Disputatie over den catechismus van Heydelbergh, openbaerlijck voor den volcke gehouden op't Hof van 'sGraven-Haghe in Hollandt, anno 1583

Den xxix. Novembris 1583. Presenten als boven.

Saravaia.

Daer na comt ghy ende bewijst met thien ghetuyghenissen der Schrifturen, dat Godt 'tghebedt der herboorenen verhoort, 'twelck niewaerts toe en dient, dan om pampter te vullen ende den tijt te quisten, want daer niemant is die sulckx ontkent.

Belanghende 'tghene ghy seght, dat ghy niet en meent datter eenigh herbooren Mensche ghevonden mach werden, die niet uyt waren gheloove met ootmoediger herten en brot verlost te werden van alle quaedt ende zonde, die noch in hem is, ende teghen dewelcke hy is strijdende, besluytende daer uyt dat ghy niet ghelooven en condt, dat sodanigh bidden onverhoort soude blyven ofte gheweyghert soude worden, sonderlinghe nadien 't selve soude gheschieden, tot verfmeerderinghe van 't Rijcke Christi in alle recht-geloovighe ende herborenen menschen, gheen dinck op Aerden meer begheerende, dan dat des Sathans Rijcke in hem vernielt werde grondelijck, ende dat de Heere Christus sijn Rijcke volcomelijck ende sonder alle wederstand in henluyden bekome, &c.

Daer op antwoorden wy, dat wy met u bekennen, hoe dat de waere gheloovighe ofte herborene ten vyerighe Lust hebben tot de volcomenheyt des Rijcks Christi in henluyden, ende volgens tot de volcomen verlossinge van alle zonde ende verdorvenheyt.

Bekennen mede, dat zy deur de selve Vyerighe Lust krachtelijck beweeght worden, omme sulcx van Godt te begheeren, ende met ootmoedigher ende geloovigher herten daeromme bidden.

[fol. ccccliv]

Maer daer uyt en volght niet dat yemandt sulckx sal verwerven in desen sterffelijcken vleesche.

Ghy seght dat het Godt so belooft heeft, ende dat hy mach gheven 't ghene hy heeft toegheseyt. Dat Godt niet en soude machtigh sijn te gheven 't ghene hy belooft heeft, en can niemandt segghen. Maer wy ontkennen, dat Godt den gheloovighen belooft soude hebben in dit leven volcomen ende geheel sonder zonde te maken, het welck van u noch niet bewesen is: Doch hieromme ist niet gheseyt, dat sodanighe ghebedt ydel ende te vergheefs is, want zy werden verhoort na dattet meest dienstelijc is totter glorie Gods, het welcke niet en moet afghemeten worden, na u goet-duncken, maer soo't de Godlijcke wijsheyt heeft voor dit teghenwoordigh leven goedt ghevonden: Want alsmen na het goedt-duncken van den Menschen soude te werck gaen, soo soudet meest tot de glorie Gods schijnen te dienen, dat hy den mensche in een ure seffens volcomen maeckte, ende niet allenskens, noch metter tijdt, ghelijck nochtans kennelijck is dattet gheschiedt. Daeromme Paulus seydt, dat de innerlijcke Mensche vernieuwt wort van daghe tot daghe, 2.Cor.4.16. Waer uyt wy mercken connen, dat Godt de heylighmakinghe des Menschen door seker trappen werckt.

So verkrijgen dan de gheloovighe, wanneer zy omme de volmaecktheydt bidden, eenen daghelijcx wasdom, tot dat zy deur de trappen, van Godt verordent, eyndelijck de volmaecktheyt hier namaels krijghen sullen. Doch also ghy hier van achter na, handelende van het Vader onse, wederomme int breede spreeckt, so sparen wy de vorder antwoorde tot dat wy daer ghekomen sullen sijn.

Volghens werpt ghy ons voor een ander argument, sommierlijck begreepen in dese woorden: Indien altydts noch zonde bleve inden gheloovighen, s osoude Godt maer den halven Mensche hebben, ende d'ander den Satan, ende den Duyvel soude neffens Christum heerschappen in sijn Rijck vander gheloovigher zielen, ende daer souden twee Coninghen sijn: Maer nu ist onmoghelijck dat de gherechtigheyt met de ongherechtigheyt, ende Christus met Belial ghemeenschap hebben, 2.Cor.6. Vers.15, &c. Ergo soo blijft niet altijdt zonde in den gheloovighen ende herboren Menschen, maer zy worden door Christum, die Almachtigh ende ghetrou is, beboet voor alle quaet.

Antwoort: Wy ontkennen het ghevolgh des eersten deels van dese sluyt-reden, want al ist datter noch zonde is inden herborenen, so en bedrijftse daeromme gheen Heerschappye aldaer, ghelijck Paulus seyt Rom.6. Vers.14. De zonde sal over u niet heerschen, want ghy niet en sijt onder de VVet, maer onder de ghenade. Dan heerschapt de zonde inden mensche, wanneer (ghelijck Paulus seyt Ephes.2.2.) de mensche daer inne wandelt na den loop deser Werelt, na den Oversten der macht des Locht, ende des gheests, die nu werckt in den Kinderen der onghehoorsaemheydt, wandelende inde begheerte sijns vleesches, ende doende den wille des vleesches ende der ghedachten: Maer ter contrarie, wanneer de Mensche den gheest der wedergheboorte ontfanghen heeft, soo rijst niet alleen in hem eenen strijdt tusschen het vleesch ende den Geest, maer de Geest heerschet also over het Vleesch, dat hy 'tselve is bedwinghende ende inhoudende, dattet niet alles doet wattet wilt, ghelijck Paulus schrift Galat.5. Vers.16. Wandelt in den Geest, soo en sult ghy de begheerten des vleesches niet volbrenghen, waar het vleesche begheert teghen den Geest, ende den Gheest teghen het vleesch, &c. Ist dat ghy deur den Gheest gheleyt wert, so en sijt ghy onder de Wet niet: So en sijnder dan inden herbooren zielen gheen twee Coninghen, nochte twee Heeren, maer een eenigh Coninck ende Heer

Christus Iesus, die alleen de heerschappye over de gheloovighe zielen voert, de welcke overmits het hem belieft heeft de zonde tot eenen strijde ende oeffeninghe inden herboren te laten, daeromme niet gheseyt can worden sijn Rijck metten Sathan ofte Belial ghemeyn te hebben, want aldus sijne kracht inde swackheyt vervult wort. Doch indien dit u argument plaetse teghens ons hebben soude, soo gheven wy u te bedencken, waer ghy soudt blyven met uwe Ionghe Kinderen in Christo, die ghy bekent zonde aen haer te hebben, ende teghen die te strijden: Wantmen op dusdanige wijse oock teghen u soude moghen argueren: Sp waer de zonde noch blijft daer moet Godt maer een deel vanden Mensche hebben, ende den Duyvel het andere: Inden jonghen Kinderen in Christo blijft de zonde noch: Ergo so moet Godt in hem maer d'een helft hebben, ende de Duyvel d'ander.

Daer na comt ghy ende pooght te wederlegghen het ghene wy hier boven uyt den gebede ons Heeren Christi teghen u gheallegeert hebben: Vergeeft ons onse schulden, &c. Ende soudet gaern de Werelt wijs maken, dat Christus by de schulde gheen zonde verstaen h eeft, maer de Dochter vande zonde, die ghy de moeder van de schulde noemt, segghende datmen de Dochter wel hebben can wanneer de moeder al doot is: Maer ons verwondert dat ghy, die de H. Schrifture so wel gelesen wilt schijnen te hebben, met soo veel allegatien, die ghy over een hoop haelt, niet eens ghemerckt en hebt, dat Lucas int elfde Capittel, Vers.4. dit selve ghebedt Christi verhalende, uytdruckelijck seydt: Ende vergheeft ons onse zonden, want wy oock eenen yeghelijcken die ons schuldigh is vergheven: Waer uyt immers blijckt, dat schulden ende Zonden inden ghebede Christi voor een ghenomen werden.

Roerende de distinctie die ghy maeckt tusschen zonde ende schuldt, daer mede te kennen ghevende, dat de Schuldt wel sijn mach als de zonde wegh is, connen wy niet verstaen wat ghy daer mede anders meent, dan dat de straffe noch vanden Heere toe-gerekent wort na dat hy de zonde al vergeven heeft, welcke straffe wy in dese bede, na u verstant, af bidden, hoewel wy van alle zonden bevrijt sijn, waer inne ons dunckt dat ghy der Papisten ghevoelen (die ghy Catholijcken noemt) seer na comt: Maer uyt den woorde Gods blijcket veel te claerlijck, dat Godt gesamentlijck de zonde ende de straffe den boetvaerdighen vergheeft, segghende dat hy de zonde inder Eeuwigheyt niet en wil ghedencken, Ierem.31.

