Disputatie over den catechismus van Heydelbergh, openbaerlijck voor den volcke gehouden op't Hof van 'sGraven-Haghe in Hollandt, anno 1583

[fol. cccclxr]

Aen mijnen E. ende voorsienigen Heeren, den Burghemeesteren ende Regeerderen der Stede van Haerlem.

Verthoont met behoorlijcke eerbiedinghe Dirck Vockertsz, Coornherdt, hoe dat hy Anno vijfthienhondert achtenseventigh, int seker wetende, dat eenighe Ministren tot Alckmaer, tot Hoorn ende elwaerts opten Predickstoelen diffameerden voor een Ketter, Godloos, Libertijn, etc. Sulckx by Requeste te kennen ghegheven heeft ghehadt den Hooghen Heeren Staten van Hollandt, versoeckende verbodt van sulcke naemschendinghe, of ten minsten, dat soodanighe faemroovers belast souden worden den Verthoonder 'tselve in rechte aen te segghen, waer op de Hooghe Heeren Staten voorschreven midts hare seer vreemde apostille niet bedecktelijck te kennen gaven, dat hy Verthoonder seer kleyne voorstandt op sulcke sijne wettighe klachte hadde te verwachten.

Daer deur, oock mede deur vele meer andere wichtighe oorsaecken, dese Verthoonder ghenootsaeckt is gheweest twee of drie jaren daer na in druck uyt te gheven eenighe schriften, daer by alle onpartijdighe menschen licht konnen mercken, dat dese Verthoonder niet en is sulcken Ketter, Godtloos ende Libertijn, ende daer beneven mede dat de Leere van soodanige naemschenders niet en is soo gheheel louter ende heyligh, als syluyden van hem Verthoonder, ende oock van hare Leere roepen ende predicken.Onder welcke zijne uytghegheven schriften eenighe, soo hatelijck met onwaerheyden tot schendinghe zijns Vertoonders goeden name in druck aenghevochten zijn gheweest: dat hy niet minder zijn goeden name teghen sulcke faemroovers, dan menigh Coopman zijn lijf teghen straetschenders heeft moeten beschermen.

Welcke zijne Verthoonders voorschreven noot-weer hy verneemt wat min dan welghenomen te worden by den Hoogen Heeren Staten.

Immers niet alleen sulckx, maer oock mede des Verthoonders heylsame dienste by hem bestaen te doene den ghemenen Nederlanders, in't bewijs van eenighe niet kleyne dolinghen inden Nederlandtschen Catechismo, die hy heeft ghedaen drucken, den voorschreven Hooghe Heeren Staten met een Sentbrief daer voor toegheeyghent, ende voort uytgheven van dien, aen eenen achtbaren ende verstandighen persoone ghesonden, omme te vernemen uyten selven, of zijn Lieden, ofte oock eenighe Ministren, daer inne wat souden konnen vinden, dat sy meynden desen Verthoonder te konnen bewijsen onrecht te zijn.

In welcken ghevalle hy sulckx verstaende, sich aenboodt alle de ghedruckte exemplaren te verbranden. Of, soo zijn Lieden, of oock anderen sulcx niet en vermochten, maer dat zijn Lieden vermocht den Verthoonder te berichten, dat het uytgheven der voorschreven exemplaren voor dese tijden eenighsins hinderlijck soude moghen wesen den ghemeen-landts saecken, dat hy alsdan de voorschreven exemplaren van't voorschreven Boecxken, ghenaemt Proeve vande Nederlantsche Catechismo, noch voor een wijle wilde verdrucken, ende onder hem houden, sonder die uyt te gheven.

