Geschiedenis van België

(1845)–Hendrik Conscience– rechtenstatus



[pagina 248]
Hoofdstuk III. Lodewyk Van Male, graef van Vlaenderen. - Verovering van Braband door de Vlamingen. - Everhard 'T Serclaes. - De witte Kapruinen te Gent en te Leuven. - Philips Van Artevelde. - Het Huis van Bourgundië beërft Vlaenderen. Van 1346 tot 1381. Door de dood zyns vaders beërfde Lodewyk van Male het graefschap. Nog in hetzelfde jaer 1346, werd hy door de groote steden naer Vlaenderen geroepen en plegtiglyk ingehuld. De jonge graef was alsdan slechts zestien jaer oud: zyn huwelyk werd tusschen de groote mogendheden een twistappel. De koning van Engeland verlangde hem met zyne eigene dochter Isabella te doen trouwen, dit was insgelyks de begeerte der gemeenten; de
[pagina 249]
koning van Frankryk integendeel wilde hem uithuwelyken aen de dochter des hertogs van Braband, op voorwaerde dat deze zich niet meer met Engeland verbinden zou. Lodewyk van Male verklaerde dat hy nooit zou trouwen met de dochter van Eduward, die de oorzaek was van de dood zyns vaders; hy wilde geenszins het oor leenen aen al wat de steden hem deden zeggen: onder anderen, dat de vriendschap van Engeland hoogst noodzakelyk was voor den vlaemschen koophandel, dewyl dit land alleen de noodige wol opleveren kon; dat hy zou inzien hoe alle beroerten en onlusten voortgesproten waren uit zyns vaders verkleefdheid aen Frankryk en dat, indien zy met eenen der beide koningen in oorlog moesten komen, het veel voordeeliger was Frankryk tot vyand te hebben, vermits men dan nog hopen mogt de steden van Waelsch-Vlaenderen, Ryssel, Douay en Orchies, weder te krygen. Wel vertoonden hem de engelsche gezanten hoe Frankryk, sedert meer dan dry honderd acht-en-twintig jaren, de verklaerde vyand geweest was van alle volkeren die uit duitsch bloed gesproten zyn, zonder dat men hopen mogt die oorsprongelyke vyandschap ooit te zien verminderen; doch Lodewyk van Male, genoegzaem onbuigbaer voor zynen ouderdom, bleef by zyn eerste voornemen, en, ziende dat men hem bewaekte en hy welligt tegen dank zou gedwongen worden volgens de begeerte des volks zich te gedragen, ontsnapte hy, in 1347, uit Vlaenderen, begaf zich naer Frankryk en van daer naer Braband, waer hy trouwde met Margareta, dochter van hertog Jan, de derde van dien naem. De Vlamingen zich in hunne hoop bedrogen ziende, namen de wapens op, stelden alle de ambtenaren af, welke door den graef benoemd waren, verbeurden de goederen zyner vrienden en begonnen op nieuw de wooningen der edelen te plunderen. Op de grenzen van Frankryk, en byzonderlyk voor Kales, deden zy de Engelschen openlyk bystand. In 1348 werd eindelyk de overheid van den graef geheel hersteld, behalven te Ypre en te Gent, waer Geeraert Denys de vyandschap tegen Lodewyk van Male onderhield. Deze vorst sloot hetzelfde jaer een vredeverdrag met Engeland, waerby hy zich verbond nooit tegen dien staet de wapens te voeren en deszelfs handelsbetrekkingen met
[pagina 250]
Vlaenderen onveranderd in stand te laten. Gent en Yperen onderwierpen zich, en de graef bestierde het Land zonder nog schynbaer aen eenen vreemden invloed te gehoorzamen. Hy ondervond al spoedig hoe zeer de Vlamingen genegen waren hunne liefde aen hunnen vorst te schenken, indien deze zich maer onafhanglyk wilde toonen; en hy mogt daeruit de overtuiging putten dat alle de beroerten gesproten waren uit de slaefsche onderwerping der graven aen de bevelen van een uitheemsch hof. Lodewyk van Male was een geldverspillend vorst, altyd omringd van goochelaers, zangers en