Oorsaken ende middelen vander menschen saligheyt ende verdoemenisse

Des menschen ghedaente na zynen Val.
Dat 10. Capittel.

1   DE Mensche was oock oprecht ende goet geschapen, so wel als d’Enghelen. Immers ⁺ hadde een selve goede Schepper oock den Mensche gheschapen. So was hy mede veranderlijck, als ‘d Engelen oock eerst waren. Immers ⁺ hy is oock verandert metten Enghelen: niet metten goeden in beter, maer metten quaden in argher.

   Maer die onderscheyt was tusschen die veranderinghe des menschen ende des Duyvels: dat dees in een onwandelbaer Duyvel, maer die in een wandelbare Sondaer is verandert: soo dat de Duyvel doe voorts meer gheensins uyt een quade in een goeden Engel: maer die Sondaer wel uyt een quaet in een goet mensch veranderen mochte.

3   De ghevallen Mensche hadde metten afgevallen Duyvel dat ghemeen, dat sy beyde vrywilligh van Gode waren afghevallen: maer daer sich de Duyvel hadde verdiept in een hartneckighe ende onveranderlijcke quaetheyt, daer moght die Mensche sich noch ten goede veranderen. Dit bevindt sich klaerlijck so in de ghedreyghde straffe Godes tot Adam, als in des selfs bekeeringhe.

4   Beroerende de straf die Adam was gedreygt was dat hy ten daghe zijns overtredens soude sterven: sonder eenigh woort dan van den eeuwigen Doot te sterven, diemen sonder toevoeghen tot Godes Woordt, daer uyt niet en mach ⁺ verstaen, Nu leeftmen dat Godt veelmaels zijn ghedreyghde straffe onder ghedinge (als Adam was) ja dat noch meer is, sonder alle gedingh,⁺ naghelaten of ghemindert heeft gehadt. Dus en mach niet ghelooft worden, dat die barmhertighe Godt yemanden soude straffen boven of swaerder dan zijne dreyghementen.

5   Al waert dan noch schoon sulckx, dat Godt Adam ghedreyght hadde ghehadt metten eeuwighen Doodt (dat opentlijck neen blijckt) so moeste dan noch al ghelooft worden, na d’uytghedruckte woorden Godes selve, dat hy, als⁺ Adam, sich tot Gode bekeerde, dat hy den doot des bekeerden Zondaers niet en wilde.

6   Hoe maghmen dan ghelooven, dat hy Adam self, of yemant zijnre nakomelinghen om Adams eene zonde met d’eeuwighe Doot, die hy niet ghedreyght en hadde, ghestraft soude hebben? Waer leestmen by Gode gheseydt te zijn gheweest: Ten welcken de ghy vanden Boom etet: sult ghy met alle uwe afkomste den eeuwigen Doodt sterven? Ia waer leestmen gheseyt te zijn, soo sult ghy den eeuwighen Doot sterven? Nerghens. Nochtans is sulcke vloecke vande voort-ervinghe op alle d’afkomste onophoudelijck inde H. Schrift wel bekent, soo men siet aen Gehasi, den welcken ⁺ de Propheet seyde: Naamans Melaetsheyt sal dy ende dijnen zade aenhangen tot inder eeuwigheyt, soude oock God also niet hebben geseyt tot Adam. Dit ende dijn afkomste sult den Doot sterven, inder eeuwigheyt, indient alsoo zijnen wille ware gheweest? Heeft Godt tot Adam sulckx ghesproken? Men siet wel neen. Al des niet teghenstaende, leertmen nu sulckx openbaerlijck, sonder, ja teghen de Heylighe Schrift. So onbarmertige Rechters die boven de ghedreyghde straf den armen Zondaer veroordeelen, vintmen nu inde Vierschare des barmhertighen Godes, ende dat noch ongheroepen, maer van selfs daer inne gheloopen.

