Geschiedenis van België

[p. 295]

Hoofdstuk III
Philips-de-Goede hertog van Bourgundië en van Vlaenderen. - Vervolg der geschiedenis van Jacoba van Beijeren. - Onlusten in Braband. - Inrigting der Hooge School van Leuven. - Holland, Henegauwen, Braband en Namen vervallen onder het gebied der bourgundische hertogen. - Opstand te Brugge. - De hertog loopt er groot levensgevaer. - Luxemburg mede onder het Huis van Bourgundië. - Opstand te Gent. - Noodlottige gevolgen van denzelven. - Schrikkelyke verwoesting van Dinant. - Dood van hertog Philips-de-Goede.
Van 1417 tot 1467.

Philips-de-Goede, die tot hier toe als Landvoogd in Vlaenderen zyn verblyf gehouden had, volgde zynen vermoordden vader in alle zyne staten op. Zoo zacht van inborst als zyn bynaem het scheen te beloven was Philips niet; hy behoorde tot het Huis van Bourgundië en had, gelyk zyne voorgangers, eene trotsche inborst, doch bezat eene diepe voorzigtigheid en eene wyze staetkunde, welke hoedanigheden hem uiterlyk als een goed en zachtzinnig vorst deden aenschouwen. Om de dood zyns vaders te wreken verbond hy zich met den koning van Engeland tegen den kroonprins: de Engelschen, door hem ondersteund, trokken binnen Parys: Hendrik V, hun koning, beheerschte Frankryk met een byna onbetwist gebied.

[p. 296]

Ondertusschen was de haet tusschen hertog Jan IV van Braband en zyne vrouw Jacoba van Beijeren nog aengegroeid. De zwakke vorst lag aen den leiband van eenige kwade hovelingen, die met hem deden wat zy wilden. Door hunnen raed beging hy vele slechte daden, tot zoo verre dat de Brabanders hem moede werden en gezamentlyk tegen zyn verstandeloos bestier begonnen te morren. Jacoba haette hem hevig en leefde in gedurige oneenigheid met hem. Om haer te bedroeven en te vernederen, verbande hy alle hare staetsvrouwen en vriendinnen naer Holland. Jacoba ontvlamde in woede; zy verliet Braband en begaf zich by hare moeder te Valencyn. Korts daerna ging zy scheep in de have van Calais en vaerde naer Engeland, waer zy by het hof van koning Hendrik verbleef. De staten van Braband, ziende het ongenoegen des volks dagelyks aennemen, begonnen eenen opstand te vreezen: de klagten waren algemeen geworden tegen de gunstelingen en vleijers van den hertog, die zich wars toonde van allen wyzen raed. In het midden des jaers 1420 namen de staten een stout besluit: zy verklaerden de heeren van Assche en 't Serclaes, en alle de andere raedsheeren van den vorst onbekwaem tot het bekleeden van eenig ambt in Braband en banden ze uit het Land. De hertog, verbitterd over deze inbreuk op zyne overheid, nam de grootste vyanden des volks tot raedslieden, mannen welke geene andere verdiensten in zyn oog hadden dan den haet zyner onderdanen. Dit bragt de ontevredenheid zoo ver, dat de Staten, op het einde deszelfden jaers, hem van de kroon vervallen verklaerden en zynen broeder, Philips van St-Pol, tot Ryksvoogd benoemden. Hertog Jan trok naer Duitschland en kwam eensklaps met een leger terug; hy verraste Brussel en deed er eene zegepralende intrede; maer ter naeuwernood mogt hy zyne overheid hersteld achten of er ontstond een bloedig oproer, gedurende hetwelk 't Serclaes met twee andere hovelingen door het volk naer het schavot gesleurd en gedood werden. Hertog Jan, nu anders geraden, toonde zich min onbuigbaer; hy gaf het volk eenige nieuwe voorregten en koos zich min gehate gunstelingen; de ontevredenheid nam een einde en hy bleef in bezit van Braband.

Jacoba van Beijeren, die zich by het Hof van Engeland bevond, zocht

[p. 297]

intusschen middelen om zich over haren echtgenoot te wreken. Zy deed by den paus Marten V, te Roomen, de vernietiging van haer huwelyk verzoeken, onder voorwendsel dat zy tot hetzelve was gedwongen geweest; maer vermits de H. Vader zich niet genegen toonde om hare bede toe te staen, wendde zy zich tot Benedict XIII, die, ondanks de beslissing der kerkvergadering van Constans, als paus wilde aenzien zyn. Deze gaf haer zonder moeijelykheid hetgeen zy begeerde. Zy trouwde dan, in 1423, met Humfried van Glocester, broeder des konings van Engeland, welke zich gereed maekte om Holland en Henegauwen, als het erfdeel zyner echtgenote, te gaen innemen. Hy stak over zee met Jacoba en vernam by zyne aenkomst in Frankryk dat Philips-de-Goede, hertog van Bourgundië, een leger vergaderde om

Philips-de-goede.

hem den oorlog aen te doen. Dit verpligtte hem naer Engeland weder te keeren om nieuwe hulpbenden te gaen halen. Jacoba bleef in Henegauwen, alwaer een brabandsch leger haer kwam aentasten. De steden

[p. 298]

van Henegauwen ontvingen de Brabanders en erkenden hertog Jan IV; Bergen alleen bleef getrouw aen Jacoba. Deze heldhaftige vrouw sprak de burgeren de onversaegdheid in het hart: de stad werd belegerd en de toevoer van alle levensmiddelen haer afgesneden. Lang doorstonden de inwooners eenen bitteren hongersnood, doch eindelyk, in 1425, gaven zy den moed op en dwongen door hunne bedreigingen de radelooze Jacoba tot overgaef der stad. De Brabanders trokken de poorten binnen en leverden Jacoba in handen van hertog Philips van Bourgundië. De ongelukkige vorstin werd naer Gent gevoerd en aldaer in het Hof ten Walle bewaerd.

Gedurende deze voorvallen was de voormalige bisschop, Jan-Zonder-Genade, in Holland gestorven. Het erfdeel van Jacoba werd door de vorsten van België verbeurd verklaerd. De hertog van Braband kreeg Holland, Zeeland en Vriesland; Philips-de-Goede nam bezit van Henegauwen.

