|
| |
| |
| |
Hoofdstuk VI.
Opvolgende Landvoogden der Nederlanden: de graef Ernst van Mansfelt, de aertshertog Ernst van Oostenryk, de graef van Fuentes en de kardinael aertshertog Aelbrecht van Oostenryk. - Krygsverrigtingen van den laetsten; by verovert Hulst en krygt de nederlaeg te Turnhout. - De koning verklaert de Nederlanden onafhangelyk van Spanje en schenkt deze Gewesten als bruidschat aen zyne dochter Isabella. - Dood van Philips II, koning van Spanje. - Staet van België hy het einde dezer eeuw.
Van 1393 tot 1598.
Voor zyn afsterven had de hertog van Parma den graef Pieter-Ernst Van Mansfelt aengewezen om hem als Landvoogd op te volgen, en deze tydelyke benoeming werd door den koning bevestigd. Niet lang daerna verkoor Philips II zynen neef, den aertshertog Ernst van Oostenryk, tot Landvoogd der Nederlanden, met het inzigt om hem later zyne dochter ten huwelyk te geven, en te dier gelegenheid de Nederlanden onafhangelyk van Spanje te verklaren.
De aertshertog kwam naer België in den beginne des jaers 1594. Deze vorst, zoon van Maximiliaen II en van Keizer-Karels dochter Maria, was niet oorlogzuchtig van aerd; ook begon hy onmiddelyk, na zyne komst in de Nederlanden, poogingen aen te wenden om vriendelyke betrekkingen met de Staten van Holland aen te knoopen
| |
| |
en den vrede op regtzinnige voorwaerden te bereiken. Zyne aenbiedingen werden wel beleefdelyk, doch met hoogmoed door de Hollanders verworpen, als komende van eenen vyand, wiens zwakheid alleen hem tot den vrede deed overhellen. De toestand van den aertshertog droeg inderdaed de kenteekens der uiterste magteloosheid: de vorst was van de minste geldmiddelen beroofd; het spaensche Hof weigerde hem allen onderstand of liet zyne brieven onbeantwoord; de spaensche soldaten sloegen op de grenzen tot muitery en losbandigheid over; koning Hendrik IV van Frankryk verklaerde den oorlog aen Spanje en dus aen België. Onderwyl veroverden de Hollanders de steden Groeningen en Hoey. Om het hoofd te bieden aen de talryke moeijelykheden en gevaren, welke rondom den onervaren doch goeden aertshertog ontstonden, bezat deze noch krygsmagt noch invloed genoeg. Een knagend verdriet en de diepste moedeloosheid ontstelden zyn zwak ligchaem zoodanig, dat hy in den jare 1595 aen eene kortstondige ziekte overleed.
De graef van Fuentes nam intusschen het bestuer in handen, tot dat de koning eenen nieuwen Landvoogd zou hebben benoemd. Fuentes was een bekwaem krygsman, die zich niet liet ontmoedigen door denzelfden toestand, waeronder zyn voorganger bezweken was; hy vormde met haest twee kleine legers, bestemde het eene om den koning van Frankryk op de grenzen te wederstaen en zond het andere tegen Maurits van Nassau, onder bevel van den manhaftigen veldheer Mondragon, die de stad Hoey den Hollanderen ontnam, door menigvuldige looze togten de krygsmagt van Maurits verydelde en hem belette het minste voordeel te behalen. Fuentes zelf, aen het hoofd van het eerste legergedeelte, trok over de fransche grenzen en bemagtigde er Chatelet, Dourlens en Kameryk.
Ondertusschen vertrok uit Spanje, als Landvoogd der Nederlanden, de kardinael-aertshertog Aelbrecht van Oostenryk, broeder des keizers en des vorigen Landvoogds. Alhoewel hy met eene hooge kerkelyke weerdigheid was bekleed, ontbrak hem toch geene der hoedanigheden die een bekwaem staetkundige en dapper krygsman behoort te bezitten
| |
| |
Reeds had hy, als onderkoning van Portugael, vele diensten aen Spanje bewezen en genoot de byzondere vriendschap van Philips II. By zyn vertrek naer Nederland gaf de koning hem 3,000 uitgelezene oude soldaten mede, en eenen schat in gouden staven, die men op eene weerde van twee millioen dukaten berekende. Dan, wat nog het meest tot het verkrygen van den vrede zou hebben kunnen bybrengen, was, dat met den aertshertog, insgelyks naer Nederland overkwam Philips-Willem van Nassau, prins van Oranje, die sedert acht-entwintig jaren als gevangen in Spanje was gebleven en nu, op verzoek van Aelbrecht, in vryheid was gesteld.
