|
| |
| |
| |
Keizerlyk tydvak.
België onder de duitsche keizers.
Hoofdstuk I.
De prins Eugenius Landvoogd. - De markgraef van Prié, zyn stadhouder in België. - Beroerte te Brussel. - Dood van Agneessens. - De oostendsche handelmaetschappy; hare opkomst en vernietiging. - De keizer sterft en wordt opgevolgd door zyne dochter Maria Theresia. - Hertog Karel van Lorreinen, Landvoogd - Poogingen der keizerinne en des Landvoogds tot het welzyn van België. - Liefde onzer voorvaderen tot hunne goede vorsten. - Dood der keizerinne.
Van 1716 tot 1780.
Toen de duitsche keizer, in den jare 1716, bezit nam van onze gewesten was België in eenen droeven toestand vervallen; uitgeput door de oorlogen, geteisterd door verwoestingen en zedelyk gedood door eene ondragelyke vernedering. De weinige nyverheidstakken welke nog eenige levendigheid hadden behouden waren de lakenweveryen, het kantwerken en de wapensmederyen; de vlaemsche lynwaden hadden niets van hunne wereldberoemdheid verloren en de linnenhandel was nog eene ryke bron van welvaert voor een groot gedeelte van Vlaenderen; maer buiten dezen lag alle nyverheid en alle handel ten gronde, de diepste armoede had zich in de steden genesteld en allengskens was in de gemoederen der burgers eene bittere ontevredenheid gegroeid. Weder werden wy, als onder de spaensche heerschappy, door Landvoogden bestuerd: de keizer benoemde tot deze weerdigheid den prins Eugenius van Savoeijc,
| |
| |
die eerst den graef van Konigsegg en daerna den markgraef van Prié aenstelde om in zyne plaets in de belgische Nederlanden te gebieden. De markgraef van Prié was een bekwaem staetkundige, listig en doortrapt; doch niet met de belgische zeden bekend en al te dwingend in zyne doenwyze. In den jare 1717 ontstond er tusschen hem en de ambachten van Brussel een geschil over de voorregten der Gilden of Natiën: de raed van Braband gaf den Landvoogd gelyk en sloeg de eischen der ambachten af; maer er borst eene zoo hevige beroerte in Brussel los, dat het hoog bestuer zich gedwongen zag, de burgers eene volle bevrediging te beloven.
Eventwel de Landvoogd poogde door vertraging en list aen de uitvoering zyner beloften, ten minste gedeeltelyk, te ontsnappen. Dit voerde de woede en de oproerigheid der ambachtslieden ten top; men liep te samen op de markten, men hitste elkander aen tot wraek en tot baldadigheid; welhaest brak het onweder los: de menigte liep naer de wooningen der staetsdienaeren en der wethouders, waer zy alles plunderde en verwoestte.
Onderwyl had de Landvoogd duitsche benden ontboden om de brusselsche ambachtslieden te bedwingen. Deze geringe krygsmagt binnen de oproerige stad zonder eenigen wederstand gekomen zynde, deed de markgraef van Prié een aental muitelingen en vyf dekens der ambachten in hechtenis nemen en voor de vierschaer brengen. Vier der dekens werden voor eeuwig uit den Lande gebannen; de vyfde werd verwezen tot de doodstraf. Het ongelukkig slagtoffer van den oproer was een zeventigjarige gryzaerd, Frans Agneessens genaemd, van ambacht stoelmaker en tot den geringsten volksstand behoorende. In zyne overtuiging had hy het gekrenkte regt der burgers verdedigd, en toen hy zyn vonnis hoorde aflezen verliet zyne heldhaftige standvastigheid hem geenszins; hy beriep de regters voor de hoogere vierschaer van God en legde, den 19en september 1720, onbevreesd en met bedaerd gemoed zyn hoofd op den kapblok neder. Het volk van Brussel beweende zyne dood met bittere tranen en aenzag hem als een roemweerdig martelaer der vryheid.
