De leeuw van Vlaenderen

[p. III]

[p. 1]

[Tweede deel]

XI.

De roovrenbende staet, de hopman roept van buiten
Den dwerg die 't slot bewaert: hy doet de poort ontsluiten,
De valbrug dalen en de ruitren binnen vliên.-
Hy die van uit het woud de burcht had mogen zien
Wanneer de roovers en de buit er binnen vloden
Had zekerlyk gedacht dat een der helsche goden
Hem d'eeuwge martelplaets voor d'oogen openreet:
Men zag by 't toortslicht niets dan al wat huivren deed:
De halfverlichte maen der witbeschuimde paerden,
De blinkend helmen by de blikkerende zwaerden,
En in het midden van den yzren rooversstoet
De zwakke Jonkvrouw die ontrukt is aen haer bloed.
Dit somber tafereel dat zich op de bemoschte
En gryze muren, by een weiflend licht uitloste,
En daer by 't klettren van de ketens, het geknars
Der waepnen, het gebriesch der dravers en het warsch
Geschal der roepen en der vloeken, maer het meest
Een vrouwengil die klonk als in een naer tempeest
De scherpe schuifelwind.- Dit maekte dat de geest
Te saem door oogen en door ooren werd bevreesd.

Joh. Alf. De Laet.

In den jare 1280 had een schrikkelyke brand de oude Hal by de Markt gansch vernield. De houten toren, die dezelve bekroonde, was met alle handvesten der

[p. 2]

stad Brugge door de vlammen vergaen.⁽¹⁾ Eenige zware muren waren echter in het onderste gedeelte van het gebouw ongeschonden blyven staen; en met dezen nog eenige vertrekken die men soms tot wachthuizen gebruikte. De fransche krygsknechten hadden die verlatene kamers der oude Hal tot vergaderplaetsen verkozen, en daer was het, dat zy met slempen en tuisschen de ledige uren doorbrachten.

Eenigen tyd na het vertrek van Adolf van Nieuwland bevonden zich acht fransche soldeniers in een der diepstgelegene plaetsen dezer overblyfsels. Eene groote lamp van gebakken aerde zond hare gele stralen op de getaende aenzichten der krygers, en een kronkelende smook klom uit de vlam tegen het welfsel: op de wanden by den hevigen schyn der lamp, kon men nog eenige geschondene versierselen van romansche stichting bemerken; een Vrouwenbeeld zonder handen, en waer van het aengezicht door den tyd was misvormd, stond in eene nis op het einde des vertreks. Vier soldeniers zaten by eene zware houten tafel en speelden driftig met de teerlingen: eenige anderen stonden recht by hunne makkers en volgden de kansen met nieuwsgierigheid na. Het was zichtbaer dat deze mannen niet alleenlyk om te dobbelen daer gekomen waren; want de helm blonk op hunne hoofden, en breede degens hingen aen hunnen gordel, als of zy zich tot den kryg uitgerust hadden.

(1) 15 ougst 1280 verbrandde tot Brugge de Halle, als oock de torre dewelcke alleenlyk van hout gemaeckt was en waerin alle de stadsprivilegien berustende door de vlammen verteert wierden.
Jaerboeken van Brugge.

[p. 3]

Een der spelers stond na eenige oogenblikken van de tafel op en smeet de teerlingen met spyt van zich.

‘Ik wensch u allen naer den duivel!’ riep hy ‘ik geloof dat die oude Breton de hand niet zuiver heeft, want het zou wonder zyn dat ik niet eens in vyftig malen zou winnen. - Nu verveelt my het spel; ik schei er uit.’

‘Hy durft niet meer spelen!’ riep de winner met zegepralende scherts. ‘Wat drommel, Jehan, uwe tasch is immers niet ledig? - En vlucht gy alzoo voor den vyand!’

‘Waeg het nog eens’ sprak een ander ‘misschien verandert de kans dit mael.’

De soldenier die men Jehan noemde bleef langen tyd in twyfel of hy het lot nog eens zou beproefd hebben; eindelyk stak hy de hand tusschen zyn wapenhemd en trok een glinsterend juweel er uit. Het was een halssnoer van de fynste peerlen, en met gouden haken versierd.

