Geschiedenis van België

[p. 322]

Hoofdstuk IV.
Karel-de-Stoute, hertog van Bourgundië, van Braband en van Luxemburg, graef van Vlaenderen, van Henegauwen, van Namen en van Holland. - De Gentenaren ontvangen hem op eene hoonende wyze. - Zyne gramschap. - Verwoesting van Luik. - Poogingen om van de bourgundische staten een koningryk te maken. - Ongelukkige oorlog tegen de Zwitsers. - Dood van hertog Karel-de-Stoute.
Van 1467 tot 1477.

De rouw, welken de Vlamingen over de dood van Philips-de-Goede bedreven, nam zynen oorsprong niet alleenlyk in hunne liefde voor den overleden vorst, maer ook in den schrik dien het aenstaende ryk van zynen zoon Karel, bygenaemd de Stoute, hun inboezemde. Men had in geheel België een innig voorgevoel van de rampen, welke de trotsche inborst van Karel aen het vaderland zou veroorzaken, en, inderwaerheid, het

[p. t.o. 322]

Karel-de-Stoute.

[p. 323]

was niet zonder reden. De jonge hertog had zynen vader tot de bloedige verdelging van Dinant aengedreven; in alle omstandigheden had hy zich aengesteld als een vorst, die weinig weerde aen de liefde zyner onderdanen hechtte en niet beter wenschte dan gelegenheid te vinden om tot hunne verplettering de magt der wapenen te kunnen gebruiken. Was de vader een listig en doortrapt inkorter der gemeentevryheden, de zoon was een onbezonnen en wreed verdelger derzelve. Het is niet dat hy waerlyk boos en hatelyk ware, of dat hy geene goede hoedanigheden bezate; maer indien er waerlyk iets goeds in hem was, het nam dan zulke dwingende en zulke overmoedige vormen aen, dat zyne weldaden zelven eene verdrukking schenen. Mogt men nu wel verhopen dat Vlaenderen, bewoond door een woelziek en hardnekkig volk, en beheerscht door eenen trotschen en niet min hardnekkigen vorst, in rust zou blyven?

Zoodra Karel de uitvaert zyns vaders naer behooren gehouden had deed hy zyne plegtige intrede te Gent en werd er met ongemeene pracht ontvangen. Des anderendaegs liepen de ambachten voor zyn Hof byeen en begonnen met eene dreigende houding de afschaffing der belasting op het graen te eischen. Reeds hadden zy het tolhuis afgebroken en de ontvangers verjaegd. Hertog Karel, welke geene andere tael dan die van het opgeheven zweerd kende, schuimde van toorn en toonde zich genegen om met zyne weinige ridders onder het volk te slaen, doch de heer van Gruuthuse gaf hem de overtuiging dat deze stoutmoedige daed hem en hun allen welligt het leven kosten zou. De hertog zag van zyn vermetel voornemen af, hoe zeer het hem ook pynde, zyn Ryk door eene vernedering te beginnen. Ondanks den raed zyner ridderen, wilde hy echter bewyzen dat hy het volk niet vreesde; hy trok eenen zwaren kolder aen, nam eenen stok in de hand en begaf zich, door alle zyne mannen gevolgd, dwars door de menigte naer de markt. Daer gekomen zynde zag hy de ambachten onder de wapenen staen en ontstak in eene beklemde razerny, by de stoute houding zyner onderdanen. Door eenen hoop ineengedrongen volk stappende, zegde hy met nydige gramschap: ‘Welaen, wat moet gy hebben, kwade menschen? Wat vraegt gy?’

[p. 324]

