Oorsaken ende middelen vander menschen saligheyt ende verdoemenisse

State des eerst ghevallenen Zondaers.
Dat 13. Capittel.

1   DIe door’t afscheyden van Gode ontbeert terstont het a salighe leven der zielen ende het b goede, te weten ware onschult of c onnoselheyt, de wenschelijcke d gemeenschap ende ‘taensichte Godes, den soeten vrede, e ende een f recht oordeel. Daer tegen heeft hy g ‘tquade dat is de h zonde, der zielen i doot, gemeenschap k des Duyvels, het knagelijck l wroegen, ende een verkeert m oordeel.

a Ontbeert het salighe leven.

⁺   Vervreemt van ‘tleven Godes, door onwetenheyt ⁺ die in henluyden is. Ende gy sult u Heere u God lieven, ende syne stemme onderdanig zijn, ende hem aenhanghen, want hy is u leven, etc. Mat.4.4. prov.4.22. Psal.35.10. Pro.13.14.3.18.4.13.22, 14.27. Ezech.18.24. Ioan.3.36, 6.53.1. Ioan.5.12.

b Ontbeert het goede.

⁺   Ende de Heere wierp hem uyt den Lusthove.

⁺   Ende uwe Zonden hebben ‘tgoede van u afgheweert, Ierem.8.15. Prov.17.20. Eccles.8.13. Ierem.17.4.5.

c Ontbeert onnoselheyt.

⁺   Ick sal dy straffen met oordeel, op dat du dy selve niet onschuldigh en waenste.

d Ontbeert Gods gemeenschap ende Aensichte.

⁺   Adam ende zijn Wijf verborgen haer voor⁺ des Heeren aenghesichte.

   Uwe zonden hebben mijn aensicht voor u verborghen. Esai.59.13. Deut.31.17.18.32.20. Esai.8.17.57.17 64.7. Ioa.33.5. Eze.39.27.

e Ontbeert de soete Vrede.

⁺   Wie heeft Godt wederghestaen ende Vrede⁺ ghehadt?

   Wy verwachteden vrede, ende daer en was niet goet: des genesens tijdt, ende daer was ancxte. Esai.57.20.21.59.8.2. Para.15.5. Iob 15.21. Baruch 3.13. Psalm, 13.3. Isai.48.22. Ierem.12.12, 14.19, 16.5, 25.37, 30.5. Ezec. 7.25. Matth.10.13.

f Ende ontbeert een oprecht Oordeel.

⁺   Daer en is gheen Oordeel in hare ganghen.

   Is dijn ooghe een schalck, al ‘tlichaem sal⁺ duyster zijn, Esai.59.9.14. Ierem.5.1.8.7.2. Corint.11.3. Prov.28.5. Eccles.6.5.

g Hy heeft het quade.

   Ende wy waren van natueren kinderen des⁺ toorns, Iohan.8.34. Roman.6.20. Deut.31, 17.21, 32.23. Psalm 33.17, 139.12. Proverb.9.12.11.29.13.21.17.13.20.22.8.

h Heeft zonde.

   Maer doet gy quaet, so sal dy de zonde stracx⁺ voor de deure wesen, 1. Iohan.18. Iohan.9.42 15.22, 24. Rom.7.17.20.2. Timoth.3.6. Iac.1.15.

i Heeft der zielen doodt.

   Tot welcken daghe du daer af eetste, sultstu⁺ den doodt sterven.

   Als dan die begeerlijckheyt ontfangen heeft,⁺ so baert sy den doot. Proverb.5.5.8.38.11.19. Ezech.18.20, 33.12.3.20 Rom.5.12.6.23.8.13 Coloss.2.13. Ephes.2.1.1. Tim.5 6. Prover.19.16.

k Heeft gemeenschap metten Duyvele.

   Wat ghemeynschap heeft de gerechtigheydt⁺ met d’ongerechtigheyt? of ‘tlichte met de duysternisse? Wat ghemeynschap heeft Christus met Belial? 1.Cor.6.15.16.1. Iohan.3.8.

l Heeft het knagelycke wroeghen.

   Sy verberghden sich vanden aensichte Godes, ⁺ Proverb.28.1.

   Dijn boosheyt sal dy berispen, ende dijn afkeeringhe ⁺ sal dy beschelden, Genes.4.14. Exempel Cain. Broeders Ioseph. Gen. 50.11 David, 2. Reg.24.10. Psalm.15.7. Esai.66.24. Ierem.4.18. Roma.6.21. Tit.3.11. Iacob 2.4, Rom.2.16. Proverb.12.18.

m Ende heeft een verkeert oordeel.

   Wee den genen, die daer seggen ‘tgoede quaet⁺ te zijn, ende ‘tquade goedt. Siet voor Capitt.xj.1. 1. Timoth.6.5. 2. Timot.3.8. Esai.29.15.16.

Veranderinghe vant oordeel, porrende den sondaer tot verlatinge van ‘tquade, ende aenkleven van ‘tgoede.

