Geschiedenis van België

[p. 276]

Bourgundisch tydvak.
België onder het Huis van Bourgundië.

Hoofdstuk I.
Philips-de-Stoute, hertog van Bourgundië, graef van Vlaenderen. - Meer regelmatige onderschikking van den Adel. - Johanna van Braband legt de eerste gronden der belgische eenheid. - Beroerten te Luik. - Veldslag van Nicopolis. - Philips-de-Stoute sterft.
Van 1384 tot 1404.

Philips-de-Stoute, hertog van Bourgundië, was een der magtigste vorsten van Europa, niet alleen door zyne uitgestrekte bezittingen in Frankryk en in België, maer insgelyks door zyne koninglyke afkomst en het doorluchtige bloedverwantschap van zyn Huis. Zyne inborst was wel eenigzins trotsch en hoogmoedig, doch eene diepe voorzigtigheid matigde genoegzaem de uiterlyke vormen van dit gebrek. Aen hem zal het vaderland welhaest de zoo lang gewenschte eenheid en eene grootere welvaert verschuldigd zyn; gedurende zyn ryk zullen de edelen en het volk in evenwigt geraken en men zal den hedendaegschen

[p. 277]

adel, in zyne eischen en regten geheel verschillend van den vorigen, zien geboren worden.

Hoe magtig de nieuwe graef ook ware, de onbuigbare stad Gent gaf zich toch niet ten onderen, en alhoewel Philips van Bourgundië, geheel Vlaenderen dóór, als vorst werd ingehuld, bleven de Gentenaren hardnekkig weigeren hem te erkennen of te gehoorzamen. Geraden door Pieter Van den Bossche en aengevoerd door Frans Ackerman, liepen zy, met de hulp der Engelschen, de omliggende streken af en overweldigden in 1385 de stad Damme.

Er behoefde niet min dan een magtig fransch leger en de tegenwoordigheid des konings, om de dappere Gentenaren, na eene lange en voor de Franschen zeer nadeelige belegering, uit Damme te doen verhuizen. Ter dier gelegenheid verdienden de Vlamingen de bewondering der fransche ridders om hunnen heldenmoed, en deden blyken wat mannen zy waren: de koning van Frankryk eenige Gentenaren krygsgevangen gemaekt hebbende, deed dezelve in zyne tegenwoordigheid verschynen en beloofde hun het leven te schenken, op voorwaerde dat zy zich voor hem verootmoedigen zouden; maer zy verwierpen zyne genade met fierheid en zegden tot hem: ‘gy kunt de ligchamen van de dapperste mannen der wereld wel onderwerpen, doch hunne zielen niet; ja, indien alle de Vlamingen dood waren, zoo zouden hunne beenderen uit den grond nog opstaen en zich vereenigen tegen de Franschen!’

De koning zou alsdan wel geerne de stad Gent belegerd hebben, maer vele oorzaken kwamen dit beletten; onder anderen zyn groot verlies van krygsknechten voor Damme, het gebrek aen geld en de oorlog welke hy tegen Engeland wilde voeren. Terwyl hy in Frankryk teruggekeerd was begonnen de kooplieden en de Adel binnen Gent het volk tot de onderwerping aen te manen. Zy verkregen eindelyk, in 1385, door toedoen van Frans Ackerman, dat men een gezantschap naer Doornik zou zenden om met den hertog van den vrede te handelen. De vorst kwam ten zelfden einde in deze stad met zyne echtgenote Margareta, de gravin van Nevers, de hertogin van Braband en de

[p. 278]

gravin van Henegauwen en Namen. De gezanten van Gent, onder geleide van Ackerman, verschenen in zyne tegenwoordigheid, niet als ootmoedige onderdanen maer met eene pracht en eene fierheid, die den hertog grootelyks vertoornden: zy wilden zich voor hem niet buigen en weigerden zich als pligtig te erkennen. De hertog stond gereed om van alle onderhandeling met zyne trotsche onderdanen af te zien, wanneer de oude hertogin Johanna van Braband en de gravin van Nevers op beide knieën voor zyne voeten nedervielen. De hertogin Margareta van Vlaenderen, dit ziende, stond op van haren zetel en wierp zich insgelyks geknield voor Philips, roepende dus alle gelyk, in den naem van Vlaenderen, om genade voor de ongelukkige stad Gent. Philips van Bourgundië, als een wys en behendig vorst, liet zich door de doorluchtige vrouwen verbidden en teekende een wydloopig vredeverdrag, by hetwelk hy eene volle en onbeperkte vergiffenis schonk aen alle zyne onderdanen, en aen Gent alle zyne voorregten en vryheden teruggaf. De gezanten bedankten plegtiglyk de hertogin van Braband, aen de poogingen derwelke men allermeest dezen voordeeligen vrede verschuldigd was.

In regtzinnigheid verheugde zich de inwooners van Gent over de voorwaerden van het verdrag en bleven voor dien tyd den vorst onderdanig. Pieter Van den Bosch, de ziel en de raedsman van den opstand, vertrok naer Engeland; Frans Ackerman, de held van Gent, de arm des volks, werd in 1387 door eenen bastaerd van den heer van Herzeele uit persoonlyke wraekzucht vermoord.

