uyt al u ziel, uyt al u krachten.
 
Nieuwe Testament
 
Dat is 't grootste ghebodt, daar by wilt niet vergheten
1460
Andren als u zelfs te minnen in u ghedachten.
 
Dit behelst de ghantse Wet en de Propheten.1457-1461
 
Ghelooft dit, de ghelovighe magh alle dinghen.
 
Oude Testament
 
Hoopt in God, die in hem hoopt, werdt zaligh gheheten.1463
 
Nieuwe Testament
 
Zoeckt des menschen zoon (nu den tijdt is) gheringhen,1464
1465
Hy komt zelfs zoecken om zaligh te maken.
 
Zoeckt, ghy vindt, 't zal uwer zielen ruste bringhen.1466
 
Oude Testament
 
Ghy zult byden Hertoogh der Heydenen gheraken.1467
 
Nieuwe Testament
 
Ghy vint het licht des werelts, de wijsheydt des Heeren.1468
 
Oude Testament
 
Die zelfs rontom gaat zoecken om te ghenaken,
1470
Die zijns waardigh zijn, en huer zijn kennis te leeren,1470
 
Die hem zelfs vrolijck verschijnt in zyne weghen,
 
Wiens begin is oprechte onderwyzings begheeren,
 
Hy loopt de zulcke in voorzichtigheydt teghen.
 
Nieuwe Testament
 
Betroudy in hem, vergheven zijn u misdaden.
 
Oude Testament
1475
Die in hem betrout en zal inder eeuwigheydt niet bewegen.1475
 
Nieuwe Testament
 
Want hy heeft verwonnen de werelt vol quaden,1476
 
U om niet te rechtvaardighen quam hy hem haasten,1477
 
En heeft u uyt puurder Godlyker ghenaden
 
Van zond', doodt, duvel en helle verlost ten laasten.1479
 
Oude Testament
1480
Goods ghenade streckt op al 't menschelijck gheslacht,
 
Maar des menschen ontfarmen op zynen naasten.1481
 
Nieuwe Testament
 
Die zynen naasten bemint, heeft alle de wet volbracht,
 
Want die den minsten hongherighen broeder spijst,
 
Den dorstighen laaft, den vreemden te gaste ontfangt,
1485
Den naackten kleedt, den ziecken hulp en troost bewijst,
 
En den ghevanghens verzoeckt, dien zal hy verblyden,
 
Als de ghoede metten quaden ten oordeel verrijst,1487
 
En zegghen[:] komt ghy, mijns vaders ghebenedyden,
 
Int rijck dat u van aanbegin is bereyt,
1490
Maar diet niet en doet zal 't eeuwigh vuyr moeten lyden.1482-1490
 
Oude Testament
 
Zaligh is hy die zijn verstandt aan den armen leydt
 
Maar wie is doch deze, en wy zullen hem loven?
 
D'arme is oock zynen naasten een hatelijckheydt,1493
 
Yghelijcx vleesch werdt van zynen naasten ghekloven,1494
1495
Ja den man spaart zijn broeder niet met ontfarmen.
 
Hy keert ter rechter handt, hem honghert (om roven),
 
Hy keert ter slincker, ydel blyven zijn darmen,
 
Alzo verslindt elckerlijck (met schoffierigheydt)
 
Het vleesch en bloedt van zijn eyghen armen,
1500
Want zy groot en kleyn al zien op ghierigheydt,
 
Hoe wel hy die ghelt bemint, niet en werdt verzaadt,
 
Noch streckt dat oogh daar op met groter vierigheydt.1502
 
Nieuwe Testament
 
Och ziet doch voor u, hoedt u voor gierigheyd (quaadt)
 
Want het een afgoden dienst is (vol onwaarden),1503-1504
1505
Ghemerckt elcx hert by zijn schat is vroegh en laat,1505
 
Dus verghadert u gheen schatten opter aarden,
 
Daar zy vanden roest ende motten verteren,
 
Daar zy oock de dieven stelen met rascher vaarden,
 
Maar wilt u schatten inden Hemel vermeren.1506-1509
1510
Zorght dus niet voor dat ghy morghen drinckt of eet.
 
Laat oock varen d'onnutte zorghe voor kleren.
 
Ist edel lichaam niet beter dant snode kleedt?
 
Of is de ziele niet beter dan de spyzen?
 
