|
| |
| |
| |
Hoofdstuk VIII.
Oorlog tegen Frankryk onder den aertshertog Leopold. - Don Juan van Oostenryk Landvoogd. - Vrede der Pyreneën. - Poogingen van Lodewyk XIV om ons Land aen Frankryk te hechten. - Vrede van Aken. - De Franschen in Holland. - Vrede van Ryswyck. - Philippus van Anjou koning van Spanje. - De Franschen leggen bezetting in de belgische steden - Oorlog over de erfenis van den spaenschen troon. - Maximiliaen van Beijeren Landvoogd. - De Franschen in vele gelegenheden verslagen door de Bondgenoten, ouder beleid van den hertog van Malborough en van den prins Eugenius. - Verdrag van Utrecht. - Traktaet der barreelen en deszelfs hoonende schikkingen.
Van 1648 tot 1715.
Nu de vrede van Munster een einde aen den langen oorlog tusschen Spanje en de Vereenigde Provinciën van Holland gesteld had, keerde de aertshertog Leopold alle zyne magt tegen Frankryk; ditmael ten minste was zyn leger aenzienlyk en hy mogt met eenige hoop op goeden uitslag den veldtogt beginnen. In den eerste behaelde hy inderdaed gewigtige voordeelen op de Franschen en ontnam hun eenige steden; tot dat de prins van Condé hem omtrent de stad Lens eene schrikkelyke nederlaeg deed onderstaen op den 20en augustus 1648. Terwyl de Franschen hunne overwinning te nutte maekten om de vlaemsche steden in bezit te krygen, en de oorlog langzaem voortging, ontstond in
| |
| |
Frankryk eene magtige gezindheid, onder de benaming van la Fronde, tegen den koning en tegen zynen minister, den kardinael Mazarin. De prins van Condé, zich voor den opstand verklaerd hebbende, werd met zyne broeders in de gevangenis gesmeten. Deze onlusten in Frankryk lieten den aertshertog toe met voordeel in het veld te komen en meest alle de verlorene steden weder onder spaensch gebied te brengen. Intusschen ontsnapte de prins van Condé uit zyne gevangenis en verbond zich met Spanje om tegen zyn eigen vaderland de wapens te voeren; hy nam het bevel over een leger en voerde het zegepralend tot onder de muren van Parys, maer hier werd hy door den maerschalk van Turenne verslagen en zag zich welhaest gedwongen naer de Nederlanden weder te keeren.
In het jaer 1656 verliet de aertshertog Leopold de belgische gewesten en begaf zich naer Duitschland; don Juan van Oostenryk, onechte zoon van den spaenschen koning, werd Landvoogd in zyne plaets en zette onmiddelyk den oorlog voort, met meer blyken van moed dan van ervarenheid. Als bondgenoot van Spanje bevond zich de prins van Condé in zyn leger; de uitmuntende krygskunde van dien beroemden veldheer had don Juan van groot nut kunnen zyn, doch de nyd en de yverzucht der Spanjaerden dreven den Landvoogd aen om den raed van den franschen prins te verwerpen of te verydelen.
In 1658 was de fransche magt, vermeerderd door talryke engelsche hulpbenden, de stad Duinkerke komen belegeren, onder bevel van den maerschalk van Turenne. Don Juan, de stad willende ontzetten, tastte den vyand aen; maer beging zoo vele onvoorzigtigheden en gaf zulke verkeerde bevelen, dat de groote Condé tranen stortte van toorn en spyt. Het spaensch leger verloor den Slag der Duinen; Duinkerke viel in 's vyands magt en werd aen de Engelschen overgeleverd.
