Disputatie over den catechismus van Heydelbergh, openbaerlijck voor den volcke gehouden op't Hof van 'sGraven-Haghe in Hollandt, anno 1583
(1631)–D.V. Coornhert–
Auteursrechtvrij
[Folio ccccxxxiiir]
| |
In Haerlem den 14. Februarij 1583.EErsame Uoorsienighe ende Ionstighe Heere, U.E. schrijven van gister is my behandet. De partye diemen my heeft ghestelt of noch sal willen stellen, is my aen-ghenaem, maer niet de conditie datmen noch eerst soude soecken na propositien, die ick soude voor-stellen. Want de Catechismus stelt die twee, die in mijn Proeve by my werden aenghevochten, te weten:
j.Dat onmoghelyck is 't ghebodt van de Liefde tot Code ende den Naesten volcomelyck te houden.Ende: ij.Dat wy alle gheneyght sijn van naturen om Gode ende den Naesten te haten.
Sijn dat beyde gheen propositien van de Leeraren uwer Gemeynten? Die behooren zy te verantwoorden, so zyse voor recht houden, maer ick te wederspreken, so ick die voor onrecht houde. Ick houde die voor onrecht, ende doe nu int wederspreken van dien 'tgene een Christen schuldigh is te doen. Weygeren zy int verantwoorden van hare Leere 'tgene zy notoirlijck schuldigh sijn te doen: Wie sal dat moghen prijsen? Wat sal't anders schijnen dan dat zy geen middel ziende om de voorsz. hare Leere te verantwoorden, met sulcke uyt vluchten verhopen te ontgaen hare schuldige verantwoordinghe? U. E. selve can dit licht mercken. Elck behoort sijn segghen te bewijsen. Niet te min, wat hier af, te weten de modo conferendi behoorlijc sal bevonden worden, salmen my daer op volhoort sijnde, bereyt ende willigh daer toe vinden, die met herten gaerne zie, dat de H.H. Staten den rechten wegh nu hou[d]en, daerinne, datmen de Leere met waerheyt, ende niet met macht voor wil staen, dits loflijck ende Christelijc, waer inne het volherden henluyder E. E. ende u E. salige gesontheyt wert gewenscht, van, die u E. antwoorde hier op is verwachtende.
V.E. dienst-schuldighe D.V. Coorhert. | |
Eersame DiscreteALso de Staten van Hollandt hebben besloten ende gheordonneert met alle goede Christelijcke ordre te doen voorsien teghens alle onverstandt ende oneenigheyt die inde Religie ende Kercke Gods soude mogen rijsen, sonderlinghe deur 'tghene dat van uwer E. als noch eens op sijne voornemen, grondt ende meeninghe dies aengaende wort ghehoort, met alsulcke verantwoordinghe, ende onderrechtighe, als tot voorstandt ende onderhoudt van Godes Leere, inde ware Religie, ende tot dienste vanden Lande bevonden sal worden te behooren: So hebben wy uwer E. daer af in tijdts wel willen verwittighen, ten eynde uwer E. daer op verdacht mach sijn, omme teghens den tijt dat uwer E. sal verschreven worden, ghedurende d'aenstaende vergaderinge vande Staten voornoemt, te compareren voor den ghenen, ende ter plaetse daer ende sulcx alsdan sal worden gheordonneert. Hier mede Eersame discrete, Onse Heere Godt zy met uwer E. Geschreven inden Hage den 30. Augusti, Anno 1583. Ter Ordonnantie van de Gecommitteerde Raden van sijne Excell. ende der Staten van Hollandt. By my C. de Rechtere. 1583. Ende was het Opschrift Eersamen discreten Dirck Volckertsz. Coornhert. | |