‘Daer’ sprak hy ‘ik zet deze peerlen tegen hetgeen gy van my gewonnen hebt - het schoonste halssnoer dat ooit op de borst eener vlaemsche Vrouw geblonken heeft! Zoo ik dit mael nog verlies, blyft my geen hair van den buit over.’

De Breton nam het juweel in de hand en bezag het naeuwkeuriglyk.

‘Wel dit gaet er om’ riep hy - ‘In hoeveel worpen?’

‘In twee’ antwoordde Jehan ‘werp gy eerst’.

Een hoop gouden geldstukken lag op de tafel nevens het kostelyk juweel. Alle oogen vestigden zich met angstige drift op de rollende teerlingen,

[p. 4]

terwyl de harten der spelers van vrees klopten. By den eersten worp scheen het lot zich voor Jehan te verklaren, want hy wierp tien en zyn makker vyf. Terwyl hy de grootste hoop tot het herwinnen van zyn geld gevoelde, zag hy dat de Breton de teerlingen heimlyk aen den mond bracht, en dezelve aen eene zyde nat maekte. Innige gramschap en wraekzncht kleurden zyne wangen met hevig rood, nu hy bemerkte dat valsche listen de oorzaek zyns verlies waren. Hy geliet zich evenwel als of hy niets gewaer was geworden, en sprak:

‘Werp dan, wat aerzelt gy? Bevangt u de vrees?’

‘Neen, neen’ riep de Breton terwyl hy de teerlingen behendiglyk uil zyne handen liet rollen. ‘De kans kan verkeeren - ziet gy wel, twaelf!’

Hier op wierp Jehan de teerlingen onachtzaem op de tafel. Terwyl hy dit mael ongelukkiglyk slechts zes kreeg, nam de Breton het juweel met blyde uitroepingen van de tafel en verborg het onder zyn harnas. Jeban wenschte hem met geveinsde woorden geluk over zyne winst en scheen om dit verlies niet aengedaen; eene bedekte gramschap gloeide in zyne borst en hy kon zich zonder veel moeite niet inhouden. Terwyl de vrolyke winner met een' anderen makker sprak, fluisterde Jehan iets in het oor dergenen die by hem stonden, en scheen door zyne blikken den Breton aen hunne aendacht te bevelen. Dan riep hy:

‘Mits gy alles van my gewonnen hebt, makker, zult gy my niet weigeren het lot nog eens te wagen. Ik zet het geld dat wy dezen avond verdienen moeten, tegen gelyke som. - Doet gy het?’

[p. 5]

‘Ja zeker, ik wyk nooit!’

Jehan nam de teerlingen en worp achttien in twee malen. Terwyl de anderen de dobbelsteenen van de tafel tot zich haelde en dezelve dan sprekende, zonder inzicht in zyne handen scheen te houden gaven de Soldeniers die by Jehan stonden de grootste acht op hem. Zy zagen duidelyk dat de Breton nogmaels de teerlingen aen zyne lippen bracht en door dezen list eens tien en eens twaelf wierp.

‘Gy hebt verloren, myn vriend Jehan!’ riep hy.

Een schriklyke vuistslag was het antwoord dat hy op dezen roep kreeg; bloed sprong hem uit den mond en een oogenblik bleef hy bedwelmd, want de slag had zyne hersens fel geraekt.

‘Gy zyt een schelm - een dief!’ schreeuwde Jehan: ‘heb ik niet gezien dat gy de dobbelsteenen nat maekte en my aldus valschelyk myn geld hebt afgewonnen? Gy zult my alles wedergeven of........’

De Breton gaf hem geen tyd om voort te gaen, maer toog zynen breeden degen uit den gordel en kwam, onder yslyke lasterwoorden, vooruit. Jehan had zich ook tot stryden bereid gemaekt, en zwoer dat hy zich door bloed wreken zou; doch het ging zoo ver niet. De twee klingen flikkerden reeds tegen het licht der lamp, en alles scheen eene onvermydelyke bloedstorting te voorspellen, wanneer een ander krygsman binnen de kamer trad.