De schaer volks opende zich niet spoedig genoeg naer zyne begeerte; hy, door zyn kokend bloed vervoerd, sloeg met zynen stok eenige burgers uit den weg. Dezen begonnen tegen den vorst te schreeuwen en te razen, de ambachten bewogen zich, de bloedstorting scheen onvermydelyk. Nochtans dit ongeluk werd door de wysheid van den heer van Gruuthuse afgeweerd. Karel-de-Stoute, nog gansch ontsteld van woede, klom in het venster, van waer de graven van Vlaenderen gewoon waren tot het volk te spreken. Om zich goedjonstig te toonen gebruikte hy de vlaemsche tael, en zyne woorden waren inderdaed zoo welwillend dat de menigte haer genoegen er over betoonde. De zaken aldus op eenen vredebelovenden voet staende, kwam er eensklaps een waeghals, Hoste Bruneel genaemd, in volle wapening uit het volk naer boven geloopen. Zonder ontzag voor den hertog, sprong hy nevens hem in het venster, sloeg onbeschoft met zynen handschoen op de leuning en begon tegen het volk te roepen: ‘Mannen gy wilt de tollenaers gestraft hebben niet waer?’ De menigte antwoordde met een bonsend geroep: - ‘Ja, ja!’ - ‘Gy wilt de afschaffing van het koornregt? Gy wilt uw vorig regtsgebied terug en alle uwe oude gewoonten en regten?’ - ‘Ja, ja, wy willen het!’ schreeuwde het volk hem tegen. Dan zich naer den verbaesden hertog keerende, sprak hy: ‘Myn Heer gy hebt gehoord wat deze lieden willen; nu is het uwe zaek er in te voorzien.’

Wat de verbaesde, ja nu beschaemde vorst, ook verder tot de ambachten zeide, niets kon hen tot bedaren brengen en de hertog moest, met verkropt gemoed, doch van haet en wraeklust vol, terug naer zyn Hof vertrekken. De menigte weigerde de wapens neder te leggen vooraleer haer de geëischte regten zouden toegestaen zyn. Eindelyk, de hertog zich in zyne wooning belegerd ziende, stond hun alles toe, doch niet met het inzigt om zich by het hem ontwrongen woord te houden.

Van dit oogenblik af blaekte in het hart van Karel-de-Stoute een bittere haet tegen de Vlamingen; nooit kon hy hun dezen geleden hoon vergeven en toonde in alle omstandigheden, dat hy hun veeleer

[p. 325]

een vyand dan een vorst was. Nog meer werd hy op hen vergramd omdat Brussel, Antwerpen en Mechelen hun voorbeeld volgden en insgelyks tegen hem opstonden. Echter was die oproer spoedig gedempt: de hertog trok met eenige ridders naer Mechelen, deed er de belhamels by het hoofd vatten en tot de dood veroordeelen. Toen alles gereed was om het vonnis uit te voeren en de pligtigen op het schavot stonden, riep hy uit een venster van het paleis, dat hy hun genade schonk. Dit bewys van eene barmhartigheid, welke men van hem niet mogt verhopen, bedaerde de gemoederen.

Alsof de troonbeklimming van Karel-de-Stoute het teeken van nieuwe beroerten moest zyn, overal kwamen de volksdriften in gisting; overal heerschte de hoop dat de tyd gekomen was om de oude vryheden te herwinnen. De inwooners van Luik, door den koning van Frankryk bedektelyk aengehitst, hadden hunnen bisschop Lodewyk-van-Bourbon voor de tweede mael verjaegd. Wanneer hertog Karel dit vernam, riep hy uit, in eene vervoerende gramschap: ‘Ik wil sterven of dit volk onder de zweep en den stok ter neder slaen!’ Eene groote magt vergaderd hebbende, trok hy voor de stad St-Truijen om dezelve te belegeren. Hier kwam een leger van 20,000 Luikenaers hem aenvallen; een bloedige veldslag was het gevolg dier ontmoeting. De Luikenaers kregen eene schrikkelyke nederlaeg en lieten 9,000 dooden voor St-Truijen. De stad zich overgegeven hebbende, eischte Karel tien gyzelaers en deed hun het hoofd afslaen. Tongeren werd insgelyks overwonnen en eenigen zyner voornaemste inwooners gedood. Luik gaf zich over, verloor het meestendeel zyner reeds zoo zeer ingekorte vryheden en betaelde eene boete van 120,000 guldens.

Nadat de beroerten overal gedempt waren, keerde hertog Karel zyne sterkmoedigheid op het bestier zyner Staten. Zonder genade behandelde hy de ontrouwe ambtenaers en dwong, door zynen krachtigen en schrikkelyken wil, alle magthebbende persoonen tot regtzinnigheid. Dry dagen van iedere week hield hy een openbaer regtshof, by hetwelk hy zich als opperregter aenstelde en zonder beroep allerlei

[p. 326]

vonnissen velde: arm en ryk mogt vry tot hem komen en bezwaren inbrengen, zoo wel tegen de magtigste heeren zyns Ryks als tegen



gemeene burgers. Niet tegenstaende dat hy meesttyds regtveerdiglyk oordeelde, was zyne doenwys echter zoo dwingend en zoo alleenheerschend, dat hy eerder den haet dan de genegenheid der ridders en burgers won.