EDele, Wijse, Uoorsienighe, ende Uermoghende Heeren, Het schrijven door uwer E.E. Ordonnantie van den. 30 Augusti lestleden my behandet sijnde, met verwittinghe, dat ick erghens voor yemanden te verschijnen verschreven soude worden, ghedurende d'aen-staende Uergaderinghe, hebbe ick volghens 'tselve teghen mijn voorgaende toesegghen van tot Enckhuysen te reysen, om te helpen nederlegghen (by Godes hulpe) een aen[w]assende onminne tusschen Echte man ende wijf, daer op verwacht te Haerlem tot huyden toe, het u E.E. sal gelieven sulcx te doen doene. Maer want ick niet en mach weten wanneer die beschrijvinghe sal vallen, ende de Huysvrouwe binnen vyf of ses dagen her-waerts anderwerven van Enckhuysen hier tot Haerlem ghekomen is, my om Godes wille bidden, dat ick doch met haer wilde reysen tot Enckhuysen, soo haer saken gheen langher vertreck en moghten lijden, sonder te gheraken in een openbare arghernisse ende verderf van henluyder huyse, hadde ick haer belooft, soo ick niet beschreven en werde voor Saterdaeghe naest-komende, ende het mijnre Huysvrouwen kranckheydt eenighsins moghte lijden, haer Saterdagh voorsz. tot Enckhuysen te volghen. Behalven alle 'twelck de voorsz. persoone door der saken nootwendigheyt my van nieuws heeft ernst-lijck ghebeden by brieven, om daer doch te komen. Daerom, ende om dat mijnder | |
[Folio ccccxxxiiiv]
| |
Huysvrouwen krancheyt nu wat lijdelijcker is dan te vooren, ben ick in voornemen, volghens mijne voorsz. beloften, en Saterdage naestcomende smorghens te reysen na Enckhuysen, omme daer een dagh of twee ten langsten te blijven, voort stracx weder te komen tot Haerlem, ende dan te verschijnen, ten beschrijven van uwer E. E. ten waer dan sake dat der selver schrijven Saterdach smorghens voor mijn vertreck, my hier behandight worden, ende sulckx voor quam. In welcken ghevalle ick niet tot Enckhuysen, maer daer't u E.E. sal ghelieven, alsdan wil reysen. Dit heb ick niet moghen verberghen u
Edele, Wijse, Uoorsienighe, ende achtbare Heeren, de selve bevelende in des alderhooghstens, ende in uwer E.E. schut ende scherm Der selver uwer Edelheyden Dienstwillige ende onderdanighe
D.V. Coornhert.
Den 15. September 1583.
Ende was het Opschrift Aen den H.H. Staten. | |
Eersame seer voorsienighe Discrete,NAdien by ons op huyden resolutie is ghenomen, aengaende de saken vermeldt in onse voorgaende schrijvens vanden 30. der voorleder Maent, ende wy daer na uwer E. schrijvens van den 15. deser Maendt hebben ontfangen, ende ghevisitert, hebben wy uwer E. by desen wel willen verwittighen, dat op Woensdagh toekomende den 21. deser maent de Commissarisen by ons, soo buyten steden als den Hooghen ende Provincialen Raden van Hollandt gheordonneert, alhier inden Haghe verschijnen sullen, omme op's anderen Daeghs te compareren ter bequaemer plaetse alhier ghedestineert, daer voren de Predicanten ende uwer E. ghehoort sullen werden, so wel inde verantwoordinghe als goede onderrechtinghe, op 'tgunt Christelijcke aldaer sal worden voorgehouden, ende met goede ordre ghehandeldt ende aengheteyckent als na behooren. Sal daeromme uwer E. niet nalaten ten voorsz. xxj. daghe alhier mede te verschijnen, ende op 's anderen daeghs voor de voorsz. Commissarisen metten voor-schreven Predicanten te compareren, ten eynde met een Christelijck gemoet de voorsz. sake aengevanghen ende voleyndt mach worden ter Eere Godes, ende sulckx noodigh sal sijn tot ruste ende eenicheydt, mitsgaders tot conservatie vande authoriteyt, ende Overig-heyt deser Landen. Hier mede Eersame seer voorsienighe Discrete, onse Heere Godt zy met uwer E. Gheschreven inden Haghe den 16. Septembris Anno 1583.