Deze tegenspoed had voor gevolg dat Spanje den vrede aen Frankryk voorstelde en zich bereid toonde om zich alweder zware opofferingen te getroosten. Het verdrag, gekend onder de benaming van den Vrede der Pyreneën, werd gesloten op den 7en november 1659; hetzelve stelde een huwelyk vast tusschen den koning van Frankryk,
| |
| |
Lodewyk XIV, en de oudste dochter van den koning van Spanje; Frankryk kreeg naer gewoonte een deel der belgische gewesten en onder andere de volgende grenssteden: Grevelinghe, Bourbourg en St-Venant in Vlaenderen; Landrecies, Avesnes en le Quesnoi in Henegauwen, Philippeville en Marienburg in het Naemsche, en Montmedy in het Luxemburgsche. Ongelukkig was gewis ons vaderland in die tyden van moedeloosheid en van onmagt: het verdrag van Munster vernietigde zyne nyverheid en zynen koophandel; het verdrag der Pyreneën legde het daerneder als eene prooi van zynen winzuchtigen vyand Frankryk, en leverde onze eigene vestingen aen hen tegen wien ze ons ten borstweer verstrekken moesten. Voelden de Belgen alsdan wel den hoon en de onregtveerdigheid hun aengedaen? Waerschynelyk niet, want zy gaven geen teeken van misnoegen; het volk was dood in den geest en in het ligchaem, neêrgeslagen, gedwee en onverschillig aen alles. Nochtans had het vaderland nooit grooter gevaer geloopen van door Frankryk te worden ingezwolgen dan op dit oogenblik. Het afstaen onzer grenssteden was niet genoeg om de heerschzuchtige begeerten van Lodewyk XIV te verzadigen: de spaensche Nederlanden moest hy geheel bezitten; ons eeuwenheugend volksbestaen vernietigen en ons tot eenen verloren hoek van Frankryk maken: dit was zyn wensch!
In het jaer 1666 stierf de spaensche koning Philips IV; zyn zoon en opvolger, Karel II, slechts vier jaer oud zynde, werd de Ryksvoogdy aen de koningin-moeder toevertrouwd. Spanje verviel dus in eenen staet van zwakheid, welken de winzuchtige Lodewyk XIV niet verzuimen zou, om zyne aenslagen op het bestaen van ons ongelukkig vaderland te doen gelukken. Om den gesloten vrede met eenigen schyn van reden te kunnen breken, beweerde hy dat Braband en Limburg op de fransche kroon vervallen waren, van wege zyne echtgenote de infante van Spanje, die, uit eenen eersten bedde gesproten zynde, het erfregt op deze gewesten bezat ter uitsluiting van den jongen Karel II, als zynde deze een kind uit een tweede huwelyk. Ongegrond was voorzeker de eisch van Lodewyk XIV, vermits het regt dat hy
| |
| |
inriep wel in eenige steden van Braband en voor burgerlyke zaken bestond, doch nimmer op de erfenis der Landschappen onder vorsten was toepasselyk geweest. Ook werd over de wettelykheid in deze zaek niet getwist: de Franschen bragten met spoed een sterk leger te samen, vielen in Henegauwen en namen geheel Vlaenderen in, zonder eenigen wederstand te ontmoeten. Ongetwyfeld zouden zy hunnen gemakkelyken togt voortgezet en geheel ons Land vermeesterd hebben, ware het magtelooze Spanje alleen tegen hen gebleven; maer er ontstond gelukkiglyk een ontzaggelyker vyand over onze noordergrenzen. By de zegepralende komst der Franschen hadden de Vereenigde Provinciën van Holland voor haer eigen bestaen gebeefd en de hulp van Engeland en Zweden ingeroepen om den dreigenden vyand te wederstaen. Lodewyk XIV achtte het niet voorzigtig tegen de dry verbondene mogendheden te worstelen en verkreeg, in 1668, den vrede van Aken, waerby alweder de volgende belgische steden aen Frankryk werden afgestaen: Charleroi, Ath, Binche, Douai, Ryssel, Doornik, Audenaerde, Kortryk, Veurne en Berghe.
