Geschiedenis van België

[p. 369]

Hoofdstuk III.
Karel V als hertog ingehuldigd. - Frans I, koning van Frankryk. - Het bisdom van Luik verbindt zich naeuwer met de overige Nederlanden. - Karel V tot keizer gekozen. - Toestand van Europa. - Poogingen van Keizer-Karel om de Hervorming te dempen. - Zyne onophoudende en zegeryke oorlogen tegen de hervormde vorsten, tegen Frankryk, tegen de Turken en tegen de afrikaensche zeeroovers. - Wreede straf door hem tegen de wederspannige stad Gent uitgesproken. - Zyn zoon Philips bezoekt de Nederlanden. - Afstand van Keizer-Karel. - Zyne dood.
Van 1515 tot 1555.

De staetkundige opvoeding van Karel mogt als voltrokken aenzien worden toen hy, in 1515 meerderjarig verklaerd, in alle de steden met ongemeene plegtigheden, als heerschend vorst der Nederlanden werd ingehuldigd. Eenige maenden later kroonde men Frans I, beroemden koning der Franschen, en toekomenden vyand van onzen Karel. In dien tyd echter schenen de twee jonge vorsten tot vriendschap geneigd, daer zy onmiddelyk na hunne beider inhuldiging een verdrag teekenden om eenige hangende geschillen by te leggen.

Wy hebben gezien dat het onafhangelyke bisdom van Luik tot hier toe eene afzonderlyke staetkunde volgde en zeer zelden, als lid van

[p. 370]

België, in deszelfs lotgevallen deel nam: die staet van zaken ging nu ook veranderen. By de krooning van Frans I, was de bisschop van Luik, Eraert Van der Marcke, als bondgenoot der fransche koningen, tegenwoordig geweest; het schynt dat hy met eenige redenen van misnoegen tegen Frankryk, naer België terugkeerde; want hy begon aenstonds poogingen te doen om zichzelven naeuwer met Karel, en zyn bisdom aen het lot der Nederlanden te verbinden. Uit deze onderhandelingen ontstond dry jaren daerna een verdrag van toenadering, hetwelk voor gevolg had, dat het bisdom van Luik, alhoewel een onafhangelyk gewest blyvende, voortaen met de andere deelen des Lands eene zelfde staetkunde aennam en zyne belangen in die van het gemeene vaderland versmolt.

Karel beminde de Belgen zeer; hy was in Gent geboren en opgevoed en had zich onophoudelyk het voorwerp van de liefde der Vlamingen gezien. Geen wonder dus dat zyn Hof geheel uit Belgen en meest uit Vlamingen samengesteld was. Ook, toen hy in 1517 naer Spanje trok om zich als koning van dit magtig Ryk te doen erkennen, volgde hem een talryke stoet nederlandsche edelen. De tegenwoordigheid onzer landgenoten in Spanje, de hooge ambten hun door Karel aldaer geschonken en de voorliefde welke hy in alle gelegenheden hun betuigde, ontstaken den regtveerdigen haet der Spanjaerden en verbitterden nog een gevoel, dat misschien reeds de oorzaek der ontydige dood van Karel's vader was geweest.

In 1519 stierf Maximiliaen in Duitschland. De keizerlyke troon, door deze dood opengevallen, moest door den keus der Keurvorsten worden vervuld. Karel V mogt wel het meest op de gunst der Duitschen hopen, dewyl zyn overleden vader reeds veel ten zynen voordeele had gedaen; maer de koning van Frankryk, die met nyd de verheffing van Karel voorzag, stelde zich insgelyks aen de Keurvorsten voor, en spaerde noch listen noch beloften om tot zyn doelwit te geraken. Waerschynlyk durfden de Duitschen niet tusschen twee zulke magtige medestrevers beslissen; want zy verklaerden zich voor eenen derden vorst, den hertog Frederik van Saksen. Deze weigerde echter de kroon aen te

[p. t.o. 371]

Keizer-Karel.

[p. 371]

nemen en dwong de Keurvorsten tot eenen nieuwen keus, die eindelyk de keizerlyke kroon op het hoofd van den Belg en Vlaming Karel plaetste.

Hier begint niet alleen het arbeidzaem en lastig leven van Keizer-Karel; maer eene nieuwe rigting der geesten neemt insgelyks aenvang in vele gewesten van Europa: de maetschappelyke hoofdstoffen geraken in gisting, de oude beschaving neigt ten val, de heerschende Godsdienst wordt met eene verdelging bedreigd, de Turken heffen hun overwinnend zweerd tegen de westerwereld op, - ons vaderland ontvangt in zynen schoot de zaden van burgeroorlog, bloedstorten en scheuring: het spaensch tydvak, van droever gedachtenis, bereidt zich in de geheimenissen der toekomst!

De geschiedenis van den oorlogsreus Karel is de geschiedenis van Europa gedurende zynen levenstyd; zy is mede de uitlegging van eene lange reeks gelyktydige en latere voorvallen, welker oorsprong en gevolgen zelden onder het ware daglicht zyn geplaetst geweest, en hier, by uitstek, verdienen te worden behandeld.

Keizer-Karel, de belgische held, is zeer streng en meest met onregtveerdigheid door de geschiedschryvers beoordeeld; en, ware het niet dat zyne gedachtenis heden nog door het belgisch volk met eerbied en met eene soort van godsdienstigheid bewaerd wordt, zoo zou men kunnen denken dat hy in zyn eigen vaderland niet was bemind. Dan, dit logenstraft de liefde der Belgen voor zynen glansryken naem en de onsterfelyke heugenis zyner daden, welke in onze huislyke kringen nog immer onverminderd voortleeft. Niet moeijelyk is de haet van sommigen tegen Keizer-Karel te verstaen; dit vyandig gevoel is by den eenen op den gekrenkten volkshoogmoed gevestigd en by de anderen vindt het zyne beweegreden in het verschil van godsdienst. De fransche schryvers kunnen den belgischen keizer niet vergeven dat hy, gedurende meer dan twintig jaren, Frankryk onder zynen zwaren degen heeft gebukt gehouden; de andere volken, die den hervormden godsdienst hebben aengenomen, vergeven hem veel minder dat hy het katholyk Geloof tegen de overstrooming der nieuwe gedachten heeft verdedigd;

[p. 372]

doch wy, zyne landgenoten, moeten hem niet slechts met regtveerdigheid oordeelen, maer ook met de voorliefde die men aen de groote mannen zyns vaderlands is verschuldigd. Ons dan vrymakende van alle uitheemsche gevoelens, gaen wy op het tydstip en op de daden van Karel V eenen korten blik werpen.