Intusschen hield de arglistigste aller vorsten, Lodewyk XI, koning van Frankryk, niet af allerlei moeijelykheden en kwaed aen het Huis van Bourgundië te berokkenen. Hertog Karel, wel voorziende dat hy alleen tegen zynen slimmen vyand met moeite zou kunnen worstelen, trouwde, in 1468, met Margareta, de zuster van Eduward IV, koning van Engeland. Ter dier gelegenheid eischte hy van alle zyne Staten, doch bovenal van zyne belgische en hollandsche bezittingen, uitermate zware belastingen. Vlaenderen alleen moest 1,000,000 gouden Schilden

[p. 327]

opbrengen. Lodewyk XI, om tyd te winnen en de verbindtenis der twee vorsten te kunnen verbreken, vroeg eene byeenkomst met hertog Karel. Dezelve geschiedde te Péronne; maer, terwyl de koning van Frankryk zich goedwillig veinsde en door allerlei vriendelykheden den hertog zocht in het net te krygen, vernam deze dat fransche opstokers eene nieuwe beroerte te Luik hadden doen ontstaen en dat de Luikenaers hunnen bisschop Lodewyk-van-Bourbon te Tongeren met alle zyne hovelingen hadden gevangen genomen. Over de bedriegery van den koning woedend, deed Karel, onder een onbeduidend voorwendsel, de poorten van Péronne sluiten en hield dus den koning gevangen. Deze scheen dit niet te bemerken en trok zich door list uit zyne netelige gesteldtenis; zelfs volgde hy den hertog naer Luik, alwaer hy ooggetuige zyner wraek ging zyn. Het bourgundisch leger omrende de stad en bleef zeven dagen lang er voor liggen, in afwachting dat de inwooners zouden uitkomen. Dan, voor de eerste mael dorsten de Luikenaers niet stryden: geene andere mannen hielden nog de wapens in de hand dan een zeshonderdtal yzerbewerkers uit het naestgelegen graefschap van Franchimont. Deze onversaegde lieden, vernomen hebbende dat men by het opgaen der zon de stad bestormen zou, besloten eene laetste pooging voor de vryheid te doen. Zy klommen des nachts bedektelyk over de rotsgebergten en vielen in de duisternis hakkend en kervend tusschen het slapende leger. De tenten der vorsten werden langen tyd bestormd, doch eindelyk door ontwaekte benden ontzet. Welhaest zagen de 600 man van Franchimont zich van alle zyden omringd; zy sloegen heldhaftig onder hunne vyanden en wierpen er by hoopen om hen neder. Zoo veel onversaegdheid kon hen echter niet redden: door het getal verplet, stierven zy tot den laetsten toe.

Des anderendaegs, zynde den 30^en october 1468, trokken 40,000 bourgundische wapenknechten over de muren van Luik in de stad. De inwooners vlugtten langs alle zyden met hunne kinderen en vrouwen de poorten uit naer de Ardennen. Hetgeen zy vreesden, gebeurde: op bevel van Karel-de-Stoute onderging de stad eene gruwelyke plundering; alle de Luikenaers, welke men in huizen of kerken verborgen

[p. 328]

vond, werden vermoord of by hoopen aen elkander gebonden in de Maes versmoord. Het schynt ongeloovelyk dat 40,000 mannen en 12,000 vrouwen in deze verwoesting het leven zouden verloren hebben. Nochtans, de geschiedenis heeft dit schrikbaer getal, nevens den bloedigen naem van Karel-de-Stoute, geboekt. De wraekzucht van den wreeden vorst was eventwel nog niet voldaen: drymael deed hy de stad aen vier hoeken in den brand steken en liet niet meer dan zes honderd huizen staen, in eene stad, die weinig te voren honderd-twintig-duizend inwooners telde. Dan verliet hy de rookende puinen van Luik en trok naer het graefschap van Franchimont. Alle wooningen werden er verbrand en de ingezetenen in bosschen en gebergten als wilde dieren nagejaegd en vermoord. By het vernemen dezer onmenschelykheden vervloekte België eenen zoo bloedzuchtigen vorst, en de paus van Roomen bliksemde den ban der heilige Kerk uit tegen alle degenen die de verwoesting van Luik hadden bygewoond.