| |
| |
Sedert eenigen tyd waren sommige ondernemende burgers op het gedacht gekomen om de zeevaert op Indië, welke nu te Antwerpen vernietigd was, van uit de oostendsche haven te beproeven; in 1715 zonden zy twee schepen naer de groote Indiën; de twee volgende jaren een schip naer Surate, een naer Bengalen en twee naer Sina. Zoo zeer gelukten deze eerste poogingen, dat er in 1719 reeds zeven schepen uit Oostende naer Indië vaerden en men de mogelykheid begon te zien om de zeevaert op eenen grooten voet in te rigten en Oostende te maken wat Antwerpen was geweest. De belgische uitreeders, ondersteund door prins Eugenius en door den markgraef van Prié, verzochten van den keizer magtbrieven om eene Oost-Indische Zeevaertmaetschappy op te rigten en verkregen de gevraegde magtiging. De Maetschappy zou uit aendeelen bestaen en met eene hoofdsom van zes millioen guldens handelen. Op den 11en augustus 1723 werden de inschryvingsboeken ter borze van Antwerpen geopend, en in twee dagen tyds gesloten; dewyl in zoo korten tyd voor zes millioen guldens werd ingeteekend. Groot was de hoop van allen in de vaderlandsche onderneming; zelfs de adel nam een gewigtig deel aen de inschryving: de namen van den markgraef van Prié, van den hertog van Aremberg, der graven van Lalaing en van Maldeghem, benevens vele anderen, stonden op de lysten, te midden der handteekens van uitreeders en burgers.
De tyding der oprigting eener belgische Handelmaetschappy wekte de yverzucht en de nyd der Hollanders en Engelschen vurig op; terwyl zy niets spaerden om den keizer tot hare vernietiging over te halen of te dwingen, verboden zy, Holland op dood en ballingschap, Engeland op mindere straffen, aen alle hunne uitreeders, matroozen en burgers, in persoon of door gelden, eenige betrekking met de belgische Maetschappy te hebben. Frankryk volgde insgelyks dit voorbeeld en gaf een dergelyk verbod aen zyne onderdanen. Alle middelen werden door Holland ingespannen om de onderneming te doen mislukken; de belgische schepen werden aengerand en buit gemaekt, de Oost-Indische waren werden door Holland op onze markten
| |
| |
aen onbeduidende pryzen verkocht, onrustwekkende schriften verspreid, bedreigingen gedaen. Niettegenstaende alle deze wederstrevingen deed de maetschappy vele gelukkige uitreedingen en klom in weinige jaren tot eenen hoogen trap van voorspoed; zy had reeds bezittingen te Coblon en te Trankebar, op de kust van Coromandel; te Baltasor op den Ganges, te Bankebasar en te Itchapour; in Canton hield zy een handelhuis en eenen makelaer.
Nu had ons vaderland weder in zynen eigen schoot eene milde bron van algemeene welvaert geopend; nu mogt men weder de toekomst met vertrouwen te gemoet zien. Eilaes, het onverbiddelyk lot, dat ons reeds zoo vele slagen had toegebragt, zou ons deze hoop ook niet laten behouden. België moest weder ten slagtoffer gebragt worden aen de belangen zyner nydige naburen.
De keizer Karel VI had geene mannelyke kinderen; zyn ryk moest volgens de bestaende wetten overgaen op de oudste dochter van zynen broeder. Daer hy zelf eene dochter had, spande hy alle moeite in om de keizerlyke kroon op het hoofd van zyn eenig kind, Maria-Theresia, te verzekeren. Dit kon echter niet geschieden, dan voor zoo veel de europische mogendheden aen deze nieuwe schikking hunne goedkeuring gaven. Om de toestemming van Holland en Engeland te verkrygen, en op hun aendringen, vernietigde de keizer voor eeuwig de Oostendsche Handelmaetschappy op den 22en july 1731, vyf jaren na hare instelling.
De markgraef van Prié, ofschoon hy misschien niet genoeg der Belgen voorvaderlyke vryheden hebbe ontzien, verdient van onzentwege een dankbaer aendenken, om de krachtdadige bescherming welke hy der oostendsche maetschappy verleende. Hy was niet meer in België toen zyn vaderlandsch werk vernietigd werd; de keizer had hem eenigen tyd te voren uit de Nederlanden geroepen en zyne eigene zuster, de aertshertoginne Maria-Elisabeth, als Landvoogdes aengesteld. Deze was eene zoetaerdige vorstin, welke zich door de Belgen deed beminnen.