Op het oogenblik dat Karel den keizerlyken troon beklom was Europa in eenen toestand, welks gevolgen ontwyfelbaer eenen anderen vorst zouden hebben verpletterd. De Turken, alsdan in hunne grootste magt en aengevoerd door den overwinnaer Soliman II, waegden het in Hongarië te dringen en zich, in den naem van Mahomet, eenen bloedigen weg tot het hart der europische staten te banen; Duitschland en de landen op de kusten der Middelandsche zee waren verstomd door den angst, welke de waerschynlyke komst der Halve Manen hun inboezemde. In de duitsche Staten dreef nog een schrikkelyker onweder te samen: Zwingel en Luther predikten er eenen nieuwen Godsdienst. Deze laetste trok verscheidene vorsten op zyne zyde, vond aenhang onder het volk, en wierp aldus, in den schoot van het wachtend Europa, eene hoofdstof van verdeeldheid, geloofshaet en scheuring. Langs eenen anderen kant bevond zich Frans I, de dappere en oorlogzuchtige koning der Franschen, die zich bereidde om zyn leven in eenen langen stryd tegen Keizer-Karel te verslyten en door list en geweld inbreuk op zyne magt te doen. Diensvolgens, langs waer de keizer zich ook keeren mogt, overal was het verschiet kwaedvoorspellend en dreigde hem in de onmogelykheid te stellen om zyn uitgestrekt Ryk te verdedigen. Groot was Keizer-Karel, ongemeen groot als oorlogsheld, doch niet minder verheven was zyne diepzigtigheid als staetsman. Hy hief zynen reuzenarm zegepralend tegen alle zyne vyanden op; maer het ontsnapte niet aen zyn oog, dat de godsdienstige geschillen voor de rust van zyn Ryk het grootste kwaed waren, dat hy gedurende zyn leven zou hebben te bestryden. Godvruchtig en getrouw aen het katholyk Geloof zyner voorouders, zag Keizer-Karel gewis met droefheid dat zyn godsdienst door de aenvallen der hervormers te lyden had; doch andere redenen nog deden hem de uitdooving dier

[p. 373]

nieuwigheid verlangen. Hy gevoelde dat de onweders, welke zich boven zyn hoofd verzamelden, alle de vereenigde krachten van hem en van zyn Ryk, ja, meer dan eene menschelyke magt zouden vereischen om afgeweerd te kunnen worden; het griefde hem diensvolgens zeer te moeten vreezen van door binnenlandsche onlusten verzwakt en door zyne vyanden welligt overwonnen te zullen worden. Even als alle uitstekende mannen aerzelde hy niet lang om een besluit te nemen: hy zou de eenheid van het Kristen Geloof in zyne Staten handhaven, de Hervorming versmooren, het angstig Europa van de overweldiging der Turken bevryden en zynen vyand, Frans I, dwingen tot het eerbiedigen van zyn regt en van zyn grondgebied.

Het volgt van zelven dat Keizer-Karel, vorst en wetgever van geheel Spanje, Duitschland, Napels, Sicilië en de Nederlanden, zyne staetkunde niet geheel volgens het uitsluitend belang van België kon rigten, en dat ons vaderland op nieuw in de gesteldtenis kwam om dikwyls groote opofferingen ten voordeele van het Ryk te moeten doen. Overigens zou de vorst, even als zyne bourgundische voorgangers, poogingen doen om de eenheid tusschen alle zyne staten, door het vereenigen der magt in zynen persoon, te bekomen.

De eerste daed van Keizer-Karel was het beroepen van eenen algemeenen landdag der duitsche vorsten, om met hen over den oorlog tegen de Turken en over de uitroeijing der opkomende Hervorming te beraedslagen. Deze groote vergadering, waerop Luther moest verschynen om zyne godsdienstige gevoelens te verklaren, had plaets te Worms in january 1521. Luther bleef hardnekkig by zyne gedachten omtrent den Godsdienst en wilde dezelve niet verlaten, wat zachte of strenge middelen men ook ten zynen opzigte aenwendde. Hy werd door den keizer en door den Landdag als styfhoofdig ketter veroordeeld, en in den ban des ryks geslagen; niemand zou hem, na zekeren tyd, mogen herbergen, en alle duitsche vorsten moesten hem vangen, waer zy hem alsdan zouden kunnen aentreffen. Dit streng bevel bleef eventwel zonder gevolg, doordien Luther reeds eenige aenhangers tusschen de duitsche vorsten telde, en byzonderlyk voorgestaen was

[p. 374]

door den hertog Frederik van Saksen, die hem aen de gramschap des keizers onttrok en hem eene geheime schuilplaets in het sterke slot Wartburg verleende. In deze eenzame plaets begon Luther zyne vertaling van den Bybel en zond ontellyke vlugschriften tegen den katholyken Godsdienst over geheel Duitschland.

Niettegenstaende de snelheid, waermede de luthersche gedachten in het keizerryk zich verspreidden, zou Karel waerschynlyk dit onrustbarend onweder afgeweerd hebben; maer hem kwam het nieuws dat er in Spanje een opstand ging losbarsten tegen de Nederlanders, welke hy daer als bestierende ambtenaren had gelaten, en dat de Franschen bereid waren om in het Land van Navarre te rukken. Hy zag zich gedwongen de Lutheranen voor eenigen tyd te laten begaen en vertrok met spoed naer Spanje, waer hy de gemoederen tot bedaren bragt, en zelfs op de Spanjaerden, door het aennemen hunner zeden en het spreken hunner tael, meer magt won dan ooit een ingeboren vorst er had genoten. De Franschen zagen zich uit Navarre geweerd en verloren daerenboven nog het hertogdom van Milanen.

België werd insgelyks het tooneel van den oorlog: door Frans I ondersteund zynde, wierpen Karel, hertog van Gelderland, en Robrecht Van der Marcke, hertog van Bouillon, zich tegen den keizer op. Robrecht, in het luxemburgsche gevallen zynde, deed Keizer-Karel een nederlandsch leger vormen en gaf het bevel er van aen graef Hendrik van Nassau. Intusschen naderde de fransche magt op onze grenzen en verwoestte een deel van Henegauwen; Robrecht Van der Marcke vertoonde zich tot in Braband. Welhaest echter werden de Franschen teruggeslagen, het nederlandsch leger nam hun de stad Doornik af en voegde door deze overwinning derzelver grondgebied voor altyd by België.

Onbeduidend en langzaem ging de oorlog op de belgische grenzen voort; de aendacht der twee strydende vorsten keerde zich met meer angst en voorzorg naer Italië, op welks grond er grootere belangen te beslissen waren. De Franschen werden te Biagrassa verslagen; maer

[p. 375]

in het beleg van Marseille, dat korts daer na plaets greep, kregen de keizerlyke benden de nederlaeg. Frans I, hen vervolgende, trok aen het hoofd van een magtig en wel uitgerust leger in Italië, en kreeg de stad Milanen in handen. Een nieuw keizerlyk leger, met spoed samengesteld, trok onder bevel van ervaren veldheeren, tot op eenen kleinen afstand der plaets waer de Franschen zich hadden nedergeslagen. Op den 24^en february 1525 begonnen de twee legers by Pavia eenen beslissenden veldslag, waerin Frans I uitstekende bewyzen van heldenmoed gaf en zyne beste krygsoversten onder zyne oogen zag sneuvelen. Het gansche fransch leger werd overhoop geworpen, uiteengeslagen en verpletterd; de dappere koning verweerde zich tot het einde van dit voor hem zoo ongelukkig gevecht, en gaf zich niet gevangen dan wanneer hy, afgemat, aen het hoofd en been gewond, en van alle zyden besprongen, geene hoop op uitkomst meer mogt behouden. Dan riep hy den onderkoning van Napels, Karel van Lannoy, zynde een Belg, en reikte hem zynen degen toe. De ridder, vol eerbied voor den overwonnen vorst, nam den degen knielend aen, en reikte terzelfder tyd den zynen aen den koning, zeggende dat een zoo groot vorst niet ongewapend in de tegenwoordigheid van eenen onderdaen des keizers mogt blyven. Frans I, werd als krygsgevangen naer Madrid gevoerd, waer Keizer-Karel zich alsdan bevond; de fransche koning bleef gedurende een jaer in hechtenis en zag zich gedwongen zyne loslating te koopen door het teekenen van een verdrag, waerby hy van alle regt op Italië, op Bourgundië, op Artois en op Vlaenderen afzag, zyne twee oudste zonen als gyzelaers in handen van Karel leverde en zich verbond met Eleonora, de zuster des keizers, te trouwen.

