Geschiedenis van België

[p. 437]

Hoofdstuk IV.
Lodewyk van Requesens Landvoogd. - De koning slaet tot de zachtzinnigheid over. - Muitery der spaensche benden. - Requesens sterft te Brussel. - De leden van den Staetsraed bestieren het Land; maer worden door eenen volksoploop afgezet. - De algemeene Staten, onder den invloed van Oranje, matigen zich het oppergezag aen. - De Spanjaerden buiten de wet gesteld. - Zy plunderen de stad Antwerpen. - Pacificatie van Gent. - Don Juan van Oostenryk Landvoogd. - Het Eeuwig Edikt. - De aertshertog Mathias tot Landvoogd door de Staten aenveerd. - Oorlog van don Juan tegen het Statenleger. - De waelsche gewesten scheiden zich van de Staten af. - Don Juan sterft te Namen
Van 1574 tot 1578.

Philips II had eindelyk de overtuiging bekomen dat de Nederlanden niet door een dwangstelsel, gelyk dit door Alva gevolgd, konden onderworpen en behouden worden. Hy besloot dan de zachtmoedigheid tot hetzelfde einde te beproeven; eventwel, volgens gewoonte, bedroog hy zich over den tyd en kwam met zyne inschikkelykheid te laet. Want, mogt men wel verhopen dat de Geuzen, nu byna ten volle meester der noordelyke gewesten, waer zy eene aenzienlyke land- en zeemagt bezaten, op schoone beloften, ja zelfs op het vergunnen van eene algemeene kwytschelding, de wapens zouden nederleggen? Zou Willem van Oranje zoo ligt de vruchten van zynen langen en immer berekenden arbeid hebben afgestaen om naer Duitschland te vertrekken of zich weêrloos

[p. 438]

aen den toorn des konings leveren? Daerenboven, Philips II was nu wel bereid tot het toestaen van alle vorige vryheden en regten en tot het herstellen der oude bestuervormen in de Nederlanden; maer hy wilde onder geen hoegenaemd voorwendsel toelaten dat er eenen anderen dan den katholyken Godsdienst uitgeoefend wierde. Voor België, waer men het oude geloof by voortduring aenkleefde, was des konings besluit voldoende; voor de noordelyke gewesten echter in het geheel niet, vermits wel de helft der inwooners en geheel het leger den hervormden Godsdienst hadden aengenomen. Philips II bedroog zich dus grootelyks, toen hy dacht alleenlyk eenen staetkundigen opstand door het toestaen van burgerlyke vryheden te moeten bevredigen, terwyl hy integendeel met eenen geloofsoorlog te doen had.

Don Lodewyk van Requesens in de Nederlanden komende, liet genoeg blyken dat de koning hem als een gezant van vrede had gezonden; want hy vernietigde onmiddelyk den raed van beroerten, verklaerde den twintigsten en den tienden penning voor altyd afgeschaft, deed het beeld van den hertog van Alva uit het kasteel van Antwerpen wegnemen en vergunde eene algemeene kwytschelding. Dan, dit alles bleef byna zonder gunstigen indruk op de gemoederen, dewyl de noordelyke gewesten zich hielden alsof hun dit niet aenging, en België, uitgeput en moede, weinig vertrouwen in de beloften van den Landvoogd stelde.

De stad Middelburg, in Zeeland, was sedert twee jaren door de Geuzen belegerd; de kolonel Mondragon, die ze tot nu toe met hardnekkigheid had verdedigd schreef aen den Landvoogd dat hy welhaest door gebrek aen levensmiddelen en oorlogsvoorraed de stad zou moeten overgeven. Don Lodewyk rustte spoedig twee smaldeelen schepen uit om de stad ontzet te doen en Zeeland in te nemen; maer de admirael der Geuzen, Lodewyk Boisot genaemd, vernielde in een hevig gevecht het smaldeel dat men te Bergen-op-Zoom gereed maekte om in zee te steken. Men moest dus van deze onderneming afzien en Middelburg zonder ontzet laten, welke stad zich dan ook korts daer na, aen de Geuzen overgaf.