Ter Ordonnantie vande Staten van Hollandt.
By my C. de Rechtere. 1583.
Ende was het Opschrift
Eersamen seer voorsienighen discreten Dirck Volckertsz. Coornhert, wonende tot haerlem. | |
Monsieur Coornhart,
ICk heb achtervolgende uwer E. schrijvens uwe Brieven aen mijnen Heeren den Staten vertoont, die daer op hadden gheordonneert uwer E. te doen schrijven achtervolghende 't inhoudt van de Brieven neffens desen gaende. Ende so verre uwer E. my van doene sal hebben, in't gunt tot vorderinghe van der sake, daer inne gheroert sal moghen dienen, sal niet laten my daer toe dienstelijck te laten ghebruycken als nae be-hooren.
Hier mede Monsieur Coornhert, Onse Heere Godt zy met u. Geschreven inden Hage den 16. Septembris Anno 1583.
Al uwe
C. de Rechtere.
Ende was het Opschrift
Aen Dirck Volckertsz. Coornhert tot Haerlem. | |
[Folio ccccxxxivr]
| |
Denck-Schrift.1. DEn Commissarisen te hooren uytspreken. 2. Voor't eerst te versoecken, dat alle de woorden, soo wel der commissarisen als Coornherts, trouwelijck opgheschreven worden, ende dat my van elcken handelinghe telckens voort beginnen van een nieuwe, ghelevert worde Copye autentijc buyten mijne kosten. 3. Weyghert men my ditte, te weygheren antwoorde als nu al tot Leyden versocht hebbende wat sulcx is. 4. Laetment my toe, te begheeren lesinghe, ende voorts Copye autentijck vander Collissarisen Commissie, of by weygheringhe te swijghen ende wech te gaen. 5. Bewillighen zy't, soo sal die Commissie ende al dit voornemen strecken, omme my teghen den Predicanten te hooren alleenlijck tot naerder kennisse van saecken, sonder dat-mer af sal oordeelen: of het sal strecken tot beyde. 6. Ist om hooren ende verstaen sonder oor-deelen, ben bereydt midts dat het inde penne gheschiede met toesegginghe van tecken Ar-tijckele, twee of drie uren voor d'aenstaende Uergaderinghe over te leveren. 7. Maer soude 'thooren dienen, om daer uyt voorts te oordeelen, moet gevraeght werden wie de Rechters sullen sijn. 8. Seydtmen sijnder Excell. met desselvens Raden, of de Heeren Staten, of eenighe der-selver Commissarisen, soo moet ghevraeght sijn, of zyluyden sich houden voor so verstandigh inde H. Schrift, dat zyluyden sonder van beyden partyen eendrachtelijck daer toe versocht sijnde, sich self wel souden willen stellen tot Rechters in Religins saken. 9. Werter gheseyt ja, neen daer toe te seggen, als die de waerheyts, niet Aernts of Dirckx sake, geensins henluyder oordeel en mach betrouwen. 10. Te minder noch, overmits zyluyden meest al self sijnde vande Religie die berispt wert, een ghepreoccupeert oordeel hebben, ende self mijne partyen sijn. Mach oock yemandt met recht begeeren Rechter in sijn eygen saecke te wesen? De Gereformeerden en wilden Anno Lxj. tot Poyssy den Catholijcken niet tot Rechters lijden. C.fo.241.
Immers dat de Delfsche Predicanten in open-baren druce den H. Staten self verclaren partyen te wesen op heur zyde, als die zy seggen met Eede verbonden te sijn gheen ander dan haer Religie hier te Lande toe te laten. Ende of dat noch al niet en waer, so leert Beza naectelyck dat d'overheyt sich niet en behoort te onderwinden te oordeelen, of een leere ketterye is dan niet, aenghesien de kennisse van dien toebehoort de Kercke, ende niet den Princen, die wilmen wel tot Executeurs, maer niet tot Rechters misbruycken.