Jacoba scheen hare gevangenis met verduldigheid te verdragen; maer een hart als het hare kon men zoo ligt niet breken. Het jaer na hare gevangneming, bemerkte zy dat de waekzaemheid over haer eenigzins verslapt was en dat zy welligt uit de handen harer vyanden zou kunnen ontsnappen. Om tot dit einde te komen trok zy mannenkleederen aen en deed dit insgelyks aen hare kamerjuffer doen; twee trouwe edellieden waren, als dienstknechten verkleed, uit Holland gekomen om haer te vergezellen. Dus onkennelyk gemaekt, sprongen zy allen te gelyk op snelle peerden, geraekten uit de stad en vlogen voort op de baen van Gent naer Antwerpen; in deze laetste stad klommen zy op eenen wagen en geraekten spoedig in Holland, alwaer Jacoba door de gezindheid der Hoeks met geestdrift en blydschap in eenige steden werd ontvangen. Gouda was de stad waer zy het meest aenhangers telde en zich gewoonlyk ophield. Hertog Philips-de-Goede vergaderde haestiglyk een leger en voer, in de maend January 1426, met hetzelve naer het eiland Schouwen, in Zeeland, waer zich 3,000 Engelschen bevonden, die door den hertog van Glocester tot hulp van Jacoba gezonden waren. Philips by het land naderende, deed zyne mannen aen wal zetten en tegen de

[p. 299]

Engelschen aenvoeren. Dezen schoten zoo schrikkelyk onder de benden van Philips, dat zyne voorhoede geheel overhoop geraekte en achteruit week. Hy, op het dek van zyn schip staende, zag den staet van het gevecht; hy vatte den standaerd van Bourgundië, sprong op het strand, klom te peerd, riep de Kabiljauwsche benden tot zich, en tastte de Engelschen met woede aen. Te ver in den vyand gedrongen zynde, werd hy omringd en geraekte in het uiterst levensgevaer; tot zyn geluk kwam Jan Vilein, een befaemd vlaemsch ridder, hem ter hulp en hakte met zyne slagtbyl zoo moedig onder de Engelschen dat hy den hertog



verloste. By het gezigt van dit schoon wapenfeit klom de moed des legers: de vyand werd met meer razerny bevochten en kreeg eene

[p. 300]

beslissende nederlaeg. Het verlies van dezen veldslag verzwakte de magt van Jacoba zeer, en welligt zou Philips-de-Goede geheel Holland onderworpen hebben, had niet het ongunstig jaergetyde en de felle vorst hem gedwongen naer Vlaenderen terug te keeren en het voortzetten van den oorlog tot de aenstaende lente uit te stellen. De onbuigbare Jacoba, aen het hoofd haers legers, ging de stad Haerlem belegeren en versloeg er de Kabiljauws, welke met een deel Vlamingen onder bevel van den heer van Uytkerke, de stad genaderd waren. Na eenige andere behaelde voordeelen vernam zy dat hertog Philips met eene ontzaggelyke magt op togt was om haer te komen bestryden; zy vond het niet raedzaem hem in het open veld het hoofd te bieden en vertrok naer de grenzen van Vriesland. Haer vyand behaelde dagelyks gewigtige voordeelen; geheel Holland onderwierp zich weldra aen hem, behalve de stad Gouda, die alleen getrouw bleef aen Jacoba.

Dit zelfde jaer, 1427, was hertog Jan IV van Braband gestorven, in den ouderdom van vier-en-twintig jaren. Hoe weinig lofbaer ook het Ryk van dien zwakken vorst anders geweest zy, moet echter het nakomelingschap zyne gedachtenis eeren om eene onschatbare weldaed, door hem aen het vaderland bewezen. Hy is het, die, op den 7^en september van 1426, de hooge School van Leuven inrigtte en dus den eersten grondsteen legde van een gesticht, dat eeuwen lang de glorie en de hoogmoed van België was, en, als een milde zonnegloed, het licht der wetenschap niet alleen over ons Land maer over gansch Europa heeft uitgestraeld. De broeder van den overleden hertog, Philips, graef van St-Pol, volgde hem op in het bestier van Braband.

Jacoba van Beijeren, zich byna van alle hare aenhangers verlaten ziende, sloot zich op binnen de stad Gouda, met voornemen van dezelve hardnekkiglyk tegen het leger van hertog Philips te verdedigen. Meer ongelukken kwamen haer treffen: de paus van Roomen verklaerde haer huwelyk met Humfried van Glocester van geener weerde, en deze laetste, Jacoba aen haer lot overgevende, trouwde met Eleonora van Cobham, eene engelsche jonkvrouw. Daerenboven, de inwooners van Gouda, den toorn van hertog Philips vreezende, kwamen haer

[p. 301]

tot onderwerping aenmanen en toonden genoeg, dat zy niet voornemens waren veel bloeds tot hare verdediging te storten. Alle deze tegenspoeden knakten eindelyk Jacoba ter neder: haer grootsch en mannelyk gemoed zag zich gedwongen gedwee en ootmoedig te buigen. Zy sloot met den hertog Philips van Bourgundië een verdrag, by hetwelk zy hem als haren eenigen erfgenaem erkende en hem onmiddelyk het bestier van alle hare staten afstond, behoudende slechts voor haer, als byleving, de heerlykheden van Oostervant, van zuid Beveland en van den Briel; zy verbond zich insgelyks nooit te trouwen zonder oorlof van Philips, en ging, na het sluiten van dit verdrag, naer Tergoes in Zeeland woonen. Het einde harer rampen was echter nog niet verschenen.

By alle deze voorvallen ziet men hoe spoedig de magt van het Huis van Bourgundië aenwast en hoe deszelfs grondgebied zich uitbreidt. Buiten de bourgundische bezittingen in Frankryk beheerscht hertog Philips nu reeds Vlaenderen, Henegauwen en Holland; doch hierby moet de uitzetting van zyne staten zich niet bepalen: Braband en Namen komen zich op dit tydstip insgelyks onder het gebied van Philips schikken en aldus ziet België, behalve Luik en Luxemburg, zich onder denzelfden vorst vereenigen. In 1429 nam hy bezit van het graefschap van Namen, hetwelk hy van den laetsten graef, Jan III, voor 132,000 gouden kroonen afkocht. Het jaer daerna, de hertog van Braband, Philips van St-Pol, gestorven zynde, werd hy door de Staten des lands als wettige erfgenaem erkend en ingehuldigd.

Gedurende vier jaren bleef Jacoba van Beijeren vreedzaem te Tergoes woonen, zonder dat men van haer hoorde spreken; doch na dien tyd trok zy zich de gramschap van Philips van Bourgundië op den hals om eene zonderlinge reden. Zich in nood van geld bevonden hebbende, had zy zich gewend tot Frans van Borsele, Landvoogd van Zeeland, door den hertog aengesteld. Deze ridder verleende haer niet alleen de gevraegde hulp, maer betoonde haer zoo veel dienstwilligheid, dat hare dankbaerheid voor hem in eene blinde liefde veranderde. Ondanks de schikkingen van het laetste verdrag, ging zy een geheim huwelyk aen met haren beschermer, denkende dit feit te kunnen verborgen houden;

[p. 302]

doch een harer dienstknechten boodschapte den hertog wat er geschied was. De magtige vorst ontstak in woede, alzoo hy niet graeg zich van het bestier van Holland zou hebben beroofd gezien. Aenstonds vergaderde hy zes honderd man, trok naer 's Gravenhage, nam van Borsele gevangen en deed hem naer het kasteel van Rupelmonde voeren. Om Jacoba te verschrikken deed hy haer gelooven dat men haren man het hoofd zou afslaen; de ongelukkige vorstin, die Frans van Borsele uitermate beminde, zag zich gedwongen zyne vryheid te koopen door een nieuw verdrag met den hertog. Ditmael stond zy hem hare Staten in vollen eigendom af, en verkreeg van hem eene lyfrente, benevens eenige geringe voorregten. Zy leefde voorts in vrede by haren man.