De keizer Karel VI stierf te Weenen, in het jaer 1740, waerschynelyk met de overtuiging, dat de mogendheden zyne dochter Maria-Theresia
| |
| |
den duitschen troon rustig zouden laten beklimmen; maer hy had zich ter dege in zyne verwachting bedrogen. Naeuwelyks was de tyding zyner dood bekend, of van alle kanten stonden er magtige vyanden op, om de dochter des keizers de erfenis haers vaders te betwisten.
Maria-Theresia was slechts dry-en-twintig jaren oud en zonder eenige kennis of ondervinding van staetszaken; wil en heldenmoed ontbraken haer niet. Haer echtgenoot Frans, hertog van Lorreinen, met wien zy in 1736 een huwelyk had aengegaen, was een deugdzaem vorst; maer bezat geene staetkundige hoedanigheden. Van niemand had dus de jonge keizerin Maria-Theresia hulp of redding te verwachten dan van haer zelve en van God. - De koningen van Pruisen, van Frankryk, van Spanje en van Sardinië, en de keurvorst van Beijeren komen alle in het veld tegen de zwakke vorstin; een pruisisch leger neemt Sileziën in; de keurvorst van Beijeren dringt met de fransche krygsmagt in Oostenryk, doet zich opvolgend als aertshertog, als koning van Bohemen en koning der Romeinen uitroepen en bedreigt de stad Weenen. De jonge Maria-Theresia moet uit hare hoofdstad ontvlugten; zy begeeft zich naer Hongarië, roept er de vier Staten des Lands te Presburg te samen; - en dan, voor de vergadering met haren zoon op den arm verschynende, spreekt zy met mannentael in latynsche spraek tot de vertegenwoordigers van het hongaersche volk: ‘Hongaren! Door myne vrienden verlaten, door myne vyanden vervolgd, door myne naestbestaenden aengevallen, blyft my niets meer over dan uwe getrouwheid, uw moed en myne standvastigheid. In uwe handen stel ik de dochter en den zoon uwer koningen; van u verwachten zy hunne redding!’
By het hooren dezer woorden kwam een gloeijende geestdrift de vergaderde Hongaren vervoeren; zy bogen te gelyk eene knie ten gronde, togen hunne zweerden uit de scheede en riepen in de uiterste ontheffing: ‘Moriamur pro rege nostro Mariâ-Theresiâ! Sterven wy voor onzen koning Maria-Theresia!’ De heldhaftige Hongaren hielden hun woord gestand: in weinig tyds hadden zy de vyanden achteruit
| |
| |
gedreven en hunne geliefde keizerin op den troon harer vaderen hersteld.
Tot dan was ons Land, onder de voogdy van Karel van Lorreinen, van den oorlog bevryd gebleven; maer toen de keizerin Engeland tot bondgenoot kreeg, kwamen engelsche krygsknechten de hollandsche bezettingen in onze-sterke steden aflossen, en Frankryk rustte een leger uit om België te komen innemen. De koning Lodewyk XV, aen het hoofd eener verbazende krygsmagt, viel in West-Vlaenderen en veroverde, in 1744, Yperen en Meenen. De Franschen werden eenigen tyd teruggehouden, doch hernamen het volgende jaer de overhand. In 1745 versloegen zy de bondgenoten te Fontenoy en vermeesterden de stad Doornik. Geheel België behalve het Luxemburgsche viel welhaest in hunne magt. De oorlog duerde voort op onzen grond tot dat, op den 18en october 1748, de vrede te Aken werd geteekend en België onder de keizerin Maria-Theresia wederkeerde. Dan kwam de hertog Karel van Lorreinen, schoonbroeder der keizerin en Landvoogd der oostenryksche Nederlanden, in persoon onze Gewesten bestieren; hy vestigde zyn Hof te Brussel en verliet België niet meer.