De hertogin Johanna, weduwe van Wencelyn, had geene kinderen; Braband moest by haer overlyden beërfd worden door hare nichte Margareta van Vlaenderen, echtgenote van Philips van Bourgundië. Men voorziet dus, dat Vlaenderen en Braband eens te samen onder het Huis van Bourgundië zullen staen. Dit gaf aen Johanna het gedacht om de voornaemste belgische vorstenstammen door het bloed aen elkander te verbinden en alzoo de eerste gronden van de eenheid des vaderlands te leggen. Zy was eene welsprekende en verstandige vorstin en had zich, door hare gelukkige tusschenkomst in gewigtige staetszaken,

[p. t.o. 278]

De dry vorstinnen, genade voor de stad Gent afsmekende (1385.)

[p. 279]

eenen magtigen invloed verworven. Niettegenstaende allerlei moeijelykheden bewerkte zy een huwelyk tusschen Jan van Bourgundië en Margareta van Beijeren, dochter van den erfgenaem van Henegauwen en Holland, als ook tusschen den broeder en de zuster der voorgaenden, Willem van Beijeren en Margareta van Bourgundië. Deze dubbele verbindtenis vergrootte nog de magt en den luister van het Huis van Bourgundië en vermengde het bloed der twee vorstelyke geslachten, onder dewelke de beheersching der belgische Staten verdeeld was. De bisschoppelyke stoel van Luik, door de dood van Arnold van Horne opengevallen zynde, zoo voegden deze twee Huizen hunnen invloed te samen om Jan van Beijeren tot bisschop te doen verkiezen, alhoewel hy slechts zeventien jaer oud was en den geestelyken staet niet had aengenomen. Dit hun gelukt zynde, deed bisschop Jan zyne intrede te Luik, in het midden des jaers 1390. Ter dier gelegenheid gaf hy de eerste blyk der wreedheid, welke in zyn hart verborgen lag. Op de plegtige maeltyd, ter zyner eere gegeven, schimpte een burger op zyne verheffing; maer deze onbezonnen spreker betaelde zyne stoutheid al te duer: onmiddelyk werd hy, op bevel van den nieuwen vorst, naer de markt gesleurd, met roeden geslagen en de hand afgehakt.

Jan van Beijeren was van eene losbandige inborst, overgeleverd aen alle kwade driften en allezins den bisschoppelyken staet onweerdig. Niettegenstaende herhaelde klagten en bezwaren, bleef hy de geestelyke wydingen weigeren en leefde als een woest en dartel ridder. Eindelyk verbitterde hy de gemoederen der Luikenaren zoo zeer, dat zy gezamentlyk tegen hem opstonden en hem, in 1393, dwongen naer Diest te vlugten. Men liet hem op zekere voorwaerden terugkomen, doch hy veranderde zyne slechte levenswyze niet.

Ondertusschen nam Philips-de-Stoute deel in den oorlog tusschen Frankryk en Engeland. Men vergaderde te Sluis een duizendtal schepen; maer het ongunstig jaergetyde verydelde deze ontzaggelyke voorbereidsels, dewelke geene andere gevolgen hadden dan den vlaemschen koophandel te vernietigen en naer Holland te doen overgaen. Philips-de-Stoute, bemerkende dat de oorlog het schoonste deel zyner staten

[p. 280]

ging verarmen, begon poogingen aen te wenden om het einde der vyandlykheden te bewerken. Door zyne tusschenkomst sloot men eene tydelyke wapenschorsing; hy nam dezelve waer om de vreemde kooplieden, bovenal die der Hansensteden uit Holland, by middel van schadevergoeding, naer Brugge terug te roepen. In weinig tyds herbloeide de koophandel, Vlaenderen zag een tydstip van welvaert, en hertog Philips won de genegenheid der Vlamingen, ondanks de zware belastingen door hem ingevoerd.

philips-de-stoute.

Willem-de-Zinnelooze graef van Henegauwen en Holland stierf in 1388, latende het bewind zyner staten in handen van zynen broeder Aelbrecht van Beijeren. Deze vorst voegde by vele andere ondeugden ook de wulpschheid; hy ontvlamde in eene blinde liefde op eene schoone jonkvrouw, Adelheid van Poelgeest genaemd, en deed haer, ter verergernis van een ieder, als byzit in zyn hof woonen. Deze vrouw verkreeg door hare vleijers eene onbeperkte magt op zyn gemoed en heerschte, om zoo te zeggen, in zynen naem, met eene trotschheid, die alle de hovelingen van den vorst op haer verbitterde.

[p. 281]

Eenige edelen spanden te samen tegen de hooveerdige Adelheid en vermoordden haer by verassing in het paleis van den graef. Om de



woede van den vertoornden vorst te ontvlugten verlieten zy Holland en begaven zich naer Henegauwen, alwaer zy met vriendelykheid onthaeld werden door Willem, den oudsten zoon van Aelbrecht van Beijeren. Deze, dit vernemende en reden hebbende om te denken dat zyn zoon de moordenaers van Adelheid wilde verdedigen, kwam, in 1390, met een leger naer Henegauwen afgezakt en dwong Willem tot de vlugt naer Frankryk. Zes jaren daerna verzoende de zoon zich met zynen vader.