Hoe voordeelig ook de vrede van Aken voor Frankryk was, toch kon die hoogmoedige Lodewyk XIV de spyt niet verkroppen, welke by gevoeld had toen de houding van Holland hem tot het nederleggen der wapens had gedwongen. Hy besloot zich daerover te wreken en deed het geweld door list voorafgaen: eerst wist hy zooveel te wege te brengen, dat Engeland en Zweden het verbond met de Vereenigde Provinciën verbraken; zoohaest hy zyn doel hierin bereikt had, en dat de noordelyke Nederlanden van alle hulp beroofd waren, rukte een magtig fransch leger in de Vereenigde Provinciën, vermeesterde in eenen togt Gelderland, Overyssel en Utrecht en verspreidde de schrik wyd en zyd; zelfs begonnen de Amsterdammers voor het behoud hunner stad te vreezen. Eventwel de Franschen werden eenigen tyd teruggehouden door de overstroomingen, welke men in Holland door het openen der sluizen over de lage landen had gespreid. Intusschen begonnen Duitschland en Spanje met angst de groote ondernemingen en de trotsche handelwyze van Frankryk te aenzien. In ons vaderland
| |
| |
gebood alsdan de graef van Monterey als Landvoogd; deze verklaerde in name van zynen koning, Karel II, den oorlog aen Frankryk en vergaderde met haest een leger, waermede hy de hollandsche en keizerlyke krygsmagten by Venloo ging vervoegen. De Franschen verlieten de Vereenigde Provinciën en weken terug tot op den bodem der belgische gewesten, die nu het tooneel van eenen schrikkelyken en langen oorlog werden. Na eenige vyandlykheden van weinig gewigt geraekten de bondgenoten, onder bevel van Willem III, prins van Oranje, met het fransche leger handgemeen in eenen bloedigen veldslag te Senef, in Henegauwen, op den 11en augustus 1674. Men kende zich van wederzyde de overwinning toe, zoodat het gevecht inderdaed geen ander gevolg had, dan de beide legers te hebben verzwakt. In 1677 veroverden de Franschen St-Omaers, Kameryk en Valencyn; de prins van Oranje kreeg de nederlaeg te Kassel, en het volgende jaer voerde de fransche koning zelf een leger in Vlaenderen, waer hy Gent en Yperen belegerde en innam.
De overwinningen van Lodewyk XIV hadden intusschen voor gevolg dat Engeland en de duitsche vorsten met Holland en Spanje samenspanden om hem in den weg te komen. Hy, het niet geraedzaem vindende het dreigend onweder af te wachten, stelde zelf onderhandelingen voor, en teekende inderdaed te Nymegen den vrede met de Vereenigde Provinciën en met Spanje, op den 17en september 1678. Dit verdrag was echter niets dan eene list van Frankryk, dat zich weinig aen de eernamen van regtzinnig en eerlyk gelegen liet; naeuwelyks hadden de Bondgenoten hunne byeengebragte krygsmagt huiswaerts doen vertrekken of Lodewyk XIV vormde in de stad Metz eenen Raed, dien hy de Kamer der Vereenigingen noemde. Deze had de zonderlinge zending van uit te spreken welke landen en steden Frankryk als zynen eigendom mogt aenzien; en begon met te verklaren dat het graefschap van Chiny en de stad Virton in het Luxemburgsche, benevens een aental heerlykheden in het Naemsche aen Frankryk toebehoorden; korts daerop beweerde hy hetzelfde aengaende het Land van Aelst en een aenzienlyk gedeelte van Vlaenderen. Lodewyk XIV, die slechts
| |
| |
een voorwendsel zocht om den vrede te breken, viel eensklaps met een leger in Vlaenderen, waer hy de stad Audenaerde geweldig deed beschieten; langs eene andere zyde dwongen de Franschen de stad Luxemburg tot de overgaef. Hierop volgde, in 1684, een verdrag van wapenstilstand voor den tyd van twintig jaren, waerby Spanje aen zynen zegepralenden vyand de steden Luxemburg, Beaumont, Bouvigne en Chimai afstond.