7   Voorwaer indien Godt sich self inde heylighe Schrift beschildert hadde, als een strenghe Rechter, soo dat zijn rechtvaerdigheyt alle zijne wercken te boven gingh, ende hem snel ter wraecken, maer traegh int ontfarmen ons voor d’ooghen hadde ghestelt, men soude recht hebben te geloven de voorschreven strengheyts tael-luyden, indien sy seyden dat Adam selve ware ghevallen inde onverbiddelijcke straffe vander doot, ten selven daghe als hy zondigde, volghens het dreyghen des Wets. Maer is dat oock ghelooflijck, nu God inde Heylige schrift hem selven seyt te wesen langsaem ter wraken,⁺ ende snel int ontfarmen? Dat zijn barmhertigheydt gaet boven alle zijne wercken.

8   Immers hoe mochtmen heur segghen dan noch eenighsins gelooven dat Adam selve ghevallen soude zijn inden eeuwigen Doodt, daer de Wet niet af en vermaent? Want strenghe Rechtvaerdigheyt en is gheen onrechtvaerdigheyt, so en macht oock geen rechtvaerdigheydt heten daer de straf swaerder wort ghenomen, dan de Wetgever die selve heeft ghestelt.

9   Mach het dan inden zondaer, Adam, selve gheen rechtvaerdigheydt heeten, dat hy ghestraft soude zijn boven de gegheven Wet: veele minder schijns van rechtvaerdigheyt, maer waerachtige blijck van onrechtvaerdigheyt, ja van tyrannye, moet het dan hebben, dat Godt alle Adams afkomste, eer yemant van hen allen quaet ghedaen hadde, ten eeuwighen doode verdoemt soude hebben ghehadt. Sulckdanigh is nochtans het Oordeel deser onbarmhertiger menschen, vande goedertieren ende genadighen Rechters vonnisse.

10   Wy sien dat ons de H. Schrifture doorgaens ⁺ naecktelijck betuyght Godes goedigheyt, lanckmoedigheyt ende ongemeten liefde: zijn elck deser minnelijcke stucken niet het platte tegendeel van de voorseyd strenge rechtvaerdigheyt, immers onrechtvaerdigheyt, die soodanighe Menschen uyt haer vernuft teghen de Heylighe Schrift den lieven Schepper⁺ op dichten? O Hoe kleyne kennisse hebben sy van⁺ de vriendelijcke ende Vaderlijcke natuere Godes.

⁺12   Daer en boven hebbe ick hier voor bewesen dat God niet en verandert, diens goedertierenheydt ⁺ was ten tijden Ezechielis noch soo

+ Blyct ooc hier voor Cap.vij.

+ d

+ a

+ b

+ c

+ 4.Reg.5.27.

+ d.e.

+ f.g.h.

+ Sapie.1.1

+ Psa.33.9.

+ Cap.ij.

+ Eze.18.33

[fol. 90r]

barmhertig van natueren, dat hy niet den doot, maer de bekeeringhe des Sondaers wilde. Nochtans was desen Sondaer doe ter tijdt soo wel van Gode in Moyses Wet, als Adam in den Paradijse den doodt ghedreyght. Adam wordt een bekeerde Sondaer, soo en heeft dan de barmhertighe God so weynigh des bekeerden Adams, dan der anderen bekeerden Sondaren doot ghewilt.

13   Noch al veel min mach Waerheyt schijnen (ick swijge wesen) dat God Adam om zijn eyghen eenighe zonde soo gantschelijck van naturen verdorven ende quaet ghemaeckt soude hebben, dat daer door noodtsakelijck alle zijn afkomste verdorven, quaedt, ende den eewigen Doot onderworpen ende schuldigh soude hebben moeten wesen, ‘twelck hem oock inde straf niet gedreyght en was van Gode.

