Disputatie over den catechismus van Heydelbergh, openbaerlijck voor den volcke gehouden op't Hof van 'sGraven-Haghe in Hollandt, anno 1583

[fol. ccccxlixr]

In Haerlem den thienden Novemb. 1583.

V schrijven Vrundt is my gheworden. Inden Haghe ist sommerlijck aldus ghevallen: Opten vijf ende sessentwintighsten Octobris is binnen besloten Camere by Commissarissen van weghen den Prince van Orangien, ende Staten van Hollandt, namentlijck den gheheelen Hooghen Raet in Hollant, eenige uyten Rade Provinciael van Hollandt, ende die gesanten van Dordrecht, Haerlem, Feldt, Leyden, Amstelredam, ende niet der Goude (want die zijn onpartijdigh in mijnen oogen) Alckmaer ende Enchuysen begonnen te handelen vande aenstaende Disputatie. Ick begeerde dat die opentlijck voor elck soude gheschieden, ende datmen my telcken soude leveren acte autentijck van elcke handelinge, ooc datmens trouwelijc soude doen drucken. Hier wilden die Gecommitteerden gheensins aen. Ick wilde niet sonder sulcx inde handelinge treden. Dit liep by na twee daghen aen, 'tvolck verwonderde sich hier in. Ten laetsten is toeghelaten die handelinghe in't openbaer, maer niet het drucken, ten waer't den Prince ende Staten goet dochte, ende werdt my ghegunt een Notarium te hebben, welckx Protocol gheteeckent zijnde ick telcken met my soude draghen, maer moest eedt doen van't selve door den druc noch anders gemeen te maken, ooc dat icx niet dan seker kleyn getal van persoonen en sal moghen laten lesen. Dit was my hardt, maer harder den begonnen handel daerom te laten. Alsoo ging ickx aen den 27. Octobris. Donderdaeghs began den handel. De Predixant Saravia tot Leyden soude inde penne spreken ende ick, maer Arent ende Reynier Delssche Predicanten souden zijn gevoeghden zijn, moghende alles aenteeckenen ende Saravia helpen ingheven ende bedencken. My waren oock twee assistenten toe ghelaten, maer by gebrec van die te hebben, sprack ick alleen. Die Predicanten hadden groote menichte andere Predicanten by sich inden Haghe, die veel al achter Saravia saten ende hem hielpen ingheven (hy behoefdet oock) niet bedecktelijc. In't beginne hielt of wende Saravia voor dat sulcke vraghe in haer Catechismo niet en stont: Dit sluypgadt hem benomen zijnde, seyde hy, dat ick op de vijfde vraghe des Catechismi sulcke niet en behoorde gheseydt te hebben, maer opte 114. vrage. Dit was oock licht gheantwoort. Daer na quamen wy op't eerste articule in mijn proeve des Catechismi, beginnende: Daer is onderscheyt, etc. Dese bewijs-reden met alle zijne deelen, als Major Minor ende oock die Conclusie self, bekende Saravia warachtigh te wesen, te weten: Dat het ghebodt Christi (so dat inde eerste vrage vande Catechismo staet) niet onmoghelijck, niet swaer, maer oock licht is om volbrenghen. Als ick hem nu prees dat hy de waerheyt plaetse gaf ende wel verstont dat dese eene sake toegelaten zijnde, de gantsche Catechismus vol dolinge blijct, so wierp hy daer by een uytsluyp, in mijnen oordeele grof ende bot, te weten dese: De herboorne (hier af spraken wy) mach dese geboden Christi lichtelijck volbrengen, maer hy machse niet volcomelijck volbrengen. Als ick nu seyde sulckx in sich self strijdigh te syn een selve werck lichtelijck, maer niet volkomelijck te moghen volbrenghen, want ghebreeckt daer yet aen so en gheschiet het niet, etc. soo liep dese uytsluyp eenighe daghen, tot dat sy selve daer af vielen op't tweede articule van mijn proeve, als wel siende (soo ick moet ghelooven) dat sy dit niet souden connen uytvoeren. Ten laetsten is gheordonneert, dat Saravia met Schrifture dat voorsz. mijn eerste articulen mijn Proeve (by hem nu al inden grondt volkomelijc toeghelaten) soude wederlegghen. Dat bestont hy opten laetsten Octobris Maendaegs met vele texten (coopmanschap over hoop) int langhe. Ick hoorde gheduldigh ende seyde, als hy uyt hadde, dat by hem niet een text onder alle die ghesproken, en was ter saecken dienende. Want daer niet een onder en was houdende onmoghelijck te zijn dat een herbooren mensche de Wet Godes vande Liefde soude houden, 'twelc nu onse questie ware, te weten, oft magh zijn, ende niet oft in yemanden gheschiedt ware. Nu en arbeyde hy met alle zijn texten niet, dan dat hy Chamiserende gaerne aller Heylighen Voorvaderen schamelheyt ontdecken ende allen vrint den Godes sondigh ende sondaren poochde te maken, emde in sich self dochten noch die argumenten niet, als wesende van deser aerdt: Abraham heeft gheloghen van Sara, of haer doen lieghen ende ghesondight, ergo bleef hy noch een sondaer of loghenaer, als hy soo grooten gheloove hadde, dat hy bereyt was zijn eenighen Sone, in wien de beloften stonden, te dooden. Soo mede Petrus voor den Pincxterdagh verloochende Christum: ergo oock een sondaer na 'tontfangen des H. Geests, etc. somma ic seyde, dat wy nu noch eerst daer op waren (so gheseyt is) of yemant herbooren zijnde, dese gheboden Christi van der Liefden volkomelijck magh houden, ende niet oft in yemanden gheschiet is of gheschiedt: daer komende souden wy noch handelen moeten, of yemant ter werelt van joncx op leeft sonder sondigen: of niemant dat ghebodt Christi en magh volbrenghen, daer hy seyt tot het Vrouken, gaet ende sondight niet meer: te weten, dat sy voorts aflaet van sondighen. Hier liep weder veel tusschen. Ten laetsten werdt gheordonneert dat ick teffens al soude segghen dat ick wilde, tot bewijs van mijn eerste articule in mijn proeve, soo moest ick bewijsen 'tgheen zijn selfs bewijs by sich heeft, ende noch int minste niet en was wederleydt. Dit dede ick ten versoecke van Saravia self, ende ten bevele van de Commissarissen.