In 1396 was de turksche magt, op de grenzen van Bohemen, Europa met eene overweldiging komen bedreigen. De kristen ridders wapenden zich, als voor eene andere Kruisvaert, en togen, uit België en uit Frankryk, de Mahometanen tegen. Jan van Nevers, gekend onder den naem van Jan-Zonder-Vrees, oudste zoon van hertog Philips, voerde het hoog bevel over het kristen leger. Willem van Beijeren, de zoon van Aelbrecht, zou geerne met den henegauwschen adel in deze kruisvaert deel genomen

[p. 282]

hebben, doch op het aenraden zyns vaders ging hy den oorlog tegen de Vriezen voeren en bragt dit tot dan ontembaer volk zoo ernstige slagen toe, dat het weinig later zich aen Holland onderwierp.

Dezelfde oorzaken, die den slechten uitval der laetste kruisvaerten hadden te weeg gebragt, moesten den nieuwen togt tegen de Turken insgelyks doen mislukken; namelyk, de losbandigheid en de dwaze drift der ridderen. Instede van zich als kristen helden te gedragen, gaven zy zich over aen alle buitensporigheden, namen onzedige vrouwen met zich, mishandelden onderwege de inwooners van het binnen-Europa en bragten voorts den tyd dóór in gastmalen en slemperyen. De vermaningen der priesters, welke by het gevolg waren, konden hunne woeste gemoederen niet tot eerbare zeden overhalen; de raed des konings van Bohemen was onmagtig om hun de noodige voorzigtigheid in te boezemen. In den eerste wonnen zy eenige steden op de Turken en versloegen vele vyanden; maer by de stad Nicopolis kwam de beruchte veldheer Bajazet met een magtig leger Turken hen aenvallen en vernietigde het kristen leger op weinige mannen na. De voornaemste



ridders werden gebonden in de tegenwoordigheid van Bajazet gebragt

[p. 283]

en men begon dezelve, den eenen na den anderen, het hoofd af te houwen; reeds lagen er eenige in hun bloed gewenteld, wanneer Jan van Nevers, door smeekende gebaren en teekens, aen Bajazet deed verstaen dat hy voor hun leven een groot losgeld krygen kon. De sultan deed de moordery staken en liet eenen kristen ridder, als bode naer België en naer Frankryk reizen om van de losgelden te handelen. De steden van Vlaenderen betaelden 200,000 dukaten voor de vryheid van Jan van Nevers.

Die ongelukkige togt had geenen invloed op den toestand van België. Overal ontwikkelde zich de nyverheid en de koophandel, zoo zeer door de laetste beroerten en oorlogen gekrenkt. In 1403 werd Antoon, de tweede zoon van Philips-de-Stoute, op verzoek van hertogin Johanna, door den landraed tot ryksvoogd van Braband verkoren. Later gaf hy aldaer oorsprong aen een nieuw hertogelyk Huis. Zyn vader Philips-de-Stoute ging naer Brussel om by zyne inhuldiging tegenwoordig te zyn; de oude hertog gaf er, ter eere van Johanna van Braband, luisterryke steekspelen en vermakelyke feesten; maer hier overviel hem eene haestige ziekte, dewelke hem noodzaekte Brussel te verlaten. Het zy uit godsvrucht of by geval, hy bevond zich in eene herberg te Halle, alsdan reeds vermaerd om zyn wonderdadig beeld van Onze Lieve Vrouwe, toen de krachten hem eensklaps begaven en hy de dood voelde naderen. Hy deed zyne kinderen roepen, vermaende hen, in de vreeze Gods te blyven leven, en stierf in de maend april van het jaer 1404. Alhoewel deze hertog zoo behendiglyk de magt van zynen stam op breede grondvesten gebouwd had en zich gedurende zyn leven als een grootmoedig vorst gedragen had, stak hy zoodanig in schulden, dat zyne weduwe, Margareta van Vlaenderen, geen geld hebbende om zyn ligchaem eerlyk te doen begraven, en willende de vervolgingen der schuldeischers ontgaen, zich gedwongen zag een middel te gebruiken, waertoe zelfs de arme menschen niet zonder schaemte hunnen toevlugt namen. Zy ging, volgens de gewoonte van dien tyd, in ontleende kleederen by het graf van haren man, en legde op hetzelve haren gordel, hare geldborze en hare sleutelen neder, als een bewys dat zy de erfenis van

[p. 284]

haren echtgenoot verzaekte en de gemeenschap der goederen met hem verbrak. De twee zonen van den overleden hertog namen alle zyn zilverwerk en verpandde het, om hunnen vader naer behooren en met pracht ter aerde te kunnen bestellen, hetwelk onder eenen grooten toeloop van ridderen geschiedde.