De geveinsde vrede duerde niet lang, vermits Frans I weigerde deszelfs voorwaerden te vervullen, en in 1526 tegen Keizer-Karel een verbond aenging met de Staten van Italië, met den Paus en met den koning van Engeland.

Het keizerlyk leger bewoog zich, nam het hertogdom van Milanen in en rukte vooruit tot onder de muren van Roomen. De hoofdstad der

[p. 376]

kristene wereld, hoe wel ook verdedigd, werd na eene hevige bestorming gewapenderhand ingenomen, en de Paus Clemens VII gevangen. De



duitsche krygslieden, waeronder velen reeds den hervormden godsdienst aenhingen, riepen Luther, binnen Roomen, spottenderwyze als Paus der Kristenheid uit.

Wel is waer dat Keizer-Karel een leger in Italië gestuerd had om tegen zyne verbondene vyanden te stryden en dat de inneming van Roomen een natuerlyk gevolg zyner bevelen was; maer wat de ontheiliging der kristene hoofdstad betreft, deze griefde hem meer dan iemand anders ter wereld. Zoohaest hem het nieuws van dit voorval toekwam verklaerde hy voor geheel Europa, dat hy geen deel had in hetgeen zyne veldheeren en krygslieden hadden gedaen, hy kleedde zich in rouwgewaed en deed overal gebeden van verzoening lezen; eventwel hield hy den Paus in de gevangenis. Frans I, de gelegenheid zich ten nutte

[p. 377]

makende, gaf voor dat hy den Paus wilde verlossen en zond een aenzienlyk leger in Italië tot voor Napels. Keizer-Karel verweet hem zyne meineenigheid, en, zoo verre ging de wrok der vorsten, dat zy elkander tot een tweegevecht uitdaegden, doch zonder gevolg aen dit zonderling voornemen te geven. Terwyl men den oorlog langzaem voortzette kwam onze landvoogdes, Margareta van Oostenryk, op de gedachte van eenen regtzinnigen vrede tusschen Frans I en Karel V te bewerken: om dit uit te voeren trad zy in onderhandeling met de moeder van den franschen koning. De poogingen der vorstinnen gelukten ten volle, en men teekende den 3^en augustus 1529, te Kameryk, eenen vrede tusschen den koning en den keizer, welke men den Vrouwenvrede noemt. Frans I behield het hertogdom van Bourgundië, doch betaelde twee millioenen gouden guldens, als losgeld voor zyne twee zonen.

Het jaer daerna stierf Margareta van Oostenryk, de beminde landvoogdes der Nederlanden; zy werd opgevolgd door Maria van Oostenryk, zuster van Keizer-Karel.

Intusschen had de hervormde leer zich onweêrstaenbaer over Duitschland verspreid; sommige hertogen en graven stonden de hervormers opentlyk voor en begunstigden de scheuring ter weet van iedereen. De keizer ontveinsde zich niet, wat gevaer zyn Ryk liep van voor altyd de eenheid te verliezen, welke hy uit alle zyne magt poogde in stand te houden. De hervorming verdeelde zich van haer begin af in verschillende gezindheden: in Zwitzerland volksgezind, in Denemarken voor den adel, in Zweden voor den koning. In Duitschland nam zy een ander voorkomen aen, en het ontsnapte den keizer niet dat zy daer, de vryheden der duitsche volkeren tot standaerd nemende, eene onherstelbare inbreuk op de magt van den vorst zou doen, indien men ze niet door geweld in eens kon uitdooven. Terwyl hy zich opentlyk daer toe bereidde gaven de Lutheranen, onder den naem van Protestanten, in Augsburg, de Belydenis van hunne geloofspunten uit en vormden eene samenspanning tegen den keizer, welke men het bondgenootschap van Smalkalde noemt. Van dan af nam de hervorming de wapens op en

[p. 378]

zy werd terzelfder tyd eene godsdienstige en eene staetkundige omwenteling.

Keizer-Karel was bereid om de verbondene vorsten te gaen verpletten en ze tot het herstellen van het katholyk geloof te dwingen, toen op eens door het verstomde Europa de mare liep, dat Sultan Soliman II met 250,000 Turken door Hongarië getogen was en de stad Weenen in Oostenryk belegerde. Dit schrikkelyk nieuws bevrydde de duitsche Protestanten voor de gramschap des keizers, daer de groote vorst wel gevoelde dat hy alleen nog, door de inspanning van alle zyne krachten, het oostelyk Europa van de overweldiging der Turken kon redden. Door de tydsomstandigheden gedwongen stond hy aen de Protestanten de vryheid van godsdienst toe, tot de aenstaende kerkvergadering, en riep vervolgens de duitsche magt te samen. Zich aen het hoofd van 120,000 man ziende, trok hy, in 1532, naer Weenen en dwong de Turken het beleg dier stad te verlaten. Intusschen doorkruiste eene turksche vloot de Middelandsche Zee onder bevel van den beruchten zeeroover en algeriaenschen koning, Barbarossa. Frans I, uit nyd tegen Keizer-Karel, trad in een schandelyk verbond met Sultan Soliman, om Italië langs de noordergrenzen te kunnen innemen, terwyl de turksche vloot de zuiderkusten zou plunderen en verwoesten.

Van alle kanten zag Keizer-Karel moeijelykheden voor zyne voetstappen opstaen, en hem behoefde inderdaed een breed hoofd en eenen stalen wil om niet onder den last des Ryks te bezwyken. - De katholyke godsdienst, wiens vertegenwoordiger en verdediger hy wil zyn, is meer dan ooit met eene afdoende vernietiging bedreigd: de koning van Engeland, om zyne onkuische driften te kunnen verzadigen, stelt zich als hoofd der engelsche kerk aen en weigert de geestelyke overheid van den Paus te erkennen; hy verwekt eene scheuring en scheidt geheel Engeland van den roomschen godsdienst af: de hervorming wint dagelyks veld in Duitschland en brengt andere sekten voort, die onder den naem van herdoopers, den mensch door een tweede doopsel onbekwaem tot zonden beweren te maken. Deze nieuwe geestdryvers verspreiden zich in Holland, dat zy door gewelddaden verontrusten;

[p. 379]

Zy dringen door tot in Henegauwen waer zy eenige aenhangers vinden, en België ziet eensklaps de nieuwe leer in zyn midden opstaen.