Ziet opt ghevoghelt dat van gheene voorraadt en weet,
1515
Ten zaydt, mayt, noch verghadert in gheender wyzen,
 
Dit hemelsche ghediert zorght niet als d'aartsche mieren,
 
Noch voetse God, hoe veel zijt ghy waarder te pryzen?
 
Aanmerckt de lelie onder de fiolieren,1518
 
Die niet arbeyden, niet naayen, niet en spinnen,
1520
Salomon en konst hem zo heerlijck niet vercieren.
 
Meynt ghyt dan met chierlijckheydt haar af te winnen?
 
Bezorght hy 't gras aldus, wat meyndy dat hy u zal?
 
Zorght dan niet voor spijs en kleet met wantrouwe zinnen,
 
Dit doen de Heydens, maar zoeckt ghy 't rijcke Goods voor al,
1525
Al 't ander werpt God u toe, die zalt u borghen,
 
Zoect ghy maar Goods gherechtigheyd int aartsche dal,
 
Zorght dus ancxtigh niet voor d'onzekere morghen.
 
'T was oyt ghenoegh dat elcke dagh zijn zelfs last brocht.1510-1528
 
Laat d'onwyze morghen haar zelven bezorghen.
 
Oude Testament
1530
Ick ben oudt gheworden zeydt David, wijslijck bedocht,
 
En en zach noyt een rechtvaardighe verlaten,
 
Noch oock niet dat zijn zaadt na broodt heeft ghezocht.1530-1532
 
Boven der zondaren rijckdommen boven maten
 
Is pryzelijck een weynigh met rechtvaardigheden.1533-1534
1535
Beter is een bete broodts vrolijck te aanvaten,
 
Dan een huys vol slachoffer met onvreden.
 
Nieuwe Testament
 
Laat daarom lieve vrunden en dueghdt beminders,
 
Onder u niet hooren van gierighe zeden,
 
Maar weest Gods navolghers als zijn lieve kinders,
1540
Wandelt inder liefden, zo Christus ons heeft bemint,1537-1540
 
Want een gierigaart (door veelreley behinders)
 
Int ryke Goods gheen deel met allen en vindt.1541-1542
 
Den ouden mensch legt af, vernieut in sgeests klaarheyd,
 
Trect aan den nieuwen mensch na 't Goddelijck beelde ghezint,
1545
In gherechtigheyd, heyligheyd en in waarheyd.
 
Elck verwerpe de loghen om waarheydt te spreken
 
Met zynen Naasten als ledekens in eenpaarheydt;1543-1547
 
Verrijst vander doodt, ontwaackt die slaapt (in gebreken).
 
Ziet voor u broeders, wilt voorzichtelijck wandelen,
1550
Niet als dwazen maar als den wyzen magh betamen.
 
Let op den tijdt ('t zijn quade daghen) int handelen.
 
Weest niet onwijs, maar wilt op Goods wille ramen.
 
Leert die neerstigh verstaan met den verstandelen,1548-1553
 
De vader, den zoon, den gheest, een God te zamen,
1555
Wil u dit overvloedelijck gonnen, Amen.
Zy gaan binnen.

Derde handeling. V uytkomen

Zeltsaam. Al de werelt.
 
Zeltsaam
 
Dat was hy buurman.
 
Al de werelt
 
Dat gaat door lever door longhen!
 
'T heeft my 't hert doordronghen inde diepste secreten.
 
Dat was een sermoen voor ouden en jonghen,
 
'T zijn Enghelsche tonghen en Hemelsche Propheten,
1560
My dunckt ick hier nau een ooghenblick heb ghezeten,
 
Doort wijslijck uytmeten van die schrifture.
 
Zeltsaam
 
Is dat niet treffelijck, noodtlijck en nut gheweten?
 
Al de werelt
 
Ick en zals vergheten tot eenigher ure,
 
'T was enckel schrift, de zuyvere waarheydt pure,
1565
Een stalen mure scheent in mynen ooghen,
 
Hoe grondelijck konden zy, lieve gebure,
 
In zoet en in zure de liefde betooghen
 
Tot God en den naasten met hert, zin en vermoghen.
 
Zeltsaam
 
Dats ongheloghen, zy hebben een Godlijck verstant.
 
Al de werelt
1570
Hoe zijn doch die ghierighe menschen bedroghen1570
 
Die eeuwelijck poghen na 't ghelt. waarlijck tis schandt!
 