[fol. ccccliir]

Dat hyse achter sijnen rugghe werpt. Esai.39. Dat hyse uyt doet als een nevel, Esa.44. Vers.22. 'tWelck niet gheseyt en soude mogen werden, indien hyse noch dachte te straffen: Hoewel wy bekennen dat hy sijne Kinderen wel een Vaderlijcke castydinghe tot harer waerschouwinghe ende beteringhe toezendt. Immers strydt dat teghen alle reden, dat Godt den herborenen, die nu sijn ghebodt volcomentlyck houden, de straffe harer voorleden zonden, die hy haer langh vergheven heeft, noch soude nahouden, daer hy doch belooft heeft, dat de mensche die de Wet doet, daer inne leven sal, Levit.19. Welcke belofte de herborene, die nu de Wet, na u segghen, in alles onderhouden, volcomentlijck gheloovende, zy niet behoeven omme de vergevinge harer schulden te bidden.Indien zy't oock niet vastelijck en ghelooven, so blijcket daer uyt, dat zy oock noch onvolcomen sijn.

Dat ghy segt, dat wy niet en seggen: Vergheeft ons onse daghelijcksche zonden, als gheeft ons heden onse daghelijckx broodt, is mede so blaeu, dattet naeu waerdigh en is wederleyt te worden. Christus seyt: Wanneer ghy biddet so bidt also, ende seght: Onse Vader, &c. leerende daer mede, dat alle onse ghebeden na desen reghel altijt gheformeerdt behooren te sijn: Hy beveelt ons oock altoos te bidden ende niet moede te werden, Luc.18. Vers.1. daeromme sijn meeninghe gheweest is, dat wy soo wel omme verghevinghe der zonden, als omme onse tijtlijcke noodruft dagelijcx bidden sullen, waer uyt volgt dat wy dagelijcx de verghevinghen der zonden behoeven, want wy alle in veele struyckelen seydt Iacobus Capit.3. Vers.2. al en waer maer met quade bewegingen ende gedachten, Mat.15.17.

Maer dat dese woorden, heden ende daghelycksche, ghestelt sijn inden ghebede van den broode, is gheweest omme onse begheerlijckheydt in tydtlijcke dinghen een mate te stellen, daer inne wy anders gheen mate connen houden, ende niet omme dat wy het selve niet en souden moghen bidden in andere ghebeden, ende segghen, uwen wille heden geschiede, verlost ons dagelijcx van den quaden, ende so voorts.

Maer omme dat wy daer mede niet en behooren te vreden te zijn, als met den daghelijcxschen broode, daeromme sijn alle d'andere ghebeden sonder eenighe restrictie van tijde ghestelt, ende worden begheert voor nu ende altijts.

Het ghene ghy daer by voeght, heeft niet meer gronts dan het voorgaende, dat namelijck de stercken dit ghebedt niet te vergheefs bidden voor den swacken Ledekens, die daer sijn inden Lichame Christi, want als de Christenen segghen: Vergheeft ons onse schulden, so begrijpen zy haer selven mede in den hoop, soo wel als wanneer zy segghen: Gheeft ons heden ons daghelijckx broodt, ende indien yemant sonder zonde ware, hy en soude onghetwijffelt sulcken maniere van spreken niet ghebruycken, ghelijck Moyses den Heere biddende voor 't volck in Afgoderye ghevallen, daer van hy onschuldich was, niet en seyt tot den Heere: Vergheeft ons onse zonden: Maer vergheeft haer hare zonden, Exod.32.32.

Daeromme sijn dit niet dan blauwe glosen die ghy uyt u hooft verziert omme de claere woorden ons Heeren eenen vreemden sin te gheven, de welck wy niet weten, dat oyt van eenigh Schribent op sulcker wijse uytgeleyt sijn, als ghy hier doet.

Daer na gaet ghy voort ende seght: Immers de gheloovighe bidt in't selve ghebedt, dat hem Gods Rijcke toe komt, niet op dat sijn eyghen zondelijcke wille in dit Rijck Gods soude gheschieden, maer de Godlijcke wille, als hy seydt: Vwen wille gheschiede, omme also te Sabbatheren ende te ghedooghen, dat des Heeren wille alleen in sijnen Heylighen Rijcke gheschiede, ende dattet quaet ofte de zonde niet in deel, maer in't geheel uyt hem soude ghedreven worden, daer toe hy oock bidt omme verlossinghe van 't quade, te weten, de zonde.

Hier uyt besluyte ghy also: Wat de geloovighe bidden na den wille Christi, met een vast betrouwen, daer in werden zy verhoort: De gheloovighe bidden om het voorgemelde na den wille Christi, want hy haer 'tselve beveelt te bidden: daeromme so werden zy verhoort, ende moghen verkrijghen sulcx als zy bidden.Antwoorde: Ten eersten laten wy voorby gaen het ghene ghy seght, dat de geloovighe bidt, dat hem Gods Rijcke toekome: want daer staet niet toekomende zy ons ofte my u Rijck, maer simpelijck ende generalijck u Rijcke come.

Voorts aengaende uwe sluyt-redene, dewyle daer inne gheen tijt uytgedruckt wort, so staen wy de selve toe, met sulcken bescheyt, dat de gheloovighe volcomen verlossinghe van alle zonden verkrijghen sullen, niet hier in desen leven, maer hier namaels in het ander leven, alwaer zy verwachten nieuwe Hemelen ende nieuwe Aerden, na de belofte Gods, waer inne rechtvaerdigheyt woont, 2.Pet.3.13. Dan sullen de Kinderen Gods den Engelen ghelijck wesen, niet alleen in onsterffelijckheyt, Mat.22.30. maer oock in volcomender ghehoorsaemheydt des Godtlijcken willens omme den Heere in eeuwigheydt te loven ende te prijsen, Esa.6.5. Apoc.4.8. Want dat de Kinderen Gods dese volmaectheyt hier in desen tijt verwerven souden, vinden wy nerghens van Godt belooft, maer dat hy sijn Rijcke sal vermeerderen, ende teghen alderley vyanden beschermen, dat hy sijne Kinderen daghelijckx inden gheloove, Liefde, ende ghehoorsaemheyt sal doen toenemen, door de kracht sijns Geestes, ende de uyterlijcke middelen, van hem daer toe verordent, dat hyse in de hope der saligheyt sal verstercken, omme bestandigh te blyven tot den eynde toe.

So dan dat buyten alle twijffelen tusschen u ende ons, datmen alsoo, ghelijck Christus ons bevolen heeft, moet bidden met vasten vertrouwen, datmen verhoort sal worden: Maer de questie is hier inne geleghen, wanneer Godt den Heere sulckx sijne Kinderen gheeft, want ghy moet bekennen, dat de Apostelen langhen tijt 'tselve ghebeden hebben sonder nochtans te verkrijgen, aengemerckt hare swackheden daer de Schrifture vol van is.

[fol. ccccliiv]

Oock mede uwe kinderkens ende swacke Ledekens in Christo bidden ettelijcke jaren, al eer sy sulcx vercrijghen, ende ghy oock nu een oudt Man zijnde, ende de kennisse Gods na uwe opinie langhe gehadt hebbende, hebt onghetwijfelt langheg heneden ende nochtans, soo't dus bedunckt, de volcomentheydt noch niet vercreghen: 't Welck ghy moet bekennen daer deur gheschiet, overmidts God de Heere sijne gaven inden tijdt die hy daer toe selfs heeft bestemt, geeft, ende dat wy so langhe moeten bidden tot dat wy verkreghen hebben. Nu moeten wy hieromme bidden soo langhe als wy in desen leven zijn, volghende het bevel Christi, die geseyt heeft, wanneer wy bidden willen, dat wy also bidden moeten, ghelijck gheseydt is, ende het soude u conste wesen een eenigh exempel ter contrarie voort te brenghen van yemant, hoe heylich hy oock gheweest sy, die dit gebedt in desen leven zijnde, niet heeft ghesproken. Soo veele nu particulierlijck aengaet de bede: Verlost ons vanden quade, so hebben wy hier boven bewesen, hoe dat woort, quade ofte boose, dickwils beteeckent inder heyliger Schrifture den Satan, als het oock hier doet in dese plaetse. Oock wy bekennen gaerne, dat het oock niet onbequamelijck verstaen can worden voor de sonden ende tribulatien: Also begeerde d'Apostel Paulus dat men voor hem soude bidden, dat hy verlost worde vande ongheregelde ende boose menschen, 2.Thess.3.1. Insghelijckx heeft hy begheert verlost te zijn, van het lichaem des doodts, Rom.7.24.

D.V. Coornherts, Adrianus Sarav. A. Geniets. I. Wolff subsignavit Notaris, G.I. Rijswijck Notaris subsignavit.

Ten selven daghe na den noene Presenten als boven.

Saravia.