Ter gelegenheid van zyn huwelyk met Isabella van Portugael, in 1429, stelde Philips de vermaerde ridderorde van het Gulden Vlies in. Oorsprongelyk mogten van hetzelve slechts vier-en-twintig leden deel maken, kunnende bewyzen geven van de vier trappen van adel langs vaderlyke en moederlyke zyde: het grootmeesterschap zou erfelyk zyn in het Huis van Bourgundië. Deze instelling bragt veel toe om de edelen eene vaste rangschikking te geven en het ridderschap aen zekere wetten te onderwerpen.

In 1432 werd de rust in Vlaenderen door eenen oproer te Gent onderbroken. De hertog had de weerde der oude geldstukken verminderd. Het gemeene volk, hier door eene groote schade lydende, liep te wapen op de Vrydag-Markt, vermoordde dry burgers, plunderde eenige huizen, brak de gevangenis open en beging meer andere gewelddaden. Philips-de-Goede had te veel in Frankryk te doen om op dit oogenblik zich over de Gentenaers te wreken. Door de tusschenkomst van eenige voorname persoonen legden dezen de wapens neder, op voorwaerde dat men, aengaende den oproer, geene regtsvorderingen doen zou. De hertog, om zich geheel aen andere zaken te kunnen toewyden, nam die voorwaerde aen.

De vyandschap tusschen het Huis van Bourgundië en de koning van Frankryk was intusschen blyven voortduren. Philips had zich sedert lang met de Engelschen verbonden, maer in 1435 sloot hy den vrede met den

[p. 303]

franschen vorst. Zoohaest men dit in Engeland vernam beschuldigde men den hertog van meineenigheid; het volk van Londen liep te samen, plunderde de pakhuizen der Vlamingen en sloeg er velen dood. Philips vertoornde zich daer over zeer en verklaerde den oorlog aen de Engelschen. Met 30,000 Vlamingen ging hy naer Kales om zyne nieuwe vyanden uit deze stad te verdryven. Na een beleg van meer dan eene maend had men nog niets verrigt; dit verdroot de Vlamingen en zy begonnen te morren, om dat de hollandsche hulpvloot niet kwam. Eindelyk verscheen dezelve in het gezigt des legers; doch zy trok terug voor de engelsche schepen, zonder te stryden. Dan begonnen de Vlamingen te roepen dat er verraed onder deze langzaemheid schuilde; er ontstond eene beroerte en ieder maekte zich bereid om huiswaerts te keeren. De hertog, dit hoorende, liep naer de legerplaets der Gentenaers, hen smeekende toch te willen blyven, en hun onder het oog leggende dat de engelsche magt hem welhaest zou komen aentasten, en zyne eer voor altyd zou verloren zyn indien hy den veldslag moest weigeren. De Vlamingen luisterden naer niets: zy staken hunne veldhutten in brand en trokken naer Vlaenderen, onder geleide van Jacob De Zaghere, deken der ambachten van Gent.

Men heeft reeds gezien dat het Huis van Bourgundië de voorregten der gemeenten zonder geweld en langzamerhand poogde in te korten; de zwaerste hinderpael welke de vorsten in den weg lag om dit doel te bereiken, was de uitgestrektheid van het regtsgebied der groote steden, onder dewelke een aenzienlyk getal kleinere gemeenten stonden. Men kon zoo gemakkelyk de hand niet slaen aen de vryheden van Gent, Brugge, Yperen en andere bestierhebbende steden. Daerom hadden de bourgundische vorsten eenen grooten raed van Vlaenderen ingesteld; tot dezen mogten alle kleine gemeenten hun beroep nemen tegen de groote steden, en deze laetsten zagen zich dus, door eenen list, van hunne beheersching op dezelve beroofd. De Bruggelingen en Gentenaren hadden dit wel met spyt bemerkt, doch de gelegenheid nog niet gevonden om hunne regten terug te eischen. Hun vertrek van vóór de stad Kales had hen aen eene trouwloosheid jegens hunnen vorst pligtig

[p. 304]

gemaekt; gelyk het gewoonlyk gaet, om ééne slechte daed te verschoonen begingen de Vlamingen er meer. Onder voorwendsel van de oude voorregten te willen herwinnen liepen de Bruggelingen het land af, plunderden en roofden als eene uitgelaten menigte, vermoordden den schout van Brugge en mishandelden de vreedzaemste burgers. Zelfs dorsten zy de hertogin eenen bloedigen hoon toebrengen: deze met haren zoon en met eenige staetsjuffers op eenen wagen gezeten zynde, wilde de stad Brugge verlaten; by de poort werd het rytuig tegengehouden, men rukte de edelvrouwen van Uytkerke en van Hoorn onbeschoftelyk er af en leidde ze naer de gevangenis, voor reden gevende dat zy de echtgenoten waren van vyanden des volks. De hertogin tot de dood toe benaeuwd, drukte haren jongen zoon bevend tegen hare borst. Men liet haer voortryden; eventwel het gemeene volk liep haer langen tyd achterna onder het uitbraken van allerlei scheldwoorden. Te Damme by haren man komende, klaegde zy hem bitterlyk over dezen hoon. Philips, door andere zaken te zeer overlast, liet de baldadigheden eenigen tyd geschieden; ja, hy verleende zelfs eene volle genade aen Brugge op zekere voorwaerden, waerby het regtsgebied der hoogmoedige stad merkelyk werd ingekort. Omtrent denzelfden tyd werden Jacob De Zaghere en Ghysbrecht Pateel te Gent door het volk vermoord onder voorwendsel dat zy de oorzaek waren van het schandelyk vertrek der Gentenaers uit het beleg van Kales. Weinig tyds daerna geraekte Brugge alweder in oproer zonder dat men de reden er van aen iets anders dan aen de woelzucht kunne toeschryven. De Bruggelingen vermoordden zeer wreedelyk hunnen burgemeester en zynen broeder, en begingen andere onverstaenbare wreedheden.

Eindelyk op den 22^en Mei 1437, verscheen hertog Philips met een leger van 3,000 uitgelezene krygslieden voor Brugge. De poorten werden hem geopend en hy reed de stad in aen het hoofd zyner benden. Wanneer er omtrent elf honderd man binnen de stad waren smeekten de wethouders en dekens van Brugge den hertog, dat hy het overige van zyn leger buiten de poort geliefde te laten, want dat er anders ongetwyfeld eene bloedstorting zou voorvallen. De hertog liet zich gezeggen en

[p. 305]

beval dat de achterzynde benden hem voor de poort zouden wachten; hy zelf reed door tot op de markt, waer hy veel volk vergaderd vond.