Men moet het al verlaten, als een vreemde pandt,
 
Al schynet playzant. zot zijnse diet betrouwen.
 
Niet beters dan aalmoes te gheven met milder handt
1575
Aanden armen, want wy 't ghegheven behouwen.1575
 
Al 't ander verlaatmen ter werelt met rouwen.
 
Die op rijckdom bouwen, huer werck en duurt niet lanck.
 
Wat ken ick al menighe mannen en vrouwen
 
Die 't gheldt als huer God aanschouwen, en minnen den klanck
1580
Boven al datter is. dezer troost is kranck.
 
Dies weet ick Gode danck, dat hy my bet doet verstaan.
 
Want het aartsche goet ruymt (als de Duvel) met een stanck,1582
 
Tis lustigh int ontfanck, 't scheyden stort menighen traan.
 
Wat ist anders dan droom, ydelheydt, schijn en waan?
1585
Dats daar. ick ga tuyswaarts. Buurman blijfdy hier staan
 
Of wildy mede?
 
Zeltsaam
 
Ick heb hier al ghedaan.
 
Gaat voor, ghelievet u, ick wil een stuck met u gaan.

Vierde handeling. J uytkomen

 
Al de werelt
 
Helaas, nu is mijn zorghe niet al vergheefs gheweest,
 
Nu ist ghevallen, daar ick oyt hebbe voor ghevreest,
1590
Sedert men dees kettermeester heeft vernomen.
 
Ick ben, als een ketter, zwaarlijck voor hem beklaaght.
 
Ick heb de Loghen vergheefs om bystant ghevraaght,
 
Die blijft int doncker en derf int licht niet komen,
 
Hoe zal ick verschonen mijn dubbelheydt twistigh?1594
1595
Hoe zal icx helen? hy vraaght (hoor ick) zeer listigh.1595
 
Wat raadt? wat doe ick? waar ga ick? waar kan ick lopen?
 
'T gheldt lijf en leven, waar zoeck ick nu voordeele?
 
Mijn leven en mijn doodt hangt aan zijn oordeele.
 
Zoud' ick dus deerlijck een korte luste bekopen?
1600
Vlucht ick? of blijf ick? vlucht ick, mijn goedt is verloren.
 
Blijf ick, 't kost mijn lijf, dus waar 't vlieden best verkoren.
 
Maar waar loop ick? hy wil door al de werelt trecken.
 
Wat baat dan mijn vluchten? al is de loghen snel
 
De waarheydt (zo ick nu zie) achterhaaltse wel.
1605
Loghen magh hem voor de waarheydt gheensins bedecken.1605
 
Ga ick voor hem, hy vangt my, ick koom om den hals.
 
Ick wilt Ghelt aan hem zeynden, die is listigh en vals.
 
Die kan 't recht krommen, ick kenne zijn krachten al.
 
Die maackt gonstighe rechters tot allen tyen.
1610
Die kan den schuldighen onstrafbaar bevryen,
 
Dees (hoop ick) dat des rechters strengheyd verzachten zal.

Vierde handeling. IJ uytkomen

Zeltsaam. Al de werelt
Al de werelt wil ingaan. Zeltsaam komt uyt gaande hem tegen, zeggende:
 
[Zeltsaam]
 
Waar heen buurman? zydy oock niet (als ick) verdaaght
 
Voor den man te komen, die den ketters belaaght?
 
Wildy hier niet blyven? men wacht hem al schier.1614
 
Al de werelt
1615
Daarom quam ick hier, maar nu zijn komste vertraaght,
 
Heb ick thuys wat vergheten, daar 't herte na jaaght.
 
Grote hansen komen langzaam, dats huer manier.1617
 
Ick zal my haasten, en koom voor hem noch wel hier.

Vierde handeling. IIJ uytkomen

 
Zeltsaam
 
De kettermeester komt stracx, ick hebt recht geraamt.
1620
Hy zal, denck ick, mijn gheloove ondertasten.1620
 
Best zeg ick waarheydt, die magh my niet belasten.
 
Wel hem die met des waarheydts liefde is verzaamt.
 
Die warachtelijck spreect wert nemmermeer beschaamt.
 