Over de uitzetting van Frankryk bekommerd, had nu weder de duitsche keizer te Augsburg een verbond tegen Lodewyk XIV tot stand gebragt; de prins van Oranje, Willem III, beklom weinig tyds daerna den troon van Engeland; het bondgenootschap werd door dit gewigtig voorval zeer versterkt, en vergaderde een magtig leger in Braband om tegen de Franschen op te trekken. In een eerste gevecht zegepraelden de Bondgenoten; maer zy kregen, in 1690, de nederlaeg by Fleurus. Later veroverde Lodewyk XIV de steden Bergen en Namen; de Franschen versloegen het leger der Bondgenoten in eenen allerbloedigsten slag te Neerwinde by Thienen, in het jaer 1694. Desniettegenstaende mogt men niet zeggen dat Frankryk's zaken op eenen goeden voet stonden; elke overwinning koste aen Lodewyk XIV geheele drommen soldaten en onberekenbare gelden, zyn leger verzwakte en zyne middelen verminderden, terwyl in tegendeel de Bondgenoten onophoudend nieuwe hulpbenden kregen. Een weinig daerna verloor Lodewyk XIV de steden Hoei en Namen. Terwyl deze laetste stad, in 1695, door de Bondgenoten was belegerd deed de fransche veldheer, maerschalk van Villeroi, de stad Brussel beschieten om het beleg van Namen te doen opbreken; vier duizend huizen werden binnen de hoofdstad door de vlammen verteerd of door het geschut verpletterd.
Welhaest toonde de koning van Frankryk zelf zich genegen om een einde aen den oorlog te stellen en nam den vrede aen. Het verdrag werd in Holland gesloten, den 20en september 1697, op het lusthof Ryswyck. By deszelfs voorwaerden stond Lodewyk XIV zyne overwinningen af: Luxemburg, Charleroi, Ath, Bergen en Kortryk keerden weder onder spaensch gebied.
| |
| |
Het verdrag van Ryswyck was allezins een geluk voor ons vaderland, dewyl het meest alle zyne afgescheurde deelen terugkreeg; maer echte vrede volgde er toch niet op, doordien Frankryk zyn leger onder de wapens hield en even dreigende tegenover de Bondgenoten bleef staen. Eene andere oorzaek van oorlog moest zich al spoedig opdoen. Karel II, koning van Spanje, was zeer ziekelyk en naderde zigtbaer tot het graf; daer hy geene kinderen had, hielden de mogendheden hunne aendacht op Spanje gevestigd. De duitsche keizer en Lodewyk XIV beweerden terzelfder tyd, dat zy regt hadden on het spaensche Ryk te beërven en, zoo verre vergaten zy alle welvoegelykheid, dat zy, reeds voor de dood van Karel II, door bemiddeling van Engeland en Holland, een verdrag teekenden, waerby was vastgesteld dat Frankryk voor zyn deel het koningryk Napels en het hertogdom Lorreinen zou krygen, en dat de aertshertog Karel van Oostenryk de overige spaensche Staten zou beërven. Weder was het teekenen van het verdrag eene list van Lodewyk XIV; door geld en kuiperyen won hy vele aenhangers by het spaensche Hof, en toen Karel II, weinig tyds voor zyne dood, die op den 1en november 1700 voorviel, zyn testament zou maken, dwongen Frankryk's aenhangers, door allerlei redenen, den zwakken vorst tot eene verklaring, die den wensch van Lodewyk XIV geheel vervulde. Door den laetsten wil van Karel II was de fransche prins, Philippus van Anjou, aengewezen als algemeen erfgenaem der spaensche kroon. De heerschappy der spaensche bezittingen ging dus over van den oostenrykschen stam tot het Huis van Bourbon.