Daer bewees ick eerst de Almogentheydt Godes. Voorts den wille Godes van sulc herboornen onderhouden zijnre gheboden. Ende dit uyten Geboden ende beloften Godes, oock uyt de oorsaken van Christi menswerdinghe ende uyt de verkiesinghe der gheloovigen.

[fol. ccccxlixv]

Dit sprack ick in de penne met sijnen behoeften ende slot-redenen. 't Volck aenhoorde stillekens. Saravia mijn partye werde t'onvreden, viel in mijn reden, belcaeghde my van lanckheydt ende veelheydt van Texten, oock dat ick eenighe Texten daer hadde ghebruyckt, die ick al in mijn Boecxken vande Onderdanigheyt Godes in druck hadde uytghegheven. Wie loochent de Almogentheyt Godes? (sprack hy) Wie lochent de waerheyt Godes riep hy? Wy bekennen die, wat noodt was het alle dese Texten hier te stellen, &c. T'onrecht beklaeghdy my, seyde ick, van lanckheyt, die self begheert hebt, oock hebbent de Commisarisen gheordonneert, dat ick al 'tgheen ick wilde soude aen een spreken, ick was daer teghen, segghende: dat de Disputatie veranderen soude in een Predicatie, men wildes doe niet hooren, ick doe dat ghy begheerde. Ende dat de Commissarissen ordonneerden, mach ick daer aen misdoen? Belangende de veelheyt van de Texten, de uwen hebben gheklapt, dat ghy veel Schriftuyrs voortbracht, ende ick maer vernuft (dit is onwaerachtigh) nu brenghe ick Schrift voort, ende noch nerghens nae dat ick vermach. Ende wacht van u mijn partye gheen Wet, hoe veele Texten ick sal ghebruycken, oock niet dat ick eenighe Texten in druck by my ghebruyckt, ende hier niet soude moghen gebruycken: Somma Commissarisen hielden sprake, ick wachte verbodt: Maer men liet my dien marghen, te weten den derden November, voort spreecken. De Predicanten met Saravia begheerden tijdt om al mijn segghen te beantwoorden. Ick seyde neemt die. De Commissarisen vraeghden henlieden hoe langh zy tijdt wilden hebben, dat wisten zy noch niet seyden zy. Ende hier weder verhalende dat ick henlieden ongelijck hadde gedaen, met mijn bewijsinghen van de Almoghentheydt ende Waerheydt Godes, rechts of zy sulcx loochenden, seyde ick neen, dat ick recht ghehandelt hadde, ende dat zy alsulcx moeten loochenen of bekennen dat het mach gheschieden, 't gheen blijckt de wille te wesen van den Almoghenden ende waerachtighen Gode, &c. Als ick nu 's middaghs quam t'huys, te weten in mijn Logijs totten Raedtsheere Brederode mijnen Neve om te eeten, so quam een Man te paerde om my, van mijn Huysvrouwe gesonden, die my noch eens voor haer doodt begheerde te spreken, ende dat zy lagh in doodts noode: Also werde ick ghedronghen verlof te soecken, in poste t'huys te reysen, ende mijnen partyen tijdt van beraet ghenoegh te geven. Nu leyt mijn Wijf noch ende sterft, als de Heere haer ghehaelt sal hebben, dencke ick weder inden Haghe te trecken, daermen dan de Ghecommitteerden weder sal beschrijven om metten begonnen handel voort t varen, so daer gheen stock int Wiel en comt. Hoe't is, de Heere heeft my daer te purge (soo't schijnt) willen stellen, ende den Volcke doen zien ende hooren, dat ick niet en ben sulcken rasenden hondt ende Godtloosen Mensch, als my de ghedeformeerde in ghedeformeert hebben met achterclap by den Volcke, dat veel al een afkeer neemt van sulcke Luyden. Mijn Neeltgen ontbiedt u Lieden hier den laetsten adieu, u groetende Vrienden, oock mede Ick.

Eersame seer voorsienieghe discrete Heere,

Also wy goedt ende raedtsaem gevonden hebben, dat de Disputatie ofte t'samensprekinge tusschen V.L. ende Adrianus Saravia alhier inden Haghe begonnen, ghevordert moghte worden tot vernoeghen ende contentement van een yeghelijck. So is ons ernstelijck begheeren, ende niettemin u ordonneren by desen, u te vinden alhier inden Haghe op den xxvij. deser Maendt Novembris 's avondts inde Herberge, omme 's anderdaeghs inde voorsz. Disputatie ofte t'samensprekinghe voorts geprocedeert te worden na behooren, sonder des te blijven in ghebreke, also wy alle de Ghecommitteerde tot dien sijne mede beschreven hebben. Hier mede

Eersame seer Voorsienighe Discrete Heere, onse Heere Godt zy met u.

Gheschreven in den Haghe den xv. Novembris 1583.

Ter ordonnantie van die vanden Hoogen Rade in Hollandt. By my

I. Waghewyns.

Ende was het Opschrift

Eersamen seer voorsienigen discreten D.V. Coornhert. Tot Haerlem.