Zendt my daaromme uwen warachtighen gheest,
1625
O Heere Jesu Christe, eeuwighe waarheydt,
 
U gheest onderwijs my met eenvuldigher klaarheydt,
 
Om te antwoorden wel vry en onbedeest,
 
Tot mynen welvaart, maar t' uwer glorien meest.
Nota. T'ghelt komt met den Dienaren uyt, die vier stoelen stellen ende wacht op de waarheydt, dien hy een Bilgetken vol gouden penningen inde handt steeckt . de waarheydt steeckt dat zonder achterdencken inden boezem. zit midden op de hooghste stoele voor een tafelken, dat men daar stelt . aan elcke zyde zit een vande tuyghen ende die Fiscus Memorie ghenaamt opten hoecke.

Vierde handeling. IIIJ uytkomen

Waarheydt, kettermeester Fiscus. 'Tghelt
 
[Waarheydt, kettermeester]
 
Als des menschen zone komt met snelder vaarden
1630
Zal hy dan oock gheloove vinden op aarden?
 
Och of zy eens bedaarden, die zo schendtlijck dolen.
 
Fisce, roept op de verdaaghden tot deze scholen.
 
Fiscus, Memorie ghenaamt
 
Al de werelt bely zijn gheloof onverholen.
 
'Tghelt
 
Hy heeft my bevolen, eerwaardighe Heeren,
1635
Als zijn Procureur voor hem te compareren,
 
Zijn absentie alhier te excuseren,
 
Om te impetreren tot morghen toe dagh.1637
 
Want hy door nootelyke affairen niet komen en magh,
 
Zo mijn Heer wel mercken zal, met een oogh opslagh,
1640
Na zijn behagh, int Bilget als hy thuys zal wezen.
 
Waarheydt
 
Dats waar, ghy gaafter my een, dat moetmen nu lezen.
 
'Tghelt
 
Dat zuldy best thuys doen, Heer, tot zijn ghenezen,1642
 
Nu ist goedt by dezen, om redene, ghebleven.
 
Waarheydt
 
Neen 't zal hier zijn, leest met luyder stemmen verheven.
Hy gheeft Fisco het Bilgetken
 
Fiscus
1645
Bey hou wats dit? hier zijn gulden letters gheschreven.
 
Waarheydt
 
Wel wats dit ghelt gheven?
 
'Tghelt
 
Niet Heer, maar d'intentie
 
Streckt tot verzoeting van mijns meesters absentie,
 
Mijn Heer verteert veel, dies door 't ghelts prezentie
 
Zijn benevolentie hier is ghebleken.
 
Waarheydt
1650
Neen dat komt uyt schalcke, arghlistighe treken.
 
Meyndy met giften mijn ooghen uyt te steken,
 
En 't recht te breken door zulck bedrieghlijck opstelle?
 
Wech met u ghelt, 't vaar met u inde helle,
 
Inde verdoemenisse, int eeuwigh ghequelle!
1655
Ghy snode ghezelle, die met valscher talen
 
Veel rechters verleydt, en door schencken doet dwalen,
 
Zo dat zy in eer, eedt, en gherechtigheydt falen,
 
Maackt u uyt mijn ooghen, ruymt flucx uyter zalen!
 
Doet u meester zelf komen, of ick doe hem halen!

Vierde handeling. V uytkomen

'T ghelt beschaamt zijnde gaat stillekens binnen.
Waarheydt. Fiscus. Zeltsaam.
 
[Waarheydt]
1660
Roept dander, terwijl wordt Al de werelt hier gheleet.
 
Fiscus
 
Zeltsaam op aarden.
 
Zeltsaam
 
Hier sta ick mijn Heeren bereedt.
 
Waarheydt
 
Zegt op dan zone, zydy een gheloovigh Christ?
 
Zeltsaam
 
Dats een zaack (mijn Heer) diemen zo licht niet en weet.
 
Waarheydt
 
Zydy ws zins dan niet zeker?
 
Zeltsaam
 
Hoort doch na 't bescheet.
1665
Mijn heeren, ick heb my eertijdts ghelovigh ghegist
 
Maar bevandt my namaals een onghelovigh Heyden.
 
Ick was een mensch, die dolen mocht, en heb oock gemist.
 
Doe ick alzo mijn doling te recht eens wist,
 
Dorst ick my niet licht roemen te zijn inder weyden
1670
By Christo, onder dat kleyn hoopken schapen,1670
 
Maar hoopte het vast met ancxt voor roemens verleyden.
 
