Disputatie over den catechismus van Heydelbergh, openbaerlijck voor den volcke gehouden op't Hof van 'sGraven-Haghe in Hollandt, anno 1583

[fol. cccclr]

Den xxviij. Novembris 1583. verschreven Presenten, Nieuburgh, Wijngaerden, Loosen Banchem, Foreest, Suyren, Biesen, Philips cornelisz. ende Doctor Hoogherbeets van Hooren.

Saravia.

Op den neghen en veertighsten Artijckel gheproponeert den tweeden Novembris na de Noene, belanghende uwe argument, 't welck ghy maeckt op de woorden des Catechismi inde twee en vijftighste Vraghe, houdende dat onse beste wercken in desen leven al onvolcomen ende met zonde bevleckt sijn, waer uyt ghy besluyt datse zondigh sijn, antwoorden wy, dat wy sulcx voor waerachtigh houden, maer ontkennen 'tgene ghy voorts daer uyt wilt trecken, te weten, dat soodanighe wercken eyghentlyck souden zonden moghen ghenoemt werden, want wat bevleckt is met eenighe smette, en is die smette selve niet.

Om dit breeder te verclaeren is noodigh aen-ghemerckt te worden 't ghene de Catechismus inde selve Vraghe recht voor uwe gheallegeerde woorden seght, dat de gerechtigheydt die voor Gods gherechte bestaen sal, gantsch volcomen ende de Wet Godts in allen stucken gelyckmatigh moet sij de welcke gherechtigheyt niemandt en heeft ghehadt, dan Christus alleene, soo dat oock Abraham deur sijne wercken niet gherechtvaerdight en is by Godt, Rom.4. Capittel, vers.2. ende 3. Want hoe goet ende deughdelijck de selve waren, so sijnse nochtans in Godsrechtvaerdigh oordeel bevleckt ende besmet ghevonden gheweest, gheweghen sijnde in de waeghschale der VVet Gods, hoewel hy nochtans de selve uyt ghenade aenghenaem ghehadt ende ghepresen heeft, want uyt de wercken der Wet gheen Vleesch voor Godt gherechtvaerdight en sal worden, Rom.3. vers.20.D'Apostelen hebben Christum lief ghehadt, waer aen zy wel ghedaen hebben, ende nochtans is in de selve hare Liefde ghebreckelijckheyt gheweest, als namelijck, dat zy met een vleeschelijcke affectie haren Meester Christum hebben ghesocht op der aerden te behouden, ende oock aerdtsche ghedachten van hem hadden, van welcke swackheyt Christus haer meermael ghestraft heeft, nochtans canmen daer uyt niet besluyten dat hare Lief de eyghentlijck zonde gheweest is, maer wel zondelijck ende gebreckelijck, welcke ghebreckelijckheyt door de genade Christi heur niet toegherekent en is geweest.

Hier mede valt oock 'tghene ghy voorts seght, nadien God gheen onvolcomen wercken gebiedt, maer volcomen, dat de wercken der alderheylighsten in desen leven, als tegen 'tghebodt Gods ghedaen zijnde, zonden souden zijn: want wy ontkennen dat de onvolcomen goede wercken, als namentlijck de Liefde Godts ende des Naesten, wanneerse uyt den gheloove in Christum voort komen, zonden sijn, hoewel de onvolcomenheydt zonde is, ende seggen dat daer in onderscheyt is, tusschen het goede werck ende de onvolcomentheyt desselven, die Christus met sijne volmaecktheyt bedeckt, waer op gheloopen hebben alle de Schriften ende Exempelen die te vooren by ons op dese questie voort gebracht sijn, ende by u tot noch toe niet en sijn wederleyt: Nu comen wy tottet ghene dat ghy voortbrenght tot bewijs vanden eersten artijckel uwer Proeve, alwaer ghy argumenteert aldus: Al wat Godt ende Christus gebiedt den herboren te doene, dat is Gods wille dat sulcx, als hy dat ghebiedt, gheschiede: Dese Liefde tot Godt ghebiedt Godt ende Christus op die wijse ende gheen ander, als die is begreepen inde vierde Vraghe des Catechismi, inhoudende Liefde niet van halver ofte ghedeelder, maer van gantscher ende gheheelder herten, het zy dan ofment so verstaet, dan ofment oock verstaet van oprechter ende onbeveynsder herten: soo is dan oock den wille Godts dat dese Liefde tot God in den herboorenen gheschiede soo die in desen gheboden Christi staet beschreven, of ten minsten uyt oprechter ende ongheveynsder herten, so u Lieden dat pooght te beduyden, het welcke (seght ghy waer) alhier dan is den wille Gods.