Op het beschouwen van dit gevaer gaf de keizer strenge bevelen tegen de kettery uit, deed dezelve overal afkondigen en gebood aen



de regtshoven dat men die misdaed met de dood zou straffen. De verspreiding der luthersche gedachten en der Herdoopery werd ingetoomd en de Nederlanden bleven voor alsdan nog getrouw aen hun voorvaderlyk Geloof.

Ondanks de godsdienstige geschillen heerschte er in Europa een schynbare vrede, die aen Keizer-Karel toeliet een gedacht uit te voeren, dat hy reeds sedert eenigen tyd gekoesterd had. De afrikaensche kust, op de Middelandsche Zee, was de schuilplaets van turksche zeeschuimers, waermede de beruchte Barbarossa niet alleen de kristene schepen

[p. 380]

roofde, maer ook dikwyls de europische oevers aendeed. Keizer-Karel, willende Italië langs dien kant bevryden, deed in het midden des jaers 1535 eene vloot van 400 schepen uitrusten en stak uit Barcelona naer Afrika over, waer hy in verschillende gevechten de Turken versloeg, de vesting Goelette en de stad Tunis innam, de turksche



vloot, van zeven- en tachentig schepen en dry honderd stukken geschut, in handen kreeg en 22,000 kristene slaven uit de ketens der ongeloovigen verloste. Keizer-Karel had in dezen oorlog zelf het bevel over het leger gevoerd en meer dan eens zyn leven gewaegd. Toen het nieuws van zynen zegeprael en van de verlossing der kristene slaven in Europa kwam, klonk de naem van Karel uit den mond aller volkeren en men verklaerde hem de borstweer der Kristenwereld.

[p. 381]

Niet zoohaest had Keizer-Karel het nest der turksche zeeroovers verdelgd of de fransche koning kwam, op de grenzen van Italië, tegen hem te velde, terwyl hy de Nederlanden insgelyks met eenen inval bedreigde. Daerenboven waren de Gelderschen weder opgestaen, zoo dat België in groot gevaer kwam van in des keizers afwezigheid ten noorden en ten zuiden aengerand te worden. In dezen stand van zaken vroeg onze Landvoogdes, Maria van Oostenryk, aen de nederlandsche Staten eene oorlogstoelage van 1,200,000 gouden guldens. Braband en Vlaenderen, die samen de twee derde deelen dezer aenzienlyke som moesten betalen, weigerden in den eerste; eventwel betaelde eindelyk elk gewest zyn aendeel, behalven de stad Gent, die met hardnekkigheid in hare weigering bleef voortgaen, bewerende dat men, ingevolge hare oude voorregten, haer nooit zonder hare toestemming eene welkdanige belasting mogt opleggen. De Landvoogdes hier over verbolgen deed alle de gentsche kooplieden te Brussel, te Antwerpen en te Mechelen in hechtenis nemen, tot dat de Gentenaers aen haren eisch zouden hebben voldaen. De onbuigbare nakomelingen der Artevelden lieten zich door deze strengheid in geenen deele verschrikken.

De oorlog op de grenzen ging onderwyl met vele wisselvalligheden doch zonder merkweerdige gevechten voort; eenige kleine steden werden van wederzyde gewonnen en verloren. Frans I was uit Italië gedreven, maer verdedigde zoo wel zyne zuidelyke grenzen dat Keizer-Karel vruchteloos in Frankryk poogde te dringen. Ondertusschen dreigde het turksche Ryk eene nieuwe uitzetting te verkrygen; de hervorming werd dagelyks sterker, en Gent, de geboortestad van Karel, had een gevaerlyk voorbeeld aen de Nederlanden gegeven. Overwegende dat de oorlog tegen Frankryk hem verwyderde van zyne twee grootste ontwerpen, de uitdooving der ketteryen en het achteruitslaen der Turken, toonde Keizer-Karel zich genegen om met den koning van Frankryk in vriendelyke betrekkingen te treden. De twee vorsten kwamen byeen te Aigues-Mortes, in Provencië. Karel deed aen Frans I het gevaer begrypen waermede de Turken Europa bedreigden en riep zyne hulp in tegen de vyanden van het Kristendom; hy bood hem

[p. 382]

aen, den vrede te bezegelen door het huwelyk zyner dochter of zyner nichte met den tweeden zoon des konings, en hun als huwelyksgift het hertogdom van Milanen te schenken, en dus alle redenen van oorlog tusschen Frankryk en het keizerryk te niet te doen.

Het schynt dat de vorsten in deze byeenkomst elkander de belofte deden van te samen eene magtige pooging tegen de Turken te wagen; want naeuwlyks had Karel de have van Aigues-Mortes verlaten of hy gebood in geheel zyn Ryk eene buitengewoone geldheffing voor oorlogskosten. De Nederlanden voldeden aen den eisch des keizers zonder tegenspraek; Gent alleen vernieuwde zyne eerste weigering en wederstond des keizers bevel. De Landvoogdes betrok de stad voor den Raed van Mechelen, die een vonnis tegen de Gentenaers uitsprak. De keizer zond aen de wederspannigen zeer strenge brieven, doch zy bleven zonder eenig goed gevolg; integendeel de inwooners van Gent namen de wapens op alsof zy in openbaren opstand tegen den vorst wilden komen, vermoordden hunnen ouddeken, Lieven Pyen, onder voorwendsel van bedrog in zyn bestier, en begonnen moeite te doen om de andere deelen des Lands mede in de wederspannigheid te wikkelen.

Eenige geschiedschryvers beweren zelfs dat zy aen Frans I het graefschap van Vlaenderen aenboden, op voorwaerde van hen tegen den keizer te verdedigen. Wat daer ook van zy, het is zeker dat Keizer-Karel tegen de inwooners zyner geboortestad in eene hevige woede ontvlamde, toen hem in Spanje de kennis van het gebeurde toekwam. In zyn ongeduld om wraek te nemen over de ongehoorzaemheid der Gentenaren, aerzelde hy niet het gevaer te loopen van in de handen van Frans I te vallen: hy verliet Spanje en reisde met de grootste haest dwars door Frankryk naer Brussel. Hier nam hy het bevel over 4,000 krygsknechten en vertoonde zich met dezelve voor Gent, op den 6^en february 1539. De wethouders kwamen hem ootmoedelyk de sleutelen der poorten brengen en de inwooners haelden hem met groote eerbetuigingen in; maer hy, met zynen geheimen raed in zyn Hof vergaderende, sprak een wreed en onregtveerdig vonnis tegen de stad uit. Alle hare voorregten werden in eens vernietigd

[p. 383]

en geen het minste overblyfsel harer oude vryheden mogt zy behouden; zy moest 150,000 guldens opbrengen om een kasteel ter beteugeling van haerzelven te bouwen; de wethouders en de voornaemste der ambachten moesten in het openbaer, met de koorde aen den hals, om vergiffenis bidden over hunne wederspannigheid tegen den keizer en tegen de Landvoogdes Maria; alle de inkomsten der stad, alle hare goederen, geschut en wapens werden verbeurd verklaerd. Daerenboven deed de keizer zes-en-twintig Gentenaren het hoofd afslaen.