2   Maer dit verkeert oordeel en blijft niet nootsakelijck inden zondaer, ja oock niet inden verkeerden zondaer, noch niet Godloos zijnde: maer mach veranderen in een oprecht oordeel, so gheschiet is ende geschiet in alle recht a boetvaerdige of bekeerde Zondaren, die de zonde nu inder Waerheydt quaet, ende de gerechtigheydt goet kennende, de zonde haten ende verlaten, ende de Gerechtigheyt lieven ende aenkleven. Welcke veranderinghe in den Zondaer geschiet door Godes voorkomende genade, doch niet sonder des Zondaers vrywilligh ende begeerlijck toestemmen, ende aen nemen der selver.

a, Verandering van Oordeel in allen recht boetvaerdigen Zondaren.

   Ist dat du dy bekeerste, ick sal dy bekeren, en⁺de du sultste staen voor mynen Aengesichte: Ende ist dat du onderscheytste het snoode van ’t dierbare, soo sultstu wesen als mynen monde. Dit heeftmen ghesien in Israel. Iudic.10.15. In Manasse, 2. Paralip.33.12.13. In Ninive, Ionas 3.10. Maria Luc.7.47. Zacheus. Luc.19, 4.8. Ioden. Actor.2.37. etc.

4   Want Godt heeft eenmael uyt Rechtvaerdige ⁺ barmhertigheydt, om der krancken vaetgens besten wille ghewilt ende gheschickt, dat de a zonde onveranderlijck haer eygen b straffe altijdt met brenghen souden in alle Zondaren.

+ Eph, 4.18

+ Deut.30.26.

+ Gen.3.24

+ Iere.5.25

+ Ier.30.11

+ Genes.3.8

+ Isai.59.2.

+ Iob 9.4.

+ Iere.8.15

+ Isai.59.8.

+ Mat.6.23

+ Ephes.2.3

+ Genes.4:7

+ Gen.2.17

+ Iaco.1.15

+ 2. Cor.6.14.15.

+ Gene.3.8

+ Iere.2.19

+ Isai.5.20.

+ Ier.15.19

+ Middelen tot bekeringe der zondaren.

[fol. 91v]

   Hier door moet noodtsakelijck alle onboetvaerdige Sondaer derven Saligheyt int ontberen van c blijschap, d vrede ende e genoegen of verzadinghe, daer toe de Mensche natuerlijc is genegen: ende int hebben van Onsaligheydt, vermits ‘tgevoelen van f droefheyt of verdriet, g wroegen ende h ongenoegen, daer alle menschelijcke nature van self af grouwelt. Welck bevinden des Zondaers zijnre ellendegheydt de rechte oorsake is om hem te helpen tot kennisse van zijn eygen i quaedtheyt, ende daer by k Godes goetheyt, ende so van hem self te verlaten ende tot Gode te keeren.

a. b. Zonde straft den zondaer.

⁺   Zonde maeckt het volck ellendigh. Ozee 2.6. Pro.10.29.11.5.1.32. Psalm 7.15. Iob 4.8. Pro.11.2.11.13, 10.10.17.21.12.21 Psal.37.5.6.7.8. Iere.14.7. Siet meer hier van Captt.xiij.1. doorgaens.

c Derft blytschap.

⁺   Der Trommelen vreugde sal ophouden, ‘tgeluyt der verblyenden sal stille zijn, de soetheyt der Harpen sal swijgen. Esa.24.7.9.11. Prov.14.13 Iob 20.5. Iere.7.34.Tren.5.15. Iacob 4.9.

d Derft Vrede.

Siet voor Cap.xiij.1.e.

e Derft genoegen of versadinghe.

⁺   Ghy hebt veele gesaeyt ende weynig gemaeyt:

Ghy hebt ghegeten, maer en zijt niet versaedt:

Ghy hebt gedroncken, maer en zijt niet gelaeft:

Gy hebt u gekleert, maer en sijt niet verwarmt:

Ende die loon heeft vergadert, heeft dat in een bodemloose sack ghesteken. Iob 18.12. Psalm 33.11.58.7.15.16. Prov.19.15.23.5. Eccl.4.8. Esai.8.21.9.20.29.8, 55.2, 65.13. Ezech.16.28.29.7.19. Ozee 4.12. Amos 4.8, 8, 11.12.13.⁺ Mich.6.13.14, Luc.1.53.6.25.15.16.17, Siet meer hier naest voor, wat goeden de Sondaer meer derft, namentlijck, het salighe leven, het goede self, Onnoselheydt, Godes aenschouwen,Vrede ende een Opreche Oordeel.⁺ Daer teghen heeft de Zondaer alle de quaden, ter selver plaetsen vermelt, ende daer by noch de etterige f droefheyt, het knagelijcke g wroeghen, ende het onversadelijcke ongenoeghen.

f Heeft droefheyt.

⁺   Siet mijne Dienaren sullen verblijven, ghy sult te schande komen: Siet mijne Dienaren sullen uyte vrede haers herten vrolijc zijn, maer ghy sult uyt herts leedt schreyen, ende van gewonden ghemoede huylen. Iob 4.8. Psal.7.15 Prov.21.15. Esai.26.17, 50.11. Iere.6.24.13 31.22, 22.23.

g Geeft wroegen.

   Als voor Capit.xiij.1.1.

h Heeft ongenoegen.

   Siet voor Cap. xiij 2.e. door ‘tderven van versadinge, ende Cap xiiij.1.b. door ’t ontberen van ‘tgoede.

+ Pro.14.34

+ Esai.24.8.

+ Agge.1.6

+ Cap.13.1. a b c d e f.

+ Cap.13.1 g h i k l m

+ isai.65.14