Aengaende nu den Satan ende de werelt, is onghetwijfelt dat de gheloovighe daer van also niet verlost worden, dat sy gantsch gheen moeyten meer vande selven hebben souden, maer alleen op sulcker wijse dat sy teghen den Satan het vele behouden, Ephes.6.11. Dat sy oock deur die tribulatie niet en werden overwonnen, noch vande liefde Christi afghetrocken, Rom.8.35.1. Cor.10.13 Op ghelijcker wijse verlost God hier de gheloovighe vanden vleesche ofte inwoonende Sonde, want hy die niet gantsch wegh neemt, maer behoet hier de sijne alsoo dat heur gheloove niet en verga, ghelijck Christus tot Petrum seyde, Luce 22.31. Ick hebbe voor u ghebeden dat u gheloove niet soude vergaen. Wanneer dan de gheloovighe bidden: Verlost ons vanden quade, soo wenschen sy wel volcomelijck van alle quaedt verlost te worden, maer wetende dat het den wille Gods is, dat sy hier sullen krijgh voeren teghen hare gheestelijcke vyanden, soo is haer ghebedt dat sy God hier immers teghen hem wil laten bestaen ende den selven daghelijcx meer afbreucx verleenen te doen, tot den eynde toe volherdende inden waren gheloove. Dit heeft heur God belooft hier te gheven, d'welck sy oock hier verkrijgen, ende verwachten voorts met opgheheven hoofde heure verlossinghe inde verschijninghe onses Heeren Iesu Christi. Ghy seght dat wy bekent hebben dat het minste gheloove, oprecht zijnde, ghenoeghsaem is om te verkrijghen 'tgene wy vanden Heere in onsen noodt begheeren, ende besluyt daer uyt dat eenighe herborene een oprecht gheloove hebbende, alwaert oock 'tminste, ende begheerende het ghene hier vooren verhaelt is, 'tselve mogen, ja sullen verkrijgen. Wy antwoorden dat wy als noch bekent staen, 'tgene wy hier vooren gheseyt hebben: Oock mede niet en ontkennen, dat de gheloovighe de volkomentheydt moghen ende sullen verkrijgen: maer ontkennen dit alleen dat sy de selve alhier in dit leven verkrijghen, want sy daer van gheen belofte Gods en hebben. Daer-en-boven indiense hier verkregen conde worden met bidden, soos oude niet eenighe alleen, maer alle herborene de selve moeten verkrijghen, want sy alle met oprechten gheloove daeromme bidden. Nu hebben wy te vooren bewesen, dat de ghene die voor d'alderheylichste vermaert zijn gheweest, de selve niet en hebben ghehadt, waer uyt een van beyden moet volghen, of datse God niet en heeft belooft, of indien hyse belooft heeft, dat hyse niet en wil oft en can gheven. Dit te segghen waer grouwelijck: soo is dan 'teerste waerachtich. Twelck oock ghenoeghsaem blijckt uyt de forme des ghebodts Christi, want hy, die geboden heeft te bidden: V rijcke toecome, uwen wille gheschiede, etc. die heeft oock bevolen te bidden, vergheeft ons onse sonden. Welcke ghebedt onnodigh soude wesen voor den ghenen die de volcomen verlossinge soude hebben vercregen. Ghy verhaelt de spreucke Christi, Ioh.8.36. So u de Soon vry maeckt, sult ghy te recht vry wesen. Om daer mede te bewijsen, dat God machtigh is de gheloovighe door Christum volcomentlyck te verlossen. Daer op wy antwoorden dat wy aen de macht Gods niet en teijwfelen, maer dat synen wille ons niet en blyckt, die oock uyt desen sproock niet besloten en mach werden, want Christus niet en seyde: Ghy sult hier so volcomelyck vry zyn datter gheen ghebreck noch sonde meer by u sal wesen, maer ghy sult waerlijck vry zijn, sprekende van een vryheyt die alle kinderen Gods in't ghemeyne toe comt, ja waer aen sy voor kinderen Gods ghekent worden, want int voorgaende vijf en dertighste verset en stelt yy niet de swacke ende teere kinderkens Gods teghen de stercke, maer hy stelt de kinderen Gods int ghemeen teghen de knechten, die namelijc onder de sonde dienstbaer zijn, daer mede te kennen ghevende dat alle kinderen Godes sonder onderscheyt, door hem waerlijck zijn vry ghemaeckt vande dienstbaer-

[fol. ccccliiir]

heydt der sonden, ende dat sy geen knechten meer ghenoemt moghen worden. 't Welck oock claer is uyt Galat.4.6. alwaer men sien mach dat alle die God voor haren vader aenroepen, niet meer knechten, maer kinderen zijn, ende erfghenamen Gods door Christum. Nu sult ghy niet toestaen dat alle kinderen Gods sonder sonden zijn: Waer uyt volght dat die oock gheseyt moghen worden waerlijck vry te wesen, die noch niet volcomentlijck van alderhande ghebrekelijckheydt ontledighs zijn: Of ghy sult de onvolcomen jonghen kinderen Godts onder de knechten der sonden moeten rekenen, ende met eenen uyt het huys Gods sluypen, want een knecht seydt Christus, blijft niet in't huys eeuwelijck, maer een kint blijft daer in eeuwelijc. Vande beloften Gods die ghy noch niet bewesen hebt, comt ghy wederomme tot den wille Gods, daer mede hy (na uwe ghevoelen) wil, dat wy hier sullen volcomen zijn. Dese besluyt ghy eerst uyt de Wet ofte het ghebodt ende seght: Isset Gods wille dat het gheschiede, wie mach van't worden van 't selve twijfelen, sonder te twijfelen aen zijne almogentheyt? Hier op antwoorden wy, dat ghy dit argument hier voor eens gebruyckt hebt, alwaer wy 't selve ghenoeghsaem hebben wederleyt, makende onderscheyt tusschen den wille Gods int gheven zijnder Wet ende inde regeringhe van Hemel ende Aerde, daer by wij't omme rediten te schouwen ende u hier inne niet ghelijck te zijn, willen nu laten blijven. Ghy poocht den selven wille te besluyten uyt sommighe spreucken, daer mede ghy seght dat God ons ghebiedt volmaeckt te wesen, als Gen.17.1. Vvandelt voor my Abraham, ende weest volmaeckt. Item Deut.18.13. VVeest volmaeckt met den Heere uwen God. Ende Matt.5.48. VVeest volmaeckt ghelyck uwen Hemelschen Vader volmaeckt is. Hier op antwoorden wy ten eersten, dat dit woordt volmaeckt in dese passagie eygentlijck ghenomen wordt voor het ghene dat oprecht is, ende (omme met u te spreken) dat sijne volle leden heeft, hoe wel het tot sijne volle grootheyt niet is gecomen, ende te dien aensien noch onvolmaeckt is. Also hebben wy hier boven verstaen, dat Amasias bestraft wort, dat hy niet met volcomender herte dede, 'tghene den Heere wel beviel, 2.Chronic.25.2. Item van Ezechia, dat hy voor den Heere ghewandelt heeft met volcomender herte, daer hy nochtans onvolcomen was, Esai.38.3.17. Item 39.2.3. Soo wort dan dese volmaecktheydt ghestelt, niet teghen de ghebreckelijckheydt, maer teghen de geveynstheyt ende dubbelheyt des herten. Dit hout God Abraham ende zijnen volcke Israel voor, op dat sy hem alleen aenhangen heur aen zijne ordonnantien alleen houden, ende zijnen dienste met ghenen Afgoden parten ofte deelen souden. Dat dese uytlegginghe oprecht is, ghedraghen wy ons aen de omstandigheden der voorghehemelde passagien by Moyses. So veele aengaet particulierlijcken den spreucke by Mattheum int vijfde, so bewijst de plaetse claerlijck, wanneer wy schoon sweghen, dat Christus ghebiedende volmaeckt te zijn ghelijck de Hemelsche Vader volmaeckt is, dese volmaecktheydt stelt tegen de gerechtigheyt der Schriftgheleerden ende der Phariseen, boven de welcke sy overvloediger moeste zijn, so sy niet uytgesloten en wilden wesen, uyt den Coninckrijcke Gods, 'tselfde Capittel vers.20. ende tegen de maniere van doen der Heydenen ende Tollenaren die haren vrienden alleen goet deden, daer ter contrarie de rechte Iongeren Christi oock hare vyanden lief hebben ende wel doen, waer inne sy als oprechte kinderen Gods den aert haers Hemelschen Vaders betonen. Doch so bekennen wy gaerne dat selfs dese oprechtigheyt, ongheveynstheydt, ende liefde tot den vyanden in ghenen mensche dan in Christo alleen inden oppersten graet harer perfectie gheweest is, volghende den spreucke hier boven aenghetoghen, Ecc.7.20. Datter gheen rechtvaerdige op aerden is, die goet doet, ende niet en sondight: want uyt sulcke geboden des Heeren van wel besloten worden, wat syne wille ende begeerte is, maer niet wat ons vermogen is, ghelijck wy te vooren ten deele verstaen hebben, daer wy ghehandelt hebben vande gheboden Godts, ende noch meer hooren sullen. Ghy allegeert voorts den spreucke uyt den 1.Tim.6.14. waer Paulus aldus schrijft: Ick ghebiede u voor God, dat ghy't ghebodt hout onbevlect ende onberispelijck tot de verschijninghe ons Heeren Iesu Christi. Maer wie siet niet dat aldaer van Paulo by 't ghebodt niet en wordt verstaen de wet Gods, maer 't gene hy in synen brief doorgaens Timotheo bevolen hadde, belangende sijnen Kercken-dienst, daer van hy hem oock vermaent int vierde Capittel, vers.6. ende in het vijfde Cap.vers.25. ende tot den selven, 2.Tim.2.15.3.14. Maer wat gaet dit de volcomen onderhoudinghe des Wets aen, waer af onse questie hier is? 't Is oock openbaer, dat by dese woorden, onbevleckt ende onstraffelijck, niet altijdt sodanige volcomentheydt verstaen wort daer gheen sonde by is, maer een oprechtigheyt ende vromigheydt des wandels, die met rechte van den mensche niet berispt can werden. Also wilt Paulus dat een bisschop onstraffelijck zy, dat en is niet gheseyt sonder sonde, maer sonder sodanighe ghebreecken, waer deur sijnen dienst mochte ghelastert worden, welcke gebreken oock Paulus aldaer verhaelt 2.Tim.3.2. De selve Apostel vermaent de Christenen, Philip.2.14. alles te doen sonder mutmureren ende teghen spreken, op dat sy onbeschuldelijck zijn souden, ende eenvoudich, ende onstraffelijck kinderen Gods, alwaer men by de onberispelijckheydt niet en mach verstaen een volcomen onderhoudinghe der Wet Gods, ten sy datmen segghen wil dat die gheleghen is in niet murmureren ende tegen spreken ontrent het doen van goede wercken, 't welck veel te ongherijmt ware. Ghy seght voorts dattet God selve wil doen, te weten ons volkomen maken, ende poogt dat te bewijsen uyt Ezechiel.36.25. daer hy seyt: Ick wil reyn water op u sprenghen, dat ghy reyn wordt van alle uwe onreynigheydt, etc. Maer het is uyt den Text selve klaer genoeg van wat onreynigheydt de Heere spreeckt, namentlijck vande onreynigheydt der Afgoderye: want hy seght daer by, van alle uwe afgoden wil ic u reynigen ende andere grouwelijcker sonde, omme de welcke sy uyt haer Lant ghestooten ende onder den Heydenen verstroyt gheweest waren, alsoo blijckt uyt het seventhiende ende andere volgende veers-