Twee oude en voorname burgers gingen hem te gemoet om hem hulde te doen; maer niet zoohaest hadden zy zich voor hem gebogen, of de razende menigte sloeg ze dood onder de oogen van den verbaesden vorst. Zyne krygsknechten begonnen onder het volk te schieten en een twaelftal burgers vielen neder; maer er vlogen zoo vele pylen, steenen,



planken en andere voorwerpen uit de vensters op de hertogelyke

[p. 306]

wapenlieden dat dezen welhaest bemerkten in wat doodsgevaer zy zich bevonden. Op dit oogenblik kwam de heer van Liedekerke den vorst boodschappen, dat de Bruggelingen de poort gesloten hadden en hy diensvolgens van het overige des legers afgescheiden was. - De hertog beveelt den aftogt naer de poort; onderwege verslagen de opstandelingen meer dan honderd zyner mannen. By de poort wordt het gevecht nog heviger, de maerschalk van l'Isle-Adam geraekt er onder den voet, men vermoordt hem en sleurt zyn lyk langs de straten. Niets schynt den hertog van de dood of van de gevangneming te kunnen redden; dol en razend is de blinde menigte. Gelukkiglyk krygt een Bruggeling, Jacob van Hardoyen genaemd, op dit uiterst oogenblik eene goede inspraek: hy loopt in eene nevenstaende smis en neemt gereedschappen uit den winkel; door den smid geholpen breekt hy het slot der poort en opent dezelve te midden der bloedige beroerte. Philips-de-Goede en eenige edelheeren ontsnappen, de poort wordt achter hen weder toegesloten, de overblyvende fransche krygsknechten worden vermoord of verdrinken in de stadsgracht. De edelmoedige smid, die de poort voor den hertog had opengebroken, werd des anderendaegs onthalsd en zyn ligchaem in vier stukken getrokken. Zoo eindigde deze onbezonnen aenval tegen de vryheid van den vorst.

In woede vlammende trok de hertog spoedig naer Ryssel om een leger tegen Brugge te vergaderen. In afwachting dat hy tot den togt bereid ware, deed hy de vaerten sluiten en allen toevoer van levensmiddelen naer de oproerige stad beletten. De Bruggelingen, door gebrek gedwongen en trotsch over het behaelde voordeel, liepen gewapenderhand de omstreken af, plunderden en verbrandden de kasteelen der edelen en verwoestten alle de omliggende velden.

By deze dolle beroerten vervielen de koophandel en de nyverheid tot niets: de vaerten waren gesloten, de getouwen stonden stil, elkeen was zonder werk en zonder winst. De steden Gent, Yperen en Kortryk, benevens de vreemde kooplieden, zonden gezanten om den hertog te bidden, dat hy toch de Bruggelingen tot de rust dwingen en het Land den vrede wilde wedergeven; maer de vorst hoopte dat de hongersnood

[p. 307]

alleen zyne wederspannige onderdanen voor zyne voeten zou brengen. Eindelyk, na lang dralen, lieten de opstandelingen den moed vallen, daer zy zich van allen verlaten en gelaekt zagen. Om den hertog te vleijen en eenig regt op zyne genade te winnen, begingen zy eene daed, ruim zoo schandelyk, ja laffer dan hunne vorige aenslagen: zy vatteden hunne dekens by den kop, diezelfde welke hen in den opstand hadden aengevoerd, en leverden ze zonder daer toe aenzocht te zyn, in 's hertogen gevangenis te Vilvoorden. Daerenboven zonden zy alle de krygsgevangen naer den hertog, met kostelyke kleederen en met groot geld begiftigd. Zoo nederig als zy verwaend geweest waren, aenveerdden zy nu de pynelykste voorwaerden, namelyk: de wethouders van Brugge zouden barrevoets en met blooten hoofde den hertog op eene uer gaens van de stad te gemoet komen, vóór hem knielen en om genade roepen; Brugge zou eene boete van 200,000 gouden Ryders betalen en van alle regtsgebied over de stad Sluys afzien; te meer, en wat het beklagelykst voor hen was, vier-en-veertig burgers moesten den hertog overgeleverd worden, om met dezelve naer zynen wille te handelen. Van deze slagtoffers werden er elf op het schavot onthoofd; meer andere bloedige straffen werden er uitgeoefend, en Brugge ontving zyne vorsten gedwee en met verpletterd gemoed.

Weinig tyds na deze voorvallen, voegde Philips-de-Goede het hertogdom Luxemburg by zyne andere staten, en bezat dus geheel België, behalve het land van Luik. Dit hertogdom had hy gekocht van Elisabeth van Gorlitz, weduwe van Jan-Zonder-Genade; het bezit er van was hem betwist geworden door den koning van Bohemen, doch hy, de benden van zynen medestrever verslagen hebbende, zoo werd hem Luxemburg, in 1443, door een verdrag beslissend afgestaen.

Nog altyd ging de hertog voort met allengskens op de voorregten der vlaemsche gemeenten grond te winnen. Hy, die meester was van een goed deel van Frankryk en dáér in zyne staten een onbeperkt gezag voerde, zag met eene diepe spyt zyne minste bevelen in Vlaenderen miskend. De vryheden, welke de gemeenten in vorige tyden verkregen of gekocht hadden, waren zoo menigvuldig en zoo

[p. 308]

verscheiden, dat de vorst geenen enkelen maetregel kon gebieden of de inwooners van Vlaenderen verhieven het een of ander voorregt tegen deszelfs uitvoering. Men moet het bekennen, de tyden waren veranderd: het bestier van Vlaenderen kon zyne oorsprongelyke eenvoudigheid niet langer behouden. Slechts eene enkele omstandigheid zou Vlaenderen in het bezit zyner vryheden hebben kunnen laten; namelyk, eene onafgebrokene opvolging van inlandsche vorsten. Maer ongelukkiglyk was het van overlang zyne bestemming geweest, onder vreemde Huizen door erfregt te vervallen en wel byzonderlyk onder zulken, die, Vlaenderen alleenlyk als eene uitbreiding van hun grondgebied aenziende, hetzelve onder ééne wyze van bestuer met hunne overige staten wilden stellen. Misschien zouden de hertogen van Bourgundië niet met zoo veel vernielzucht de byl aen de vryheden der Vlamingen gelegd hebben, hadden niet vele andere oorzaken hen er toe aengedreven. Inderdaed, het is noodig aen te merken, dat op dit tydstip de ryke burgers en alle vreedzame inwooners zich van de ambachtslieden afgescheiden hadden en met den hertog tegen de oproermakers aenspanden. Het volk, dat hen daerom zeer haette, bleef dus blootgesteld aen het gevaer, van zonder regtzinnige leidsmannen den speelbal of de voetbank van dezen of genen magtzoeker te worden. Het geschiedde ook dikwyls zoo: om de minste reden werd de toorn des volks ontstoken, om een nietig voorregt te behouden werd het verpletterend werktuig der beroerten als een beschermschild opgeheven. Nochtans moesten de Vlamingen dan alreeds bemerkt hebben, dat by elken opstand, indien dezelve niet eene algemeene en grondige omwenteling voor doel had, telkens de gemeenten een deel harer vryheden hadden verloren; en, nu men tegen eenen der magtigste vorsten van Europa te worstelen had, was het voorzeker schadelyk en onvoorzigtig, om weinig gewigtige bezwaren, gewelddaden te bedryven, welke niet ligt door eenen magthebbenden hertog konden of mogten vergeven worden. Maer de menigte overweegt niet, zy is edelmoedig of boos volgens de blinde inspraek van haer gemoed of volgens de ingeving harer opstokers. Door een laetst bewys van moed en van onbuigbaerheid, gaet zy aen het Huis