[p. 439]

De Landvoogd liet zich door eenen zoo zwaren tegenspoed niet ontmoedigen; hy zond zyn leger naer Gelderland onder Sanctius d'Avila en deed onderwege de vaendelen uit het beleg van Leiden by dien overste komen om met alle zyne magt het duitsche hulpleger der Geuzen te gemoet te gaen. Lodewyk en Willem van Nassau, uit Duitschland komende met 10,000 krygsknechten, werden door Requesens aengetast op de Moockerheide, niet ver van Nymegen. Een schrikkelyk gevecht nam hier aenvang op den 14^en april 1574; de Geuzen werden overhoop geslagen en eene bloedige vernieling onder hen aengeregt: de graven Lodewyk en Hendrik van Nassau vonden er insgelyks de dood.

Deze zegeprael kon voor de Nederlanden onberekenbare gevolgen hebben en welligt zou hy der Geuzen magt eenen onherstelbaren knak hebben toegebragt, had het spaensch leger zynen overwinnenden togt naer Holland en Zeeland willen voortzetten; maer het tegendeel geschiedde. De spaensche krygsknechten hadden in geene achttien maenden het minste geld ontvangen en weigerden nu allen verderen dienst, zoo men, volgens belofte door Sanctius d'Avilia vóór den veldslag gedaen, hunne achterstellen niet aenbetaelde. Er ontstond een oproer onder het leger, de soldaten zetteden hunne oversten af om er anderen te kiezen en keerden gelyk naer Antwerpen, waer zy door de bezetting werden ingelaten. Hier begonnen zy luid op te roepen dat zy voornemens waren de stad te plunderen, indien hunne betaling niet spoedig volgde. In deze dringende omstandigheid verkocht Lodewyk van Requesens zyn eigen zilverwerk en ontleende zoo veel geld als hy bekomen kon; hy betaelde een klein gedeelte der soldy van het oproerig leger en het gelukte hem voor alsdan de stad Antwerpen van eene akelige plundering te redden. De spaensche krygsknechten keerden weder onder zyne gehoorzaemheid en werden in het beleg van Leiden gezonden, welke stad in korten tyd door den schrikkelyksten hongersnood geprangd, zich echter niet overgaf. Onderwyl wendde Requesens alle mogelyke poogingen aen om van 's Landsstaten de noodige gelden tot het voortzetten van den oorlog

[p. 440]

te verkrygen en toonde zich ten dien einde op alle punten ten uiterste inschikkelyk; maer de Staten waren niet van goeden wil: al wat hy bekomen kon bepaelde zich by beloften van lateren onderstand. Alles liep te samen om den toestand van den Landvoogd te verergeren. De koning eene magtige vloot hebbende doen uitrusten om de Watergeuzen in de Nederlanden te gaen bevechten, zoo kwam eene besmettelyke ziekte onder de manschap der schepen eene zoo schrikkelyke vernieling aenregten, dat de vloot niet onder zeil kon gaen. Langs eenen anderen kant kreeg het spaensch leger voor de stad Leiden de nederlaeg. De Geuzen hadden in de maend october 1574, op eenen nacht, de sluizen opengezet en de dyken doorstoken; waerdoor by de duizend spaensche krygsknechten waren verdronken en de overige zich ter naeuwer nood, met verlies van alle het veldtuig, door den aftogt hadden kunnen redden.

Requesens nu tot de uiterste magteloosheid vervallen, behield geene hoop meer op het lot der wapenen en besloot tot het openen van onderhandelingen met de Staten van Holland en Zeeland. De duitsche keizer Maximiliaen III bemoeide zich als middelaer met de zaek en zond de graven van Schwartsenburg en Hohenlohe naer Breda om dáér, met de afgeveerdigden des Landvoogds en der Geuzen, te vergaderen. Lodewyk van Requesens vergunde aen de Geuzen en aen alle inwooners der noordelyke gewesten eene algemeene kwytschelding en de teruggaef van alle voorregten, indien zy de wapenen aflegden; maer hy wilde niet, tegen 's konings bevel, de openbare uitoefening van den hervormden godsdienst toestaen. Dewyl dit laetste de hoofdzaek voor de Geuzen was, kon men het niet eens geraken, en, van alle onderhandeling afziende, bereidde men zich van wederzyde op nieuw tot den oorlog.