vrolyke gezellen. Daer zyne inkoomsten niet zeer hoog liepen, bevond hy zich meermalen in schuld en ligtte dan, met toestemming der gemeenten, buitengewoone belastingen, om zich jegens zyne schuldeischers te kunnen kwyten. Te Gent bestond nog altyd eene gezindheid die hem vyandig was: de wevers met hunnen deken Geeraert Denys waren de opstokers dier gezindheid. De zware lasten voor beweegreden nemende, liepen zy te wapen en wierpen zich op tegen den graef. Lodewyk van Male te Gent komende, vond 600 wevers in eene dreigende houding op de Vrydagmarkt staen, en zag zich weldra door deze wederspannigen aengerand; maer de andere ambachten van Gent liepen toe om den vorst te verdedigen en hakten zoo verwoed onder de wevers, dat geen enkel na den stryd nog in leven was. Geeraert Denys lag dood tusschen de lyken zyner makkers. De wevers van Yperen werden omtrent denzelfden tyd ten onder gebragt, en Vlaenderen voor eenigen tyd van de plaeg der muiteryen en der beroerten verlost. In het jaer 1350, Philips van Valois gestorven zynde, was Jan II op den franschen troon geklommen. Het jaer daerna, op aenrading der gemeenten, weigerde de graef Lodewyk den koning manschap te doen en deszelfs krooning by te woonen, ten ware men aen Vlaenderen de steden Ryssel, Orchies en Douay teruggave. De oorlog scheen uit deze weigering te zullen voortspruiten, doch de graef kreeg andere gedachten en trok het volgende jaer met eenige wethouders der steden van Vlaenderen naer Frankryk om het geschil by te leggen. In 1355 overleed Jan III, hertog van Braband, in een klooster, waer
[pagina 251]
hy, ziek zynde, zich had doen brengen om in het gewaed der Bernardynen te kunnen sterven. Hy liet geene mannelyke erfgenamen na en werd opgevolgd door Wencelyn van Luxemburg, de echtgenoot zyner dochter Johanna. Hierdoor kwam Braband met Luxemburg onder den zelfden hertog, en deze nieuwe en magtige staet zou misschien zwaer in de schael der gebeurdtenissen gewogen hebben, had Wencelyn geen onbekwaem, dartel en geldzuchtig vorst geweest. Het jaer daerna eischte de graef van Vlaenderen de heerlykheid van Mechelen, welke hy nochtans in 1346 aen hertog Jan verkocht had, maer de penningen waren hem nooit geteld geweest: daerenboven had hy nog niets ontvangen van de bruidschat zyner vrouw Margareta van Braband. Zyne eischen niet aenhoord ziende, bragt hy een leger Vlamingen te been. Mechelen gaf zich over, Brussel werd ingenomen, Leuven, Nyvel en andere steden vielen insgelyks in de magt der Vlamingen en geheel Braband werd gedwongen de overheid van den graef
[pagina 252]
van Vlaenderen te erkennen, dewelke den tytel van hertog van Braband begon te voeren. Onderwyl was Wencelyn te Maestricht, zich vermakende met vrolyke gezellen en zonder te bedenken door welk middel hy ooit in zyne staten zich zou kunnen herstellen. Graef Lodewyk liet in alle steden goede bezettingen en keerde terug naer Vlaenderen. De Brabanders verdroegen de tegenwoordigheid der Vlamingen niet met geduld; nog hetzelfde jaer, 1356, in de maend october, kwam een brabandsch ridder, Everhard 'T Serclaes genaemd, op eenen duisteren nacht binnen Brussel geloopen met omtrent vyftig moedige makkers. Door de straten gaende, hieven zy den krygsschreeuw van Braband aen, Braband den grooten hertog! Meteen liepen de burgers te samen op de markt en dreven de Vlamingen uit de stad. Voor het einde des jaers was geheel Braband onder het bestuer van hertog Wencelyn teruggekeerd. De Vlamingen gingen niettemin voort met dagelyks het land van Braband af te loopen en te