Waarheydt
 
Wats u ghelove?
 
Zeltsaam
 
Al wat de Schrift ghaat verbreyden.
 
Maar zonderling bruyck ick tot mijnder zielen wapen,
 
De twaalf articulen der Heyligher kercken.1674
1675
Ende alzo mijn ghelove troost kan rapen
 
Dat Adams zond', door Christus bloedt ons niet magh bedrapen,1676
 
Als wy door doop in Christo gheplant niet meer wercken
 
In Adam 't quaadt, maar in Christo de gherechtigheydt.
 
Ick hou me dat Christus zijn ghelovighe klercken,
1680
Met zijn Goddelyke macht in hem zo gaat verstercken,
 
Dat zijt al vermoghen in die vrye knechtigheydt,
 
Na dat zy eerst willigh ontfinghen zijn ghenade.
 
Hy dooptse int lyden zijns bloets, met plechtigheydt
 
En reynight met 's werelts verzaking vroech en spade.
1685
In zijn doodt dodet hy noch doodtlijck al huer zonden,
 
Zo dat zy de zond' niet meer en dienen noch 't quade,
 
Oock niet meer ghehoorzamen begheerlijckheydts rade,
 
Maar met Christ verryzen, een nieu leven beghinnen.
 
Zy leven niet meer, maar Christus leeft in huer gronden,
1690
Als in zijn levendighe tempelen verkoren.
 
Hier toe doen zy niet meer tot eenighen stonden
 
Dan dat zy willigh en begheerlijck in huer wonden
 
De zalvinghe Christi ontfanghen, niet verloren,
 
Zijn werck lyden en zijn Sabbath willigh vieren,
1695
Daar dan huer wil, huer lust, huer begeerte moet smoren.
 
Christus werckt, zy lydens willigh, dies zy met behoren
 
Roepen uyt rechter ootmoedigheydt ghoedertieren:
 
Niet ons Heer, niet ons, maar uwen naam zy lof en eere!
 
Waarheydt
 
Hoe weet ghy dat? hebdyt by eenighe scholieren
1700
Alzo ghelezen?
 
Zeltsaam
 
Ja Heer, in Schriftuurs pappieren.
 
Maar ick en verstondt niet tot dat my de Heere
 
Alzulcx in zware aanvechtinghe wilde verklaren.
 
Waarheydt
 
Hoe ghing dat te wercke?
 
Zeltsaam
 
Ick beminde zeere
 
Een mensche, boven den Schepper, teghen Goods leere.
1705
Het quelde my, mijn boosheydt quam my beswaren,
 
Ick wenschte verlossing en verzocht dickmaal den strijdt.
 
Mijn krachten steld' ick te werck, die onmachtigh waren,
 
Zy bleven verwonnen en verstroydt int vergharen.
 
Want niet God, maar ick zelf street tegen my zelfs met vlijt.
1710
Dit ondervinden bracht wanhoop van mijn vermoghen.
 
Zo vertwyfeld' ick, door my zelfs te worden bevrijdt.
 
Ende want de Godloos gheen vrede en heeft t'eeniger tijdt,1712
 
Zocht ick der creaturen hulp die my bedroghen.
 
Want my alle aardtsche raadt, troost en macht faalgeerde.1714
1715
Ick stondt gelaten, 't ghebreck heeft my gheboghen
 
Onder 't juck Christi, wiens goetheyt my quam voor ogen.1716
 
Die zocht zijn schaapken, dat troosteloos hulp begheerde.
 
Hy werp al mijn vyanden onder zyne voeten,1718
 
Daar hy my in kennisse zijnder waarheydt leerde,
1720
Dat het mijn doodt was, daar blinde lust toe keerde,
 
Zo dat my nu grouwelt zulcke lust te ghemoeten.
 
Zulcx is onmoghelijck in mijn oghen gheweest.
 
Dit maackt my nu ghelovigher door drucx verzoeten
 
Met rusts bevinden.
 
Waarheydt
 
Zo kan Christi lyden boeten.
1725
Dats wel, wat houdy van God en den heylighen gheest?
 
Zeltsaam
 
Och waarde Heer, wilt my daar niet dieper af vraghen.
 
Ick ghelooft al datmen inde Schriftuer af leest,
 
Die hoogheyt is zo hoogh dat mijn neerheydt daar voor vreest.
 