[fol. ccccliiiv]

kens. Van dese onsuyverheydt belooft hyse hier te reynigen, ende niet van alle sondelyckheydt ende gebreken in dit leven, om welcke wy niet en lesen, dat sy gheplaecht ende uyt haer Landt verdreven gheweest zijn. Hier toe brenght ghy noch een spreuck voort uyt Esaia1.18. aldus luydende: Wanneer uwe sonde oock alrede bloet-root is, soo salse noch sneewit worden, etc. Maer dit dient noch veel min ten propooste als 't voorgaende, want hier niet ghesproken wort vande onderhoudinghe der VVet, maer van vergevinghe der sonden, die God belooft den ghenen die haer bekeeren souden, alst blijckt uyt de onstandigheyt des Textes. Soodanighe maniere van spreken ghebruyckt oock David inden Lj. Psalm vers.3. als hy bidt om verghevinge zijner sonden. Item 1.Ioan.1.9. wort de vergevinghe ende reyninghe vande sonde voor een ghenomen. Na desen allegeert ghy vele passagien, omme te bewijsen dat de Wet Gods niet alleen ghegheven sy omme kennisse der sonden te baren, maer ooc omme volcomentlijc onderhouden te worden: maer eer wy daer op antwoorden, can ick niet onbeantwoordt laten voorby gaen 'tgene ghy daer seght van een eensame plaetse, deur de welcke bewesen soude worden dat de Wet gegheven is omme kennisse der sonden te baren, soeckende daer mede de autoriteyt van die plaetse te krencken, als of dat van meerder autoriteyt ware, 'twelck in meer plaetsen bevonden wort, daer nochtans een klare spreucke, die maer eens inde Heylige Schriftuere ghevonden wort, alsoo veel behoort te gelden als andere, die meermael verhaelt staen. Daeromme siende dat ghy acht tot ghewichtigheydt vander sake meer plaetsen noodigh te zijn, soo wil ick voort brenghen sommighe plaetsen meer, op de welcke ghy niet ghelet en hebt, als ghy oock niet gedaen en hadt op dese eenighe plaetse, Rom.5.20. eer sy u by mijnen broeder bewesen was, wanneer ghy hier opentlyck ontkent hebt de wet ghegheven te zyn omme bekenninge der sonden te baren. Eerst Rom.2.17.18. Siet ghy wort een Iode ghenaemt ende verlaet u op de Wet, ende beroemt u van Gode, ende ghy wetet sijnen wille, ende prijset dat goede gheleert zijnde inde Wet, etc. Ende Rom.3.20. Daeromme en sal gheen vleesch door de wercken der Wet gerechtvaerdight worden voor hem, want door de Wet comt de bekennighe der sonden. Inden selfden Brief, 7.7. Ick en hebbe de sonden niet ghekendt, dan door de Wet, want ick soude oock de begeerten niet ghekendt hebben, en hadde de Wet niet gheseydt: Ghy en sult niet begeeren. Ende tot de Galat.3.19. aer toe is dan de Wet? Sy is om der overtredinghe wille daer toe ghesedt, tot dat het zaet quame dient belooft was, Rom.5.13. Tot de Wet was de sonde inde Wereldt, maer de sonde en wort niet gerekent als de Wet niet en is. Ende vers.20. De Wet is boven desen inghekomen, op dat de misdaet vermeerdert worde. Ende noch meer andere die ick voor by gaen omme cortheyts wille. Ghy hoort hier dat deur de wet de menschen tot kennisse van hare sonden gebrocht werden, ende daer deur meerder sondaers gheworden zijn, dan sy voor de Wet waren, ende hieromme is de Wet ghenoemt eenen dienst des doots, 2.Corint.3.7. ende de cracht der sonden, 1.Cor.15.36. Dit hebbe ick hier soo wat breeder verhaelt, omme dat ghy te bet den aert der Wet soudet overlegghen, want dat sal grootelijckx dienen omme tot den warachtighen verstande te comen van alle de Schriften die ghy hier ghebruyct, omme de volmaecktheyt inden mensche te bewijsen.

Adrianus Saravia. Dirck. V. Coornherts. A. Geniets. I. Wolff subsugnavit Notaris. G.I. Rijswijck Notaris subsignavit.

Den lesten Novembris, 1583. Presenten als boven, mitsgaders Kenenburgh.

Saravia.

Nv antwoorden wy voorts, dat wy bekennen de Wet oock ghegheven te zijn omme onderhouden te werden, ende dat niet van eenighe, als vooren gheseydt is, maer van allen menschen int ghemeen, want God een volcomen ghehoorsaemheyt van een yeder is eyschende, ende vervloeckt alle de ghene die niet en blijven in alles dat gheschreven is in't boeck des ets, omme dat te doen, Deuter.27.26. Maer hier uyt volght niet dat yemandt de gheboden Gods volcomentlijck can onderhouden, want d'Apostel Paulus ter contrarie gheleert hebbende, Gal.3.10. dat alle die uyt de wercken des Wets zijn, onder den vloeck staen, en brenght selfs gheen ander bewijs voort van zijn segghen, dan den voorgemelden spreuck, Deut.17. Waer uyt blijckt dat hy voor onghetwijfelt hout dat niemandt de VVet Godts volcomentlijck can houden, want anders soude die spreuck hem niet helpen, hoe wel hy niet ontkent dat de Wet gegheven is om volcomentlijck onderhouden te worden: leerende Rom.7.10. dat sy gegeven is tot het leven, ghelijckmen leest Levit.18.5. Maer daer uyt canmen niet besluyten, dat door de selve yemandt 'tleven verkrijghen can, want hy seyt Galat.3.21. datter ghene Wet ghegeven is, die levendigh kan maken, waeromme anders? dan overmidts niemant de selve volcomentlijck can houden: 't Welck toecomt niet by de onvermogentheydt des Wets, maer by de kranckheyt des vleesches, Rom.8.2. Ende hier en gelt niet te segghen dat wel de onherborene die buyten Christum zijn, de Wet Gods niet en connen onderhouden, maer dat het de herbooren connen doen, want uyt de spreucke by u geallegeert, can dit soo weynigh bewesen worden als het andere, aenghesien ghy bekennen moet dat de sproocken, daer inne God ghebiedt sijne Wet volcomentlyck te houden, alle menschen int gemeen aengaet, ten sy dat ghy wilt segghen,