Hier op antwoorden wy, dat dit gheheel argument teghens ons gantsch niet en besluyt, ja wy bekennen meer dat het ghebodt Gods van der Liefde hem niet alleen tot den Herborenen, maer oock tot den Onherborenen streckt, want de Wet Godts gaet allen Menschen aen int ghemeen, daeromme hy oock allen Menschen ghebiedt de selve volcomentlijck te onderhouden van gantsche herten, van gantscher zielen, ende van allen krachten.

Doch ghy gaet voort op dit eerste argument, ende pooght te besluyten, nadien God Almachtigh is, omme al sijnen wille te volbrenghen, dat daeromme de herborenen die volcomen Liefde Gode konnen toe-draghen, of datmen sal moeten segghen, dat Godt niet almachtigh is.

Om d'almoghentheydt Gods te bewijsen allegeert ghy veel Spreucken, de welcke ghy wel hadt moghen sparen, want niemant van ons daer aen en twijfelt.

Voorts belanghende u argument, segghen wy, dat dit gantsch niet en sluyt: Godt ghebiedt ende wil datmen sijn gheboden volcomentlijck sal onderhouden, ende is almachtigh omme te doen al wat hy wil: Ergo de herboorene moghense volcomentlijck onderhouden: Want het selve hadt ghy moghen infereren van allen menschen tot de welcke de gheboden Gods, sijn wille ende macht haer strecken, soo wel als tot den herboorenen, dat namelijck alle menschen, de onherborenen so wel als de herboorenen, de Wet Godts volcomentlijck moghen onderhouden. Soo moet dan dat Woordt, de wille Godts, met onderscheyt verstaen worden: Want de wille Godts, waer mede hy Hemel ende Aerde regheert, ende ordineert watter sal gheschieden, wordt altijts volbracht, ende can van niemandt verhindert worden, ghelijck de spreucken bewijsen die ghy aengetogen hebt

[fol. cccclv]

uyt den hondert xiij. ende hondert xxiiij.psal. met ander plaetsen meer: Maer niet sijnen wille die hy den Mensche heeft gheopenbaert ende te kennen ghegheven in sijn Wet, waer af de Schriftuere ghetuyght dat de selve van den meesten hoop der menschen na-ghelaten ende overtreden wordt.

Daeromme ghelyck niet en volght, om dat het Gods wille is, dat alle menschen sijn geboden sullen doen, datse daeromme alle de selve moghen volbrenghen, also volght oock geensins uyt den wille Godts dat de herboorene volcomentlijck in alles den selven doen.

Dat ick soude gepooght hebben de woorden Christi: Ghy sult den Heere uwen Godt liefhebben van gantscher herten, &c. alsoo te beduyden, als of die beteeckenden uyt oprechter ende ongheveynsder herten, ghedraegh ick my tot het Prothocol, 'twelck uytwijsen sal, dat ick gheseyt hebbe, de woorden van gantscher herten ende zielen in sommighe passagien der Schrifturen voor ongheveynst ende oprecht ghenomen te sijn, maer niet datse in dit gebodt niet hooghers beteeckenen en souden in't welcke wel expresselijck byghevoeght sijn dese woorden, van alle uwe krachten, met de welcke, als oock met de voorgaende ghesamentlijck verstaen wort de alder opperste affectie ende Liefde in ghedachten, woorden, ende wercken, gelijckse in de eerste scheppinghe gheweest is.

Aengaende de passagie Moysi, Deut.30.11. Het ghebodt dat ick u huyden bevele, en is niet boven u noch verder gheleghen, &c. Daer op segghen wy de meeninghe Moysis aldaer niet te sijn, dat de VVet niet en is boven het vermoghen eens mensche, want sulcx soude strijden teghen 'tghene Petrus seydt, Aetorum 25. Vers.10. VVat versoect ghy dan nu Godt, omme den Discipulen een Iock op den hals te legghen, 't welck wy noch onse Vaderen niet hebben connen draghen? Oock Moyses inden originalen Texte geallegeert Deut.30. ende eenighe so Duytsche, als Latijnsche Translatie niet en verstaet, het en is niet boven u, maer ten is u niet verborghen, ofte verde van u: Want Moyses ten eersten prijst aldaer de Previlegien des Vocks Israels, van welcke David spreeckt inden Cxlvij.psalm, vers.19. Hy doet Iacob condt sijn woordt. Israel sijne wijsen ende rechten, so en doet hy gheen Heydenen. Te kennen ghevende, dat hem den wille Gods famierlijcken gheopenbaert was. Ten anderen, om het volck te vertroosten, wijst hy aen, waer zy haelen sullen de verlichtinghe des voorsz. Iocks, ende de gherustheyt der Conscientien die de Wet mede brenghen soude, indiense volcomentlijck onderhouden waere, namelijck het Woordt des Evangelij. Gelijck Paulus selve uytleyt totten Romeynen in't thiende Capittel vers.8. segghende: Dit is het Woordt des Gheloofs, dat wy Predicken.