Hoe zoud' ick arm uyl den glants dier zonnen verdraghen.
1730
Ick hebs oyt vast gelooft, maar noyt gaan onderzoecken.
 
Het zekerste dat ick daar af kan ghewaghen
 
Is dat icx niet en weet, noch niet en magh bejaghen.
 
Dit weet ick gewis, ooc dat ick met blindtheyts doecken,
 
Zot ben, zondigh, en quaadt, van 't hooft totten zolen,
1735
(Zonder Christi ghenade) waardigh om vervloecken.
 
Dit weet ick warachtelijck, nochtans niet uyt boecken.
 
Waarheydt
 
Dats al recht zoon, hout die voet, ghy en zult niet dolen,1737
 
Ghaat thuys in vreden, blijft den Heer bevolen.
Zeltsaam gaat binnen.

Vierde handeling. VJ uytkomen

Fiscus. Al de werelt. Waarheydt.
 
[Fiscus]
 
Komt voort Al de werelt, laat u hier aanschouwen.
 
Al de werelt
komt uyt den gardynen traaghlijck versaacht.
1740
Wat belieft mijn Heeren?
 
Waarheydt
 
Komt naarder, 't helpt gheen flouwen,1740
 
Antwoordt mijn vraghen.
 
Al de werelt
 
Ick zal Heer, en bens verwachtigh.
 
Waarheydt
 
Zydy een gheloovich Christen mensch? zegt overluydt.
 
Al de werelt
 
Zoud' ick dat niet zijn Heer? wa ja ick in trouwen.1743
 
Waarheydt
 
Gheloofdy dat een God is?
 
Al de werelt
 
Ja, daar wyt al af houwen.
 
Waarheydt
1745
Dat die God ghoedt is, rechtvaardigh en almachtigh?
 
Al de werelt
 
Ghewis.
 
Waarheydt
 
Dat hy bemint, bezorght en beschermt krachtigh
 
Zijn dienaars als zijn ooghappel, die hy niet en sluyt?
 
Al de werelt
 
Vastelijck.
 
Waarheydt
 
Dat hy den goeden d'Hemel wil gheven,
 
En de quaden int eeuwigh vuyr verdoemt versmachtigh?
 
Al de werelt
1750
Onghetwyfelt.
 
Waarheydt
 
Dat ghy draaght in die sterflyke huyt
 
Een onsterflyke ziele, daar Goods beeld in ontspruyt?
 
Al de werelt
 
Zekerlijck Heer, en weet oock waarlijck daar beneven
 
Dat mijn ziel weer inden jongsten dagh zal verryzen,
 
Dit lichaam zal aandoen, en gaan int eeuwigh leven.
 
Waarheydt
1755
Waar by weet ghy al dit?
 
Al de werelt
 
Het staat klaarlijck beschreven,
 
En hebt ghelezen, oock op stoel horen bewyzen.1756
 
Waarheydt
 
Ghy schijnt dan maar uyt horen zegghen te spreken
 
Als de blinde vande verwe, dats niet te pryzen.
 
Al de werelt
 
Neen Heer, ick weet waarlijck (tot mijn verjolyzen)1759
1760
Al dat ghy ghevraaght hebt, tis my klaarlijck ghebleken.
 
Waarheydt
 
Men zalt haast weten. zegt my, doedy gheen neringhe?
 
Al de werelt
 
Ick doe Heer.
 
Waarheydt
 
Pleeghdy gheen valsche listighe treken?
 
Met lieghen, bedrieghen, en beloften te breken?
 
Met voorkoop, woecker en meyneedighe zweringhe
1765
Tot ws broeders verderven om zilver en goudt?
 
Al de werelt
 
God behoed' my daar voor, twaar tegens Gods leringe.
 
Waarheydt
 
Ey snode, valsche, vermetele loghenaar stout!
 
Dorst ghy, dat elck een weet, zo stoutelijck verzaken?
 
Meynt ghy my te huyven, zo ghy den slechten wel zoudt?1769
1770
Meyndy datmen u woordt boven dees tuyghen betrout?
 
U boosheydt weet ick, maar uyt u dubbelde kaken1771
 
Wil icx hier horen. zegt, wat doen valscheydt en bedrogh
 
In al u winckels? wat zwijghdy? zoeckt ghy om schaken1773
 
Nieuwe loghens, om d'oude loofwaardigh te maken?
 