[p. 309]

van Bourgundië eene oorzaek verschaffen om de voorregten in Vlaenderen te vernietigen en alzoo, voor eenen tyd, dien geboortegrond der volksvryheden onder eene zelfde wyze van bestuer met de andere europische staten te stellen.

Na eenige andere miskenningen der voorregten van de gemeenten, gebood hertog Philips, in 1448, eene belasting op het zout; dit hatelyk middel om zich geld aen te schaffen was door de fransche vorsten uitgevonden en gekend onder den naem van Gabelle. Alle de steden van Vlaenderen voldeden aen het vorstelyk bevel; Gent alleen weigerde dit, om dat de staten van Vlaenderen deze belasting niet hadden toegestaen en de vorst dus geen regt had om dezelve te heffen. De hertog, om de inwooners te straffen, ontnam aen de schepenen en aen alle zyne bedienden hunne ambten; hy deed in zyne staten, op zware straffen, verbieden met de wederspannige stad gemeenschap te hebben, en, om dit krachtdadiger te beletten, deed hy de vaerten en rivieren afsluiten. De Gentenaren lieten zich door het geheugen hunner vorige rampen niet afschrikken; zonder zich zelven de vraeg te doen: waer willen wy naer toe en wat kunnen wy winnen? namen zy, in 1451, de wapens op, vermoordden een zeker getal ambtenaers en burgers, plunderden en roofden het platte land. Dan kozen zy zich nieuwe wethouders en vormden op nieuw de gilde der Witte Kapruinen, wier bloedige gedachtenis nog schrikverwekkend in Vlaenderen heerschte. Hertog Philips, voornemens zynde ditmael een beslissend einde met den opstand te maken, spoedde zich niet te zeer en gebruikte koelbloediglyk den tyd, die er noodig was om alle zyne ridders en wapenknechten uit Frankryk te vergaderen. Deze groote voorbereidsels veroorzaekten eene diepe benaeuwdheid geheel Vlaenderen door. Alle de andere steden, voorziende dat de koophandel op nieuw ging gestremd worden, beweenden den opstand des te meer, daer de hertog, om de Gentenaren geene bondgenoten te laten, de belasting op het zout vernietigd had. Zy zonden gezanten tot Philips om hem te voet te vallen, genade voor de stad Gent te vragen en alzoo de bloedstortingen door hunne smeekingen te voorkomen. De hertog beloofde

[p. 310]

hun dat hy zich goedjonstig toonen zou, indien de opstandelingen zich onderwierpen; zyne tael was die van eenen vorst, welke den vrede



regtzinnig zoekt, en zy boezemde de gezanten eene vaste hoop op de aenstaende herstelling der rust in. Maer, op denzelfden dag dat de gezanten van Vlaenderen by den hertog geweest waren, hadden de Gentenaers het kasteel van Gaveren ingenomen en gingen immer voort met kleine sterkten en sloten te overrompelen. Terwyl de hertog, in 1452, de laetste toebereidsels tot den oorlog maekte, trokken de Gentenaers voor Audenaerde en begonnen deze stad te bestormen. Het hertogelyk leger naderde spoedig en viel de opstandelingen met woede op het lyf. De mannen van Gent werden in verwarring uiteen geslagen en grootendeels vernield. Zelfs tot voor de poorten hunner stad vielen zy onder de slagen der hertogelyke benden. Binnen Gent was de droefheid uitermate groot, doch niet genoeg om dit wonderbaer volk den nek te

[p. 311]

doen buigen. Zy begingen alweder eene dier wilde wreedheden, welke de geest des oproers niet zelden inboezemt: niet wetende op wie de schuld hunner nederlaeg te leggen, vermoordden zy hunne oversten Lieven Boone, Jan Willays en Everhard van Botelare. Hierop volgden dagelyksche plunderingen en moorderyen. De Gentenaers bragten zonder onderscheid alle hunne krygsgevangenen om hals; de hertog van zynen kant deed het hoofd afslaen aen elken opstandeling die in zyne handen viel. Zoo verre klom de wraeklust van wederzyde, dat welhaest dry honderd dorpen en acht honderd boerenwooningen door de vlammen waren verslonden. Nog hetzelfde jaer bragten de Gentenaers een talryk leger te been en togen met hetzelve door het land van Waes, alwaer zy het leger van den hertog aentastten, meer dan 300 zyner mannen versloegen en hem zelfs dwongen het veld te verlaten om nieuwe hulpbenden in Frankryk te gaen aenwerven. Dit gedaen zynde, kwam een magtig leger de Gentenaren in het land van Waes aenvallen. Een hardnekkig gevecht ving aen: 1700 Gentenaren vonden de dood op het slagveld en vele anderen werden al vlugtende vermoord. In andere ontmoetingen verloren zy nog meer volk, doch ook niet min mannen van de zyde des hertogs verslagende. Ziende dat de inwooners der stad merkelyk in getal afnamen, en niet zelden de nederlaeg krygende, begonnen hunne gemoederen te verweeken; daerenboven deed de hongersnood zich binnen Gent schrikkelyk gevoelen; eene besmettende ziekte rukte ook dagelyks vele inwooners der ongelukkige stad weg. In zulken droeven toestand wendden zy zich tot den koning van Frankryk om, door zyne tusschenkomst, den vrede op aennemelyke voorwaerden te verkrygen. Hertog Philips zag met genoegen deze neiging en verleende den Gentenaren eenen wapenstilstand van zes weken. De gezanten van Frankryk, van Bourgundië en van Gent vergaderden te Ryssel en bleven gedurende eene maend in onderhandeling. Maer alzoo de gentsche afgeveerdigden wel bemerkten dat deze byeenkomst geenen goeden uitslag zou opleveren, verlieten zy dezelve veel vroeger, behoudende slechts twee wapenboden en eenen taelman te Ryssel. In het begin der maend September van 1452 deden de gezanten van