De Landvoogd Karel was een deugdzaem vorst, goedaerdig en minzaem, maer terzelfder tyd sterkmoedig en arbeidzaem; door bekwame staetsdienaren geholpen, hief hy 's Landsbestuerzaken uit de schrikkelyke verwarring waerin zy sedert lang waren vervallen, en wist middelen te vinden om de openbare schatkist met aenzienlyke inkomsten te verryken. Niet altyd eerbiedigden zyne ministers de voorregten en gewoonten der Belgen; ja, zy bragten dezen weleens tot morren; eventwel dan aenhoorden de keizerin en de hertog hunne klagten met zooveel vaderlyke goedheid en handelden met eene zoo klaerblykende regtzinnigheid, dat onze voorvaderen zich vele veranderingen lieten welgevallen. Alle vakken van nyverheid en koophandel vonden by de vorsten de krachtdadigste ondersteuning: de landbouw bloeide meer dan ooit: de algemeene rust beurde den openbaren moed op: een zekere voorspoed ontstond onder het volk, en men zegende met dankbaerheid den naem van Maria-Theresia, onder wier wys en vaderlyk
| |
[pagina t.o. 498]
[p. t.o. 498] | |
Intrede van Prins Karel te Brussel.
| |
| |
bestier men, zooniet in rykdom, dan ten minste toch in vrede mogt leven.
In 1757 geraekte de keizerin in oorlog met den koning van Pruisen; te dier gelegenheid gaven de Belgen aen hunne vorstin een bewys hunner innige liefde; zy schonken haer eene toelage van zestien millioen guldens en een leger van twaelf duizend krygsknechten. Verder ontzagen zy geene opofferingen om gedurende den oorlog, die slechts in 1763 eindigde, de keizerin behulpzaem te zyn. Maria-Theresia was door de edelmoedige genegenheid der Belgen diep getroffen geweest, en dan eerst begon zy met eene soort van voorliefde aen het heil onzes vaderlands te arbeiden. Zy bemerkte wel, dat België niet slechts in zyne stoffelyke, maer ook in zyne zedelyke belangen was geslagen geworden; inderdaed, alle verstandelyke ontwikkeling was er dood, het onderwys vervallen, alle geleerdheid verdwenen: men sluimerde, eenen beteren staet onbewust, in de diepste onwetendheid. Aen Maria-Theresia komt de eere toe van het teeken der ontwaking te hebben gegeven; zyn de Belgen later weder opgestegen tot de zedelyke plaets, welke hun door voorvaderlyk regt tusschen de volkeren behoort, dan mag men nimmer de vorstinne vergeten, die het eerst de star eener betere toekomst aen den hemel der tyden deed opdagen. Zy rigtte het onderwys doelmatig in, stichtte vele scholen, deed opleidende leerboeken schryven, vormde te Brussel de keizerlyke en koninglyke Akademie van wetenschappen en fraeije letteren, begiftigde Antwerpen met eene krygsschool en nam vele andere middelen ter hand om de wetenschappen en de kunsten, onder hare bescherming, uit den slaep op te wekken en ten minste voor eenen lateren bloei te bereiden.
Niet minder werkte aen dit loffelyk doel den hertog Karel van Lorreinen, aen wien de Staten van Braband, zelfs gedurende zyn leven, te Brussel een standbeeld oprigtten in het jaer 1777. Onze vaderen genoten in vrede de weldaden hunner goede vorsten, toen in het jaer 1780 eene dubbele ramp hen kwam treffen: de prins Karel stierf in de maend july en de geliefde keizerin ontsliep insgelyks in den Heer op den 29en november.
| |
| |
Nimmer, men mag het zeggen, was er droefheid zoo algemeen als die welke de gemoederen in België kwam vervullen, by de grievende tyding der dood van Maria-Theresia. Men stortte tranen in de straten en op de markten; ieder treurde als over het verlies eener eigene moeder; - by den lykdienst, in St-Gudula te Brussel gevierd, hoorde men niets dan zuchten en snikken: de vloersteenen der kerk glinsterden tegen het daglicht op, bevochtigd als zy waren door tranen van dankbaerheid en van rouw.
|
|
Auteursrechtvrij