[fol. cccclivr]

dat de Wet niet den onerbooren, maer den herbooren alleene ghegheven is. Ghy vraegt of de alwijse God te vergeefs ghesproocken heeft 't gene ghy uyt Moyse verhaelt: wy antwoorden dat hy gheensins sulcx te vergheefs heeft ghedaen, want ten eersten heeft het gheven der Wet den menschen ghedient omme haer onvolmaecktheyt daer uyt te leeren kennen, ende met warachtigh leetwesen harer sonde door den geloove, tot de genade Christi te vlieden, die het ware eynde is des Wets, Rom.10.4. Ten tweeden dient het den Gheloovigen inden welcken de wedergeboorte begonnen is, omme (niet als dienstbare knechten die onder den vloec der Wet staen, maer als vrye kinderen Gods, na dese volcomen ghehooraemheyt alle hare leefdaghen te trachten ende te loopen, na het voorgesteken Merck, 'twelck hoe wel sy in desen leven niet en bereycken, comen nochtans dagelijcx hoe langher hoe naerder, ende nemen altijdts toe in heyligheyt ende gerechtigheyt. Doch ten is gheen wonder so ghy sulck gebieden Gods voor vergeefs hout, als men niet volcomentlijck can doen, want na u ghevoelen, hier boven by u geopenbaert, mach niemant geseydt worden de gheboden Gods te onderhouden diese niet volkomentlijck en hout: waer teghen wy, aertic.xl. bewesen hebben datter seer veele gheweest zijn, welcker Godsaligheydt ende ghehoorsaemheyt hoochlijck is ghepresen, ende gheseydt worden Godes gheboden onderhouden te hebben, hoe wel syse niet volkomentlijc en onderhielden. Moyses belooft den volcke de heerlijcke segheninghe Gods, wanneerse sijn Wet souden onderhouden, Levit.26. ende Deute.28. Nochtans en vinden wy niet dat God vertoeft heeft zijn volck te seghenen met sodanighe segeningen, als daer verhaeldt staen, tot dat sy gants volmaeckt ende sonder sonde geweest zijn, waer uyt volcht, dat de ghene die hen benaerstigen inde wegen des Heeren te wandelen, hoe wel sy noch nergens na volcomen zyn, nochtans voor ghehoorsame kinderen Gods (ende niet voor onghehoorsame) uyt genade gehouden worden.

Daer en boven gheven wy u te bedencken, die u laet duncken dat God niet soude handelen als sijne Wijsheyt betaemt, wanneer hy een Wet ghegheven hadde, tot de volcomen onderhoudinge vande welcke gheen mensche hier mochte gheraken, of niet in alle consten ende faculteyten het alder volcomenste voorbeelt altijdts vanden constenaren voorgestelt is, alsmen siet in Ciceronis perfecto Oratore, end einder Philisophen wijse Mannen, hoe wel noyt sulcke gheen ghevonden is geweest, en zijn nochtans niet geseyt sulcx te vergeefs ende onwijselijck ghedaen te hebben, want sulcx immers ghedient heeft ende noch dient, om een volkomen Wet voor ooghen te hebben, daer men op micken mach. Onder andere passagien der Schrift allegeert ghy oock de spreuc Matt.7.21. Niet alle die tot my segghen Heere, Heere, en sullen gaen int rijcke der Hemelen, maer die de wille mijns vaders doen die inden Hemelen is: Maer siet, wat na u ghevoelen hier uyt sal volghen. V segghen is, dat niemant den wille des vaders doet, dan die't volcomentlijck doet: Is dat waerachtigh, soo en connen gheen onvolkomen, die noch eenighe sonde overich hebben, geseyt worden den wille des Heeren te doen: wat sal dan hier uyt anders volghen, dan dat ghene die hier onvolmaeckt sterven, in't rijck der Hemelen sullen ingaen, als tot het welcke die alleen toeghelaten worden, die hier den wille Gods volcomentlijck doen. Maer het blijct uyt de omstanden des texts by Mattheum, dat aldaer de Heere Christus, de gene, die den wille zijns Vaders doen, teghen den werckers der ongherechtigheydt steldt, tot de welcke hy segghen sal, ick en hebbe u noyt ghelent, ende teghen den hypocrijten, die den Heere alleen op de lippen hebben. Indien men dan de onvolmaeckte omme harer onvolmaecktheydts wille niet en wil rekenen onder de hypocrijten ende quaetdoenders (gelijckmen oock niet en can) soo moetense gerekent worden onder den ghenen, die den wille des Vaders doen. Daer na poocht ghy uwe opinie vande volmaecktheyt in dit leven te bewijsen, uyt de eyntlijcke oorsake daer toe God de herborene vercoren ende gheroepen heeft, ja daer toe de Sone Gods selve mensch is gheworden ende ghecruyst, ende hier treet ghy ten eersten aen de spreucke Pauli, 1.Thess.4.7. God en heeft ons niet gheroepen tot onreynigheydt, maer tot heyligmakinge: Dit stelt ghy teghen de leere onses Catechismi, dewelcke seyt, dat onse beste wercken in desen leven alle onvolcomen ende met Sonde bevleckt zijn. Maer wy en sien niet hoe dat dit daer teghens strijdt, ten sy dat ghy by de heyligheut ofte heylighmakinghe alleen een volkomen heyligheyt verstaet, aen de welcke niet en ghebreeckt, ende gheen andere heylighen en kendt, dan die volcomelijck heyligh zijn. 't Welcke wel met u ghevoelen accordeert, te weten, dat niemandt de gheboden Gods onderhoudt, dan diese volcomelijck doet, maer niet met de Heylighe Schrifture, inde welcke alle gheloovige ende kinderen Gods sonder onderscheyt van stercke ofte swacke, Heylighe genaemt werden. Gelijck men sien magh dat Paulus zijn brieven schrijvende aen de Gemeente Christi, de Lidtmaten der selve in't ghemeyn begroetet met dese tijtelen: De geheylighden in Christo Iesu. De gheroepen heyligen: De heyligen ende gelovigen in Christo Iesu, Rom.1.7. 1.Corinth.1.2. 2.Cor.1. 1.Ephes.1.1. Insghelijcx werden alle Lidtmaten Christi, die in hem ghelooven, Heylighe ghenaemt, ende teghen de onrechtvaerdighe ghesteldt, die noch vreemt van Christo zijn, 1.Corint.6.1. Derf yemant (seyt hy) van u luyden die wat met zijnen Broeder te rechten heeft, onder de onrechtvaerdige te rechte gaen, ende niet onder de Heylighe? Het ware immers vreemt te segghen, dat Paulus de Christenen verboden soude hebben, hare questien by yemant anders te laten nederlegghen, als by de volmaeckte. In't selfde Capittel vers.11. seyt hy tot alle ware gheloovighe in't ghemeen: Ghy zijdt afghewasschen, gheheylight ende gherechtvaerdigt, etc. Ende heeft nochtans niet willen segghen, dat sy alle te samen sonder sonde ofte ghebreck waren.

Daeromme en stelt hy oock dese reynigheyt ende heyligheydt niet tegen de onvolcomenheyt ende gebrekelyckheydt, maer tegen de wercken des vleesches, die den mensche uyt het Hemelrijck sluyten, ghelijck men daer voorts mach lesen, ende uyt veel andere plaet-