Met schrik bevangen over de gevolgen van hetgeen zy by de eerste intrede van hertog Karel gedaen hadden, kwamen de Gentenaers hem alle hunne vryheidsbrieven brengen en kochten zyne genade door het afstaen van alle hunne voorregten. De onverbiddelyke vorst schonk hun daerom toch niet meer genegenheid en bleef hun eenen bitteren haet toedragen; hetgeen genoeg te merken is uit de volgende grammoedige woorden, welke hy weinig later tot hen sprak: ‘Gy, Vlamingen, met uwe harde hoofden, hebt uwe vorsten altyd misprezen of gehaet. Want als zy niet magtig waren hebt gy ze misprezen en als gy niets tegen hen vermogt hebt gy ze gehaet. Wat my aengaet, ik ben liever door u gehaet dan misprezen. Ik bemin u, maer vrees u niet.’

Eenige vyandlykheden gebeurden, in 1472, tusschen den hertog en den koning en eindigde door een niet regtzinnig verdrag. Reeds had Karel zyn grondgebied tot over den Rhyn uitgestrekt door het aenkoopen van het Landgraefschap van den Elzas; in 1473, nam hy insgelyks bezit van Gelderland, dat hem verkocht was door hertog Arnold van Egmond. Zich aen het hoofd van zulke magtige Staten ziende, vergenoegde Karel-de-Stoute zich niet meer met zyne weerdigheid

[p. 329]

van hertog en vatte het voornemen op, van alle de hem onderhoorige Landen een koningryk te maken. Lodewyk XI was hem een al te heet vyand om hem hier in te helpen; daerom wendde de hertog zich tot den keizer Frederik III, om van hem zyne nieuwe kroon te ontvangen. Maria van Bourgundië, dochter en erfgename van Karel, zou een huwelyk aengaen met Maximiliaen van Oostenryk, den zoon des keizers. Alles werd te Trier tot de krooning bereid: de kerken behangen, de vorstelyke troonen opgeregt, de altaren versierd. In de maend november 1473 was de keizer met den hertog binnen Trier. De krooning moest des anderendaegs geschieden; maer de koning van Frankryk, die nooit sliep wanneer hy zynen vyand in den weg kon zyn, had bedektelyk boden tot den keizer gestuerd. Door schoone woorden, gebeden en bedreigingen wisten zy zoo veel op het gemoed van dezen vorst te winnen, dat hy des avonds, zonder eenige reden van zyn vertrek te geven, de stad Trier verliet: het nieuw koningryk en de krooning bleven steken. Hertog Karel droeg dezen tegenspoed zonder van zyn ontwerp af te zien; alleenlyk verschoof hy deszelfs uitvoering tot eene betere gelegenheid en vermeerderde dagelyks zyn leger. Om zyne staten met minder moeite te bestieren en meer eenheid in de wetten te brengen, plaetste hy, in 1474, te Mechelen eenen hoogen raed, waervan alle andere geregtshoven, alsook alle rekenkamers, afhangelyk werden gemaekt.

De magt van hertog Karel was ten toppunt gestegen; zyne pracht en zyn rykdom dwongen iedereen tot bewondering en tot ontzag. - En nochtans zyn ondergang is aenstaende, het zweerd dat hy zoo bloedig opgeheven houdt gaet hem vernielen, eene reeks ongelukken hangen hem op den hals.