Zeeland was alsdan de schuilplaets van eene menigte Watergeuzen, die met hunne roofschepen alle zeevaert beletteden en de belgische kusten onveilig maekten. Hoe zeer de Landvoogd ook gevoelde dat hun verblyf aldaer den ondergang van den antwerpschen koophandel en van de vlaemsche nyverheid voor gevolg zou hebben, zoo kon

[p. 441]

hy echter aen dit kwaed geene palen stellen, omdat hy over geene zeemagt beschikte. Eindelyk nam hy het zonderling besluit van de zeeuwsche eilanden zonder schepen aen te doen. - Hy brengt zyn leger voor den zeebogt, die Philipsland van Duiveland scheidt; kiest zeventien honderd kloeke mannen uit, doet hun buskruid en brood aen de einden hunner vuerroers dragen en geeft, in den nacht van 28 september 1575, het bevel tot den overtogt. Begunstigd door de ebbe of lage zee, waedt het voorste gedeelte der krygsknechten door het water, het middengedeelte versmoort door den opkomenden vloed, en de achtertogt keert spoedig terug om een gelyk lot te ontgaen. Ondertusschen schieten de Geuzen uit hunne schepen op de wadende



krygsknechten, doch niets weêrhoudt hen; zy jagen de Geuzen uit het veld, maken zich van het eiland meester en belegeren Zierikzee.

Intusschen was don Lodewyk van Requesens naer Brussel teruggekeerd, waer hem plotselings eene ontstekende ziekte overviel, die

[p. 442]

van sommigen gezegd wordt de pest te zyn geweest. Hy voelde zyn einde naderen, en benoemde, om hem, tot nader bevel des konings, te vervangen, den graef Karel-Philips van Berlaimont betreffende de burgerlyke bestuerzaken, en den graef Pieter-Ernst van Mansfelt als opperveldheer des legers. Maer vóór dat hy deze benoemingen in schrift kon doen stellen, verraste hem de dood op den 5^en meert 1576.

De Staetsraed, uit negen leden samengesteld, waeronder twee Spanjaerden, nam het bestuer in handen; maer men betwistte in alle gewesten, en bovenal in Braband, het gezag dat de Staetsraed zich aenmatigde, onder voorwendsel dat men de algemeene Staten byeen roepen moest. Philips II, de dood van Requesens vernemende, geraekte in eene groote verlegenheid, dewyl hy niet bereid was om eenen anderen keus te doen. In afwachting bekrachtigde hy het gezag van den Staetsraed en misnoegde hierdoor de inwooners en de algemeene Staten, die hem geschreven hadden om een dergelyk besluit te voorkomen.

Den 5^en juny 1576 gaf de stad Zierikzee zich over, na een hardnekkig beleg, waerin Boisot, de admirael der Geuzen, de dood gevonden had. De spaensche soldaten van deze overwinning terugkeerende eischten twee-en-twintig maenden soldy, zynde dit het achterstel dat men hun verschuldigd was. Alzoo er geen geld voor handen was kon de Staetsraed de soldaten niet voldoen en deze sloegen aen het muiten en plunderen. Zy namen de stad Aelst in en maekten van dezelve als eene vesting der muitery, waeruit zy dagelyks op roof uitgingen. De Staetsraed door de bedreigingen der inwooners van, Brussel verschrikt, kondigde alsdan een besluit af, door hetwelk de oproerige soldaten buiten de wet waren gesteld en iedereen ze, als vyanden des konings, mogt dooden waer men ze aentrof. De party van Oranje, die in Brussel tamelyk veel aenhangers telde, maekte gebruik van de gisting welke zich onder het volk opdeed, om eene beroerte te verwekken. De leden van den Staetsraed werden in hechtenis genomen en naer de gevangenis geleid onder voorwendsel dat zy den Spanjaerd begunstigden.