Zonder twyfel heeft Keizer-Karel in deze omstandigheid niet slechts de straf over eenen wederstand aen zyne bevelen voor doel gehad; staetkundige redenen van hooger belang hebben hem waerschynlyk aengedreven tot de vryheidroovende en bloedige wraek, welke hy over zyne geboortestad nam; want, ware het zoo niet, dan zou welligt het vonnis van Gent eene onuitwischbare vlek aen zynen glorieryken naem zyn. Maer hier heeft de ongelukkige stad als voorbeeld gediend en een zoo beklagelyk lot ondergaen om alle andere steden der Nederlanden eenen eeuwigen schrik van den opstand in te boezemen. Keizer-Karel, die grootere ontwerpen uit te voeren had, en zich niet in het bereiken van zyn doel door den tegenstand zyner onderdanen wilde belemmerd zien, heeft gewis zyne stadgenoten aen een staetkundig inzigt opgeofferd. De verschillende wetten en voorregten der steden mishaegden hem uitermate; hy streefde er naer toe om aen alle zyne staten de eenheid van regtspleging te geven, en had reeds meermalen de vryheden der volkeren over het hoofd gezien om zyne bevelen te doen uitvoeren. De wederstand der stad Gent was de laetste klagt der oude vlaemsche Gemeenten tegen het verlies harer voorregten. Van dit oogenblik af sluit zich de eigentlyke geschiedenis der volksmagt in België; deze moet voortaen onderdoen voor des vorsten heerschappy, welke zy sedert eeuwen binnen enge palen had gehouden en waeraen zy nu zelfs geen zwak tegenwigt meer bieden kon.

Het gedacht, dat het levendigst in den breeden schedel van Karel woonde, was de verdelging der turksche magt. In 1541 besloot hy den oorlog tegen hen te beginnen door eenen tweeden togt naer Afrika; hy

[p. 384]

landde inderdaed met eene groote magt op de kusten van Barbarië; doch ditmael was het lot hem ongunstig: een onweder vernielde het grootst getal zyner schepen en hy keerde onverrigter zake naer Spanje. Naeuwlyks was de mare van dien tegenspoed in Europa bekend of de Franschen vielen met vier legers te gelyk in Spanje, in Italië, in Artois en in Luxemburg. Dit laetste gewest werd geheel door hen veroverd. Onze landvoogdes Maria, door den onverwachten oorlog verrast, wist niet hoe dit onweder af te weren: de Staten zelven waren radeloos. Sedert dat men het bezigen van betaelde krygslieden algemeen had gemaekt waren de burgers van wapens beroofd gebleven en er bestond geene landmagt meer; diensvolgens kon men niet dan door tyd en geld eenige benden te samen krygen. Tot overmaet van ongeluk ontstond er eensklaps in het noorden van België een nog gevaerlyker vyand. Het was Willem, hertog van Gulick, Cleef en Gelderland, die zich met de Franschen had verbonden en een byeengeraept leger van 15,000 losbandige krygslieden tegen België uitzond, onder bevel van den beruchten oversten, Marten van Rossem. Deze magt sloeg zich eerst neder voor Antwerpen met inzigt om de stad door list te vermeesteren. Terwyl de Gelderschen in de omstreken verbleven zond de prins van Oranje, alsdan veldoverste in Nederland, eenen bode van Brussel naer Antwerpen met eenen brief waerin hy de wethouders van Antwerpen verwittigde dat hy, volk vergaderd hebbende, Marten Van Rossem zou komen bestryden; dat zy wel op zyne komst zouden letten en alsdan terzelfder tyd uit hunne stad tegen den vyand zouden optrekken. De brief werd door Marten Van Rossem onderschept; hy deed spoedig op alle zyne legervaendels des keizers wapen plaetsen met de hoop van den prins van Oranje te bedriegen. Deze list gelukte: de prins, denkende tot de antwerpsche benden te naderen, viel zonder voorzorg tegen het geldersch leger, verloor 1000 man in eenen korten veldslag en ontsnapte ter naeuwernood met het verzwakt overblyfsel zyner benden. Eenige dagen later stak Marten Van Rossem het vuer in de voornaemste gebouwen omtrent Antwerpen, en, eenen vernielenden togt beginnende, trok hy zonder wederstand Braband in, langs de

[p. 385]

dorpen Duffel en Waelhem; liet Lier, zonder eenen aenval te wagen, ter zyde liggen en verscheen eensklaps voor de stad Leuven, welker omstreken hy geheel verwoestte. Hy durfde zelfs van Leuven eene schatting van 70,000 gouden Kroonen eischen, doch werd door de inwooners met geweld van onder de vestingsmuren weggeslagen. Dan zette hy zynen togt voort, verbrandde en roofde onderwege alles dat onder zyn bereik stond en vervoegde zich met het fransch leger in het luxemburgsche.

Het vaderland was in groot gevaer van geheel in handen van vernielzuchtige vyanden te vallen: de Landvoogdes en hare raedslieden beefden in Brussel, en alle de belgische gewesten voorzagen met schrik de dreigende overweldiging. Eventwel, het gelukte den prins van Oranje met eenige nederlandsche benden de Franschen in het luxemburgsche achteruit te slagen en vervolgens den hertog Willem van Gelderland het hoofd te bieden, tot dat Keizer-Karel langs Duitschland van Spanje kwam en eensklaps op het tooneel des oorlogs verscheen. Alles veranderde, alsof de tegenwoordigheid des keizers genoeg ware geweest om de volken tot onderwerping te dwingen: Willem kwam hem te voet vallen en stond hem zyne bezittingen af. Hierdoor geraekten de zeventien provinciën der Nederlanden nu voor goed onder 's keizers gebied, doordien deze nu het hertogdom van Gelderland en het graefschap van Zutphen by de Nederlanden voegde, en, eenige jaren vroeger door aenkoop, hetzelfde had gedaen met de heerlykheden van Utrecht, Groeninge en Drenthe. Dit afgedaen zynde ging het keizerlyk leger de Franschen in Luxemburg te gemoet, sloeg hen met geweld uit alle de ingenomen steden, dreef hen onweêrstaenbaer uit België en zette den voet op den franschen bodem zelven, om Picardiën in te nemen. By het vernemen der komst van den zegepralenden keizer verspreidde de schrik zich door geheel Frankryk en men twyfelde niet of hy zou zyne overwinnende benden regtstreeks naer Parys voeren. Meer nog verbaesden de Franschen, toen zy eenige dagen later hoorden dat de koning van Engeland met Keizer-Karel in verbond was getreden: de voornaemste burgers van Parys begonnen

[p. 386]

hunne kostelykste goederen te vergaderen en dieper landewaerts in te vlugten: de ontsteldtenis was algemeen. Op de italjaensche grenzen kregen de Franschen ook herhaelde malen de nederlaeg en verloren in eenen enkelen veldslag nagenoeg 30,000 man.