[p. 312]

Frankryk de uitspraek der voorwaerden van vrede. Hunne beslissing was onregtveerdig en waerlyk wreed jegens de Gentenaers; zy zag op niets anders uit dan op de vernietiging van alle de vryheden der gemeente tot de laetste toe, en behelsde onder andere deze gewigtige punten: De Gentenaren zullen voortaen niemand mogen bannen zonder oorlof van den hertog, - de wethouders der stad zullen de benaming van Heeren van Gent niet meer gebruiken, - zy zullen geene ambtenaren van den vorst voor de stedelyke vierschaer mogen dagen of dezelve eenige straffen opleggen, - in stede van hunne zes-en-twintig schepenen zelven te kiezen en, als te voren, er zes uit de burgers, tien uit de ambachten en tien uit de wevers te nemen, zal de kiezing geschieden, zonder aenzien van staet, door vier mannen van den hertog en vier inwooners door de gemeente benoemd, - alle de wethouders, hoofdmannen, dekens en twee duizend ingezetenen van Gent zullen, op eene halve ure gaens der stad, in hun hemd den hertog te gemoet komen en roepen dat zy boos en valschelyk tegen hunnen vorst zyn opgestaen en hem om genade smeeken, - de Gentenaren zullen eene boete van 250,000 gouden Ryders betalen, - men zal binnen het jaer beslissen, of Gent het regtsgebied over het land van Waes, van Aelst, van Audenaerde, van Dendermonde en van Rupelmonde behouden zal of niet.

Waerlyk, men kon zich niet verwachten aen de aenneming dezer voorwaerden door de Gentenaers: een volk dat zyn bloed reeds zoo dikwyls by stroomen had vergoten tot het behouden zyner minste vryheden, zou dit zich nu in eens van alle zyne regten laten berooven? Ook, toen de wapenboden het vonnis der fransche gezanten binnen Gent aen het volk voorlazen kwam eene diepe razerny de verstomde menigte vervoeren. ‘Het is de vernietiging onzer vryheden, onzer oude voorregten! Nog liever de stad tot den laetsten steen laten verdelgen!’ riep men overal. De klokken klepten den akeligen volksstorm, de vaendels der ambachten liepen rond, en oogenblikkelyk trokken talryke gewapende benden uit de stad. Hulst en Axel vielen in hunne handen en werden geplunderd. In de maend july 1453, was het den hertog gelukt een ongemeen magtig leger te vergaderen; met hetzelve verscheen hy ten

[p. 313]

eerste, voor alle de kleine steden welke door de Gentenaers ingenomen waren. De bezettingen derzelve, geene hulp te gemoet ziende, gaven zich beurtelings over en werden, niet zonder wreedheid, op bevel van den hertog Philips ter dood gebragt. Gaveren, de eenige sterkte welke nog in het bezit der Gentenaren overbleef, zag welhaest geheel het hertogelyk leger onder zyne muren. Des nachts ontvlugtten zes mannen uit de belegerde stad naer Gent; daer komende deden zy de inwooners gelooven dat het grootst gedeelte van des hertogs krygsvolk, by gebrek aen betaling, hem verlaten had en dat hy nu gemakkelyker dan ooit kon overwonnen worden. Een groote geestdrift kwam de Gentenaren by deze ongegronde tyding vervoeren; men beval op lyfstraffe, dat alle inwooners, van twintig tot zestig jaren oud, te wapen zouden komen, en, door dit middel eene aenzienlyke magt vergaderd hebbende, trok men op naer Gaveren. De hertog verblydde zich intusschen zeer by de tyding hunner nadering; nu ging hy eindelyk zynen wensch, van de opstandelingen in het open veld te vinden, vervuld zien.

De twee legers in elkanders gezigt staende, bemerkten de Gentenaers genoegzaem dat men hen, aengaende het getal der vyanden, had bedrogen. Daerom gingen zy toch niet achteruit; integendeel, by het begin van het gevecht sloegen zy meer dan eens de hertogelyke voorwacht in wanorde af, en hadden zoo veel gronds gewonnen, dat zy reeds drymael de standplaets van hun geschut hadden vooruitgebragt. Op het oogenblik dat het geheele leger des hertogs den algemeenen aenval begon, sprong er een kruidwagen te midden der gentsche benden. De geschutmeester, vreezende dat het vuer tot de andere wagens zou overgaen, begon te roepen: ‘Geeft acht! weg! weg!’ Hier door kwam er eene verwarde vlotting onder de gentenaers; de vyandlyke ruitery wierp zich tusschen hen: eene schrikkelyke slagtery begon. In volle vlugt geslagen, liepen de Gentenaers naer de Schelde en poogden er over te zwemmen, maer de zwaerte hunner wapenrusting deed er velen verdrinken; anderen werden op den oever van den stroom doodgeslagen of doorschoten. Omtrent twee duizend der dappersten hadden zich op eene weide begeven, die langs alle kanten met eene breede gracht

[p. 314]

omsloten was. Hertog Philips, ziende dat zy van daer met voordeel op zyn volk schoten, gaf zyn peerd de sporen en sprong met een klein getal ridders over de gracht. Op het gezigt van hunnen vorst bleven de Gentenaren plotselings en met ontzag beweegloos staen; eventwel, zy herinnerden zich spoedig, dat hy de vyand hunner vryheden was, en vielen met woede op hem aen. Hy geraekte in het uiterst gevaer; zyn peerd werd by den eersten schok gewond. Zonder twyfel zou hy hier de dood gevonden hebben, maer zyn zoon en erfgenaem Karel, hem van verre omringd ziende, voerde haestelyk eenige benden naer de weide en viel met overmagt op de Gentenaers. Dezen verweerden zich als leeuwen, en smeten de ridders in het ronde by hoopen ter aerde; de jonge vorst Karel kreeg zelf eene wonde aen den voet. Dan, de heldhaftige burgers moesten eindelyk onder het groot getal bezwyken en stierven tot den laetsten toe, met het wapen tegen den vyand opgeheven. De bourgundische ridders stonden verstomd over zoo veel onversaegdheid en zegden in hunne verwondering, dat velen dezer slechte en kleine lieden op dien dag meer gedaen hadden dan er noodig was om eenen edelman voor altyd doorluchtig te maken.