Al de werelt
1775
Neen Heere. ken ben gheen Engel, maar een mensche doch.
 
Met vallen en opstaan koom icker oock door.
 
Waarheydt
 
Ghy zijt eens ghevallen, en zo vlack legdy noch.
 
Men kent zulck u opstaan wel, 't is niet dan droch en loch,1778
 
Beveynstheydt, schoontooch, waan en schijn achter en voor.1779
1780
Zegt op dan, bedrieghdy wel yemandt?
 
Al de werelt
 
Altemet.1780
 
Waarheydt
 
Ghy drinckt wel droncken?
 
Al de werelt
 
Somtijdts, na de ghemeene floer.1781
 
Waarheydt
 
Ghy praalt zeer met kleeren?1782
 
Al de werelt
 
By wylen.
 
Waarheydt
 
Wel ter koer.
 
Ghy boelt oock?1783
 
Al de werelt
 
Alst past.
 
Waarheydt
 
Is dit recht?
 
Al de werelt
 
Neen, teghen Goods wet.
 
Tis mijn schuldt, ick zondigh hier in, dit moet ick lyden.1784
 
Waarheydt
1785
Hoe leefdy niet ghetrou, matigh, simpel, kuysch en net,1785
 
Nu God u 't contrarie verbiedt?1786
 
Al de werelt
 
Neen Heer ick weet bet.
 
Een rechtvaardigh koopman en magh nu niet bedyen.
 
Deed' ick zo, ick zaat voor de kerck met ghoeden luyden.1788
 
Bedelen most ick, door zulcke philosophien,
1790
Oock zou my de doodt door hongher en koud' bestryen.
 
Waarheydt
 
Schier gheloofde, ja wist ghy vast (na u beduyden)1791
 
Dat God zijn dienaars bezorght, voedt en wel bewaart.
 
Ziedy wel hoe fijn ghy u valsheydt kondt huyden?1793
 
Ghy betrout hem niet toe, dat hy noorden en zuyden1794
1795
Voor zijn rechtvaardighe dienaars kost en kleet vergaart,
 
Maar die als een tyran van kommer laat sterven
 
In zijn dienst. hoe geloofdy dan zijn Godtheydt vermaart?
 
Zegt noch, belooft hy niet kleedt en spijs zijn dienaars waart
 
Door dees ghetuyghen?
 
Al de werelt
 
Ja.
 
Waarheydt
 
Zo moeten zijt verwerven.
1800
Of hem gebrack wille of macht, waandy dat hy niet wil?
 
Hy zal (na u ongheloof) rechtvaardigheydt derven,
 
Als die voetsel belooft en honger doet erven.
 
Zo blijckt u belydinghe valsch door twistigh gheschil.
 
Maar zoudy, dat hys niet en vermagh, vermoeden,
1805
Zo houdy hem niet almachtigh, hier drayt de spil,1805
 
Als ghy eerst veynsde, en dacht anders int herte stil,
 
Dan ghy spraackt. zegt noch: wats beter na u bevroeden,
 
Het lijf of de ziele?
 
Al de werelt
 
De ziel Heer.
 
Waarheydt
 
Dat is recht.
 
Nochtans zalt kontrary uyt u herte broeden.
1810
Wiens van beyder ghoed is best?
 
Al de werelt
 
Der zielen ghoeden.
 
Waarheydt
 
Welck zijn die?
 
Al de werelt
 
Doeght.
 
Waarheydt
 
Welck des lichaams?
 
Al de werelt
 
'T geldt daarmen om vecht.
 
Waarheydt
 
Waar door krijgtment?
 
Al de werelt
 
Zaligheydt volght doeghtlyke weghen,
 
Maar rijckdom werdt meest door bedroch t' zamen gehecht.
 
Waarheydt
 
Ghy zijt dubbele slaghen waardigh, ey snode knecht,
1815
Weet ghy dat door genay en doeght 't best werdt verkregen,
 
Dat zonde ghewisselijck ter hellen doet stromen,
 
Dat God doeght gebiedt, en verbiedt boosheyt daar tegen,
 
Hoe mooghdy u bedrieghen en lieghen noch pleghen?
 
Waarom laat ghy den Hemel en zoeckt u verdomen?
1820
Verzuymdy 't best niet, om 't snootste verghankelijck?
 