In dezen neteligen toestand vroeg en verkreeg Frans I den vrede, mits eenige voordeelen aen den keizer toe te staen. Onder andere behelsde dit verdrag, hetwelk men in 1544 te Crespy opstelde, een hoogst merkweerdig punt: Frankryk deed door hetzelve voor altyd afstand van het leenheerschap dat het sedert de frankische koningen op Vlaenderen, zelden met de daed maer altyd by name, had bezeten.

Voorzeker zou Keizer-Karel de kans om Frankryk eens diep te vernederen en Frans I te verpletten niet verzuimd hebben, hadden hem geene gewigtigere zaken aen het hart gelegen. Terwyl hy tegen de vyanden des keizerryks streed had de Hervorming zich onophoudend uitgebreid en was nu reeds de heerschende geloofsvorm van meer dan de helft van Duitschland geworden. Eenige Keurvorsten hadden zich als de strydende hoofden van het Smalkaldisch verbond aengesteld en verborgen niet, dat zy zich bereidden om in alle geval de magt van den keizer gewapenderhand te wederstaen. Dit deed Karel tot eenen beslissenden oorlog tegen de hervormde vorsten besluiten. Om hen des te beter te kunnen verrassen, veinsde hy de geschillen by middel van onderhandeling te willen byleggen en verzamelde intusschen een leger in Beijeren; maer Paus Paulus III begon terzelfder tyd den oorlog tegen de hervormers als eene kruisvaert te prediken, en deed hun daerdoor de inzigten des keizers kennen of vermoeden. Zy, langs hunnen kant, bragten meer dan 85,000 man te been en hadden welligt den keizer, wiens leger slechts half zoo sterk was, overwonnen, indien zy met spoed en met behendigheid hadden te werk gegaen. Zy lieten aen de Nederlanden den tyd om Maximiliaen van Egmont met 15,000 man ter hulp des keizers te zenden. Dan begon deze, alhoewel nog met ongelyke magt, zyne vyanden aen te randen en hun eenige steden te ontnemen. Maurits van Saksen, een protestantsch vorst, liep van de zyde der hervormers tot den keizer over, en verzwakte dus grootelyks

[p. 387]

zyne vorige bondgenoten. Eindelyk werd er, in april 1547, een groote veldslag te Muhlberg geleverd, waerin Keizer-Karel het leger der verbondene vorsten geheel vernielde en hun byzonderst hoofd, den Keurvorst van Saksen, gevangen nam. Weinig later viel de Landgraef van Hessen insgelyks in zyne handen. Het Smalkaldisch verbond was door deze felle slagen geheel vernietigd.

Het ontsnapte Keizer-Karel niet dat de magt zyner wapenen alleen ontoereikend was om de volkeren eenen aengenomen geloofsvorm te doen verlaten; daerom waerschynelyk nam hy zynen toevlugt tot een ander, doch voor zyne inzigten allerschadelykst middel; hy kondigde in 1548 te Augsburg een keizerlyk besluit af dat men het interim noemt en waerby aen de Protestanten eenige vryheden van Godsdienst waren toegestaen, tot dat eene algemeene Kerkvergadering over de bestaende geschillen zou hebben geoordeeld.

Wat moeijelykheden de groote Karel langs alle kanten ontmoette, en hoe zwaer ook de staf van zoo vele en uitgestrekte Ryken hem wegen moest, toch vergat hy niets van hetgeen tot de onderlinge verbinding zyner Staten moest strekken.

Het was klaerblykend voor hem, dat de nederlandsche gewesten, op een klein gedeelte na alle de nederduitsche tael sprekende en dezelfde zeden hebbende, hoogst geschikt waren om te samen eenen onafhangelyken Staet te vormen, die door zyne ligging en rykdom als eene magtige voorwacht van Duitschland tegen het winzuchtig Frankryk mogt dienen. Het gedacht van alle de landen van herwaerts over, zoo noemde men dan de Nederlanden, aen elkander en aen Duitschland te verbinden, voerde hy, den 26^en juny 1548, by den Ryksdag van Augsburg uit en gaf een besluit, waerby vastgesteld was dat de Nederlanden onder de bescherming van het duitsch keizerryk zouden staen en alle deszelfs voorregten en vryheden zouden genieten, mits deel gevende in de lasten des Ryks; dat de vorst, in de Nederlanden gebiedende, zyne stem in den algemeenen Ryksdag zou hebben, even als de aertshertog van Oostenryk; maer dat in alle zaken welke de Nederlanden alleen aengingen, dezelve onafhanglyk volgens hunne eigene wetten en

[p. 388]

regtsplegingen zouden blyven handelen. Dit besluit stelde nu eens vooral de Nederlanden in hunnen natuerlyken stand en zou ongetwyfeld derzelver geluk en onafhanglykheid voor gevolg gehad hebben, indien het geheel ware uitgevoerd geweest; maer het schynt dat de keizer daertoe alsdan den tyd niet vond of met andere vooruitzigten de werkelyke vereeniging der Nederlanden verschoof, tot dat hy zelf zyne erfgenamen zou hebben aengewezen. Met zynen diepzienden blik had hy reeds den aerd der hem onderdanige volkeren beschouwd en ongetwyfeld in zynen geest de overtuiging verkregen dat de Nederlanden noch Duitschland ooit met Spanje onder eenen zelfden staf mogten staen, vermits de noordervolken, zoo als de eersten waren, te zeer van zeden, tael en inborst met de Spanjaerden verschilden. Om deze onnatuerlyke vereeniging te voorkomen had hy besloten het keizerryk, en Nederland als een van deszelfs Leden, aen zynen broeder Ferdinand na te laten, en Spanje met zyne overzeesche bezittingen, benevens Napels en Sicilië aen zynen zoon Philips tot erfdeel te beschikken. Dan, het schynt dat geheime beweegredenen hem daer omtrent ook van besluit deden veranderen. Misschien had hy gedurende zyn verblyf in Duitschland beter dan ooit bemerkt dat de Hervorming niet door duitsche wapenen ter neder kon geslagen worden en het hoogst noodzakelyk was eenen diep katholyken Staet, als Spanje, aen het keizerryk te hechten om den heerschenden vorst in zyne poogingen tegen de nieuwe leer te ondersteunen; misschien voelde hy zich dan reeds moede van een arbeidzaem en al te lastig leven en wilde hy, voor zyne dood en onder zyn gezigt, zyn uitgestrekt Ryk in de handen van eenen anderen vorst zien, om over deszelfs vastheid te oordeelen en het nog van eene ontbinding te redden indien het noodig ware. Deze laetste oorzaek is wel de waerschynlykste, vermits de keizer van tyd tot tyd met het fleresyn of voeteuvel begon geplaegd te worden en groote pynen leed. Wat er ook van zy, de keizer verborg niet langer dat hy voornemens was alle zyne bezittingen aen zynen zoon Philips ten erfdeel te laten.

