Oorsaken ende middelen vander menschen saligheyt ende verdoemenisse

Dat God niet alleen werckt int salichmaken der Menschen.
23. Capittel.

1   ONder allen Secten lochent niemant (behalven de Godlose Libertijnen) dat Christus Iesus is de vrymakende Waerheyt, de genesende Medecijne, de rechtleydende wegh te Leven, ende de ware spijse der Sielen: want de Godlijcke Schrift sulckx ontwijfelijck ghetuyght. Nu en mach oock niemant lochenen, dat niemandt vande loghen ‘tquade goedt segghende, recht mach vry ghemaeckt worden, dan alleen door die vrymakende waerheyt Christum Iesum: Iohan.14.6.8.32.36. dat niemandt waerlijck genesen en mach worden, sonder inne te drincken de ghenees-drancken van den eenighen Medecijn-Meester Christo Iesu, Luc.4.18. dat niemant ten Hemel en mach komen, sonder te bewanderen den eenige wech ten Hemelwaert, die daer is Iesus Christus, Ioan.14.6. ende dat niemant volhardelijck den heylighen wegh des levens en vermagh te bewandelen, sonder ghesterckt te wesen door’t eten van’t Hemelsche Broot of Manna, ‘twec alleen is Iesus Christus, Iohan.6, 47, 49.50, 51.

2   Sal dan de ghevanghen tot Vryheydt, de Siecke tot ghesondtheydt, de verdoolde op den wegh, ende die doode (na der zielen) ten eeuwighen leven komen: soo moeten noodtsakelijck in hem gheschieden, die wercken van gheloovigh blijven in Christi woorden, door’t opmercken van des loghens bedrogh, ende van des Waerheyts ghetrouheydt, van des Medecijnmeesters raedt te volghen int laten van ‘tgene quaet is (hem self) ende int navolghen van ‘tghene goedt is (Christum) voor zijn ziele, uyt sijne onweghen te scheyden ende op den wegh te wandelen, int ophouden van sondigen, ende int hanteren des gherechtigheydts, ende van ‘tgheloovigh eten van’t Hemelsch Broot, mits voorgaende uytbraeckinghe van zijn menschelijck goedtduncken, ende int bloote aenhanghen vande gheopenbaerde wille Godes.

3   Dit sijn al t’samen wercken. Vraeght yemant wiens? Men sal moeten seggen dat het zijn 1 Godes wercken alleen, of des 2 menschen wercken alleen of 3 Godes ende des Menschen wercken te samen. Soo dat God sulcx niet en wil wercken in den mensche, sonder des menschen mede-werckinghe van dat met Gode te willen: ende dat de mensche sulcx niet en mach wercken sonder Gode, die dat genadelijc altijdt wil wercken, ende werckt metten willighen menshen.

4   Dat Godt alle sulckx niet alleen en werckt sonder den Mensche, blijckt aldus: Godt is self die opperste Vryheyt ende eeuwige waerheyt. Dus en maghmen Gode, die noyt ghevangen noch bedroghen en was, dat werck van willen vry worden ende van waerheydt te gelooven, gheensins, maer men moet dat den ghevangen ende bedroghen geloovigen Mensche toeschrijven.

5   Soo is God oock de eenighe, eeuwige, ende onveranderlijcke goedtheydt selve, dus was hy noyt quaedt, zondigh, of sieck. So mach hy niet willen goedt ende gesont worden, noch eenighen raedt daer toe willen volghen. Wiens raedt soude hy volghen, die self de volmaeckte Wijsheyt is? Dit werck van te willen gesondt worden ende van raedt te voghen, is dan oock niet Godes, maer des Menschen werck.

6   Van ghelijcken, na dien God self is het uyterste eynde, daertoe die Wegh is streckende, ende boven ‘twelcke men niet voorder en magh komen, ende na wien gheen wegh meer en is, als selfs met zijn onghemeten goedtheydt alles vervullende, ende over al teghenwoordigh wesende: soo waert lasterlijck te ghevoelen dat God eenighen Wegh soude willen bewanderen, om tot d’opperste Goedtheydt te komen: Want dat waer gheseydt, dat God van Gode, dats van sich self, vervreemt wesende niet selve, maer een ander d’opperste goedtheydt ware, daer toe hy behoefde te gaen om saligh ende goedt te worden. Soude men soo doende, niet moeten segghen dat Godt gheen Godt en is? Neen, soo niet. De Sondaer is vervreemt ende af ghedooldt van Gode, daerom wil die

[fol. 103v]

geloovigh zijnde weder door Iesum Christum die de Wegh is, door dien Wegh gaen tot Gode. Dus is dat oock des Menschen, ende niet Godes werck.

