Geschiedenis van België

[p. 363]

Hoofdstuk II.
De jonge Philips, bygenaemd de Schoone, neemt het bestuer in handen. - Liefde der Nederlanders tot hem. - Hy trouwt met eene spaensche vorstin. - Geboorte van den beruchten Keizer-Karel V. - Philips te Brussel als koning van Spanje gekroond, gaet zyn nieuw Ryk bezoeken en sterft te Burgos. - Maximiliaen neemt de voogdy over den jongen Karel aen. - Margareta van Oostenryk landvoogdesse der Nederlanden. - Slag by Guinegat.
Van 1494 tot 1515.

God dank, het geschokte vaderland ging, ná zoo vele onheilen, ademhalen en in rust zyne diepe wonden heelen! Deze troostende hoop mogt alsdan vermetel schynen, daer België zich nooit in zulken hagchelyken toestand bevond als op dit oogenblik. Alles was er in de war, de koophandel in Vlaenderen meest vernietigd, het volk en de steden door den oorlog uitgeput en verarmd, het platte land verwoest, haet en wraekzucht hielden de burgeren onder elkander verdeeld, de openbare ellende was oneindig! Maer België ging door eenen eigen vorst bestierd worden, en de inwooners wisten genoegzaem, door ondervinding en door overlevering hunner vaderen, dat de eenigste voorwaerde van 's Lands welvaert gelegen was in het bezit

[p. 364]

van eenen vorst, die niet gedwongen noch genegen ware de belangen der Nederlanden aen de belangen van een ander grooter Land op te offeren.

Het was in de allerneteligste omstandigheden dat Philips-de-Schoone, zoon van Maria van Bourgundië en van Maximiliaen, in de steden van België als aertshertog werd uitgeroepen en den eed van getrouwheid in 1494 door zyne gezanten ontving. De jonge Philips had slechts den ouderdom van omtrent vyftien jaren bereikt, toen hem het roer des Staets in handen gegeven werd; eventwel, zoo verre ging de hoop des volks, dat niemand in de minderjarigheid van den vorst een gevaer van onrust zag. Integendeel overal heerschte de hartelykste blydschap en men bedreef in alle steden buitengewoone vreugde by zyne intrede. Philips was altyd door de Belgen bemind geweest, omdat hy, op den grond des vaderlands geboren en opgevoed, dwars door alle oproeren en rampen, het bestendige voorwerp van den openbaren eerbied en van de hoop der belgische gewesten was gebleven; hy was de zoon van de zoo zeer beminde als betreurde Maria van Bourgundië en had, van zyne kinderjaren af, niet alleen blyken van liefde tot de Belgen maer ook van heldhaftigheid gegeven. Zoo verhaelde het volk in zyne blydschap, dat de jonge aertshertog, nog kind zynde en door den heer Van Ravestein met eenen degen ridder geslagen wordende, zynen dolk getrokken had om zich tegen Ravestein te verdedigen. Meer andere dingen wist de liefde zyner onderdanen te herinneren of uit te vinden: in een woord, men kon dan weder bemerken dat de Belgen, en bovenal de Vlamingen, ondanks hunne onbeperkte zucht naer vryheid, het diepst gevoel van genegenheid konden koesteren voor eenen vorst, die hun toebehoorde gelyk zy aen hem wilden toebehooren. Geene onlusten, geen oproer vielen er voor; de haet verging en allen verbroederden zich in de vreugde en in de verkleefdheid aen den vaderlandschen vorst.

Wat de gemeene blydschap in Vlaenderen nog kwam vermeerderen, was het verkondigen van eenen vasten vrede met Engeland, zoodat de zeevaert vry en onbelemmerd voortaen zich mogt herstellen, de

[p. 365]

handel in wol zyne levendigheid ging terugkrygen en bygevolg ook de lakenwevery zou herbloeijen.