De jonge vorst, alsdan omtrent een-en-twintig jaren oud, was in

[p. 389]

Spanje opgevoed, met het voorgedacht van eens de magtigste vorst van Europa te zyn; de styve pligtplegingen van het spaensche Hof hadden hem eene koude en altyd statige houding opgelegd, en, die bedwongenheid op zynen geest terugwerkende, hadden hem achterhoudend, hoogmoedig en weinig gespraekzaem gemaekt. Geen enkele trek zyner inborst kwam overeen met het gulhartig en uitboezemend gemoed der Nederlanders, die niet gewoon waren door eene yzeren roede, zelfs in schyn beheerscht te worden, en nooit eenen anderen band gekend hadden dan de liefde des volks tot den vorst. Was de Belg Keizer-Karel goed, zacht van spraek, minzaem van houding en volklievend, zyn zoon Philips kon niets dan Spaensch, was of scheen styf van houding, afkeerig van het volk, zoekende naer eenzaemheid alsof hy in Spanje had leeren denken, dat een koning zyne weerdigheid verliest met zich voor iedereen gespraekzaem en goedwillig te toonen. Daerenboven, had de natuer hem slechts een zwak ligchaem geschonken en hem het ridderlyk voorkomen zyns vaders geweigerd; zelfs ging al wie hem naderde van hem weg, met het gedacht dat zyne geestvermogens zeer beperkt waren, alhoewel dit slechts aen zyne bedwongene antwoorden te wyten was en hy inderdaed met een breed begryp, eenen diepzinnigen geest en eenen sterkmoedigen wil was begaefd.

Keizer-Karel kende voorzeker de terugstootende hoedanigheden van zynen zoon en het was waerschynlyk om hem deze zoo veel mogelyk te doen verliezen, dat hy voornam hem in onze Nederlanden te brengen en in aenraking te stellen met een volk, dat om zyne rondborstigheid en gemoedelyk leven bekend was. Philips kwam in de maend april van 1549 uit Spanje naer België; hy werd van stad tot stad rondgeleid en overal ontvangen met eene tot dan nog ongekende vreugde en plegtigheid: de Belgen wilden hunnen beminden en grooten Keizer-Karel in zynen zoon vereeren en spaerden geene kosten om dit doel te bereiken; Antwerpen alleen besteedde aen de feesten zyner inkomst boven de 130,000 gouden guldens. De uitspattende en luidruchtige blydschap onzer voorvaderen was voor Philips eene vreemde zaek, die hy niet

[p. 390]

scheen te begrypen. Terwyl de juichende kreten des volks door de straten weêrgalmden, terwyl de menigte als eene begeesterde schaer om hem heen stroomde en met meer liefde dan ontzag hem verwelkomde, zat hy koud en zich misschien vervelend in zyn rytuig verborgen.



Op feestmalen, by openbare plegtigheden, ontvangsten en eedafleggingen was hy altyd dezelfde, en toonde zich weinig minzaem; daerby kwam zich dan nog eene ergere oorzaek van verwydering voegen: hy kon geen Nederduitsch en scheen een verre vreemdeling tusschen zyne onderdanen.

Even weinig beviel Philips aen de keurvorsten van Duitschland, toen zyn vader hem naer Augsburg geleidde. De duitsche vorsten, hem tot alle ridderlyke oefeningen onbekwaem ziende, zwak van ligchaem en zoo het scheen bekrompen van geest, verborgen voor Keizer-Karel hunnen afkeer voor Philips niet. Dan begreep zyn vader de

[p. 391]

onmogelykheid om hem den keizerlyken troon te doen beklimmen en zag van zyn eerste ontwerp af: zyn broeder Ferdinand zou keizer worden na zyne dood.

De jonge Philips verliet Duitschland, in 1551, om naer Spanje weder te keeren. Intusschen verergerde des keizers kwael onophoudende: het fleresyn deed hem by poozen schrikkelyk lyden en belette hem dikwyls alle beweging gedurende eenige maenden. Hendrik II, die na de dood zyns vaders, Frans I, den franschen troon beklommen had, maekte zich deze gelegenheid ten nutte om den oorlog aen het keizerryk te verklaren; hy trad in eene geheime samenspanning met de hervormde vorsten van Duitschland, en, terwyl dezen de wapens opnamen, viel een aenzienlyk fransch leger onvoorziens in het Luxemburgsche. Onze landvoogdesse, Maria, door de nadering der Franschen verrast trok voor alle veiligheid naer Brugge, waer de zetel des Bestuers eenigen tyd gevestigd bleef. Maurits van Saksen, de overlooper der Protestanten, voerde het bevel over 's keizers leger tegen de hervormden; maer, zoo als hy eens met zyne geloofsgenoten gehandeld had, handelde hy nu ook met den keizer: hy verklaerde zich eensklaps tegen hem en liep met geheel het leger naer de zyde der vyanden over. Keizer-Karel ziek zynde en beroofd van genoegzame magt, zag zich tot de vlugt gedwongen om niet in de handen van Maurits te vallen. Ten einde zich onbelemmerd tegen de Franschen te kunnen keeren en België van eene gewisse overweldiging te bevryden, teekende hy, in 1552, het verdrag van Passau, waerby aen de Protestanten van Duitschland de vryheid van geweten werd toegestaen, de keizer alle zyne krygsgevangen op vrye voeten stelde en dus aen de Hervorming twee van hare magtigste hoofden, den keurvorst van Saksen en den landgraef van Hessen, terugschonk. Keizer-Karel trok onmiddelyk naer Lorreinen tegen de Franschen; maer hy verspilde veel volks en tyds tegen de stad Metz zonder dezelve te kunnen innemen. Eventwel was hy iets gelukkiger, in 1553, op de belgische grenzen; hy nam een aental steden in, wierp Terouaen ten gronde en sloeg de Franschen achteruit. Het volgende jaer rukte koning Hendrik met een magtiger leger in het graefschap

[p. 392]

Namen en overweldigde stormenderhand Marienburg, Dinant en Bouvines. De kronyken verhalen ter dezer gelegenheid eene wonderbare daed van dry jonge vrouwen, welke men de Vrouwen van Crevecoeur noemt. Toen de Franschen reeds de stad Bouvines hadden ingenomen en meester van het kasteel waren, weigerde de bezetting van het slot Crevecoeur zich over te geven en verklaerde onder deszelfs puinen te willen sterven. Zoohaest er geenen schyn van hoop meer overbleef veinsden zy echter tot de overgaef genegen te zyn, en, de poorten openzettende, lieten zy de Franschen binnen; maer op dit oogenblik verschenen boven op den toren van het slot dry vrouwen in wit gewaed, de ondermynde toren begon te kraken, helde over zyde, stortte met yslyk gedruis op den vyand en begroef onder zyne puinen de dry heldinnen van Crevecoeur.

De Franschen van daer vertrekkende drongen door tot in Henegauwen waer zy eenige kleine steden vernielden, tot dat Keizer-Karel hun het hoofd kwam bieden en ze tot den aftogt dwong. Niets merkweerdigs geschiedde er dit jaer noch het volgende; de oorlog bestond in onbeduidende gevechten zonder gewigtige gevolgen. Keizer-Karel had intusschentyd de twee grenssteden Charlemont en Philippeville met vestingen doen ombouwen.