verwoesten. Eindelyk, in 1357, werd de vrede gesloten. Wencelyn stond Mechelen en Antwerpen aen Vlaenderen af. Zoohaest was Braband niet van den inloop der Vlamingen verlost of de binnenlandsche beroerten kwamen op nieuw de ruste stooren. De burgers begonnen zich meer dan ooit tegen het overwigt der oude adelyke geslachten te verzetten, en lieten geene poogingen onaengewend om inbreuk op hetzelve te doen. Door nyverheid in bezit van aenzienelyke goederen geraekt, hadden zy zich eene magt verworven, wier ontwikkeling zy met ongeduld door de edelen zagen wederhouden. Dewyl de adelyke stammen in bezit der gewigtigste ampten waren, en zich des te hooveerdiger toonden naermate hun gezag meer bedreigd werd, groeide er een diepe haet in het hart der burgeren, tot dat het onweêr eindelyk losbrak. In alle steden wierp het volk zich op tegen het bestier der adelyke geslachten en eischte gewapenderhand, dat ten minste de helft der wethouders uit de burgery gekozen wierde. De hertog liet de twee gezindheden begaen en bemoeide er zich weinig mede. In Brussel hadden de edelen reeds het volk overvallen en met geweld tot onderdanigheid gedwongen. Dan, binnen Leuven zegepraelden de burgers;
[pagina 253]
aengevoerd door hunnen Meijer Coutereel, liepen zy de huizen der edelen af en sleurden al wie van adelyk geslacht was naer de gevangenis. Het schynt dat hertog Wencelyn bedektelyk die beroerte had begunstigd; want hy ontving de helft van het losgeld, dat men van de gevangen edelen afeischte, en vergunde de Leuvenaers, dat voortaen van de zeven schepenen, dry uit het volk zouden worden gekozen. De keizerin Margareta, gravin van Holland en Henegauwen, stierf in 1356. Haer zoon Willem van Beijeren volgde haer op in alle hare staten. Hy is het die, om tegen den bisschop van Utrecht te oorlogen, de burgery van Bergen voor de eerste mael in zekere wapenbenden verdeelde. Twee jaren later werd hy met zinneloosheid geslagen en in het kasteel van Quesnoi opgesloten: zyn broeder Aelbrecht volgde hem op. Deze vorst was trotsch, wraekgierig en niet zeer bekwaem om de ruste in
[pagina 254]
Henegauwen te behouden. In 1364 deed hy eenen dapperen en beruchten ridder, met name Segher van Enghien, by het hoofd vatten en onthalzen om een gering geschil dat er tusschen hem en den ridder gerezen was. De bloedverwanten van den onthalsden stelden zich in de wapens, en, geholpen door den adel van Henegauwen en van Vlaenderen, bragten zy een leger in het veld. Graef Aelbrecht ontbood hulpbenden uit Holland en uit Beijeren en tastte het adelyk leger aen; maer hy kreeg de nederlaeg en werd, in 1366, gedwongen eenen vernederenden vrede te aenveerden. Graef Lodewyk van Male had eene zeer jonge dochter, Margareta genaemd, dewelke na hem het graefschap moest beërven. Daerom, van alle kanten poogden de vorsten deze jonge gravinne een voor hen voordeelig huwelyk te doen aengaen; de koning van Engeland vroeg haer voor zynen zoon Edmond, terwyl de koning van Frankryk haer voor zynen broeder Philips van Bourgundië deed verzoeken. De graef van Vlaenderen was genegen om zyne dochter aen Edmond van Engeland te geven, om dieswille dat hy den wensch zyner onderdanen wilde inwilligen en misschien zelf eenen walg van den invloed van Frankryk gekregen had. Zyne moeder Margareta, die eene dochter was van Philips V, overleden koning van Frankryk, kwam hem vinden en poogde door alle middelen hem tot het huwelyk zyner dochter met Philips van Bourgundië over te halen. Ziende dat hy haer hardnekkig bleef weigeren, ontvlamde zy in eene bittere spyt; haer opperkleed losrukkende, riep zy uit: ‘Welaen! vermits gy, noch aen den wil des konings, noch aen dien uwer moeder wilt gehoorzamen, zal ik u schande aendoen: myne borsten, welke u alléén en geene andere gevoed hebben, zal ik afsnyden en de honden te eten geven. Weet ook dat ik u onterf en dat gy nooit myn graefschap van Artois bezitten zult.’ - Graef Lodewyk, verschrikt en ontroerd, poogde zyne moeder te bedaren en willigde in hare begeerte. In 1369 werd de echtverbindtenis tusschen de jonge Margareta van Vlaenderen en Philips van Bourgundië, bygenaemd de Stoute, plegtiglyk gevierd in de oude kerk van St.-Baefs, te Gent. De dry steden van West-Vlaenderen, welker terughouding door de
[pagina 255]
Franschen nu reeds zoo lange jaren de oorzaek van haet en twist geweest was, werden aen Vlaenderen wedergegeven. Het volk verheugde zich hierover zeer, en zag dus met blydschap het huwelyk der jonge gravin. Eene lange rust volgde op die verbindtenis, welke Vlaenderen later onder het stamhuis van Bourgondië zal overbrengen. Braband genoot nu insgelyks eenen weinig onderbroken vrede sedert byna acht jaren. Misschien zou dezelve zich nog verlengd hebben, maer er ontstond op de grenzen des hertogdoms eene oorzaek van oorlog. Sedert eenigen tyd waren alle de wegen, die naer de Rhynlanden geleidden, overdekt met benden struikroovers en plunderaers, die zich zelven naer hunnen oversten Linfaerts noemden. In korten tyd was het getal der Linfaerts zoo schrikkelyk groot geworden dat de koophandel tusschen Braband en de duitsche staten geheel ophield. De keizer Karel IV bewerkte eene samenspanning tusschen de graven van binnen-België
[pagina 256]
om tot de uitroeijing der struikroovers mede te werken: hertog Wencelyn kreeg, in 1371, het bevel over de vereenigde wapenmagt en trok op tegen den graef van Gulik, die als beschermer der Linfaerts gekend was. Omtrent Bastweiler, tusschen Maestricht en Gulik, ontmoette zich de twee vyandige legers en een beslissende veldslag begon. Wencelyn had, zonder tot het gevecht gereed te zyn, zich laten verrassen en kreeg de nederlaeg; hy werd met dry honderd ridders gevangen genomen en in hechtenis gehouden. Het jaer daerna geraekte hy, door tusschenkomst van den keizer, op vrye voeten en keerde terug naer Braband. Gedurende zyne gevangenis hadden de steden eene samenspanning aengegaen om hare voorregten te verdedigen, en hadden de renten en goederen van den hertog aengeslagen om zyne schulden te betalen. Wencelyn dwong by zyne terugkomst de gemeenten en kloosters tot het opbrengen van 130,000 gouden mottoenen, om te voorzien in de kosten van den laetsten oorlog; hy bekrachtigde de vorige vryheden en breidde de keure van Cortenberg uit. Gedurende tien jaren bleef Vlaenderen zonder oorlog; doch, alhoewel er geene groote wapeningen of oproeren geschiedden, mag men niet zeggen dat het Land waerlyk de langgewenschte rust genoot. De losbandigheid en de wraekzucht zyn gevolgen der volksberoerten; deze ondeugden heerschten in het vaderland en deden het bloed der burgeren, nu niet in opstanden, maer by verassing stroomen. In het regtsgebied van Gent alleen telde men, binnen den loop van één jaer, veertien honderd byzondere moorden, meest allen begaen in herbergen, taveernen en andere plaetsen van openbare vermaken of van ontucht. De hoogmoed der ryke burgers was ten toppunt geklommen; door hunne pracht in kleeding en eetmalen overtroffen zy niet zelden de edelen die, in navolging van den graef, insgelyks alles inspanden om zich door hunne geldverkwisting te onderscheiden. Graef Lodewyk was een groot liefhebber van steekspelen en andere ridderfeesten, tot dewelke hy de edelen van alle omliggende landen gewoonlyk uitnoodigde. Meer dan eens bragt hy zich zelven in zware schulden om in derzelver kosten te kunnen voorzien. Het was hem