De trotsche en dwingende blikken, welke hy op de twistenden wierp, deden hem by den eersten oogslag voor een' overste erkennen. Zoodra de Soldeniers hem bemerkten, vergingen de vloeken en scheldwoor-

[p. 6]

den op hunnen mond, en de degens geraakten schielyk aen de gordels. Jehan en de Breton bezagen elkander als of zy zich tot eenen anderen tyd beriepen, en naderden met de anderen by den overste die hun aensprak:

‘Zyt gy klaer mannen?’

‘Wy zyn klaer, Mynheer de Cressines’ was het antwoord.

‘De grootste stilte!’ hernam de overste ‘herinnert u dat het huis waer dezen burger ons naer toe leidt, onder de bescherming van onzen veldheer De Chatillon staet. De eerste, die zyne handen ergens aansteekt, zal het zich bitterlyk berouwen. Men volge my!’

De burger, welke dezen franschen krygsknechten ten leidsman moest dienen, was geen ander dan meester Brakels, de Leliaert, die uit het weversambacht gebannen was.- Wanneer de Soldeniers met hunnen overste in de straet gekomen waren, ging Brakels stilzwygend vooruit, en bracht hen door de duisternis tot in de Spaenschestraet, by de deur der wooning van Mynheer van Nieuwland. Hier schaerden de Soldeniers zich langs den muer en lieten geen' zucht uit hunne borst gaen, opdat men hunne tegenwoordigheid niet mocht bemerken.

Meester Brakels deed den hamer der poort zachtjes nedervallen. Na eenige oogenblikken kwam eene dienstbode in den gang en vroeg met mistrouwen wie zoo laet aenklopte.

‘Doe ras open’ was Brakels antwoord ‘ik kom van meester Deconinck, met eene baestige tyding voor Vrouw Machteld van Bethune. Wacht geen oogenblik, want de Jonkvrouw is in groot gevaer.’

[p. 7]

De dienstbode die ver was van het verraed te vermoeden, trok de grendels weg: zy opende de deur met meer spoed dan zy op eenen anderen tyd hiertoe zou gebruikt hebben. Maer hoe groot was hare verbaesdheid, wanneer acht fransche Soldeniers na den Vlaming in den gang kwamen gedrongen. Een luide schreeuw galmde tot in de diepste zalen van het huis, en de dienstbode wilde zich by de vlucht redden: zy werd door Mynheer De Cressines hierin verhinderd, en moest stilzwygend blyven staen.

‘Waer is uwe Meestersse Machteld van Bethune?’ vroeg De Cressines met eene koude bedaerdheid.

‘Het is reeds twee oren geleden dat myne Vrouwe zich ter ruste begaf, en nu slaept zy’ stamerde de verschrikte dienstbode.

‘Ga tot haer’ hernam de overste ‘en zeg haer dat zy zich kleede; want op staenden voet moet zy dit huis verlaten en met ons gaen. Wees gehoorzaem, het zou my pynen het geweld te moeten gebruiken.’

De dienstmaegd liep angstig den trap op, en wekte de zuster van Adolf.

‘ô Vrouw!’ was hare uitroeping ‘rys haestig van uwe bedstede; uwe wooning is vol Soldeniers.’

‘Hemel!’ zuchtte Maria ‘Wat zegt gy? Soldeniers in onze wooning! - wat eischen zy?’

‘Zy willen de Jonkvrouw van Bethune op het oogenblik van hier voeren. Ik bid u myne Vrouwe, spoed u, want zy slaept nog - ik schrik dat de Soldeniers in hare kamer gaen zullen.’

Met eene driftige haestigheid, en zonder te antwoorden trok de verbaesde Maria eene wyde samaer

[p. 8]

om hare lenden, en ging met de dienstbode by Mynheer De Cressines, die nog in den gang was. Twee knechten van den huize waren op den schreeuw der dienstmaegd toegeloopen, en stonden nu mistroostig tusschen de fransche Soldeniers; men had hen gevat en vastgehouden.

‘Mynheer’ vroeg Maria aen den oversten ‘gelieft het u, my te zeggen waerom gy aldus des nachts in myne wooning komt?’