Welck Boecxken na eenighe communicatien tusschen den voorschreven persoone ende den Verthoonder daer op ghevallen zijnde, by den selven persoone den Hooghen Heeren Staten is overghelevert gheweest, die na verscheyden propoostend daer ghevallen, daer op gheresolveert hebben ghehadt, dat het selve Boecxken ghesteldt soude worden in handen van een vanden Professooren tot Leyden, om 'tselve met een Predicant te visiteren, ende daer uyt te colligeren, 'tgunt teghen den Catechismo is strijdende, ende 'tselve in sekere propositien te vervaten, die men den Verthoonder in handen soude stellen, etc. Waer na de Verthoonder verwachtende d'executie vander voorschreven Heeren Staten ghemelde resolutie,

[fol. cccclxv]

hebben de H.H. Staten (so hy verthoonder in't seker verstaet) u mijnen E. Heeren belast desen verthoonder te bevelen, alle de gedructe exemplaren van't voorsz. zijne Boecxken in handen van uwer E. te brenghen. Verneemt mede hy Verthoonder (doch maer uyt een onsekere mompelinge) dat de selve Heeren Staten in meyninghe souden zijn tegen hem verthoonder te doen procederen tot straf als of hy int doen drucken van't selve of andere syne Boecxkens misdaen soude hebben teghen 't Placcaet opt stuck vanden Boecken, etc. by heure E.E. ghedaen vercondighen.'tWelck hy verthoonder even soo weynigh vreest, als hy weynigh ghelooft dat de Heeren Staten met het gemelde heure Placcaet, inhoudende alleenlijck verbodt op oproersche argerlijcke ende quade boecken ende schriften, 'twelck zijne Vertoonders Boecken niet en zijn: oock mede souden willen verbieden alle stichtelijcke ende goede Boecken, daer voor de Verthoonder bereyt is de zijne teghen elck te verdedigen. Ghemerckt hy Verthoonder sulcx gheloovende (dat hem onmoghelijck is) oock soude moeten gheloven, dat de H.H. Staten souden zijn openbare Ryrannen, vyanden vande berispende waerheydt, ende navolghers in dit stuck, der Romanisten.

Immers of sulcx noch al mochte zijn, te weten, dat der H.H. Staten meyninge ware alle goede Boecken heure Ministeren mishaghende te verbieden, 'twelck dese vertoonderoock gheensins van so hooch-achtbaren ende treffelijcken collegie en can vermoeden, so en soude alsdan gheen recht Christen (daer voor de verthoonder sich door Godes genade oock hout) sulcke Placcaten mogen houden voor wettigheg heboden, diemen schuldigh is te ghehoorsamen: maer voor een onchristelijcken dwang der conscientien, diemen schuldigh is wettelijck te wederspreken ende daer teghen te segghen: Oordeelt ghyluyden ⁺selve, oft voor Gode recht sy, u meer te ghehoorsamen dan Gode. In welcken gevalle alle menschen souden moghen mercken, dat de Ministers siende dat sy hare Leere die de H.H. Staten goedt wanen, niet en connen voorstaen met de Almoghende waerheydt, niet over haer zijde wesende, sulcx poghen te doen, ter navolginghe der Romanisten, Mette macht der H.H. Staten over heur zijde wesende. Alle 'twelcke so gheseyt is, de verthoonder gheensins heeft moghen vermoeden der H.H. Staten meyninghe int voorsz. heure Placcaet te zijn gheweest, also hy sulcx hout voor tyrannijcque meyninge, daer voor 'tselve oock gheacht wert by den Magistraet van Leyden in henluyder Remonstrantie onder dese naeckte woorden: Wel vreemt in onsen ooren luydende, dat oock die Luyden soo verde komen, dat sy tot Boecken te verbieden voortgaen, ende niet dan by gratie ende Privilegie (als eertijdts de Kettermeesters plechten) toelaten willen: een sake wesende, daer over men de Pauslijcke regeringhe alle billicx ghescholden heeft. Ende daer wy Liberteyt gheroepen hebben, behoorden syluyden uyte Historien, dier sy ghenoegh ghelesen hebben, wel gheleert te zijn, dat de vryheydt altijdt voornemelijck in dien bestaen heeft, dat niemant zijn gevoelen vry uyt spreken mochte.