De aertshertog deed zyne intrede te Brussel op den 11en february 1596 en werd er met blydschap ontvangen. Weinig tyds daerna stelde hy zich aen het hoofd zyner krygsmagt, ging Kales belegeren, en bestormde deze stad met zooveel geweld en geluk, dat hy ze benevens haer kasteel veroverde, in het gezigt van een vyandlyk leger en van de fransche en hollandsche vloten. De stad Ardren gaf zich na een kort beleg insgelyks over. Dan verliet de aertshertog de fransche grenzen en veinsde eenen aenslag op Breda in den zin te hebben, waerdoor hy de aendacht van prins Maurits op de hollandsche grenzen gevestigd hield. Eensklaps zond hy krygsbenden, onder bevel van den maerschalk van Rhosne, tegen Hulst in Vlaenderen. Maurits, dit vernemende, begaf zich met spoed in de bedreigde vesting en maekte zich bereid tot eenen hardnekkigen tegenweêr. De aertshertog kwam insgelyks in het beleg, dat zes weken duerde en het leven kostte aen meer dan 3,500 menschen. Hulst gaf zich over aen Aelbrecht op den 18en augustus 1596.
Gedurende dit jaer geschiedde er niets aenmerkelyks meer; maer met den aenvang van 1597 versloeg Maurits de aertshertogelyke benden in een bloedig gevecht te Turnhout; de veldheer Varax, die het bevel over het belgisch leger voerde, en wel twee duizend zyner krygsknechten sneuvelden op dien dag, zynde den 24en january. Het gelukte Aelbrecht ook niet de stad Amiens te ontzetten, welke door eenen spaenschen veldoverste onlangs was verrast en nu door den
| |
| |
koning van Frankryk werd belegerd. Amiens gaf zich aen de Franschen by verdrag over in de maend september.
Terwyl de oorlog, met weinige krachtdadigheid van wederzyde voortduerde, begonnen verschillende vorsten en de paus poogingen aen te wenden om den vrede te bewerken. De Staten van Holland luisterden naer geene voorstellen; maer de koning van Frankryk sloot eenen regtzinnigen vrede met Spanje, waerover men in België groote vreugde bedreef.
Koning Philips II, die allengskens zyne gezondheid voelde verzwakken, had te Madrid, op den 6en mei 1598, de Nederlanden van de kroon van Spanje onafhangelyk verklaerd en dezelve als erfelyk geslachtseigendom geschonken aen zyne dochter Isabella, die met den aertshertog Aelbrecht zou trouwen; met de voorwaerde, dat indien uit dit huwelyk geene kinderen sproten, de Nederlanden onder Spanje zouden wederkeeren.
De aertshertog, met oorlof van den Paus, deed afstand van zyne kerkelyke weerdigheden en vertrok naer Spanje om er zyn huwelyk met Isabella te vieren. Onderwege ontving hy de tyding der dood van den koning.
Philips II, na eenen langen doch droeven levensloop, stierf den 13en september 1598 in den ouderdom van twee-en-zeventig jaren.
Het afsterven van den beruchten spaenschen koning, onder wiens heerschappy ons ongelukkig vaderland zoo vele rampspoeden moest doorstaen, geeft ons gelegenheid om eenen korten blik op den gang der beschaving, der kunsten, der wetenschappen en der stoffelyke welvaert te werpen, gedurende de laetste honderd jaren. Wat daer over kan gezegd worden is pynelyk en bedroevend. Waren wy tot hiertoe de blyde tolk van België's bloei en roem, nu zyn wy gedwongen de treurende bode van zyn verval te worden.