‘Ja wel, myne edele Dame’ was het antwoord ‘het is een bevel van den Landvoogd. De Jonkvrouw Machteld van Bethune, die hier woont, moet ons op staenden voet volgen. Vrees voor haer geene kwade behandelingen: ik geef u myne trouw dat ik niet lyden zal dat een woord haer hoone.’

‘ô Mynheer’ riep Maria ‘wist gy wat lot gy die rampzalige Jonkvrouw bereidt, gy zoudt van hier gaen; want ik hoor dat gy een eerlyk ridder zyt.’

‘Gy hebt het wel gezegd, Mevrouw, zulke ondernemingen behagen my geenzins; maer het gebod van mynen Veldheer zal ik stiptelyk volbrengen. Het gelieve u derhalve, de Jonkvrouw Machteld in onze handen over te leveren; - wy kunnen niet langer wachten, spaer my onaengename woorden.’

Maria zag wel dat niets dezen slag kon afwenden, ook verborg zy hare innige droefheid voor de vreemde krygslieden, en weende niet. Met eene zichtbare gramschap stuerde zy hare oogen op den Vlaming, die in eeuen hoek van den gang stond, en scheen hem zyn verraed door hare blikken te verwyten. Meester Brakels was niet stout genoeg om de toornige Jonkvrouw in de

[p. 9]

oogen te zien. Hy beefde, want nu voorzag hy de wraek die hem zou vervolgen, en stapte eenige treden achteruit als of hy ter deure zocht uit te gaen.

‘Men bewake dien Vlaming!’ riep de Cressines tot zyne mannen ‘belet hem te vertrekken; want wie, als hy, zyne vrienden verraedt, is tot alles bekwaem.’

Meester Brakels werd by den arm gevat, en met geweld te midden der Soldeniers gebracht. Het woord verrader was de naem dien zy hem gaven, en de verachting dergenen, welke hy gediend had, was zyn loon. Maria verliet den gang, en trad met benepen hart in de slaepkamer der jonge Machteld, zy bleef als verslagen voor de bedstede staen, en bezag de ongelukkige maegd die zoo zachtjes scheen te slapen. Alhoewel zy nu zoo beweegloos lag, was het echter zichtbaer dat zy zich in haren slaep verroerd had, want de strik van hare lange haren was los gegaen, en nu lagen de blonde lokken met zachte en streelende golving boven het deksel. Eene glinsterende peerl blonk onder ieder ooglid, en de hygingen der maegd waren lastig en brandend. Op eens trok zy hare hand onder uit het deksel en dreef dezelve met angstige gebaren voor hare bedstede, als of zy iets, dat haer zeer bedroefde, wilde verjagen. Onverstaenbare zuchten mengden zich in haren mond met den naem van Adolf, en zy herhaelde dezen menigmael gelyk iemand die om hulp smeekt.

Tranen sprongen, uit de oogen van Maria; want dit gezicht ging haer diep in het hart: haer medelyden vergrootte by het aendenken der smarten, welke de jonge Edelvrouw nog moesten grieven. Hoe pynlyk het haer ook was dit rampzalig nieuws aen hare vriendin

[p. 10]

te brengen, mocht zy echter niet aerzelen; de tyd was kostelyk. Alle oogenblikken konden de Soldeniers in de kamer komen, - en wat schande, wat pyn, ware dit niet voor de edele Machteld geweest! Door dit gedacht gedreven, nam Maria de hand harer vriendin en wekte haer met de woorden:

‘Myne lieve Jonkvrouw, word wakker, ik heb u iets haestigs te zeggen.’

De aenraking van Maria had het meisje hevig verschrikt; zy opende de oogen zeer wyd, en beefde terwyl zy hare vriendin met twyfel aenzag.

‘Zyt gy het wel Maria, die my aldus aenspreekt?’ vroeg zy terwyl zy de handen over hare vochtige wimpers dreef. ‘Wat brengt a toch zoo onlydig by my?’ ‘ô Rampzalige vriendin’ borst Maria weenende uit ‘rys op, dat ik u kleede- ô rys met haest, een groot ongeluk wacht u.’