Onmiddelyk na dezen veldslag, dien men de plaeg van Gent heet, schreef de hertog aen de Gentenaers dat hy, zonder op hunne nederlaeg te letten, hun zou vergiffenis schenken, indien zy zich op de voorwaerden van Ryssel onderwierpen. Hy maekte zich daerop gereed om, in geval van weigering, de stad gewapenderhand in te nemen. Eenige burgers van binnen, tot hem komende, smeekten hem, dat hy met zyn leger naer Gaveren zou terugkeeren; hem overigens verzekerende dat Gent, voor het verloop van dry dagen, zich aen zynen wil zou overleveren. De hertog stond hunne bede toe en gaf bevel tot den aftogt van zyn leger. Over het slagveld rydende zag hy een hartscheurend tooneel: de vrouwen van Gent hadden de stad verlaten en zochten nu, met tranen en met grievend gehuil, hare broeders of hare echtgenoten onder de doode ligchamen; velen vischten de lyken uit de Schelde op en maekten een akelig misbaer, wanneer zy het voorwerp harer liefde of genegenheid hadden gevonden. De hertog, tot de tranen toe

[p. t.o. 314]

Philips-de-Goede op het slagveld van Gaveren.

[p. 315]

getroffen, beval strengelyk dat men deze vrouwen in vrede zou laten begaen. Men vond by de 20,000 dooden over de velden verspreid.

Op den 31^en july 1453 was alles vervuld: de stad Gent had zich onder den zwaren arm van Philips gebogen en het vonnis van Ryssel aenveerd; de vaendels der ambachten en gilden werden in de tegenwoordigheid des volks in zakken gesteken en uit Gent gevoerd. Met verkropt gemoed zagen de inwooners de teekens hunner gemeentevryheden vertrekken, en ondergingen hun lot met eene gedwongene verduldigheid. Het land bleef gedurende eenige jaren in rust; de koophandel en de nyverheid, reeds zoo hoog gestegen, namen nog dagelyks toe, en Vlaenderen zag eenen onbegrypelyken overvloed van alle zaken ontstaen.

Alhoewel hertog Philips met zoo veel yverzucht de vryheden der gemeenten had bevochten en byna geheel vernietigd had, maekte hy nu echter geen misbruik van zyn onbeperkt gebied. Wel is waer, dat hy veel geld ligtte om zyne vorstelyke pracht, die ongemeen was, te kunnen staende houden; maer, langs eenen anderen kant, schonk hy dit dubbel terug, door de bescherming welke hy aen alle bronnen van volkswelvaert verleende; daerenboven zorgde hy, dat men in het heffen der belastingen met voorzigtigheid en regtveerdigheid te werk ginge.

In 1458 deed hy zyne plegtige intrede binnen Gent. Ter dier gelegenheid hadden de burgers hem een blyk hunner liefde willen geven: hunne stad was, in alle straten, op alle markten, versierd met praelbogen en zinnebeelden, alle huizen waren kostelyk met prachtige stoffen en gedichten behangen; onder anderen had een goudsmid het dak van zyn huis met zilveren platen, als met tigchelen, geheel bedekt. In een woord, er waren zoo vele schoone en belangwekkende zaken te zien, dat de hertog, om de stad door te ryden, vier lange uren onderwege bleef. Des avonds werden de gansche stad en de Schelde verlicht; de gastmalen, vrolyke dansen, en eene onophoudende muziek vereenigden alle de burgers in eene hartelyke uitboezeming van vreugde. Aen hertog Philips en zyn gevolg werd door de wethouders der stad een avondmael gegeven, dat by de 10,000 gouden guldens kostte.

[p. 316]

Philips van Bourgundië, tot eenen hoogen ouderdom gekomen, mogt nu, by den vrede des Lands, ook eenige rust voor zich zelven verhopen. Nochtans, het wisselvallig lot had er anders over beschikt. In den loop van het jaer 1456 had Philips in zyne staten eene schuilplaets verleend aen den kroonprins van Frankryk, later Lodewyk XI, die in oneenigheid lag met zynen vader, koning Karel VII. Deze laetste in de maend july 1461 gestorven zynde, werd opgevolgd door Lodewyk XI, een doortrapt listig en veinzend vorst. Karel, de eenige zoon en erfgenaem van hertog Philips, was in tegendeel een stoutmoedig, oploopend en openhartig jongeling, en, vermits hy gewoonlyk in gemeenzaemheid met Lodewyk XI by het fransch Hof verbleef, groeide er al vroeg tusschen hem en den koning een wederzydsche haet, die niet zonder schadelyke gevolgen voor het welzyn hunner onderdanen moest blyven. De oude hertog bedroefde zich over de woeste en onbuigbare inborst van zynen zoon; maer nog meer begon hy zich over dezelve te ontstellen, toen de jonge Karel zich vyand verklaerde van den heer van Croy, welken Philips om zyne trouwe diensten zeer lief had. Hy vermaende langen tyd zynen zoon met goede woorden, om hem voorzigtigheid en meer buigzaemheid in te boezemen; doch alle zyne poogingen waren nutteloos: Karel ging voort met zynen haet in het openbaer te doen blyken en de bevelen zyns vaders te miskennen. Het Hof van Bourgundië verdeelde zich in twee gezindheden. De hertog, eindelyk vermoeid, met jaren beladen en eenen walg van het bestuer gekregen hebbende, gaf in 1464 de overheid geheel in handen van zynen zoon. Deze, door zynen haet tegen koning Lodewyk ingesproken, verbond zich met een aental fransche hertogen en graven, en ontstak den burgeroorlog op den franschen bodem. In eenen veldslag te Montlheri toonde Karel welke uitstekende dapperheid hem bezielde: hy hield zich steeds in het midden van den heetsten stryd, ontstak den moed zyner benden door zyn voorbeeld en sloeg de fransche magt met eene zoo onweêrstaenbare woede uiteen, dat Lodewyk in dreigend levensgevaer naer Parys vlugtte. Nog ditzelfde jaer 1465 werd er een verdrag gesloten en de oorlog nam een einde. De jonge Karel

[p. t.o. 316]

Karel-de-Stoute te Montlheri.

[p. 317]

mogt echter de wapens niet nederleggen: eene beroerte, in het bisdom van Luik losgeborsten, riep hem spoedig met zyne benden naer België.