[fol. cccclivv]

sen blijckt, dat by de heyligheyt die den kinderen Gods hier toe gheschreven wort, wat anders wert verstaen, dan een volkomen onderhoudinghe des Wets Godts, als Rom.12.13. 1.Corinth.16.15. 2.Cor.9.1. 1.Tim.5.10. Actorum 9.13. Alsoo wort oock de heylighmakinghe, vande welcke Paulus spreect in dese passagie by u aenghetogen, niet ghestelt teghen de onvolcomenheyt ende swackheyt der Christenen, maer teghens de werckinge der ongerechtigheyt ende boosheydt, vande welcke alle Christenen vreemt moeten zijn. Dit is den wille Gods seydt hy, namelijck uwe heylighmakinghe, dat ghy u onthout van horerye, etc. dat een yeghelijck onder u wete zijn vat te besitten in heylicheyt ende eerlijckheyt, ende niet in quade beweginge der begeerlijckheyt, ghelijck de Heydenen die God niet en kennen, dat niemant zijnen Broeder en verdrucke noch bedrieghe. Soo wie dan tot Christum bekeert zijnde, hem onthout van soodanighe onreynigheyt ende ongherechtigheyt, ende totte contrarie deughden hem oprechtelyck benaerstight, die moet men rekenen den wille ende beroepinge Gods na te komen ende sijnder heylighmakinghe deelachtigh te zyn, hoe wel hy noch sonder sonde of gebreck niet en is. Want de wercken der gheloovighen, die sy doen uyt den geloove in Christum met een Kinderlijcke affectie tot God heuren Hemelschen Vader, niet gheexamineert en worden na de rigeure ende strengigheyt der Wet, maer na de genadighe opneminghe des welbehaghens Gods in Christo, ende also worden sy in hem heyligh ende volmaeckt ghehouden. De tweede spreuck die ghy voort brenght uyt 1.Pet.1.2. luyt aldus: Die vercooren zijn na de voorsienigheyt Gods des Vaders, deur de heylighmakinghe des Gheests tot de ghehoorsaemheyt ende besprenginghe des bloets Christi: maer hier en wort mede niet een woort gheroert van de volcomen onderhoudinghe der gheboden Gods. Niemant van ons en twijfelt, dat wy vercoren zijn tot heylighmakinghe des Gheestes, ende dat de eyndelycke oorsake der heylighmaking is de gehoorsaemheyt des willen Gods: dat oock dese heylighmakinge ende gehoorsaemheydt hier ter werelt moet wesen in allen den ghenen die saligh sullen werden, ghelijck d'Apostel seyt, Hebr.12, 14. Sonder heylighmakinge sal niemant God sien.

Cortelijck wy voeghen dese twee weldaden Christide rechtvaerdigheydt ende heylighmakinghe onafscheydelijck inden gheloovighen te samen met Paulo, 1.Cor.1.30. maer wy ontkennen dat dese heylighmakinge ende ghehoorsaemheyt die aen de selve hanght, in desen leven in yemandt volkomen is. Het contrarie van dien moest ghy bewijsen ende niet simpelijck, dat God ons vercoren heeft tot heylighmakinghe ende gehoorsaemheyt, 'twelck desen spreuc Petri alleen mede brengt of ghy moest seggen ende bewijsen dat daer gheen heylighmakinghe noch ghehoorsaemheyt wesen can, daer de volcomenheyt niet en is, waer uyt volgen soude dat niemant God sien of saligh wesen sal, dan die hier volkomen ende sonder sonde is, 'twelck niet alleen en strijdt teghen de Heylighe Schriftuere, maer oock tegen u eygen Boecxken, genaemt Proeve des Catechismi, int welcke ghy dien oock de saligheyt toeschrijft, die in haer onvolmaecktheydt ende onvolwassentheydt sterven.

De derde spreuck is ghenomen uyt den Ephes.1.4. alwaer gheseyt wort, dat Godt ons in Christo verkoren heeft voor de grontlegginghe der wereldt, op dat wy souden zijn heyligh ende onstraffelijck voor hem in de Liefde. Antwoorde: Wy laten u toe dat Paulus hier by de Liefde niet en verstaet de liefde Gods tot ons, (door de welcke hy ons in Christo aenghesien voor volkomen heylich ende onstraffelijck hout) maer de liefde, daer mede wy God ende den Naesten lief hebben, inde welcke de volcomen heyligheyt ende onstraffelyckheyt bestaet, wanneerse de VVet Gods in alles conform is, maer laet ons besien wat ghy daer uyt besluyten wilt: Na dien seght ghy ons God daer toe heeft verkooren so ist zijn wil dat wy heyligh ende onbevlect inde Liefde sullen wesen, dat bekennen wy. Voorts seght ghy so men niet en wil seggen, dat de verkiesinge Gods onseker, veranderlijck, ofte vergeefs is, so salmen de mogelijcheyt van sulckx te worden niet moghen ontkennen, sonder quetse vande Godlijcke Almogentheyt. Wy antwoorden dat wy sulcx niet begeeren t'ontkennen, ende ghevoelen dat het niet alleen moghelijck is om geschieden, maer dat het oock geschieden sal aen alle uytvercooren ende beroepen kinderen Godts, maer daer uyt en volcht niet dat het hier in deser tijdt gheschiedt ofte gheschieden can, 'twelck eygentlijck ons gheschil is. Of sout ghy willen segghen dat de verkiesinghe ende roepinghe Gods onseker, veranderlijck, ofte vergeefs soude wesen, wanneer het hier niet en geschiede? So moesten niet sommighe maer alle kinderen Gods, die verkooren ende beroepen zijn, hier volmaeckt werden inder Liefden, ende gheen van haer lieden onvolmaeckt sterven, ofte de verkiesinge Godts soude aen haerlieden onseker ofte vergheefs wesen. Daer teghen seggen wy klaerlijck genoegh uyt den text selve te blijcken, dat Paulus hier de volkomen heylicheyt voorstelt, als het eynde waer toe alle uytvercorenen, deur de kracht ende werckinge Gods gebracht sullen werden. Nu ist kennelijck, dat dese heylicheyt niet seffens, noch op eenen tijt en wert vervult, maer datse haer beginsel, haer wasdom, ende voleyndinghe heeft, 'twelc Paulus klaerlijcken bewijst, 2.Corint.7.1. Dewijle wy dan dese beloften hebben, lieve laet ons ons selven reynigen van alle besmettinge des lichaems ende des geests, ende de heylicmakinghe volbrengen inde vreese Gods: Alwaer Paulus den geheylichden vermaent tot meerder voortganck inde heylichmakinghe, ghelijck oock inde Openbaringe Iohannis 22.11. Die rechtvaerdich is, wordt noch rechtvaerdiger. Want so lange als een dinck wassen can, soo en isset tot zijne volwassentheyt niet gekomen. Ende de Schrifture vermaent ooc d'alderheylichste tot meerder toeneminge inde heyligheyt ende gerechticheyt. Soo seggen wy dan dat in allen uytvercorenen dese heyligheyt hier begonnen wort door den Gheest Gods, ende door den selven hier wasset ende toeneemt, inden eenen min, inden anderen meer, maer datse eerst int toecomende leven voleynt sal worden. Alsoo heeft oock ons God verkooren tot de saligheyt, so Pau-

[fol. cccclvr]

lus seydt, 2.Thess.2.13. Maer wy sullense eerst hier namaels volkomelijck verkrijgen. Wy zijn vercooren tot de kintschap Godts, maer wy verwachtense volcomentlijck inde salige opstandinge. Ghelijck de selve Paulus seydt, Rom.8.23. Wy suchten in ons selven, verwachtende d'aenneminghe tot kinderen, de verlossinge onser lichaemen, ende nochtans zijn wy hier kinderen Gods, maer ten is noch niet gheopenbaert wat wy wesen sullen, 1.Ioh.3.2. Alsoo connen wy hier heyligh wesen, van weghen der aenghevanghene heylicheyt, ende evenwel de voleyndinge der heylichmakinghe verwachten in't ander leven, ghelijck die immers doen moeten, die hier onvolmaect sterven. Ten vierden brengt ghy een spreuck voort uyt den Brief Pauli, Rom.8.29. Die hy voorsien heeft, die heeft hy ghepredestineert het evenbeelt zijns Soons ghelijckformigh te maken. Hier uyt besluyt ghy dattet de wille Gods is, dat de herborene ghelijck worden het evenbeelt zijns soons, die is, seght ghy, sonder sonde ende alle smette, so datter niet en ghebreeckt ter volmaecktheyt, die wil dan God dat wy sullen hebben, ende die mach de Almachtighen God ons doen hebben. Dit staen wy gantschelyc toe, ende bekennen dat alle herboorenen die volmaecktheydt hebben sullen, hoe wel niet in sulcken graet der volmaecktheydt, als Christus heeft. Maer ghy moest bewijsen Gods wille te zyn dat syse hier hebben sullen, want dat ontkennen wy ende segghen dat wy eerst inden toecomenden leven den beelde Christi volcomelijck ghelijck-formigh sullen wesen: ghelijck iohannes dat ghetuyght, 1.Ioh.3.2. Alderliefste, nu zijn wy kinderen Gods, doch het en is noch niet geopenbaert wat wy wesen sullen, maer wy weten als hy geopenbaert sal zijn, dat wy hem sullen ghelijc wesen, want wy sullen hem sien ghelijck hy is. Ende of ghy al woudet segghen, dat Ioannes dat spreeckt vande glorificatie ende verclaringhe der Gheloovigen in't ander leven, ende niet vande heylighmakinghe, soo moet ghy doch bekennen, dat ten minsten, die hier onvolkomen sterven, den Beelde Christi eerst hier namaels, soo wel inde volmaeckte heylicheydt, als inde glorie ende heerlijckheydt, ghelijckformich sullen werden. Bewijst nu, soo ghy kondt, datter eenighe zijn, die de volkomen heylicheyt hier verkrijghen, of diese hier verkrijghen connen, want ghy dat uyt de voorghemelde spreucke gheensins en cont besluyten.