In den jare 1496 trouwde de zuster van onzen aertshertog, Margareta van Oostenryk, met Don Juan, den kroonprins van Spanje, en in het volgende jaer trad den aertshertog Philips zelf in huwelyk met de zuster van Don Juan. Deze stamverbindtenis, door de Staten des Lands goedgekeurd en binnen de stad Lier gevierd, is een voorval waerop wy onze aendacht moeten gevestigd houden, dewyl dezelve op het lot des vaderlands eenen wyden invloed zal uitoefenen en alleen het geheel spaensch tydvak, met alle zyne bloedige rampen, zal doen geboren worden.

Don Juan stierf in 1498 zonder kinderen na te laten. Door deze ontydige dood moest Spanje, als erfdeel, later op onzen aertshertog vervallen, en, alhoewel men deswege geene vrees had, was het ligtelyk te voorzien dat België, onder denzelfden staf met een grooter Land geplaetst, op nieuw slechts eene duistere toekomst mogt te gemoet zien.

De aertshertog en zyne echtgenote, Johanna van Spanje, hielden hun gewoonlyk Hof te Gent; daer was het dat de aertshertogin, op den 24^en february van het jaer 1500, eenen zoon baerde die Karel genaemd werd. De geboorte van dit kind, dat wy later, als een ander Alexander, de wereld door zyne oorlogsdaden zullen zien verstommen, werd in België door algemeene toejuichingen en openbare vermaken begroet, en, zoo buitengewoon was het uitwerksel van dit voorval op de inwooners van België en Holland, alsdan onder den gemeenen naem van Nederlanders begrepen, dat zy in het doorluchtig kind reeds een groot man schenen te raden. - De beruchte keizer Karel V was geboren!

Op den raed van den bisschop van Besançon reisde de aertshertog Philips met zyne huisvrouw Johanna, in 1501, naer Spanje om kennis met zyne toekomende onderdanen te maken; doch de norsche en styve zeden der Spanjaerden stieten hem tegen de borst, en, zyne echtgenote in Spanje latende, kwam hy langs Duitschland naer België terug. Hy

[p. 366]

stelde, in 1504, eenen grooten raed te Mechelen in, om over 's Landszaken te raedplegen en in laetst beroep over gewigtige vraegpunten van regt te beslissen: onder dit laetst opzigt bleven Braband, Vlaenderen en Henegauwen echter onafhanglyk van den Raed van Mechelen. Terzelfder tyd voerde hy eenen gelukkigen oorlog tegen hertog Karel van Gelderland en had byna geheel het hertogdom onder zyne magt gebragt, toen hem in 1505 de tyding kwam dat zyne schoonmoeder Isabella, koningin van Spanje overleden was. Philips liet zich te Brussel als koning kroonen en ging, met een groot gevolg van Belgen, te Vlissingen scheep. In zyn nieuw Ryk als vorst erkend zynde, betoonde hy een al te groot vertrouwen aen de Nederlanders, welke hy met zich had gebragt, en liet genoegzaem blyken dat de spaensche zeden hem niet bevielen; daer uit ontstond een diepe wrok tusschen de Spanjaerden en de Nederlanders, welk gevoel niet zonder invloed op latere gebeurdtenissen zal blyven. Philips zelf, niet min door zyne nieuwe onderdanen gehaet, werd in 1506 door eene heete koorts overvallen en stierf in de maend September te Burgos. Zyne ongelukkige weduwe Johanna, op dit oogenblik zwanger gaende, werd door deze dood zoo zeer getroffen dat zy haer verstand, hetwelk reeds zeer wankelbaer was, geheel verloor. Men vindt in de kronykschryvers het gevoelen uitgedrukt dat Philips door de Spanjaerden uit haet zou zyn vergeven geweest; doch men heeft daerover niets dan gissingen, welke alleenlyk op de diepe ontevredenheid der Spanjaerden schynen gevestigd te zyn.