Engeland en Holland erkenden in den eerste den hertog van Anjou als koning van Spanje; Duitschland integendeel eischte de uitvoering van het verdeelingsverdrag, door Lodewyk XIV aenveerd, en op dezes weigering, verklaerde het keizerryk dat het zyn regt door de wapenen wilde doen gelden. In 1702 traden Engeland en de Vereenigde Provinciën in bondgenootschap met Duitschland tegen Frankryk; van wederzyde werden legers gevormd en buitengewoone toebereidsels tot eenen beslissenden oorlog gemaekt.
| |
| |
Ons ongelukkig vaderland, ten speelbal overgeleverd aen het wisselvalligst lot, verkeerde in eenen deernisweerdigen toestand; nyverheid en koophandel waren vernietigd; het volk verlamd en ontzield, moedeloos zyne vernedering en zynen ondergang betreurende, zonder in zyn gemoed nog de kracht te vinden om te klagen. En nu kon het inderdaed niet anders zyn, vermits het bestaen des Lands zelven eene raedselachtige zaek was geworden, en de mogendheden beurtelings als meesters in de steden van België geboden: vaderlandsliefde kon er toch niet veel meer overblyven onder een volk dat men van zynen wil en van zyne medewerking tot het Bestuer had beroofd en over wiens belangen men immer door overmagt en zonder zyn toedoen besliste. Nu de hertog van Anjou den spaenschen troon beklommen had, moest België insgelyks dezen franschen vorst erkennen; zulke grondige verandering in de staetkundige gesteldtenis schynt het gemoed der Belgen zelfs niet eens te hebben geroerd; zy bogen gedwee den nek onder de nieuwe uitspraek van het lot, en toonden zich gereed om hun bloed te gaen storten onder de vaendels dergenen die zy gisteren nog, met regt, als de aertsvyanden van hun vaderland beschouwden.
Maximiliaen van Beijeren was gedurende de laetste jaren Landvoogd der spaensche Nederlanden geweest; hy bleef de belgische gewesten in deze hoedanigheid onder den nieuwen koning bestieren en stelde vooreerst fransche bezettingen in alle onze steden.
Onderwyl was het bondgenootschap tegen Frankryk in magt aengegroeid en had een ontzaggelyk leger, onder bevel van den beruchten hertog van Malborough, naer de Nederlanden afgestuerd. De uitslag van dezen eersten veldtogt was voor de Franschen niet gunstig; zy verloren Venloo, Roeremonde en Luik. Eventwel het volgende jaer weêrstonden zy met eenig voordeel aen de legers der bondgenoten; maer in 1704 behaelde de hertog van Malborough eene schitterende overwinning, te Hochstett op den Donau, en van dan af werd de oorlog rampspoedig voor de Franschen. Buiten minder gewigtige gevechten, waerin zy de nederlaeg kregen, verloren zy, in 1706, den slag van Ramillies, by Nyvel, welke de bondgenoten in bezit van
| |
| |
Braband en Vlaenderen stelde. Weinig tyds daerna had een fransch leger van 60,000 man tusschen Landen en Geldenaken stand genomen; de hertog van Malborough kwam het opzoeken, dwong het tot den stryd, sloeg het op de vlugt en veroverde alle des vyands geschut en krygsvoorraed. Terwyl de oorlog met altyd hernieuwde krachten voortduerde matigden Engeland en Holland zich het bestuer der belgische gewesten aen, en gaven, onder den naem van Karel van Oostenryk, allerlei bevelen om de weinige nyverheid en den onbeduidenden koophandel, welke er in ons land mogt overgebleven zyn, geheel te vernietigen en voor de toekomst onmogelyk te maken.