Het Land van Luik was sedert lang aen onlusten en beroerten overgeleverd. Ondanks het wys en voorzigtig bestuer van bisschop Jan van Heinsberg, waren de gemeenten toch niet in rust gebleven en hadden zelfs haren goeden vorst gedwongen, zonder gegronde redenen het Land van Namen aen te doen. Jan van Heinsberg, ziende dat zyne poogingen om het volk stil te houden nutteloos waren, en langs eenen anderen kant den invloed van het Huis van Bourgundië moede zynde, was in 1456 van den bisschoppelyken Stoel afgestapt om denzelven over te geven aen Lodewyk van Bourbon, neef van Philips van Bourgundië. Deze jonge vorst bezat eene goedaerdige en grootmoedige inborst; doch, gelyk alle de fransche edelen, beminde hy uitermate de ridderlyke pracht en de geldverspilling. Hy zag zich verpligt zynen toevlugt tot zware belastingen te nemen en dezelve met geweld te doen ligten. Dit maekte hem gehaet van iedereen, tot zoo verre, dat in 1465 de dry Staten des Lands hem van de bisschoppelyke weerdigheid vervallen verklaerden; zy benoemden terzelfder tyd tot Mambour of ryksvoogd, Mark van Bade, schoonbroeder van den duitschen keizer. De Luikenaren wisten wel dat de hertog van Bourgundië zynen neef Lodewyk van Bourbon zou helpen, en waren over de gevolgen van hunne omwenteling niet zonder vrees; maer zoodra Mark van Bade met een klein leger duitsche benden in hunne stad gekomen was, begon de opgeblazenheid hen te verblinden. De listen van den franschen koning hadden ook niet weinig bygebragt om hen vermetel te maken: de slimme vorst, met het inzigt van moeijelykheden aen het Huis van Bourgundië te berokkenen, had bedektelyk gezanten naer Luik gestuerd om zyne hulp te beloven en het vuer des oorlogs aen te hitsen. De Luikenaren, zich magtig wanende, zonden boden tot Philips om hem uit te dagen en hem te beroepen op vuer en bloed. Dan togen zy uit naer de omstreken van Maestricht, binnen welke stad Lodewyk van Bourbon zich bevond; het Land werd door hen verwoest en geplunderd, en allerlei wreedheden begingen zy; ja, zy voegden de goddeloosheid by de

[p. 318]

vernielzucht, beroofden de kerken, braken alles in dezelve aen stukken en handelden met de heiligste zaken zonder eerbied of ontzag. Mark



van Bade over deze hem onbekende woestheid verstomd, en ziende zyne overheid onmagtig om de baldadigheden te doen ophouden, liet de razende menigte aen haer lot over en vertrok naer Duitschland. Hertog Philips zond eene geringe magt tegen de Luikenaers uit: de twee legers ontmoetten elkander op den 15^en october 1465, omtrent Montenaken. De Luikenaers verloren er eenen bloedigen veldslag en lieten twee duizend hunner lyken op het veld. Dan gaven zy zich ten onderen, alweder met verlies van een deel hunner onafhanglykheid: om den vrede te bekomen werden zy gedwongen de hertogen van Bourgundië als erfachtige mambours van Luik te erkennen. Dit pynde hun echter zoodanig, - de haet tegen het Huis van Bourgundië, dat hun alle vryheden ontroofd had, was zoo onbluschbaer, dat zy het jaer daerna weder in openbaren opstand te wapen liepen. In deze beroerte namen alle de burgers geen deel; maer het geringe volk stelde zich aen als uitzinnig

[p. 319]

en kreeg de overhand. Eene gewapende menigte trok naer de stad Dinant en begon van daer het land van Namen af te loopen. Om den hertog van Bourgundië te hoonen begaven zy zich op zyn grondgebied, onder de muren der stad Bovigne, aen welker inwooners zy een menschenbeeld, aen eene galg hangende, toonden, terwyl zy, onder andere schendende woorden, gedurig riepen: ‘Ziet, dit is Karel, de gewaende zoon van uwen hertog, zoo als de koning van Frankryk hem heeft doen hangen of zal doen hangen. Hy zegt dat hy de zoon van uwen hertog is, maer hy liegt: hy is een bastaerd!’

Op het vernemen van dien hoon haestte Karel zich uit Frankryk te komen om de vermetele Luikenaers te straffen. Hy vergaderde een leger van by de 30,000 man en toog met deze magt voor de stad Dinant, die uit Luik eene nieuwe hulp van 4,000 man had ontvangen. De oude hertog Philips, alhoewel ziekelyk en verstramd, deed zich achter het leger in eene draegkoets voeren. Het grof geschut had weldra eene opening in den vestingsmuer van Dinant gemaekt; de inwooners van de naestgelegene stad Bouvigne, verschrikt over het lot dat Dinant op den hals hing, zonden dan eenen bode om de belegerden tot overgaef aen te manen. Maer zy, verwaend omdat Luik hun 40,000 man beloofd had te zenden en omdat zy hulp van Frankryk verwachtten, hingen den bode aen eene galg op en begonnen van hunne wallen allerlei scheldwoorden tegen Karel en tegen de eer der hertogin, zyne moeder, te roepen. Door zulken bloedigen hoon vertoornd, namen de vorsten het besluit van de stad, na de overweldiging, tot den grond te vernielen. Het beleg duerde lang: zeven honderd inwooners waren reeds door het geschut of door de ingestorte huizen verplet en de stadsmuer was op eene breedte van zestig voeten omverre geschoten. Op den 27^en augustus 1466 maekte het hertogelyke leger de toebereidsels tot eene beslissende stormlooping. De inwooners, met schrik bevangen, gaven zich over op genade en ongenade, en bragten de sleutels hunner poorten aen hertog Philips. Deze vorst deed zyne benden in alle de wyken der stad stand nemen en scheen geene bloedige wraek in den zin te hebben; maer niet zoohaest was de stad overal bezet of het teeken tot de plundering en

[p. 320]

tot de algemeene verdelging werd gegeven, en met barbaerschheid uitgevoerd. Vier dagen lang bleef het leger losgelaten alles rooven en breken; acht honderd inwooners werden, rug tegen rug gebonden, in de Maes geworpen en versmoord. De stad geraekte in den brand, het vuer verslond ze geheel en al, tot in hare grondvesten. Dan onderworpen zich de Luikenaers en ontvingen hunnen bisschop Lodewyk van Bourbon met angstige onderdanigheid.

Het jaer daerna werd de oude hertog Philips te Brugge door eene geraektheid geslagen; zyn zoon Karel verwittigd zynde, kwam in vollen draf van Gent gereden en liep naer de kamer van zynen stervenden vader. Hier wierp hy zich geknield en weenend by het doodbed neder,



roepende met grievende stemme: ‘ô, Myn vader, geef my uwen laetsten zegen, en, heb ik u ooit vergramd, verleen my vergiffenis!’ Al wat de zieltogende vorst nog doen kon was, dat hy zyne verflaeuwde oogen

[p. 321]

op zynen zoon scheen te rigten en zyne hand byna onmerkbaer drukte. Weinig tyds daerna gaf hy den geest en eindigde dus zynen langen levensloop, op den 15^en juny van het jaer 1467, in den ouderdom van twee-en-zeventig jaer.

Ondanks de berekende en koude wreedheid, welke hertog Philips in vele gelegenheden had doen blyken, en niettegenstaende zyne aenslagen op de gemeentevryheden, had hy in de laetste jaren de liefde van het grootst gedeelte der Vlamingen gewonnen; zy waren hem dankbaer voor de groote welvaert welke hy den lande had bezorgd. Ook, wanneer de mare zyner dood rondliep was het eene algemeene droefheid in Vlaenderen: dertig duizend bedrukte burgers volgden zynen lykstoet.