14   Maer boven al luyt dat oock wederschriftelijck, ja van Gode lasterlijck, dat den doodtschuldighen Adam zijn eyghen zonde vergeven is gheweest, ende dat daer teghen alle zijne afkomste, ⁺ self niet ghezondight hebbende, al te samen vanden barmhertighen God den eeuwigen doode om Adams zonde onderworpen souden ⁺ zijn: dat is geseyt, den Dootslager self wert het leven geschoncken, maer zijn onschuldighe kinderen moeten om haers Vaders misdaedt sterven. Dit is beyde een grouwel voor Godt. Soude hy dat doen, die om weynigh onschuldighe, veel schuldigen in tijdelijcke straffinghe oock verschoont? Komt dat oock over een met de barmhertigheyt Godes int niet willen des doots vanden Sondaer selve?

a Straf onder gedinghe.

⁺   Ende de Heere is versoent, dat hy niet en soude doen het quaedt dat hy ghesproken hadde teghen zijne Volcke, Iere.26, 3, 18, 8, Psal.105, 3, 4.

b Straf sonder ghedinghe.

⁺   Nocht veerthien daghen, ende Ninive sal omghekeert worden.

⁺   Ende en soude ick niet sparen de groote stadt Ninive, Iudic.10.13, 16.

c God wil des zondaers doot niet.

   Seght tot henluyden: soo waer als ick leve,⁺ seyt de Heere: Ick en wil des Godloosen doodt niet, maer dat sich de Godeloose van zijnen bosen weghe bekeere, ende leve, Ierem.18, 7, 8, 9, Ezech.18.31.

⁺d Is langsaem ter wrake, snel int ontfarmen.

   Heere God (die daer zijt) barmhertigh ende verbiddelijck, lancksaem tot gramschap, gheneghen tot hulpe ende goedertierenheydt, Psalm 144.8.

e Barmhertigh.

⁺   Goedigh is de Heere tegen een yegelijck, hy bruyckt zijn genade teghen alle sijne wercken.

f Goedigh.

   Hy wil niet dat yemant verderve.

⁺   Hy laet Regenen over goeden ende quaden.

   Hy wil dat alle menschen saligh worden.

g Lanckmoedigh.

⁺   Hy geeft plaetse ende tijdt tot beteringe.

⁺   Sijn langmoedigheyt leyt tot boete.

⁺   Hy wacht om onser te ontfarmen. Leest meer⁺ Actor.17.30, Isai.5, 7, 26, 15, 1, 14, Ione 4,⁺ 3, Psal.84, 4, Rom 9, 22, 2. Pet.3, 9.

h VVtnemende Lief hebbende.

Siet voor Capit. v.h.

i straft d’onschuldighe niet.

   Wie den Godloosen rechtvaerdight, ende den⁺ Gerechten verdoemt, zijn beyde eenen grouwel ⁺ voor den Heere, Prov.24, 24, Esaf.5.23,

k Maer spaert oock de schuldighe om d’onschulghe wille.

23   Kondy dan den rechtvaerdighen met den⁺ Godloosen te niet doen.

25   Dat sy verre van u, ghy die alder Wereldt rechter zijt, ghy en sult alsulck Recht niet doen. Genes.19, 22, 7.1, Num.17.21.22.23.

26   De Heere sprack: vinde ick vijftigh Gherechtighe te Sodoma, soo sal ick om haerder wille al de hoecken ende plaetsen vergheven.

32   Ia ick salse niet verderven om der tien wille.

   Ende soude ick niet sparen Ninive de groote⁺ stadt, inde welcke meer zijn dan 120000. menschen die gheen onderscheyt tusschen rechts ende slincks weten, Nu.15, 16, 27 Deut.1.39. Genes.20.4, Roma.3.6. Psal..27.3.25.9.

+ i.

+ k.

+ exo.32, 14

+ Ionas 3,4

+ Ionas 4.11

+ Ezech.31 11.

+ Exo.34.6

+ Psa.144.9

+ 2, Reg.14 14, Mat.5, 45

+ 1 Tim.2, 4

+ Iob 24.23

+ Apo.2.21

+ Rom.2.4.

+ Isai.30.18

+ Pro.18, 15

+ Pro.17, 15

+ Genes.18.

+ Jon.4.11