D.V. Coornherts, Adrianus Sarav. A. Geniets, I. Wolff subsignavit Notaris, G.I. Rijswijck Notaris subsignavit.

Ten selven daghe na den noene Presenten als boven, praeter Kenenburgh.

Saravia.

Ghy brenght voort het exempel Pauli ende seght: Indien Paulus maer een ghestuckelde conformiteyt van't beelt des Soons Gods gehadt hadde, hy soude sich wel ghewacht hebben inde plaetse van dat volmaeckte beelt Christi sulcx zijns selfs onvolmaeckt beeldt sijnen Iongeren voor te stellen, als hy seyde. Weest mijne navolgers ghelijck ick Christi ben. Wy antwoorden dat met dese woorden int minste niet bewesen can worden, dat Paulus absolutelijck volmaeckt is gheweest: want alle vroome Leeraers zijn schuldigh, so wel als Paulus, haer selven tot voorbeelden ende exemplaren harer cudden te stellen, ghelijck Petrus leert, 1.Petri 5.3. ende Paulus selve tot Titum 2.7. Soo weynigh nu als het volcht, dat alle rechte Leeraren sonder sondt zijn, overmidts sy voorschriften zijn van hare ghemeenten, also weynich sluytet ooc dat Paulus volmaeckt is gheweest, omme dat hy hem tot een exempel des Christelijcken levens heeft voorgestelt: 't Welck doende hy ooc geensins zijn beelt inde plaetse des beelts Christi, sijnen Iongheren voorghestelt heeft (alsoo ghy seght) maer heeft hem zijn exempel voorghehouden, op dat sy met hem den Heere Christum souden navolghen. Indienmen gheen exempel der vromigheyt, omme na te volgen, en mach voor stellen dan die geheel volmaeckt zijn, soo en sullender gheen in de Heylige Schrift gevonden worden, want wy hebben te vooren bewesen dat oock de aldervroomste gebreken ende swackheden hebben gehadt. Ende onder andere Paulus selve (dien ghy hier, soo't schijnt, volmaeckt wilt hebben) die zyn onvolmaecktheyt dicwils bekent, ende self ontrent die passagien, dewelcke van u hier worden aengetoghen, daer hy hem selven tot navolginge voorstelt, 1.Cor.4.4. seyt hy: Ick kenne my selven geens dings schuldig, (sprekende van zijnen dienst) nochtans en ben ick daer deur niet gerechtvaerdight. Ende tot den Philip.3.12. seyt hy, dat hy noch niet volmaect is, noch het voorgesteken Merck verkregen heeft. Ghy segt dat Paulus, wanneer hy hem voorstelde omme naghevolght te wesen, wel wiste dat hy niet meer en leefde, maer Christus in hem, Galat.2.20. 't Welck waerachtich is: Maer daeromme ist niet geseyt dat hy gheheel volmaeckt was, want al wat hy daer van hem seyt, mach van allen waren geloovigen geseyt worden, ende nochtans en zynse niet alle volmaect. Alle gheloovige, die inden naem Christi gedoopt zijn, hebben Christum aengedaen, tot den Gal.3.27. Christus is in haer, 2.Cor.13.5. hy woont door't Geloof in haer herten, Eph.3.17. Waer uyt volght dat hy in alle waergheloovige leeft. Hoe wel nu den eenen meer ende den anderen min verstorven is ende Christum in hem voelt leven, soo mach doch van allen gheseydt worden, dat sy niet meer en leven, maer Christus in haer, om dieswille dat deur de kracht des inwonenden geestes, het vleesch bedwongen ende de sonde haer haerschappie (welcke haer leven is) be-

[fol. cccclvv]

nomen wert. Dit blijckt noch claerder uyt Rom.8.1. ende 12. alwaer Paulus dese twee dinghen teghen malcanderen stelt, leven oft wandelen na den vleesche, ende leven of wandelen na den geest. Een van beyden moet van allen ware geloovighe geseyt worden. Seytmen datse na den vleesche leven, so en connen sy God niet behaghen, Rom.8.8. So moeten sy oock sterven, vers.13. Indien sulckx vanden ghenen die Christo zijn onghelijft, niet geseyt mach worden, maer wel het contrarie, dat namelijck, so Paulus seydt, gheen verdoemenisse voor hen en is, soo moetmen oock bekennen, hoe wel sy noch hebben te strijden teghen het vleesch ende de sonde, dat sy nochtans niet na den vleesche, maer na den geest leven. Ende moghen over sulcx met Paulo wel segghen: Ick en leve niet meer, maer Christus in my. Ghy seght dat Christus in Paulo in sulcker voeghe leefde, dat hy niet en dorste spreken 'tgene Christus niet en sprack in hem, ende wijst aen de passagie, Rom.15.18. Wy antwoorden, dat ghy den Latijnschen text, dien wy sien dat ghy ghebruyct, daer niet verstaen hebt, ende daeromme niet recht en hebt verduytst, want Paulus niet en seydt dat hy niet en derf spreken, dat Christus in hem niet en spreeckt, maer dat hy niet en derf spreken van yet oft van eenich dinck dat Christus door hem niet en doet tot der Heydenen ghehoorsaemheyt, ende wordt alsoo hier by Paulum niet gesproken vande heyligheyt, die in hem is, maer vande vruchten zijns dienstes, dewelcke hy Christo allene toeschrijft. Ende aldus blijckt, dat ghy van allen canten hoopwerck ghetuyghenisse der Schriftueren te samen brengt, 'tzy datse te passé komen of niet, omme u voorgenomen opinie te bevestigen. Nu komen wy tot de oorsaken ende het eynde waer toe de Heere Christus mensche is gheworden, welcke is der ghelooviger heyligheyt ende suyverheyt. Dewijle dit even het selve eynde is, waer toe wy vercooren ende gheroepen zijn, ende daer van nu ghesproken is, so behoeft dit gheen ander antwoorde dan hier boven is ghegheven, daeromme sullen wy't cort over lopen. Ten eersten treckt ghy aen, de spreuck Pauli tot den Coloss.1.22. daer aldus staet: Hy heeft u nu sekerlijck versoent in dat Lichaem zijns vleesches door den doot, op dat ghy u soudet heyligh, onstraffelijc, ende onbeschuldight voor hem setten. Dat hier van geen imputative heyligheyt ghesproken wordt, laten wy toe, ende houden onnodigh van u bewesen te werden. Maer wy en sien niet, hoe ghy daer uyt, ofte oock uyt Iohannis 17. de volmaecktheyt in desen leven cont besluyten. Want of wy u schoon toe laten, dat de volmaeckte heyligheydt het eynde zy, waer toe Christus is gekomen, so en volght daer uyt niet, dat wy dit eynde hier in desen tyt volcomelyck connen verkrygen. Dit quam u toe te bewijsen, 'twelck ghy tot noch toe niet gedaen en hebt. Daer na brenght ghy voort de woorden Petri, 1.Pet.2.24. daer hy seydt, dat Christus onse sonden ghedraghen heeft op het hout, op dat wy de sonden ghestorven zijnde, de rechtvaerdigheyt leven souden, deur wiens wonden wy genesen zijn. VVie de sonde gestorven is (seght ghy hier) die en magh daer inne niet meer leven, dat staen wy toe, want het zijn de eyghen woorden des Apostels Pauli, Rom.6.2. Maer hier moestmen weten wat ghy by de doot ofte het leven der sonden verstaet. Daer verklaert ghy met dese woorden: In wien de sonde niet en leeft, ofte hy inde sonde, daer en magh de doode sonde niet meer doen haer werck van sondighen, want wel een siecke, maer niet een doode, eenich werck mach doen Item wie genesen is, niet waenlijck, maer waerlijck, die is niet meer sieck ofte cranck deur de sonde, de doot, ja uyt hem, is: Wederom die daer leeft de gherechtigheyt, die en sondicht niet meer, ende volbrenght de gheboden volcomelijck. Hier uyt blijckt, dat ghy gheen ander bekent ghenesen, noch de sonde ghestorven te zijn ende de gherechtigheyt te leven, dan die volcomen ende sonder eenigh ghebreck ofte sonde zijn. Wat volght hier uyt anders, dan dat de Gheloovighe, so langhes y noch onvolmaeckt zijn, ende eenige sonde over sich hebben, niet de rechtvaerdigheyt, maer alleen de sonde leven? Is dit waerachtigh, so is mede waerachtich, dat Christo door heur niet profijtelijck is: dat sy deur zijn bloet niet ghenesen zijn: dat sy noch staen onder de verdoemenisse, want sy niet na den Gheeste, maer na den vleesche wandelen, ende dat haer eynde is de doodt want die na den vleesche leven die sullen sterven, Rom.8.13. Indien dit qualijck luyt vande onvolmaeckte ende swacke Lidtmaten Christi, soo moetmen segghen, dat sy de sonden zijn ghestorven ende die niet meer en leven, maer de gherechtigheyt. Ende dit is het ghevoelen vande heylighe Schriftuere, ghelijck uyt vele plaetsen bewesen can worden. Paulus tot den Colo.3. schrijft also tot den gheloovighen: Ghy zijt ghestorven ende u leven is met Christo verborghen in God, daer uyt neemt hy oorsake tot de volghende vermaninghe, daer hy seyt: Doodet dan uwe aertsche leden, hoererye, onreynigheyt, quade beweginge, gierigheyt, welck is Afgoderye. Daer sien wy datse geseyt worden met Christo ghestorven te zyn, die noch daghelijcx in de doodinge van de sonde moesten toenemen. Daer na seyt hy: Inde welcke ghy oock voortijden wandeldet, als ghy daer inne leefdet, ende geeft daer mede te verstaen, dat sy na de bekeeringe ende gheloove aen Christum niet meer daer inne gheleeft hebben: Nochtans en waren sy niet al volkomen ende volmaeckt, vanden welcken hy dat schrijft, aengesien hyse noch tot meerder afstervinghe vermaent. Daer wt dan volgt, dat die alleen moghen geseydt worden inde sonde te leven, die sonder bekeeringhe inde selve voortgaen, ende daer inne wandelen, maer niet de ghene, die de verdorventheyt die in haer woont, hatende ende bestrijdende, noch onvolmaecktheyt ende swackheydt aen haer bevinden.