Dat mach ick dan oock henluyden so weynigh toelaten, als zy't in Uranckrijck den Catholijcken, ende de Protestanten den Paus tot Trenten, wilden toelaten. Sy hooren niet meer rechts over my dan ick over hen-luyden te hebben. 12. Maer ben te vreden datmen over weder-zijden, zyluyden ende ick, elck drie of vier mannen kiese, die Godt-verstandigh ende onpartydigh sijn (indien men die can vinden als te beduchten staet Neen) om Rechters hier inne te wesen, soo zy't dan willen aennemen. 13. Canmen sulcke onpartydighe Luyden niet bekomen of wilmen daer niet aen, dat-men dan neme de selve Rechters, die in Duytslandt van Luthers, in Switserlandt van Swingels, ende in Uranckrijck, oock in den Nederlanden van de Calviniaensche leere het oordeel hebben ghegheven, namentlijc het volck, dient oock meest aengaet, ende na't lesen van der Catholijcken, oock vande Luthersche, Swingelsche, ende Calviniaensche Schriften gheoordeelt hebben ghehadt elck int sijne. 14. Ende datmen te dien eynde alle de handelinghen ordentlijck van 't beginne ten eynde toe, sonder eenigh byvoeghsele getrouwelijck doe drucken, tot mijnre beschaemtheyt, soo ick dole: of tot des volcx waerschouwinghe, so dese aenghevochten Leere niet oprecht en wert bevonden.
Siet heur Remonst. aen de Staten 6. aenden c. daer zy't schriftelyc handelen nut achten, daer hebben sy self het insien dat het weygeringhe vande antwoorde (die zy schriftelyck willen doen) gheduydet soude worden, als of zy haer Leere niet en wisten te verantwoorden. Ergo oock ick voor my sulcx te besorghen. 7.a. 15. Men heft ooc niet te meynen, dat ick my anderwerven (als tot Leyden geschiede) sal laten voorschrijven wetten, in wat stucken ick die leere sal aenvechten, want sulcx gheen vrye, maer een ghemuylbande Disputatie, ja een Inquisistie soude wesen. 16. Maer dencke te blijven by mijn aenvechtinghe van de Nederlandtsche Catechis-mo (in mijnen oordeele) een verderflijck Fenijn voor de Ionckheyt, jae oock voor de mannen in den Nederlanden. 17. Ende en sullen gheene andere bewijsingen treffen of ghelden, dan alleen die ghenomen sullen wesen uyt de Canonijcke Bybelsche Schriften. 18. Sonder dat verboden sal sijn inne te voe-ren der ouden Uaderen, of der nieuwe Scribenten Schriften, tot eenighe andere finen. 19. Sy doent jeghen den Dooperen tot Heydelbergh ende Embden, ende waerom niet jeghen den Catholijcken. | |
[Folio ccccxxxivv]
| |
20. Ben oock wel te vreden alleen te spreecken teghen een twee, vier, of meer Predicanten, mach oock lijden dat elck van mijnen Heeren Commissarisen spreken wanneer ende sulckx henluyder sal ghelieven, mits dat elcx woorden onder sijnen name aengheteeckent worden. 21. Maer soo yemant van beyden zyden swarigheyt bevindt, om metter daedt op't voor-stel te antwoorden, dat hy daer af hebbende, Extract, tijt sal mogen nemen, omme 'sanderen daeghs, ende niet langher, rijpelijck, ende oprechtelijck sulcx te beantwoorden. 22. Ende dat inden Haghe self alle daghe des namiddaegs opentlijck ten aenhooren van de Heeren Staten, Raden, Advocaten, ende allen Luyden dient sal gelieven daer te comen. 23. Maer souden de Ghereformeerden heur sake den mondt van een mensche niet derren betrouwen: So moght men op elck strijdigh artijckel schrijven (so men doet in civile processen, in saken van minder ghewichte sijnde) ende d'een dagh om d'ander van Schriftue-ren by partyen ghetekent, wisselen. 24. So moghten sy daer toe ghebruycken soo vele ende sulcke gheleerde Mannen alst hen soude goet duncken. 't Welck so gheschiedende oock vele rijper omsichtigheyt, dan by mo[n]de ghehandelt, ende voorts in druck ghegheven moght worden. | |