7   Ende ghemerckt Godt selve alleen het Leven, ja de fonteyne des levens is, ende self alle dat athemt ende beweeght het leven gheeft, soo ist onmoghelijck dat God spijse, kracht, of leven behoeven soude, om zijn Almoghentheydt sterckte ende het leven te gheven. ’t Is onmoghelijck, ‘tis dan des menschen, maer geensins Godes werck te willen eten ende te eten van’t Hemelsche Broodt, om te komen int eeuwige Leven.

8   Soo en moghen dan gheen der voorseyd ofte meer andere derghelijcke wercken, eygentlijck te spreken, met waerheyt Godes wercken ghenoemt worden, want het zijn ontwijfelijc wercken, niet Godes, maer der Menschen. Menschen sijn’t die Godes Waerheydt ghelooven: Menschen zijn’t die des Medecijn-meesters Christi raedt volghen: Menschen sijn’t, die den wegh des Hemels bewanderen, ende het sijn Menschen, die ‘tHemels Broodt hongherigh eten.

9   Dats gheantwoort op’t eerste stuck vande voorseyde vier deelen. Nopende nu het tweede stuck: daer moetmen oock bekennen dat die voorseyde ende dergelijcke salige wercken so weynigh des menschen wercken alleen zijn, als voor is ghebleken, dat sy niet en zijn Godes wercken alleen.

10   Want maghmen oock segghen dat die gevanghen Mensch in sonden de waerheydt kan hooren, verstaen, ghelooven, ende soo van de Waerheydt vry ghemaeckt worden sonder de Waerheyt? Dat de siecke Mensche des Medecijn-meesters raedt hooren, verstaen, ende ghebruycken kan, sonder den Medecijnmeester ende zijne Medecijnen, die hy om niet is schenckende. Dat de verdoolde mensche den rechten Wegh kan bewanderen, sonder die int Licht te sien, te kennen, ende te hebben? Dat de doode Mensche na der Sielen levendich kan worden, sonder de stemme des Levens te hooren, te ghelooven, ende alsoo het Leven te ontfanghen?

11   Sulckx en machmen met ghenen schijn van Waerheyt segghen. Daer teghen seyt de Geest der Waerheydt self inde Godlijcke Schrift, dat de Mensche door zijne sonden van Gode, die ‘tleven is, afghescheyden ende inden a doodt wesende ende der zonden ghevanghen, Godes, stemme mach b hooren, dat hy inde Waerheyt mach leeren c kennen sijn eyghen quaedtheydt ende Godes goetheydt, ende daer door van de Waerheyt d vry ghemaeckt mach worden, dat hy sieck zijnde, gheloovig om gesontheyt e bidden, ende die verkrijg en mach, dat oock de verdoolde begeerlijck om den rechten f Weg mach bidden, die hem ghewesen werdt: ende dat de hongherighe zijn ydelheyt gevoelende, ernstelijck om ’tBroot des g Levens ende versadinghe gheloovigh mach bidden, ende die verkrijghen.

a Sonde scheyt van Gode ende baert die Doodt.

⁺   Vwe zonden hebben een scheydinghe gemaect tusschen u ende uwen Godt, &c.

⁺   De zonde volbracht zijnde baert sy den doot.

Genes.3.8. Ezech.18.20. Siet meer xiij.a.

b Dat de doode Godes stemme mach hooren.

Siet voor xiij.5.c.

c Mach inder waerheydt leeren kennen syn eyghen quaedthey ende Godes goedtheyt.

Siet voor xiij.5.i.k.l.

d Vande waerheyt vry ghemaeckt werden.⁺

   Ghy sult de waerheydt kennen, ende de waerheyt sal u vry maken. Iohann.8.36. Luc.1.74.75. Rom 6.18.22.8.2. Proverb.16.6. Matth.12.7.1. Corint.2.1. Iohan.10.7. Isai.11.9.1. Iohan.2.3.4. Prov.2.10.11.12.8, 13, 11.9 Matth.22.7. Psal.118.104.128.163.

e Die siecke mach om gesontheyt a bidden,ende die b verkrygen.