Na dien aenslag geraekte het Land in eene schrikkelyke wanorde, waeruit Willem van Oranje ongetwyfeld groot voordeel moest trekken.

[p. 443]

In alle gewesten vergaderden de algemeene Staten en begonnen met de spaensche soldaten op nieuw buiten de wet te stellen. Welhaest ging het zoo verre dat men de bezettingen der steden, die in de muitery geen deel hadden genomen, insgelyks met geweld uit het Land wilde dryven. De Gentenaren gaven het voorbeeld: zy traden in onderhandeling met Willem van Oranje, om met zyne hulp de Spanjaerden uit het kasteel te verjagen. Willem zond hun acht vaendelen krygsknechten met zeventien stukken grof geschut: het kasteel werd belegerd en na eene maend op zekere voorwaerden overgegeven. Onderwyl schikte de prins van Oranje nog andere krygsbenden naer verschillende gedeelten van België, zonder dat iemand er zich tegen kon stellen. Korts daerna zonden alle de Gewesten hunne afgeveerdigden naer Brussel in de vergadering der algemeene Staten. Hier werd ten eerste beslist dat men in naem des konings de onderhandelingen zou hernemen welke vroeger te Breda waren mislukt. Gent was de stad waer de vertegenwoordigers der zuidelyke en noordelyke gewesten vergaderden.

Terwyl men bezig was met te Gent over den vrede te handelen spanden de spaensche bezettingen te samen om zich over de inwooners van België te wreken. Zy overweldigden Maestricht en deden deze stad eene schrikkelyke plundering onderstaen. Langs eenen anderen kant versloegen zy in open veld, tusschen Leuven en Thienen, den heer van Glimes, Gewestvoogd van Braband, die met eenige belgische benden tegen hen was opgetrokken. Men had begonnen met aerdewerken tegen het kasteel van Antwerpen op te werpen om de Spanjaerden er uit te verdryven; maer Sanctius d'Avila, opperbevelhebber des legers, er binnen zynde, ontbood van alle kanten de spaensche legergedeelten naer Antwerpen, waer zy ook byna gezamentlyk op den zelfden dag aenkwamen, tot zelfs de muitelingen van Aelst. - Op den 4^en november 1576 vallen de Spanjaerden uit het kasteel in de stad; zy moorden en branden met eene onuitsprekelyke wreedheid, steken het vuer in vyf honderd wooningen, zetten het stadhuis in vlam, brengen vyf duizend menschen om, zonder aenzien van ouderdom

[p. 444]

of kunne, plunderen en rooven tot dat zy, na dry volle dagen aen die yslykheden te hebben besteed, verzadigd van bloedvergieten en beladen met onschatbare goederen weder op het kasteel trekken. By het vernemen dier onmenschelyke wraek klonk eene algemeene vermaledyding in België tegen de Spanjaerden en iedereen toonde zich nu meer algemeen genegen tot een verbond met de noordelyke gewesten, om gezamentlyk eenen zoo wreeden vyand te bestryden. De onderhandelingen te Gent werden met meer yver voortgezet en welhaest gesloten.

Op den 8^en november 1576 werd te Gent den vrede, Pacificatie van Gent genoemd, onder het gebrom der klokken afgekondigd. Deze overeenkomst behelsde, onder andere schikkingen, dat de spaensche soldaten uit het Land zouden geweerd worden; dat men de algemeene Staten van geheel Nederland zou byeen roepen; dat men den katholyken Godsdienst noch beletsel noch smaed zou aendoen en dat alle de bevelen van den hertog van Alva als vervallen zouden worden beschouwd.