Of zout uyt zotheydt, slechtheydt, en simpelheyd komen?
 
O neen, het archst' wordt dus voor best niet ghenomen1822
 
In u koopmanschap, daar is 't best ontfanckelijck.
 
Daar verzuymtmen gaarn stuyvers om guldens te winnen.
1825
En hier zoumen 't gheschoncken goedt laten ondanckelijck
 
Om 't bezuurde quaadt uyt onwetenheydt kranckelijck?
 
Zo gheck zydy niet; of acht ghy my zo ruydt van zinnen,1827
 
Dat ick u woord gheloven zou boven u daden?
 
Ghy zegt dat zaligheydt door doecht is te vinnen,
1830
Dat zaligheydt 't beste ghoedt is, waardigh om minnen,
 
Dat ghy gharen int zuyden waart, op 's Hemels paden,
 
En ghy spoedt u willigh noordwaarts neder ter hellen.
 
Wie zal u mondt gheloven, en den voet versmaden?1833
 
Dus blijckt de belyding' uws gheloofs vol quaden,
1835
Verziert, ghedicht, geveynst, loghen en valsch int vertellen.
 
Ghy en houdt van Hemel noch hel, van God noch van ghebodt,1836
 
Maar 't ghelt is u God, daar ghady u hert op stellen,
 
Dat dient en mint ghy, dat doet u den armen quellen.
 
Al spreect ghy schoon veel met u dubbelde tong van God,
1840
Van conscienci en doecht, tis al niet dan letter
 
Die u doden zal, de mondt lieght, daar 't herte met spot,1841
 
Zo hier uyt u woordt blijckt, en u daad bewijst, o zot.
 
Schrijft dan memori: de werelt is een quaadt besmetter1843
 
Godloos, vervloeckt, arghlistigh, vol dubbeltheyden,
1845
Oock een valsch, verderflijck, en hertneckigh ketter.1843-1845
 
Al de werelt
 
O Heer ghenade, ick zal my beteren en metter
 
Tijdt, van mijn verdoolde kettery scheyden.
 
Ontfermt mïjnder Heer, ick zal my zo bekeren.
 
Waarheydt
 
Ja, den ghelovighen verargheren en verleyden!
1850
Dit bekeren heeft men al te lang zien beyden.1850
 
U moetwil terght veel te lanck de goedtheydt des Heeren.
 
Den dagh moet een avondt hebben, zo zult ghy mede
 
Noch dezen avondt. hier grijpt hem by zijn kleren,
 
Bint hem wel vast, dat hy zich niet en magh weren.
1855
Volght my, daar ick naden Godlyken rechter trede,
 
De rechtvaardigheydt Goods, al waar ick hem leede.
 
Zo magh hem die oordelen in gherechtighede,
 
Na 't plackaat van d' opperste Keyzer daar ter stede
 
Tot straf van 's werelts boosheydt en kettersche zede.
 
Bode
1860
Wat strengher oordeel heb ick daar horen spreken?
 
Wat onverbiddelijck vonnis is daar ghebleken?
 
Wee mijns, wat vierschaar wast, dat zy daar spanden?
 
Rechtvaardigheydt was rechter om onrecht te wreken,
 
De werelt knielde met bidden, weenen en smeken,
1865
Hy zuchte, kermde, en huylde, met ghevouwen handen,
 
Maar zijn deerlijck ghelaat mocht het recht niet breken,
 
Men zal hem (sprack de rechter) levendigh steken
 
In een groot vuyr, en tot pulver toe verbranden.
 
Hoe grayd' hy! hoe kreet hy! hoe doodlijck bezweken1869
1870
Al zijn leden doort onvermydellijck teken
 
Des bitteren doodts! ach hoe klapten zijn tanden!
 
Het deerde my. ick liet hem wanhopigh in banden
 
Om tavont te sterven met leelyker schanden,
 
Int openbaar binnen des Hemels waranden.1874
1875
Treckt dit ter herten, O menschen in d' aardtsche landen!
 
Wordt de werelt onghelijck, wildy niet met hem stranden.
 
Den dagh des Heren ghenaact, die komt hem aanranden.
 
Leert doegde beminnen, wordt boosheydts vyanden.

 

Eynde.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

auteurs


Over dit hoofdstuk/artikel

titels