Indien wy slechts tot op eenen korten afstand in de tyden terugstappen, vinden wy ons vaderland aen het hoofd van de europische nyverheid, en misschien van den wereldkoophandel. Vlaenderen, met zyne duizenden lakenweveryen, roept het goud in stroomen op onzen
| |
| |
ryken grond; Antwerpen, met zyne vyf-en-twintig honderd schepen op reede, is voor alle volkeren het middenpunt der bewoonde wereld geworden - uit deze milde bronnen vliet het leven door alle kunstaderen: de schoonste gothische tempels schieten als door toovery uit onzen bodem in de hoogte; de Van Eycks verbazen Europa door hunne uitvinding en door hun vernuft; België zendt zyne uitstekende toonkunstenaers naer Frankryk en naer Italië om leermeesters der natiën te zyn; dichters bezingen in zoete toonen 's Lands geluk en der vaderen dapperheid........
En niets of byna niets van dit alles bestaet nog, by het einde der voor ons zoo rampspoedige zestiende eeuw! Het oud en roemryk vaderland heeft den nek gebogen onder de yzeren roede van het lot; het slaept den slaep der moedeloosheid: het ligt daer neêrgegeeseld, verpletterd, bloedend uit alle zyne wonden! - Wat het voorgeslacht, door zynen onophoudenden arbeid en ten koste van stroomen bloeds, gesticht heeft - welvaert, volksleven, kunstdrift, vryheid - de oorlog, de geloofshaet, de dwingelandy hebben het in korten tyd geheel versmacht en tot den wortel vernietigd, of van onzen geboortegrond naer andere streken gejaegd.....
Gedurende de inlandsche beroerten, maer vooral by de komst van den schrikwekkenden Alva, verlieten een verbazend getal wevers, volders en verwers de vlaemsche gewesten en vlugtten naer Engeland om er eene schuilplaets te zoeken. Koningin Elisabeth ontving de belgische uitwykelingen met welwillendheid, verleende hun voorregten en gaf hun zoo vele blyken harer byzondere gunst, dat zy er duizend anderen nog aenlokte om het voorbeeld hunner landgenoten te volgen. De Vlamingen legden alsdan de eerste gronden der werelddrukkende nyverheid van Engeland; maer hun eigen vaderland, zyne uitstekende ambachtslieden verliezende, zag ook plotselings zyne werkhuizen te niet gaen, en met hen alle het leven dat eertyds zyne groote steden bezielde. Eveneens ging het met den koophandel, die inderdaed niet bloeijen kan tusschen beroerten, moorderyen en verwoestingen. Reeds onder Alva's heerschappy waren vele voorname kooplieden uit
| |
| |
Antwerpen en Brugge naer Holland verhuisd; maer toen de Spanjaerden in 1576 de groote Scheldestad uitplunderden en 7,000 harer inwooners ombragten, kregen de belgische koophandel en zeevaert den doodslag. Rotterdam en Amsterdam verleenden schuilplaetsen aen de gevlugte kooplieden; en, bleven er dan nog al eenige te Antwerpen, zy moesten weinig later toch de anderen volgen; dewyl zy meest allen den hervormden Godsdienst hadden aengenomen en, door de overgaef der stad aen Alexander van Parma, zich tot de verhuizing gedwongen zagen. Daerenboven, de Hollanders hielden de Schelde naeuw gesloten en maekten eene hardnekkige en vernielende jagt op de belgische schepen.
Is er een gevoel dat vryheid en vrede noodig heeft om te leven, dan is het zeker het gevoel der kunst in zyne verschillende uitdrukkingen. Ook heeft het schrikbewind van Alva, niet minder dan de onophoudende oorlogen, bygebragt om de toorts der kunsten in ons vaderland uit te dooven; alleen de schilderkunst ontsnapte door byzondere omstandigheden aen den algemeenen val. Onze Rederykkamers waren omtrent dit tydstip tot eenen hoogen trap van bloei geraekt, - en vermits zy, door het vertoonen van tooneelstukken, byna dagelyks tot het volk spraken, wekten zy al vroeg de ernstige aendacht van het bestuer op, hetwelk met reden vreesde, dat de beoefening der poëzy een middel wierde tot verspreiding der nieuwe leer. Het schynt inderdaed dat vele leden der Rederykkamers de Hervorming aennamen; want zoohaest het Bestuer ernstige poogingen begon aen te wenden om het katholyk Geloof te handhaven, en wel meest onder Alva, verlieten de nederduitsche dichters insgelyks hun vaderland en vertrokken naer Holland, om daer hunnen kunstzin over te planten en mede te werken tot de opbouwing der nederlandsche Letterkunde. De beroemde Zeelander Jacob Cats, in 1577 geboren, getuigt dat hy in de dichtkunst door eenen Brabander onderwezen werd.