Klaerblykelyk is het dat België, door het sluiten van dit verdrag, zich gansch aen de staetkunde der noordelyke gewesten overleverde; want, het spaensch leger vertrekkende, zou de krygsmagt en derzelver bevelhebbers, slechts uit hervormden bestaen. Dezen, diensvolgens een ongematigd overwigt hebbende, zouden zoowel in zaken van Godsdienst als van Staet den toon en de leiding aen België hebben gegeven. Maer daertoe werd hun dit mael den tyd niet gelaten. Naeuwlyks was de Pacificatie van Gent afgekondigd of men vernam dat er een nieuwe Landvoogd uit Spanje in Luxemburg was gekomen. Wat die tyding meer gewigt gaf, was de naem zelf en de hooge krygsroem van den Landvoogd. Het was don Juan, welke zich alom had vermaerd gemaekt door zyne overwinning in den zeeslag van Lepanto, tegen de Turken in 1571 geleverd. Als natuerlyke zoon van Keizer-Karel mogt hy op de achting der Belgen aenspraek maken, doch evenveel gaf hem zyne zachte en edelmoedige inborst regt tot genegenheid en tot ontzag. By zyne aenkomst hier te lande hoorde hy met diepe droefheid hoe vele en yslyke baldadigheden de spaensche soldaten

[p. 445]

gepleegd hadden, en geraekte in groote verlegenheid; hy verwachtte zich in het geheel niet aen den hachlyken staet, waerin hy des konings zaken vervallen zag. Dan, hy besloot tot de zachtmoedigheid zynen toevlugt te nemen; schreef aen de algemeene Staten om hunne hulp ter bevrediging der Nederlanden in te roepen en gebood strengelyk aen alle de gedeelten des legers het staken der vyandlykheden.

De spaensche soldaten gehoorzaemden aen het bevel van den Landvoogd en bleven van dan af rustig binnen hunne vestingen; de Staten des Lands raedpleegden den prins van Oranje om te weten wat hun te doen stond: Willem gaf hun ten antwoord dat zy niet op de beloften van don Juan mogten betrouwen en in geenen deele hem als Landvoogd mogten erkennen, ten zy hy in de verwydering der spaensche soldaten toestemde en de Pacificatie van Gent bekrachtigde. Oranje en zyne aenhangers dachten dat de Landvoogd nimmer zulke voorwaerden zou aennemen; eventwel zy vonden zich in hunne verwachting bedrogen, vermits don Juan met de grootste verduldigheid alles, zelfs de hoonende eischen en woorden verdroeg, en eindelyk een verdrag teekende, waerdoor hy in alle de gestelde voorwaerden toestemde. Deze vrede, overal afgekondigd en door den koning bekrachtigd, noemde men het Eeuwig Edikt.

In de maend mei 1577 deed don Juan zyne intrede te Brussel, waer hy met ongemeene blydschap en onder het gejuich des volks werd ontvangen. Reeds eene maend vroeger waren de spaensche soldaten uit de Nederlanden vertrokken, en hadden de vestingen aen nederlandsche krygsknechten ingeruimd.

Terwyl don Juan door vriendelyke bejegeningen de achting der edelen en de liefde des volks poogde te verwerven, berokkende de aenhangers van Oranje hem alle mogelyke tegenkantingen; zy strooiden overal onrustbarende geruchten, en spotschriften uit en hitsten de burgers op tot mistrouwen en wederspannigheid. Willem van Oranje ging dagelyks voort in het aenwerven van krygsknechten, alsof de Pacificatie van Gent niet hadde bestaen. De Landvoogd deed hem daerover

[p. 446]

aenspreken, maer hy antwoordde dat de noordelyke gewesten het eeuwig Edikt niet hadden aengenomen en de duitsche krygsbenden nog niet uit het Land waren vertrokken. Langs eenen anderen kant beroofden de algemeene Staten den Landvoogd van alle magt en overheid; velen onder de vertegenwoordigers der verschillende gewesten waren Willem van Oranje toegedaen en spaerden geene moeite om don Juan het bestuer moede te maken en het volk tegen hem op te hitsen. Eindelyk gevoelde de Landvoogd dat hy, door zyne lydzaemheid, ten dekmantel diende aen de vyanden des konings; hy besloot zich van onder de drukkende magt der Staten los te rukken en door de wapens de ontwerpen van Willem van Oranje te verydelen. In

willem van oranje.

de maend july trok hy met groot gevolg naer Namen, in schyn om er de vorstin Margareta te gaen verwelkomen; hy verraste het sterk kasteel dier stad en riep van daer alle zyne krygsbenden en een spaensch legergedeelte tot zich.