[pagina 257]
niet zeer moeijelyk geweest, van de ryke steden buitengewoone toelagen te verkrygen; maer allengskens versleet dit middel en men begon overal tegen de nieuwe belastingen te morren: Gent weigerde eerst dezelve te betalen. De graef wendde zich, in 1379, tot de Bruggelingen, dewelke hem eene aenzienlyke toelage beloofden te geven, op voorwaerde dat hy hun toeliete de vaert te Brugge van uit het Minnewater voort te graven tot in de rivier de Leye, omtrent Deynze. Niettegenstaende dat de voornaemste edelen en wyze mannen van Vlaenderen hem dit afrieden, stond de graef aen de Bruggelingen het gevraegde oorlof toe. Dit voorval, hoe eenvoudig, ja, hoe onbeduidend het ook moge schynen, ging oorzaek geven tot den beweenlyksten burgeroorlog, die het vaderland verscheurd hebbe. De Gentenaren zagen in de ontworpen vaert eene inbreuk op de voorregten van binnenlandschen rivierhandel, welke zy van onheugelyke tyden beweerden te bezitten. Of deze nieuwe vaert hun wel eene merkelyke schade kon toebrengen is niet zeker; in alle geval bezaten zy den alleenhandel der binnenwateren niet door regt; maer het was de inwooners der stad Gent genoeg, hier in vergeten te schynen, om alweder de wapens op te vatten en de rust des lands door bloedige oploopen te stooren. Er bestond binnen Gent eene zekere gilde of broederschap, waervan de stoutmoedigste en meest woelzieke burgers deel maekten; dit broederschap, dat men wel de ontevreden zou hebben mogen noemen, moest ontwyfelbaer alle de edelen en byzonderlyk den graef vyandig zyn: men hiet het de gilde der Witte Kapruinen, omdat zy, als kenteeken, eene witte kap op het hoofd droegen. Jan Hyoens, een waeghals, maer bekwaem en dapper, stond aen het hoofd der Witte Kapruinen; hy blaekte in eenen bitteren haet tegen den graef, die hem van het ambt van deken der schippers had afgezet om het aen eenen zekeren Mathys te geven. Zoodra hy hoorde dat de Bruggelingen begonnen hadden de vaert te graven, liep hy met eene bende zyner stoutste gezellen ter plaetse, sloeg een gedeelte der brugsche arbeiders dood en verjoeg de overigen. Deze aenval verspreidde den schrik door Vlaenderen, als of ieder gevoeld hadde, dat de minste beroerte eene langdurige
[pagina 258]
ontsteldtenis moest baren. Voorname burgers en edellieden verkregen zoo veel van den graef, dat hy het oorlof aen de Bruggelingen gegeven, introk, op voorwaerde dat de gilde der Witte Kapruinen zou worden te niet gedaen. De burgers van Gent waren genoeg genegen om de begeerte van den graef te vervullen en alzoo een einde aen de onrust te stellen; maer Jan Hyoens deed hun verstaen dat men de Kapruinen wilde te niet hebben om hunne vryheden onbelet en ongestraft te kunnen inkorten: de Kapruinen bleven in stand, ondanks de bevelen van den graef. Eindelyk wilde deze de wederspannigen met geweld dwingen en zond twee honderd ruiters naer Gent. De Kapruinen liepen te wapen, versloegen de mannen van den graef, scheurden zyne baniere en verjoegen alle zyne ambtenaren en aenhangers uit de stad, welke dan door Hyoens bestierd werd. De vreedzame burgers zagen de nieuwe wapening met verdriet en met angst, doch niemand durfde de Witte Kapruinen opentlyk tegenspreken, want deze woelzieke mannen stelden zich zoo dwingend en zoo moorddadig aen, dat het gevaerlyk