   Voor xiij.5.m. a Num.21.9. Psal.6.3.40.5 Proverb.28.25. Ierem.17, 14. Luc.9.11.etc. b Psalm 29.3. Isaie.19.22.30.26.58.8. Iere.30, 17, Osee 6, 2, 14, 5. Luc.4.18. etc.

f De verdoolde mach a bidden om den rechtenweg te weten, die hem b gewesen wordt.

a Toont my Heere uwe weghen, ende leert my⁺ uwe paden, b Psa.5.9, 26.11.85.11.100.2.118 5.37, 142.8, etc. Psal.15.11, 106.7. Proverb.4.11, 5. Isai.30.21.35, 8, 42.16. etc.

g Ende dat de hongerige om ‘tbroot deslevens ende versadinge bidden, ooc mede sulcx verwerven mach.

   Ons daghelyckx Broodt gheeft ons huyden.⁺ Luc.15.16. Psal.145.7. Matth.5.6. Luc.6.21 1.53. etc.

12   Ick hebbe nu Schriftuerlijck bewesen dat het voorschreven werck met desghelijckx meer, niet en mach wesen Godes werck alleen: van ghelijcken dat het niet en mach wesen des Menschen werck alleen: oock mede dat soodanighe wercken nochtans by den Mensche ghedaen worden. Daer uyt dan nootlijck moet volgen, dat het Godes ende des menschen wercken te samen zijn, die God niet en wil wercken sonder den mensche, ende die mensch niet en mach wercken sonder Gode: maer dat alle mensche, noch gheen Godloos zijnde, moghelijckheyt heeft van Gode om die in ende met God te wercken.

13   Want sonder Waerheyt te hebben, machmen die niet ghelooven: sonder raet te hebben, machmen die niet navolghen: sonder Wegh te weten, machmen die niet bewanderen: ende sonder spijse te hebben, machmen die niet eten. Oock en mach gheen Mensch den Almoghenden Heere zijn waerheydt, Raedt, Wegh, of Spijse met ghewelt benemen: waer God biet alle sulcx van selfs uyt Liefde, allen menschen, sonder onderscheydt soo voor blijckt (xvij.a.c.) ghenadelijck ende mildelijck aen. Maer die geloovighe begheerders alleen, ontfanghen alle sulcx vrolijck, gebruyckens danckbaerlijck ende ghenietens blijdelijck.

14   Daeromme ist oock dat sodanige, met vele meer andere dierghelijcke wercken in de Heylighe Schriftuere ghenoemt worden, nu Godes werck alleen, dan des Menschen werck alleen, ende oock dickmael Godes ende des menschen werck te samen. Dit zijn die wercken der Geloovighen voor die Wedergheboorte, int aennemen der ghenaden Godes, in Christo Iesu allen Menschen aengheboden, sonder welcke men niet en komt tot die kindtschappe Godes: ende dit zijn die wercken die ‘tgheloove werckt door die liefde, sonder welcke niemant en mach saligh worden, al hadde hy oock sulcken Gheloof dat hy Berghen versettede, al zijn have den armen gave, ja zijn lichaem den brande.1 Cor.13.2.3.

+ Isai.59.2.

+ Iac.1.15.

+ Ioan.8.32

+ Psa.24.4.

+ Mat.6.11

[fol. 104r]

15   Sy leeren dan qualijck die den onwijsen Menschen poghen wijs te maecken, dat Godt int salighen of verdoemen niet en ziet opter Menschen doen ende laten: ghemerckt de H. Schrift ons doorgaens (so nu voor al is gebleken) plat anders ghetuyght, al en waer’t maer met des Heeren woorden alleen van’t comen ende gaen van de barmhertighe Liefhebbers ende onbarmhertighe liefdeloosen.

16   Sal hy tot dese niet segghen, Gaet ghy vervloeckte int eeuwighe vyer? Iae hy. Wat oorsaecke? Om dat hyse sonder aenschou van haer doen of laeten van Eeuwigheydt verworpen heeft ende ghepredestineert ter verdoemenisse? Dat en seyt Christus niet: maer hy seyt (Mat.25.41.42.) om dat zy niet ghedaen en hebben die barmhertige wercken der Liefden: Ick hebbe hongher ghehadt, ende ghy en hebt my niet te eten gegeven, &c. Wat is dat anders dan een laten vande wercken, die hy haer te doen hadde gheboden? Om sulck haer laten, ende niet om van Gode buyten haer toedoen noodtsakelijck verworpen te wesen, sullen die liefdeloose onbarmhertighe Bocken verdoemt werden.