De verbaesde Machteld trapte van het ledikant en blikte met angst in de oogen van Maria; deze snikte bitter, terwyl zy Machteld aenkleedde, en antwoordde niet op 's meisjes vragen, dan op het oogenblik dat zy haer een lang rykleed aenbood en met een' nypenden zucht tot haer sprak:

‘Gy gaet op reis, ô edelvrouw. Mynheer Sinte Joris bescherme u!’

‘He! waerom dit rykleed myne waerde Maria? Nu zie ik wat lot my wacht! Myn bittere droom heeft niet gelogen, want toen gy my wekte, werd ik naer Frankryk by Johanna van Navarre gevoerd. Och Heer, nu is alle hoop verloren! Adolf zal ik niet meer zien, en het zoete vooruitzicht dat my streelde is nu in zuer vergaen.

[p. 11]

ô Leeuw myn vader!... gy zult uw kind wellicht op aerde niet meer vinden..........’

Maria had zich, met bitter wee vervuld, in eenen zetel nedergezet, en snikte stilzwygend tusschen hare tranen. Zy had de macht niet om de vrees harer vriendin met woorden te bevestigen. Na eenige oogenblikken wierp de bange Jonkvrouw zich om haren hals en sprak:

‘Ween zoo niet om my, myne zoete vriendin. Het ongeluk en de rampspoed zyn my lang bekend: voor het Huis van Vlaenderen is er geene rust, geene vreugde meer.’

‘Ongelukkig en edel kind!’ zuchtte Maria ‘gy weet niet dat fransche soldeniers u beneden wachten, en dat gy aenstonds wordt weggevoerd!’

Het meisje verbleekte en sidderde sterk by deze woorden.

‘Soldeniers?’ riep zy ‘zal ik dan aen de onbeleefdheid van onedele huerlingen blootgesteld zyn? lieve Maria, bescherm my..... God, mocht ik nu sterven! ô Leeuw van Vlaenderen, wist gy wat laster uw bloed geschiedt!’ ‘Schrikt zoo niet Edelvrouw, er is een eerlyk ridder met hen.’

‘Het noodlottig uer is dan gekomen! Ik moet u verlaten Maria, en de booze Koningin van Navarre zal my ook als mynen vader kerkeren. Ho, het zy zoo! er is een rechter in den Hemel - die my niet zal verlaten......’

‘Ras Jonkvrouw, doe uw rykleed aen; daer hoor ik de stappen der soldeniers.’

Terwyl Machteld het kleed om hare lenden toog, ging de deur der kamer open; de dienstbode kwam binnen en sprak:

[p. 12]

‘Mevrouw de fransche heer doet u vragen, of de edele Machteld van Bethune bereid is, en of het hem geoorlofd is voor haer te verschynen.’

‘Hy kome’ was het antwoord.

Mynheer De Cressines had de dienstbode op den trap gevolgd en trad onmiddelyk in het vertrek. Hy boog zich beleefdelyk voor de Jonkvrouw, en gaf door zyne medelydende blikken te kennen dat hy deze zending tegen zynen dank vervulde.

‘Mevrouw’ sprak hy ‘duid het my niet ten kwade dat ik UEdele verzoeke aenstonds met my te gaen; ik kan geen enkel oogenblik meer beiden.’

‘Ik zal u gehoorzaemlyk volgen’ antwoordde Machteld terwyl zy hare tranen wederhield. ‘lk hoop, Mynheer, dat gy als een eerlyk ridder my voor allen laster zult bewaren.’

‘Ik zweer u, Edelvrouw’ riep De Cressines door 's meisjes onderwerping aengedaen ‘dat er u niets zal gebeuren, zoo lang gy onder myne bescherming zyn zult’

‘Uwe Soldeniers, Mynheer!’

‘Myne Soldeniers, Mevrouw, zullen u raken noch spreken. Deze verzekering zy u genoegzaem. Wy vertrekken.’

De twee Jonkvrouwen omarmden zich met angstige tederheid en de tranen kwamen overvloediger op hunne wangen. Het bittere vaerwel werd menigmael herhaeld en de omhelzingen dikwyls hernomen. Zy volgden eindelyk den overste tot in den gang.

‘ô Mynheer’ riep Maria ‘zeg my toch waer gy myne ougelukkige vriendin heen voert?’