Ende het is dat eenigh Merck-teecken van Tyrannye gheweest, alsmen zijn ghedachten niet vry uytspreken en moesten, &c. Dat seyt d'Overheyt van Leyden. Al ist nu soo dat den Verthoonder (so nu dick verhaelt staedt) onmoghelijck is sulckx te gelooven der H.H. Staten meyninghe te zijn geweest int voorschreven heure E.E. Placcate, so werdt hy nochtans veroorsaect te twijfelen aende meyninghe der selver Heeren Staten in dien, na dien het nu een sorghlijcke sake is te leven onder twijfelijcke Placaten, daer van de verclaringhe meer hanght aen den makers van dien, dan aen't verstaen der Ondersaten, soo wert de verthoonder ghenootsaeckt naeckte ende eenvuldighe verclaringhe te versoecken vanden voorsz. Placcate, om sich met goeder conscientien ende sekerheydt daer na te schicken. 'tWelc de Verthoonder versocht soude hebben ghehadt aen den Heeren Staten selve, als autores vanden voorschreven Placcate. Maer want de Verthoonder bevonden heeft, als vooren int hooft van desen, ooc mede dat seker zijn versoeck om verdient salaris aen den H.H. Staten, na veel presenterens int Collegie noch noyt apostille (swijgbetalinghe) waerdigh gheacht en is geweest, ende hy midtsdien met gheen reden aldaer en mach verhopen eenigh ront ende seker antwoort op zijn voorschreven versoeck van verclaringhe haerder E.E. meyninghe op dit voorschreven Placcaet: Soo keert sich de Verthoonder met behoorlijcke eerbiedinghe ende met beter betrouwen tot de onpartijdighe bescheydenheydt van u mijnen E. Heeren, als oock wesende zijne wettighe Overheydt ende Burghemeesteren van Haerlem, welcker ampt eyghentlijck is heuren met-Burgheren in hare gherechtigheydt voor te staen, met ernstigher bede versoeckende, dat der selve goede gheliefte ghelieven wille dese Requeste des Suppliants in besloten Missive te doen presenteren inde vergaderinghe der H.H. Staten voorseydt, met voorschrift ende begheerte aen de selve, van opte lijst van de selve Requeste ofte elwaerts hare E.E. meyninghe op't voorschreven Placcaet, sulcx te verclaren, dat de Suppliant daer af seker mach wesen, omme sich daer na te moghen voeghen int ghehoorsamen van dien, indien hy can verstaen de selve niet te strijden tegen Gode ende des Suppliants conscientie, die anders dat selve Placcaet sal moeten houden voor een Roomsch ende conscientie-dwangende Plaecaet, ende sich self veel meer, dan aen sulcke menschen gheboden, verbonden moeten houden aen't ghebodt ons Heeren Christi, van niet te vreesen den menschen, die wel moghen dooden het Lichaem, maer niet de ziele: maer Gode te vreesen, die Lijf ende Ziele inder Hellen mach verderven.

In welcken ghevalle, ofte oock by weygheringe van dese Suppliants voorschreven redelijck versoeck, alsoo voorschreven is te doen presenteren den Heeren Staten, oock in ghevalle van hem Suppliant, als u E. mede-Burgher behoorlijcke voorstant te weygeren (dat hy immers geensins mach verhopen) so versoect hy suppliant behoorlicke paspoorte ende verlof, om te gaen wonen in soo verde gheleghen plaetsen, niet Vyandt der Nederlanden zijnde, dat hy Suppliant

+ Acto.4.19.

[fol. cccclxir]

niet voor ooghen siende 't ghene waer toe hy present sonder quetse zijnder conscientien niet en mach swijghen. Aldaer in stilheyt mach leven ende sterven buyten moeyten van de HH. Staten, ende buyten zijne Suppliants ghevaerlijckheydt. 't Welck voorderende sullen u Edele wel doen, ende den Suppliant tot danckbaerheydt verbinden.