By het vernemen van des Landvoogds onverwacht besluit, ontboden de algemeene Staten Willem van Oranje naer Brussel en benoemden hem tot Ruwaerd van Braband, zooveel als Ryksvoogd. Dan, deze verheffing

[p. 447]

mishaegde aen vele belgische edellieden, die het als een hoon aenzagen onder huns gelyken te moeten staen. Geheimlyk deden zy, by den duitschen keizer Rudolf II, poogingen om te verkrygen dat zyn zoon, de aertshertog Mathias, als Landvoogd naer de Nederlanden kwame. Voor dat de keizer zyne toestemming gaf ontsnapte de jonge Mathias uit Weenen en verscheen eensklaps te Lier, tot de groote verbazing van Willem van Oranje en van de algemeene Staten, die van de opdragt, door sommige edellieden gedaen, niets wisten. Voor het oogenblik vonden zy het niet geraedzaem zich misnoegd te toonen en riepen den aertshertog naer Antwerpen om hem, onder zekere voorwaerden, tot Landvoogd der Nederlanden te aenveerden. Willem van Oranje bemerkte onmiddelyk dat het hem mogelyk zou zyn den aertshertog, die niet boven de twintig jaren oud en in alle staetszaken onwetend was, tot het uitvoeren zyner ontwerpen te gebruiken. Hy deed zich tot Stadhouder van den Landvoogd verklaren en bestuerde alleen onder den naem van den onbekwamen vorst.

De Staten benoemden den hertog van Aerschot tot Gewestvoogd van Vlaenderen, en deze ridder deed zyne intrede te Gent op den 20^en october 1577, onder het gejuich des volks. Dan, de aenhangers van Oranje werden hem vyandig, omdat hy alle hunne eischen niet inwilligde. Twee edelen, Ryhove en Hembyse genaemd, bragten eindelyk het volk in oproer en namen de bisschoppen van Yperen en Brugge gevangen, benevens een zeker getal andere voorname persoonen. Onmiddelyk daerna liep een razende hoop naer het hof des hertogs van Aerschot en begon reeds hout en strooi aen te brengen om den Gewestvoogd en alle zyne lieden door het vuer te doen omkomen, toen hy eensklaps de deuren openzette en zich aen het graeuw overleverde. Na vele hoonende woorden en bedreigingen voerde men hem ook naer de gevangenis. Nu van straffeloosheid verzekerd, begonnen Hembyse en Ryhove krygsvolk aen te werven, zonder noch koning noch Staten te erkennen; hun voornemen was, van Vlaenderen een Gemeenebest of Republiek te maken en deze op haer zelve en door het volk te bestieren.

[p. 448]

De prins van Oranje en de Staten verschrikten zeer, niet over den opstand zelven dien zy bedektelyk hadden laten geschieden; maer over het ontwerp van Hembyze en Ryhove. Zy voorzagen dat deszelfs uitvoering de gewesten der Nederlanden zou van elkander scheuren en dat zulke verdeeldheid ten nutte van don Juan keeren moest. Haestelyk trok de prins van Oranje naer Gent en poogde de opstandelingen van hun ontwerp te doen afzien; al wat hy kon verkrygen was de loslating van den hertog van Aerschot. De bisschoppen en overige edellieden weigerde men in vryheid te stellen, en Willem van Oranje trok terug naer Antwerpen zonder zyn doel te hebben bereikt. Naeuwelyks had hy Gent verlaten of het graeuw, door de hervormers opgestookt, begon met eene grenslooze razerny de kerken en kloosters te plunderen, ja zelfs tot den grond af te breken; de beelden werden vernield, de geestelyken verjaegd, de katholyke burgers vervolgd en mishandeld.