EDele, Eersame, Voorsienighe, Achtbaere Heeren,Voor allenbeginne verclare ick D. Volckertsz. Coornhert, als Burgher der Stede Haerlem, dat ick int minste niet in voornemen en ben te buyten te gaen mijn Burger-recht, ende die Privilegien der voorsz. Stede, met dit mijn onderdanigh verschijnen alhier inden Hage voor u mijnen E. Heeren Collissarisen, ter beschrijvinghe van sijnder Excell. ende der H. H. Staten van Hollant, also ick 'tselve doe om hooren ende zien, of ick in 'tghene my hier voor gehouden wert, ende noch sal moghen werden, sal mogen bewillighen ten dienste Godes, der Lantsaten ende des Landes, sonder quetse van mijne conscientie. In welcken ghevalle ick my hier vinde bereydt, omme te ghehoorsamen het bevelen van sijnder Excel. ende mijnen E E. H. H. Staten voorsz.. Ende ghemerckt inden Missive vande beschrijvinghe voorsz. onder andere woorden der H. H. Staten, oock bevonden worden dese: Op 't gunt Christelijcken aldaer sal werden voor-ghehouden, ende met goede ordre ghehandelt ende aenghetekent na behoo-ren: Soo versta ick daer by dese navolghende stucken, als te weten: 1. Datter sodanighen Christenlijcken gelijck-heyt sal werden ghehouden in desen voorghenomen handel, dat d'een partye gheen voordeel altoos meer en sal genieten, dan d'ander. 2. Voorts dat in dese aenstaende handelingheGa naar margenoot+ ghetrouwelijck by twee, daer toe ghereede schrijvers aengeteeckent sullen worden, alle de woorden, so wel der H. H. Commissarisen als beyder partyen, gheene uytghenomen, vanden beginne ten eynde toe, ende dit ten behoeve van elck der partyen. 3. In sulcker voegen dat voort scheyden uyt elcke handelinge, 't ghene beschreven sal sijn, gevirguleert, ende geondertekent sal worden by partyen aen wederzyden in de twee Protocollen. 4. Uan welcke twee Protocollen, partyen over wederzyden elck een met sich t'huys sal draghen, so om versekertheyts wille, als tot ververschinghe der ghedachtenissen, om by elck weder in d'eerst-volghende, bykomste ghelevert te worden, inde Uergaderinghe in handen vande Schrijvers voorsz., 'twelck oock dient tot tijt-winninghe, die anders soude moeten gaen aen't copieren ende wachten na dien. 5. Ende soo yemandt van beyde partyen sich beswaert moghte vinden omme opter daedt te beantwoorden het segghen van d'andere, dat hy sich daer op sal moghen beraden, om ter eerster bykomste sulcx sonder langer vertreck te beantwoorden. Ten eynde alles met rijper aendacht mach gheschieden. 6. Voorts naedien ick Coornhert hier Ga naar margenoot+verschijne, als beschreven sijnde by den Heeren Staten, ten versoecke, niet van my, maer van den Predicanten mijne partyen, soo zy selfs in Druck verclaren: Ende dese sake is niet mijn, maer een ghemeen sake: So versta ick dat sulcx sal gheschieden, tot kosten van den ghemeenen Lande, ende niet van my, die aen den H. H. Staten met geene weddens en ben verbonden, in welcker bescheydenheydt ick dit nochtans stelle, ofte oock aen uwer Excell.
Van alle 'tghene voorsz. staet, versoeckt met behoorlijcke reverentie, voor alle vordere handelinghe verclaringhe om sich daer na te voeghen. uwer E.E. Dienstschuldighe D. V. Coornhert. |
|