Zoo zag ons vaderland in eens alle de bronnen van zyn stoffelyk en verstandelyk welzyn uitdroogen: handel, nyverheid en letterkunde
| |
| |
leefden nog slechts in het geheugen onzer moedelooze voorvaderen, en andere gewesten gingen zich verryken met de schitterende sprankels, welke de zon onzes vaderlands by haren ondergang, met kracht en verre van haer, nog had uitgeworpen.
Met de schilderkunst, dezen anderen roem van België, stond het allezins beter geschapen. Door een zonderling geluk was zy uit de verwoesting zelve met nieuwe kracht opgestaen. Inderdaed, de beeldstormers hadden de meeste tafereelen vernietigd, en, dewyl de worsteling de godsvrucht der trouwgeblevene katholyken des te inniger had gemaekt naer mate hun Geloof bedreigd was geworden en door vyandlyke aenvallen had geleden, spande men nu in België een goed gedeelte der overgeblevene krachten in, om de kerken op nieuw te versieren en met voortbrengsels der kunst te verryken. Op het tydstip, tot hetwelk wy nu in de geschiedenis genaderd zyn, hadden geleefd of leefden nog de volgende meesters, wier namen voldoende zyn om een gedacht van den staet der schilderkunst te geven: Quinten Metsys, van Antwerpen; Bernard van Orley, van Brussel; Frank Floris van Antwerpen; Frans Porbus, van Brugge; Lucas De Heere, van Gent; Michiel van Coxien, van Mechelen; Marten De Vos, van Antwerpen; Karel Van Mander, van Meulebeke, in Vlaenderen; Jan Breughel, van Brussel; en eenige anderen. De groote Rubens, zyne glansende toekomst nog onbewust, beproefde dan reeds zyne hand in de werkkamer van Adam Van Oort, te Antwerpen: Hy, de voorbestemde jongeling, moet eens aen het vaderland een deel zyner verlorene weerde terugschenken. Voor zyne stappen opent zich nog een roemryk tydstip!
In de wetenschappen had België insgelyks eenige uitstekende mannen voortgebragt, wier werken geheel Europa door bekend en geacht waren; Rembert Dodoens, van Mechelen, bewees de geneeskunde en het menschdom groote diensten door zynen reusachtigen arbeid over de kruidkunde; Andreas Vesalius, van Brussel, was erkend als de grootste Ontleedkundige van Europa; Abraham Ortelius, van Antwerpen, Geeraert Mercator, van Rupelmonde, en Judocus Hondius, van Wackene, in Vlaenderen, maekten zich beroemd door hunne geleerdheid en hunne
| |
| |
schriften over de aerdrykskunde; Cornelius Jansenius en Willem Lindanus, beide opvolgende bisschoppen van Gent, waren befaemd om hunne diepe Godsgeleerdheid. Verder melden wy nog, als hebbende toegebragt om de kennis der geschiedenis of den lust tot de wetenschappen en tot de beoefening der Letteren te verspreiden: de geschiedschryvers Meyer en Oudegherst, beide Vlamingen, en Jan De Buisson, een Henegauwer; de regtsgeleerden Van der Piet, Damhoudere, Viglius, Peck en Hopperus, meest allen leerlingen der Hoogeschool van Leuven; de dichter Heinsius van Gent en de dichteresse Anna Byns, van Antwerpen. Eenige Belgen onderscheidden zich insgelyks door de beschryvingen bunner reizen in weinig gekende gewesten van Azia; en, vergeten wy, ten slotte, hier niet by te voegen, dat het insgelyks in de afgeloopene zestiende eeuw was, dat Kristoffel Plantyn te Antwerpen zyne kunstryke drukkery stichtte en zich eenen europischen roem verworf door derzelver keurige voortbrengsels. Nevens hem, en arbeidende aen eene zelfde taek, leefde de geleerde Cornelius Kiliaen, van Duffel, die een latynsch-vlaemsch woordenboek schreef, hetwelk heden nog de diepste en zuiverste bron is, waeraen men putten kunne om den oorsprong der nederduitsche woordvormen te leeren kennen en te doorgronden.
|
|
Auteursrechtvrij