In het graefschap van den Elzas had hy eenen dwingenden en wreeden edelman tot Landvoogd aengesteld. Het volk, door zyne geweldenaryen verbitterd, was in opstand gekomen en had, met hulp der Zwitsers, alle de dienaers en wapenknechten van Bourgundië verjaegd. Hertog Karel, een ongemeen magtig leger vergaderd hebbende, trok op tegen de Zwitsers, die zyne oproerige onderdanen geholpen hadden. Onderwege wilde hy eerst nog den afgezetten aertsbisschop van Keulen weder op zynen

[p. 330]

Stoel herstellen. Hy ging de stad Nuys belegeren, en vond er zynen eersten rampspoed: niettegenstaende dat hy wel zag, hoe dit beleg hem dagelyks schadelyker werd en zyn leger als den sneeuw deed versmilten, bleef hy echter tien maenden lang met hardnekkigheid er voor liggen; byna geheel Duitschland had zich door de aenhitsingen van den koning van Frankryk tegen hem gewapend. Eindelyk moest hy van zyn voornemen afzien. Middelerwyl had de koning Lodewyk XI de Zwitsers zoo verre gebragt, dat zy eene uitdaging van oorlog tot hertog Karel zonden. Deze, door zynen tegenspoed eer verbitterd dan bedroefd, brak het beleg van Nuys op, kwam zyn leger in Vlaenderen vermeerderen, stelde eenige nieuwe belastingen in, en trok naer Loreinen dat hy geheel bemagtigde. Weinig tyds daerna toog hy met een magtig leger naer Zwitserland; maer hier zonk de star van zyn geluk, in 1476, achter schrikkelyke onweêrswolken weg: hy kreeg de nederlaeg te Morat en te Granson en verloor voor deze laetste stad meer dan 10,000 man, welke



door de Zwitsers in een uitgestrekt graf geworpen werden, op een veld

[p. t.o. 330]

Het lijk van Karel-de-Stoute.

[p. 331]

dat men later de Moordakker noemde. Niets kon hem echter doen buigen; integendeel zyne razerny werd uitzinniger naermate van zyn verlies. Hy schreef naer België om onderstand van geld en volk; doch nu zag hy zich ook verlaten van de onderdanen welke hy gehaet had: de Staten antwoordden hem dat België geene opofferingen meer wilde doen, ten zy voor de verdediging des vaderlands; dat zy, indien de hertog eerst was aengetast geweest, hem ten koste van hun bloed en goed zouden hebben gaen verlossen; maer vermits hy zelf de oorlogstichter was, hy nu kon terugkeeren en van zyne wraekzucht afzien. Dit was olie in het vuer gesmeten: het bloed van Karel stroomde onstuimiger by het gevoel zyner onmagt, eene dolle wanhoop kwam hem vervoeren. - In deze geestgesteldtenis, en ondanks de gebeden zyner veldheeren, waegt hy, met een uitgeput leger van ongeveer 6,000 man, eenen veldslag tegen de Zwitsers, omtrent Nancy, op den 6^en january 1477. Verplet door het overgroot getal der vyanden en ontmoedigd door het verraed van eenen veldheer, vlugt het bourgundisch leger langs alle zyden door het veld. Hertog Karel voorziet zyne nederlaeg; echter geeft hy den moed niet op en worstelt hardnekkig tegen zyn lot. Druipende van bloed en zweet blyft hy stryden, hy slaet schrikkelyk onder de wolk vyanden die hem omringt en wordt met wonden overdekt; een lanssteek put zyne laetste krachten uit, hy wankelt en wil over eenen bevrozen waterplas ryden, het ys kraekt, de voeten van het peerd zinken er door. Hy roept om hulp tot eenen zyner vervolgers, doch ontvangt den doodslag van zyne hand.

Des anderendaegs werd het lyk van hertog Karel-de-Stoute op deze plaets met het hoofd in het ys vastgevrozen gevonden. Men nam het weg en stelde het, onder eene zwart satynen veldhut, ten toon voor het volk, dat uit alle omstreken kwam aengeloopen en met nieuwsgierigheid, maer met ontzag, op het onkennelyk gelaet van den schrikbarenden stryder blikte. Vlaenderen verblydde zich over de dood van dezen dwingenden vorst, wiens onbezonnen oorlogszucht het Land byna had uitgeput. Zyne uitvaerten en lykdiensten, in de steden van België gehouden, werden slechts door eenige zyner dienaren bygewoond: het

[p. 332]

volk, onverbiddelyk in zynen haet tegen den vyand zyner vryheden, weigerde zelfs een gebed voor de zaligheid zyner ziel te storten: de kerken bleven ledig!