Voorts beroerende de andere plaetsen Moysis uyt het derthiende Capittel des selven Boecx, daer hy seyt: Ghy sult des Propheten ofte droomers woorden niet hooren, want uwe Heere Godt versoeckt u, op dat het openbaer werde, of ghy hem lief hebt in alle uwe herten, ende in alle uwe zielen, is kennelijck uyt vele andere plaetsen der schrifture inden Artijckel xlij. eensdeels aenghetoghen, dat dese maniere van spreken, in alle sijne herten ende alle sijne zielen, hier niet anders beteeckent, als met een oprechte ende ongheveynsde Affectie, want immers Moyses niet segghen wil, dattet een teecken is van volmaecktheyt in yemandt, als hy hem niet en laet verleyden tot vreemde Goden, maer alleen dat hy met een oprechte Liefde den Heere aenhanght ende hem alleene dient, sonder met Afgoden te hoereeren.

Dese uytlegginghe blijckt waerachtigh te wesen uyt den Exempel Ezechie, de welcke in sijn ghebedt gheseyt hebbende, dat hy voor den Heere ghewandelt hadde met een volcomen herte, daer na in sijnen Lofsanck bekent dat Godt al sijn zonden achter sijnen rugghe gheworpen hadde, Esaias 38. Vers.3. ende 17. Want hoewel hy van gantscher herten de Afgoderye uytgheroept, ende den Godtsdienst opgherecht hadde, volghens alleen den Heere, so heeft hy nochtans daer en tusschen zonde in hem ghehadt, want anders so hadden oock alle de schult-offeren, brandt-offeren, ende versoeninghen, die de Israeliten alle in't ghemeene ende in 't particuliere doen moesten, te vergheefs gheweest allen den genen die den valschen Propheten niet aen en hinghen, indien sulckx een seker teycken gheweest ware van volmaeckte Liefde ende volcomen onderhoudinghe der gheboden Gods want dit volmaeckt is ende gheen schuldt en heeft, en behoeft gheen sulcken Offerhanden ende Schuldt-bekentenisse te doen, die de Wet, so wel een yeder bysonder, als allen in't ghemeen beval, ende dat op pene uyt den Volcke Godts uyt-gheroept te worden: Waer uyt ghenoegh werdt bewesen, datse alle Zondaeren ende Overtreders der Wet Godts waeren, hoewel zy nochtans den valschen Propheten niet en volghden.

Men mach lesen Levit.16. Vers.29. ende Numer.29. Vers.7.

Nu comen wy tot die spreucken Ezechielis by u verhaelt, gheschreven in het elfde Capittel Vers.19. ende 20. luydende aldus: Ick sal heurluyder een hert gheven, ende eenen nieuwen Gheest sal ick in haer ingheweyt gheven, &c. op dat zy in mijn gheboden wandelen, ende mijne rechten bewaren, &c.

Tot antwoordt segghen wy claerlijck te lijcken uyt het gevolgh des gheheelenterts, aldaer de meeninghe des Heeren niet anders te sijn, dan alsoo 't volck te vooren van heure Afgoderyen ende grouwelen, terwijlen zy in het Landt noch waren, niet hadden bekeert gheweest, dat nu het Castyement der ghevanckenisse ontfanghen hebbende, ghebetert souden werden, ende in haer Landt wederghebracht sijnde, haer tot den dienst des eenighen waren Godts begheven souden, waer toe hen Godt belooft een eenigh herte ende eenen Nieuwen Gheest.