In het jaer 1554 was Philips, de zoon des keizers, in huwelyk getreden met Maria, heerschende koningin van Engeland. Hy hoopte dit Land als vorst te bestieren, vermits Maria zich bereid toonde om hem alle overheid af te staen; doch de Engelschen weigerden hem iets anders dan den blooten naem van koning te geven, zonder hem eenigen invloed op het Bestuer te vergunnen. By deze verbindtenis besloot Keizer-Karel, dat een zoon van Philips, uit een vorig huwelyk, de spaensche Staten zou beërven en dat de eerste zoon, dien hy by Maria mogt verwekken, Engeland en de Nederlanden zou bezitten. Indien het lot er niet op eene andere wyze over beschikt had zou België dus nooit met Spanje maer wel met Engeland onder eenen zelfden staf vervallen zyn: in alle geval kwam zyne onafhanglykheid in het uiterst gevaer.

De groote vorst, die Europa zoo lange jaren door zyne magt en door

[p. 393]

zynen alomvattenden krygsgeest verbaesd had, was nu geheel uitgeput van krachten. Toen hy over twee jaren, na zyne terugkomst van het beleg van Mets, binnen Brussel was gekomen, hadden de inwooners met diepe droefheid zyn vermagerd gelaet en ontzenuwd ligchaem aenschouwd, en velen hadden eene stille traen gestort, over de verwelking dier schoonste bloem van België's gloriekroon. Sedert had het fleresyn, dat hem wreedelyk pynigde, de verwoestingen op zyne lidmaten onafgebroken voortgezet: zyn gelaet was bleek en door dikke rimpelen gegroefd, zyne wangen hol, zyne oogen van leven beroofd, zyn hals ontvleeschd, zyn rug gebogen en zyne beenen onmagtig om langer de wooning van eene zoo groote ziel te dragen. In zulke droeve gesteldtenis gevoelde Keizer-Karel dat hy niet meer in staet was om den staf naer behooren te voeren, en besloot vooreerst de Nederlanden aen zynen zoon over te leveren, om weinig tyds daerna aen zynen broeder Ferdinand de keizerlyke kroon insgelyks af te staen.

Den 25^en october van het jaer 1555 waren de algemeene Staten en de vertegenwoordigers van alle steden in het paleis te Brussel vergaderd, om de plegtigheid van den afstand des keizers by te woonen. Omtrent dry uren des namiddags verscheen de zieke keizer in de zael; hy leunde op eenen stok en rustte op den schouder van den zelfden Willem van Oranje, die later de grootste vyand zyns zoons worden moest. Philips, uit Spanje geroepen, volgde hem benevens zyne zuster, de Landvoogdes Maria. De vergadering was buitengemeen talryk. Verscheidene gekroonde hoofden, de Geestelykheid, de voornaemste edelen, de gezanten der vreemde mogendheden waren er tegenwoordig.

De zitting werd geopend door eene korte aenspraek van Philibert van Brussel, in naem des keizers, waerin hy verklaerde dat de vorst, uit hoofde van den ellendigen staet zyns ligchaems, den last des Ryks wilde afstaen om onder de warmere luchtstreek van Spanje in rust eenige verzachtingen voor zyne pynen te zoeken. Vooral werd daerin aengedrongen op de noodzakelykheid van getrouw te blyven aen het katholyk Geloof, en op de rampen welke eene scheuring onvermydelyk aen de Nederlanden zou veroorzaken.

[p. 394]

Terwyl de gansche vergadering, door deze aenspraek getroffen, stilzwygend zich aen treurige bedenkingen overgaf, stond de nog groote keizer wankelend op en deed teeken dat hy spreken wilde. Hy begon met eene kwynende en byna onvatbare stem; doch wanneer hy zyne krygsdaden aen de vergadering herinnerde, kwam zyne vorige magt hem bezielen; zyne stem werd vol en zwaer, zyn rug regtte zich, uit zyn oog schoot eene strael vuers en het was nog de reusachtige Keizer-Karel die deze woorden sprak: ‘Ik ben negen mael in Duitschland getogen, zes mael in Spanje, zeven mael in Italië, tien mael in de Nederlanden, vier mael in Frankryk, twee mael in Engeland, twee mael in Afrika; ik heb achtmael de Middelandsche-Zee en dry mael den spaenschen Oceaen doorkruist!’ Dan immer in de geschiedenis zyner heldendaden voortgaende verkreeg zyne stem meer en meer kracht, tot dat hy, door eene innige ontsteldtenis vervoerd, aldus eindigde: ‘De vrede zy onder u, myne nederlandsche onderdanen! Blyft vereenigd door gevoelens van onderlinge vriendschap, verleen aen de wetten de gehoorzaemheid die men haer schuldig is. Geeft acht bovenal dat de ketteryen, welke in de naburige landen zich verspreiden, geenen toegang tot het uwe vinden. Indien gy bemerkt dat zy er eenige wortelen beginnen te schieten roeit ze uit; want zy zullen eene algemeene omwenteling veroorzaken. Om ook iets van my zelven te zeggen eer ik eindige, moet ik belyden dat ik gedurende myn leven ongetwyfeld vele feilen heb begaen, hetzy door onwetendheid in myne jonge jaren, hetzy door hoogmoed in mynen ouderdom of door alle andere zwakheid der menschelyke natuer eigen; maer ik verklaer hier dat ik nooit wetens noch willens iemand geweld of hoon heb aengedaen en niemand toegelaten heb zulks te doen. Mogt het echter geschied zyn, het was tegen mynen dank en wil: ik betreur het uit den grond myns harten en ik bid de tegenwoordigen en afwezenden om vergiffenis.’ Hy zegde nog eenige roerende woorden tot zynen zoon Philips; maer dan sprongen de tranen uit zyne oogen en hy viel magteloos en ontzenuwd neder in zynen stoel. Keizer-Karel had in het oog der volkeren als eene straelryke zon geblonken; die dag was zyn avondstond,

[p. t.o. 394]

Afstand van Keizer-Karel.

[p. 395]

en, even als de dalende zon, had hy, gedurende zyne redevoering, zich nog omhuld getoond met alle de magt, hem zoo mildelyk door God geschonken! Nu was zyne loopbaen ten einde, - dáér lag hy, in het gezigt zyner weenende onderdanen, als een eik door den storm ontworteld!

Zoo zeer waren alle aenhoorders getroffen dat geen enkel oog kon droog blyven by het aenschouwen van dit zielroerend tooneel, en het was onder het storten van overvloedige tranen dat de plegtigheid een einde nam.

Keizer-Karel deed het volgende jaer insgelyks afstand van het koningryk Spanje ten voordeele van zynen zoon Philips, en plaetste zynen broeder Ferdinand op den keizerlyken troon. Hy begaf zich naer Spanje waer hy in eene vallei van Estramadura, binnen het klooster van Yuste, een rustig en boetplegend leven leidde, tot dat de dood in 1558 den lydenden held van de aerde wegnam.