Dit is oock openbaer wt het seste Capittel tot den Romeynen, want Paulus daer genoeghsaem te kennen geeft, wat het sy de sonden gestorven te zijn. Eenige namen uyt de leere Pauli oorsake om de selve te lasteren, seggende, datmen na de Leere des Apostels, wel mochte voortgaen ende volherden inde sonden, ja noch overvloediger sondigen als te vooren, want hoemen grooter sondaer ware, hoe de genade grooter soude zijn. Dese calumnie comt d'Apostel voor met sodanige objectie: Wat sullen wy dan seggen? sul-

[fol. cccclvir]

len wy inde sonde blijven, op dat de ghenade te meerder zy? ende antwoort daer op: Dat sy verre, wie de sonde ghestorven zijn, hoe sullen wy noch inde selve leven? Daer uyt blijckt dan, dat inde sonde leven, niet en is te segghen, eenige onvolmaectheyt ofte swackheyt hebben, maer inde sonde blyven, daer inne voort gaen ende wandelen, sonder ware bekeeringe: Daer teghen dan de sonde ghestorven zijn, betekenen moet niet sonder sonde wesen, maer vande sonde bekeert te zyn, ende die te ver,yden. Dit blijckt oock even soo claer uyt het navolghende, daer alsoo staet: Weet ghy niet dat wy alle, die wy in Christum Iesum ghedoopt zijn, in zijnen doodt ghedoopt zyn? soo zijn wy dan met hem begraven, door den doop inden doodt, op dat ghelyck Christus uyt den dooden verweckt is, wy oock also tot de heerlyckheyt zijns Vaders in nieuwigheyt des levens wandelen. Hier sien wy welcke de beteeckeninghe des doops zy, te weten de afstervinghe ende begravinge des ouden mensches ende opstandinghe des nieuwen. Dit moet dan allen waren gheloovigen, die inden Name Christi ghedoopt zijn, toe komen, ende niet alleen den volmaeckten: Of men moest segghen, dat den Doop alleen in den volmaecten crachtich is, ende dat gheen ander gheseyt mogen worden in nieuwigheyt des levens te wandelen. Daer na int seste versken geeft Paulus te kennen, wat by hem heet de sonde niet te leven, te weten, die niet te dienen. Dat is wat anders dan gantsch gheen sonde te hebben. In het elfste versken staet aldus: Alsoo ghy oock hout u daer voor dat ghy der sonden ghestorven zyt, ende Gode leeft in Christo Iesu onsen Heere.

Salmen seggen dat d'Apostel de volmaecte hier alleen aenspreeckt, ende niet alle ware gheloovige in't ghemeen, hoe sal de vermaninghe die Paulus daer uyt besluyt op haer passen, daer hy seyt: Soo en laet dan de sonde gheen overhant hebben in uwen sterffelycken lichame, om haer in haren lusten gehoorsaem te wesen. Sulcke vermaninge is voor den volmaeckten onnodigh, want daer geen sonde is, daer en canse niet heerschen, daer oock gheen sonde is, daer can gheen strijdt wesen tusschen het vleesch ende den geest, daer de sonde t'eenemael uyt is, daer en canmen de selve niet dienen. Waer uyt blijckt, dat hy de onvolmaeckte aenspreecke die noch de sonde in haren vleesche hadden, inden welcken noch eenighe sondelijcke lust was. Dese vermaent hy dat sy de selve sullen wederstaen ende haer van die niet sullen laten regteren: Want daer na seyt hy: De sonde en sal geen overhant over u hebben: dat is wat anders, als ghy sult gantsch gheen sonde hebben. So sien wy dan daer mede, wie gheacht moeten worden de sonde te leven, te weten, die de sonde in haer laten heerschen, die de selve in hare lusten ghehoorsaem zijn, die haer leden begheven omme de sonden te dienen, ende niet dewelcke noch eenighe onvolmaecktheyt ofte sondelijcke lust in heur hebben, diese wederstaen ende daer teghens strijden.

Volcht een ander spreucke Petri, aldus luydende: Christus is eens voor ons gestorven, hy rechtvaerdige voor ons onrechtvaerdighe, p dat hy ons tot God soude brenghen, gestorven na den vleesche, maer levendich ghemaeckt na den Geeste. Dit laetste verstaet ghy also, dattet vanden gheloovigen ghesproken is, na de oude Oversettinghe, maer den Grieckschen Text wijst klaerlijck, uyt, dat het van Christo selfs verstaen moet werden, te weten, dat hy ghestorven is na den vleesche (dat is, na de menscheydt) ende levendigh ghemaeckt na den Geest: Waer mede andere Latijnsche translatien over een komen. Maer omme 'tselve te nemen ghelijck het van u hier genomen wert, so en sien wy niet dat ghy yet daer uyt teghen ons cont besluyten.

Wy bekennen met u dat dit inder waerheyt dadelijck ende niet alleenlijck toerekentlijck gheschiedt, ende voeghen daer by, niet in eenighen, maer in allen waren gheloovighen ofte herboorenen menschen, ghevoelende dat sy al tsamen ghedoodet zijn na den vleesche, maer levendigh ghemaeckt na den Gheest. Daer uyt besluyt ghy dat in sodanigen menschen het sondelijck vleesch niet en werckt, noch den leventmakenden Geest niet en rust, ende dat sy daeromme niet sondighen en moghen, yet quaets doende, ofte yet goets latende. Wy antwoorden dat dit niet en volght, want aengaende de doodinge des sondigen vleesches, hebben wy hier vooren overvloedelijck bewesen, dat die inden menschen wel wesen can, ende in allen herborenen is, sonder dat sy nochtans gantschelijck van de sonde ende de werckinghe des selvighe vry zijn. Daeromme connense oock noch sondighen, dat is, yet quaets doen ende wat goets laten, ende evenwel de sonde ghestorven zijn, overmidts de sonde haer heerschappie ende overhandt benomen is. Dat den levendighmakenden Geest niet en rust in sodanige herboren, bekennen wy gaerne, want hy begeert teghen het vleesch ende strijt daer teghen, gelijck Paulus seydt Gal.5. ende werckt oock alderley wercken, daeromme sy oock vruchten des Geestes worden genoemt op de selve plaetse. Cortelijck de heylige Geest die achtervolght ende voordert de doodinge der sonden het gantsch leven deure, tot dat die in't ander leven voleynt sal worden: Want ghyabuseert u hier inne, dat ghy meynt dese verstervinge seffens inden mensche toegaet ende hier een ghedaen werck wort, daer nochtans de Heylighe Schriftueren, hier boven gheallegeert, bewijsen dattet een continuele werckinghe is inden gheloovighen, soo langhe als sy hier leven.

Ghy sult immers wel bekennen dat de doodt Christi voor den onvolmaeckten Kinderen Godts niet vergheefs is, maer dat sy door de selve tot God ghebracht zijn: soo moeten sy dan oock, niet teghenstaende hare onvolmaecktheydt, ghedoodt zijn na den vleesche ende levendigh ghemaeckt na den Geeste, of ghy moest segghen dat sy gelijck by Paulum staet tot den Ephes.2. noch doot zijn in hare overtredinghe ende sonde, 'twelc den ongheloovigen, maer gheensins den geloovigen kinderen Gods toe komt.

[fol. cccclviv]

D.V. Coornherts, Adrianus Saravia. A. Geniets. I. Wolff subsignavit Noptaris G.I. Rijswijck Notaris subsignavit.