Maer ghelijckerwijs uyt de Historien blijckt, dat zy in het Landt weder ghekeert sijnde, den rechten Godtsdienst hebben opgherecht ende ghevolght, also blijckt oock ghenoeghsaem, datse noch vele ghebreken ende swackheden hebben gehadt, gelijckmen oock claerlijck zien mach by desen Propheet, dat inden gheboden Godts wandelen, ende sijn Rechten doen, niet ghestelt en wordt

[fol. cccclir]

teghen onvolmaeckt sijn, maer teghen het wandelen na de erghernissen ende grouwelen harer voorgaender Afgoderyen, in de welcke zy wandelen voor de ghevanckenisse, maer daer na int ghemeen sulcx niet meer ghedaen en hebben, als het blijckt dat sy heur met aller macht teghen den Afgoden, dienaers gestelt ende omme des rechten Godtsdienstes wille groot vervolgh gheleden hebben, hoewel sommight particuliere heur met Afgoderye hebben besmet, de welcke Godt hier dreyght te straffen.

Aldus besluyt dese passagie gantsch niet, dat het Volck een belofte van volcomentheyt ghedaen soude sijn: Ofte indien heur (ghelijck ghy seght) sulcken een toesegginghe ghedaen is, so moet uyt dit u verstant volghen, 'tgene ghy ons pooght te onrecht op te leggen, namelijck, dat Godt of niet Almachtigh, oft niet eenvoudigh ende ghetrouwe in sijne beloften is, want 't is openbaer dat het volck Israels na de wederkomste niet gheheel volmaect en is gheweest, maer noch veel ghebreken in hen heeft ghehadt, 't welck een yegelijc weet die de Historien Esdre, Nehemie, ende de boecken der drie laetste Propheten Agget, Zacharie, ende Malachie ghelesen heeft: gelijck het oock kennelijck is, dat zy alle ghehouden sijn gheweest, volghende de Wet hier boven genoteert, Levit.16. en 23. ende Num.29. Vers.7. dat so wel de hooge Priester, als 'tghemeen volck den thienden dagh der sevender Maendt haer selve verootmoedight, ende castijdende Offerhande voor haere zonden moesten doen, 'twelck na de weder-brenginghe des volcx uyt der ghevanghenisse niet noodigh en hadde gheweest, indien dese beloften, na uwe opinie van geheele volmaecktheyt te verstaen ware.

Voorts seght ghy, datmen leest in het derde Capittel, 2.Thes. vers.3. De Heere is getrouwe, die sal u bevestigen ende voor't quade behoeden, waer uyt ghy besluyt, nadien alle wat zonde is, quaet is, ende Godt den sijnen belooft van al dat quaet is te behoeden, dat daeromme het maghelijck is, dat de herbooren Mensche hier mach leven sonder zonde, want de belover is ghetrou, ende daer by Almachtigh.

Hier op antwoorden wy, dat het woordt Quade, ofte Boose, hier ende in seer vele andere plaetsen, eygentlijck den Satan, als den Autheur alder boosheyt, beteyckent, Eph.6. Vers.16. 1.Ioh.5. Vers.18. Ende alsoo is den sin Pauli, dat Godt de Christenen vanden Satan niet en sal laten overwinnen: Doch al ist dat wy daer by verstaen willen het Zondelijcke quaedt, so en besluyt nochtans sulcx teghens ons niet, dat Hod de herborene hier in dit leven volcomen wilt maecken: Want ghelijck Godt den herbooren wel bewaert voor den Satan, al ist dat den Satan noch rontomme haer gaet, soeckende haer te verslinden, en zy tegen hem so te strijden hebben, datse nochtans wel, als Paulus, met vuysten geslaghen worden, alsoo bewaert Godt oock wel den sijnen voor de zonde, in haren vleesche zijnde, datse over haer gheen heerschappe en voert, Rom.6. vers.14. Maer daeromme ist niet gheseyt, datse gheheel volmaeckt sijn.

Christus seydt van sijnen Apostelen Iohan.17. vers.12. dat hyse bewaert hadde die hem den Vader hadde ghegheven, ende dat niemant van hen verlooren was, dan de zone der verderffenisse, nochtans heeft hyse niet van allen zonden bevrijt: ghelijck oock wanneer hy begheert datse de Vader beware van 'quaet, niet te verstaen is, datse gheheel souden volmaeckt, ende in dit leven sonder zonde sijn, met den welcke het blijckt datse daer na noch behanghen gheweest sin, so ist dan dat ghy wel ghearbeyt, maer niet vermoghen hebt, te bewijsen uyt dese voogaende Schriften, dat de gheloovighen ofte herbooren hier sonder zonde sijn moghen, ten ware dat ghy by 'twoort Moghen yet anders verstaen wildet, waer van hier gheen questie en is.

D.V. Coornherts, Adrianus Saravia. A. Geniets. I. Wolff subnignavit Notaris G.I. Rijswijck Notaris subsignavit.