17   Soo sullen die liefhebbende barmhertighe Schapen saligh ghemaeckt worden, niet door een bloote verkiesinghe, Predestinatie, noodtschickinghe Godes, sonder aenschou op haer doen, soomen nu qualijck leert. Want Christus en sal dan niet segghen: Comt ghy ghebenedijde om dat ick sonder aenschou op uwe wercken, u hebbe verkoren. Neen. (Want hy seydt Matth.35.34.35.) Ick heb hongher gehadt, ende ghy hebt my te eten ghegheven: Ick heb dorst ghehadt, ende ghy hebt my te drincken ghegheven, &c. ende also voort. Dat is immers een doen van wercken, die hy haer hadde gheboden. Om sulck doen vande wercken der Barmhertigheyt, die uyt Liefden gheschieden, sullen die lieve Schapen Christi van sijne aert ende Kudde wesende, saligh gheoordeelt worden van den Rechtvaerdighen Rechter.

18   Daer Christus Iesus, de Waerheyt selve, sulck doen ende laten so opentlijck stelt tot oorsaken of middelen, waer door de menschen salig of verdoemt sullenworden: en moetmen gheen Menschelijcke verzieringhen ende loghenen ghelooven, die Christi clare woorden loochenen, vervalschen ende wederspreken, seggende: Dat Godt niet en oordeelt na ons oen ende laten.

19   Men doolt in dit stuck swaerlijck ende gevaerlijck over beyden zijden: want d’een leert so onbescheydelijck, dat de Mensche door sijn eyghen kracht, wercken ende verdiensten saligh wert: dat de ghenade Godes daer door lachterlijcken vercleynt wert ende veronneert by den Menschen.

20   D’ander, willende sulckx wederspreken, wijckt daer teghen soo onmatelijck te rugghe over d’ander sijde, dat hy van den vryen Mensche een stock ofte block makende, hem gantsch van alle Vryheydt ende mede-werckinghe berooft: Daer door Godes Rechtvaerdigheydt wert gelachtert, ende allt goet opset wech wert ghenomen. So mistmen hier de Coninglijcke middelwegh, die ons so naecktelijck als menigvuldelijck inde H. Schrifture wert voorghedraghen.

21   Uraeghdy welck die zy? Ick antwoorde de t’samenwerckinghe van Gode ende Mensche. Godt wil den Mensche niet tot hem trecken met ghewelt, sonder des Menschen wille. Soo mach de Mensche tot Gode niet comen, sonder Godes ghenadigh trecken. Niemandt Niemandt en komt tot my, seydt Christus, ten zy dat mijn Uader hem trecke. Maer hy seydt mede: Alle die’t vanden Uader ghehoort ende gheleert hebben, die comen tot my, Ioan.6.44 45.

22   So heeft Godes ghenadigh trecken, door ’t leeren met sijnen Gheest den voorgangh ende alleen de Eere, want sijn goedertieren Liefde voorkomt ons allen. Maer niemandt en werdt oock tot Christum ghetrocken, dan die willigh Godes Leeringhe hoort, ende aendachtelijck daer op merckende leert.

23   Dit hooren van Godes Woord, ende leeren van Godes onderwijs, is een menschelijck werck, niet Godes. Wiens woorden mach de alwijse Godt hooren, om onderwesen ende geleert te worden? Sonder dit menschelijcke willigh werck en comt niemandt tot Christum, ende sonder sulck comen tot Christum, en wert niemant saligh van alle de ghene, die Gode niet en willen hooren, noch op sijne Onderwijsinge Leeringhe niet en willen mercken, so voor is gebleken (xiiij.g.xvij.5.h.xiiij.i.) Ende alsoo blijckt noch waerachtigh, dat Godt, die ons, noch niet wesende, gheschapen heeft, sonder, ons bejaerde Menschen wesende, niet saligh en maeckt sonder ons wil ende werck. Dit is die voorseyde middelwegh vande t’samenwerckinghe Godes ende des Menschen, die ick nu na des Heylighen Schrifts openbaren, breeder ga verclaren.

   Godt voorkomt den Mensch met sijn barmhertigheyt, Psalm 58.11.

   De Mensch voorkomt Gode met belydinghe, Psalm 92.2.