De jonge Karel, erfgenaem van Philips, nog minderjarig zynde, zoo viel de Ryksvoogdy weder in handen van Maximiliaen; maer vermits de zorgen des keizerryks hem niet toelieten de Nederlanden te komen bestieren, stelde hy zyne dochter, Margareta van Oostenryk, als Landvoogdesse aen. Het ontbrak deze belgische vorstin noch aen ondervinding noch aen wys beleid. Zy sloot een voordeelig verdrag met Frankryk, dat echter niet lang stand hield; want reeds in 1512 verklaerde de fransche koning den oorlog aen den keizer. Margareta trad onmiddelyk in verbond met den koning van Engeland, en 30,000 Engelschen kwamen zich by het belgisch leger voegen. Deze magt,

[p. 367]

waerover Maximiliaen zelf het bevel kwam voeren, vertrok naer de grenzen om de stad Terouaen te gaen bestormen. Een ontzaggelyk fransch leger, dat in Italië onder de beste veldheeren van Frankryk gestreden had, zakte naer de Nederlanden af en ontmoette de Belgen by Guinegat, waer Maximiliaen weleer zyne eerste overwinning had behaeld, en nu insgelyks eenen schoonen lauwer ging plukken: de Franschen werden overhoop geworpen, verstrooid en verpletterd, voor dat de Engelschen den tyd hadden om deel in het gevecht te nemen; de beroemde fransche ridder Bayard viel in de handen der Belgen, en de stad Terouaen gaf zich over. Doornik, dat toen nog onder fransche beheersching stond, onderwierp zich weinig later. Deze oorlog eindigde door den vrede, welke op den 17^en augustus 1514 tusschen den keizer, den koning van Engeland en den koning van Frankryk te Londen werd gesloten: Terouaen en Doornik keerden weder onder fransch gebied.

Gedurende den binnenlandschen vrede ontwikkelde de koophandel en de nyverheid zich op eene wonderlyke wyze in België; het scheen dat de lange jaren van oproer en onrust den inwooneren meer magt hadden bewaerd en dat het volksleven er door versterkt was geworden. Dan werd het eerst ten hoogste zigtbaer dat Brugge, als koophandelstad, voor altyd tot den ondergang was verwezen; want naermate dat hare medestreefster, Antwerpen, meer en meer als eene wereldhave in bloei kwam, zag de stad Brugge een voor een alle de hoofdstoffen van hare welvaert te niet gaen. Reeds in 1511 verlieten de Portugiezen, alsdan de rykste handelnatie, de vlaemsche stad om hunnen stapel in Antwerpen te brengen; de Italjanen en Oosterlingen deden welhaest het zelfde en werden gevolgd door meest alle de persoonen die in den handel en de zeevaert hunne belangen hadden. Van dan af mogt Antwerpen zich beroemen de eerste handelstad der Nederlanden en der wereld te zyn.

Het bisdom van Luik genoot niet min dan de andere deelen des Lands de algemeene rust en welvaert: onder den wyzen en godvreezenden bisschop Eraert Van der Marcke, bloeide er de koophandel op eene wonderbare wyze en de bevolking was er zoo sterk aengegroeid

[p. 368]

dat Luik, tusschen alle de steden der Nederlanden, het grootst getal inwooners telde en met ongemeene pracht uit zyne puinhoopen was opgestaen.

Intusschentyd besteedde Margareta van Oostenryk alle hare zorg om den jongen Karel eene doelmatige opvoeding te doen geven; Willem van Croy, heer van Chievres, was zyn bestierder, en een leeraer uit de hooge School van Leuven, Floris Boyens of Floriszoon genaemd, was zyn onderwyzer. Karel, alsof hy zyne bestemming gevoeld had, toonde zich wars van alle wetenschappen, welke met de staetkunde niet regtstreeks in betrekking staen; maer hy leerde met drift de levende talen, den wapenhandel en de krygskunde, en deed zich, door Margareta en door zyne bestierders onderwyzen in alles wat een vorst en krygsman weten moet.