Deze baldadige verbreking der Pacificatie van Gent verstomde alle weldenkende burgers; zy deed vele menschen naer de zyde van don Juan overhellen en had later voor gevolg dat de waelsche gewesten zich geheel en al tegen de Staten en voor den koning verklaerden.

Intusschen verbleef don Juan te Namen, waer hy welhaest eene magt van 18,000 man te samen kreeg. De Staten hadden insgelyks een leger van omtrent de 20,000 man vergaderd en zonden hetzelve naer Namen tegen den Landvoogd. Deze van dit voornemen wetende trok hun te gemoet en dwong hen, den 31^en january 1578, tot het aenveerden van eenen beslissenden veldslag in de vlakte van Gembeloers, op dry uren van Namen. Het Statenleger kreeg de nederlaeg en werd gedeeltelyk vernield. Don Juan verdeelde onmiddelyk zyne vaendels en zond ze onder verschillende veldheeren Braband in. In weinig tyds bragten de Spanjaerden een aental steden onder de gehoorzaemheid des konings, en onder anderen Leuven, Thienen, Aerschot, Diest, Nyvel en Philippeville; maer zy verloren daerentegen de stad Amsterdam, die tot dan geweigerd had zich tegen Spanje te verklaren.

De Staten wendden zich onderwyl tot de aenpalende Landen om hulp tegen don Juan te verkrygen. De Paltsgraef Casimirus bragt

[p. 449]

een leger van 15,000 man in België om don Juan te bestryden; van eenen anderen kant boden de Staten aen den hertog van Alençon, broeder des konings van Frankryk, den eernaem van Beschermer der Nederlandsche Vryheid; deze vorst zakte hierop insgelyks met een hulpleger naer België af, nam Binche en Maubeuge in en trok binnen Bergen-Henegauwen.

Zeker ware het don Juan onmogelyk geweest, aen alle deze vereenigde krachten te wederstaen, indien zyne vyanden eendragtiglyk hadden te werk gegaen; maer dit kon moeijelyk geschieden, vermits te veel verschillende belangen hier in het spel waren. Willem van Oranje zag zich niet geerne zynen uitsluitelyken invloed en zyne hoop op magt ontrooven; hy veinsde wel, doch het griefde hem, onder anderen te moeten staen. De aertshertog Mathias en de hertog van Alençon stonden beiden naer het bestuer der Nederlanden, en welligt berustte eene dergelyke heerschzucht ook in het hart van den Paltsgraef Casimirus. Langs eenen anderen kant heerschte eene nog grootere verdeeldheid onder de Staten en onder de burgers: sommigen wilden den koning en zynen Landvoogd onderdanig zyn; anderen wilden zich van Spanje losrukken doch het katholyk Geloof getrouw blyven; de heethoofden en de hervormden, die den katholyken Godsdienst geheel wilden vernietigd hebben, waren zelven het niet eens of men den koning als vorst zou blyven erkennen of niet. Daer de baldadigheden der beeldstormers en de vervolging der Katholyken te Gent bleven voortduren, scheidden de waelsche gewesten zich eensklaps van de overige nederlandsche provinciën en, zich den bynaem van Misnoegden gevende, kwamen zy, onder aenleiding van Emmanuël van Lalaing, te velde om de ondernemingen der Gentenaers in Vlaenderen te wederstaen. Don Juan bereidde zich om uit deze verdeeldheden zyn voordeel te trekken en eenen beslissenden oorlog te beginnen, toen hem by Namen eene heete koorts overviel, die hem na weinige dagen, op den 1^en october 1578, in het graf rukte. Voor zyne dood benoemde hy Alexander Farnesius, hertog van Parma, om hem als Landvoogd op te volgen.