Alhoewel de bondgenoten opvolgend de fransche bezettingen uit vele sterke steden deden verhuizen, voorderde de oorlog toch niet veel; maer de prins Eugenius van Savoeije, zich met het keizerlyk leger by Malborough vervoegd hebbende, werd de kans te ongelyk: Frankryk verloor, op den 11en september 1709, den bloedigen slag van Malplaquet in Henegauwen; en Lodewyk XIV, de groote vorst der Franschen, zag zich gedwongen om den vrede te bidden. Zoo verre ging zyne vernedering, dat hy zelfs aenbood zyn deel te geven in de kosten van den oorlog, welke men voeren zou om zynen kleinzoon van den spaenschen troon te stooten. Desniettegenstaende verwierpen de bondgenoten zyne aenbiedingen, en op nieuw in het veld komende, veroverden zy nog eenige grenssteden. De keizer Joseph I, in 1711 gestorven zynde, klom de aertshertog Karel van Oostenryk op den duitschen troon. Engeland begon dan te overwegen, dat het voor het evenwigt van Europa niet raedzaem was, dat de nieuwe keizer terzelfder tyd koning van Spanje wierde. De hertog van Malborough, die een ander gedacht voorstond, verviel in ongenade en Engeland teekende een geheim verdrag met Frankryk. De prins Eugenius, door den opvolger van Malborough verlaten en misschien verraden, kreeg de nederlaeg te Denain en verloor eenige steden. Onderwyl waren er afgeveerdigden der europische Staten te Utrecht vergaderd om de voorwaerden van eenen algemeenen vrede te treffen. Eindelyk in 1713 teekende men het verdrag van Utrecht, waerby de
| |
| |
hertog van Anjou in het bezit van Spanje en zyne indische volksplantingen bevestigd werd, terwyl den keizer van Duitschland de spaensche Nederlanden benevens Milanen en Napels, werden toegekend. In den eerste weigerde de duitsche vorst de voorwaerden van den Utrechtschen vrede te aenveerden; doch het jaer daerna teekende de prins Eugenius, in zynen naem, het verdrag van Rastadt, dat dezelfde schikkingen inhield.
De vrede van Utrecht was voor ons vaderland eene hoogstschadelyke daedzaek; niet door den afstand der belgische Gewesten aen het duitsch keizerryk, maer door de voorwaerden, welke aen dien afstand door de handelende mogendheden waren gehecht. Op de noordergrenzen verloren wy Venloo en een deel van Gelderland; op onze zuidergrenzen gaf Frankryk ons Yperen, Dixmude, Veurne, Doornik en Meenen weder, doch behield vele andere vestingen; de Schelde werd op nieuw gesloten verklaerd en België moest aen Holland eene jaerlyksche toelage van 1,250,000 guldens betalen. Hoe hoonend deze laetste verpligting ware, zy was de hardste toch niet: nog had het verdrag van Utrecht bepaeld, dat men de belgische Gewesten niet aen den duitschen keizer zou overgeven vooraleer zekere vraegpunten, aengaende eenige eischen van Holland, zouden zyn beslist. De afgeveerdigden der belanghebbende Staten vergaderden te Antwerpen, waer zy op den 15en november 1715 eene overeenkomst teekenden, welke men het verdrag der barreelen of Barriere-traktaet noemt. In hetzelve was bepaeld, dat de Hollanders bezettingen of garnisoenen zouden leggen in de belgische vestingen: Namen, Doornik, Meenen, Veurne, Warneton, Yperen en in de schans Knoke; in Dendermonde zou de bezetting half uit keizerlyke en half uit hollandsche krygsknechten bestaen.
Ondanks den staet van diepe moedeloosheid waerin onze voorvaderen toen gevallen waren, konden zy dien laetsten en grootsten hoon niet verkroppen; eene algemeene doch magtelooze klagt ging op onder de vernederde Belgen, en de Staten van Braband en Vlaenderen zonden een gezantschap aen den keizer om hem voor oogen te leggen, dat het Barreel-verdrag de belgische Nederlanden, niet alleen tot schatpligtigen
| |
| |
van Holland had gemaekt en hunne vestingen aen den vreemden had geleverd; maer dat het hun gewigtigst voorregt verbrak, dewyl men de geldelyke toelagen des Lands aen Holland als eene jaerlyksche schatting had toegekend, daer nochtans derzelver stemming afhing van den vryen wil der Staten. De keizer deed nieuwe onderhandelingen met Holland aenvangen zonder echter in zyne wenschen te gelukken: wel werden er later eenige veranderingen aen het verdrag toegebragt, doch zy waren onbeduidend.
| |
[pagina t.o. 493]
[p. t.o. 493] | |
Karel van Lorreinen.
|
|
Auteursrechtvrij