[p. 13]

‘Naer Frankryk’ antwoordde De Cressines, en zich tot de Soldeniers keerende gebood hy:

‘Neemt myne woorden in acht: - wie een onbetaemlyk woord voor deze Edelvrouw durft wagen, zal strengelyk gestraft worden; ik wil dat men haer volgens de doorluchtigheid harer geboorte behandele. Men hale de peerden die in de Halsestraet staen.’

Machteld stond sprakeloos by de Soldeniers, hare tranen vloeiden in stilte onder den sluier die haer aengezicht dekte. Eene harer handen hing in de hand van Maria, en beide stonden zy zonder beweging, als twee beeldenop één zuil. De woorden waren niet genoegzaem tot het uitdrukken der pynlyke aendoeningen, die hunne harten by dit bitter afscheid benepen.

De peerden by de deur gebracht zynde, werd de Jonkvrouw door Mynheer De Cressines op eenen lichten draver geholpen. Wanneer zy allen in den zadel gezeten waren, bracht Machteld hare lippen by het oor der snikkende Maria, en sprak haer van Adolf. Eene belofte van on verbrekelyke liefde en veel troostende woorden, ontving de zuster voor den edelmoedigen jongeling. Meester Brakels en de dienstknechten werden losgelaten, en de stoet rende snellyk door de straten van Brugge. Eenige stonden later waren zy in het wyde veld en in wegen welke Machteld niet kon erkennen; de nacht was duister en eene plechtige stilte hing over de sluimerende natuer. Mynheer De Cressines bleef steeds aen de zyde van Machteld; dewyl hy de Jonkvrouw in hare droefheid niet wilde stooren, sprak hy niet tot haer, en zou wellicht de reis stilzwygend vol-

[p. 14]

bracht hebben, had de jonge Machteld hem niet eerst gevraegd:

‘Is het my geoorlofd, Mynheer, iets over het lot dat my wacht te weten? - en mag ik u vragen van wie het bevel, dat my uit myne wooning rukt, gekomen is?’ ‘Het bevel is my door Mynheer De Chatillon gegeven,’ antwoordde De Cressines ‘denkelyk, is het hem ook van hoogere hand toegezonden, want uwe reis eindigt te Compiegne.’

‘Ja’ zuchtte de droeve Jonkvrouw ‘Johanna van Navarre wacht my. Het was haer niet genoeg mynen vader en alle myne bloedverwanten te kerkeren - ik ontbrak er nog. Nu is hare wraek ten volle uitgevoerd. ô Mynheer, gy hebt eene booze Koningin!’

‘Een man zou dit voor my niet zeggen mogen. Het is waer Edelvrouw, onze Koningin handelt de Vlamingen zeer streng, en ik gevoel het grootste medelyden voor den dapperen heer van Bethune; maer ik mag myne Vorsten niet hooren lasteren.’

‘Vergeef my, Mynheer, uwe trouw als ridder verdient myne achting. Ik zal over uwe Koningin niet meer klagen, en acht my gelukkig in mynen rampspoed een eerlyk ridder als UEdele tol leidsman te hebben.’

‘Het zou my een waer genoegen zyn UEdele tot Compiegne te vergezellen, maer die eer is my niet toegekend: nog een vierendeel uers krygt gy een ander gezelschap, Jonkvrouw. Dit kan echter uwen toestand niet veranderen; de fransche ridders vergeten nooit wat zy der Vrouwen schuldig zyn.’

‘Het is waer, Mynheer, de fransche Edelen zyn beleefd

[p. 15]

en eerlyk wegens ons, maer wie zegt my dat het geene Soldeniers zyn zullen?’

‘Hô! dit zal niet zyn, Mevrouw, ik breng u naer het slot te Male en moet u aen den kastelein Mynheer De St.-Pol overgeven. Tot daer strekt myne zending.’

Nog eenigen tyd spraken zy, tot dat zy eindelyk voor de Brug van het slot te Male aenkwamen. By hunne nadering riep de schildwacht boven de poort op de wakende soldeniers en de egge werd omhoog gehaeld. Een weinig daerna viel de brug ploffend neêr en de gansche stoet stapte in het slot.