was, wyze en vredezoekende woorden te laten hooren. Na vele onstuimige byeenkomsten besliste men dat er twaelf gezanten tot den graef zouden gezonden worden om zyne genade af te smeeken en eene algemeene vergiffenis te verkrygen; maer men zou die niet aenveerden, ten zy allen, wie het ook ware, in dezelve begrepen wierden. De graef ontving de gezanten te Male en was gereed om hun alles toe te staen, toen men te Male vernam, hoe Jan Hyoens met by de 10,000 Witte Kapruinen uit Gent vertrokken was en het kasteel van den graef te Wondelghem had verwoest en geplunderd; hoe hy verder bezig was het land te doorloopen om de sloten en burgten der edelen te berooven, en de inwooners met geweld dwong hem den eed van getrouwigheid te doen. De graef zond daerop de gezanten met schrikkelyke bedreigingen weg en zegde hun, dat hy nooit van vrede nog zou willen hooren spreken, ten zy de Gentenaren zich in genade en ongenade aen hem onderwierpen. Dan trok hy naer Ryssel, riep er zyne ridders in eene algemeene vergadering te samen en verdeelde hen in eenige sterke steden om dezelve tegen de oproermakers te verdedigen. Weldra vertrok Jan
[pagina 259]
Hyoens op nieuw uit Gent aen het hoofd van 10,000 man, die zich allen onder de baniere der Witte Kapruinen hadden gesteld; hy verscheen voor Brugge en wilde die stad met geweld innemen, maer het gemeene volk opende de poorten en de Gentenaren trokken er zonder bloedstorting binnen; Damme ging insgelyks tot de opstandelingen over. Onderwyl werd Jan Hyoens te Brugge, den derden dag, eensklaps doodelyk ziek; men voerde hem in eene draegbaer naer Eecloo, waer hy stierf. Men vermeent dat hy vergiftigd is geweest door eenige edelvrouwen, met dewelke hy, den avond voor zyne ziekte, te Brugge het avondmael genut had. Dan, zyne dood dempte den oproer niet. Integendeel een groot getal andere steden traden in verbond met de Witte Kapruinen en
[pagina 260]
leverden hun gyzelaers als panden hunner trouw. Na de dood van Jan Hyoens hadden de opstandelingen zich vier nieuwe oversten gekozen, namentlyk Jan Bruneel, Jan Boele, Rase van Herzeele en Pieter Van den Bossche. In weinig tyds waren alle de voorname steden in het verbond der Kapruinen getreden. Audenaerde en Dendermonde alleen stonden nog onder den graef. Verwonderlyk is het hoe de verteerende ziekte des oproers geheel Vlaenderen alsdan beheerschte; nooit zag men eenen opstand die min gegrond en onregtveerdiger was dan deze: men vraegt nutteloos wat de Vlamingen in deze omstandigheid toch begeerden. Eischten zy nieuwe voorregten? Wilden zy eenen anderen graef of een volksbestuer? Hadden zy zich over schreeuwende onregten te wreken? Geene enkele dezer vragen kon men bevestigend beantwoorden: integendeel, vóór den opstand was graef Lodewyk van Male, ondanks zyne geldligtingen, genoegzaem bemind, en nu zelfs was het niemands gedacht eenen anderen vorst te hebben of zonder wettig hoofd te blyven. De ware oorsprong van dezen beweenlyken en vloekbaren opstand is nog altyd de haet der kleinen tegen de grooten, der burgers tegen de edelen: hetzelfde gevoel, dat nu sedert byna dry honderd jaren den bodem van België met bloed overgoten heeft. Daerby voegt zich op dit tydstip nog een andere niet min laekbare drift, de nyd en de yverzucht tusschen de twee groote handelsteden van België, Gent en Brugge. Nu de Witte Kapruinen geheel het land onderworpen hadden, waren alle de edelen dagelyks aen mishandelingen blootgesteld; een groot getal derzelve had zich binnen Andenaerde opgesloten, maer de Gentenaers belegerden weldra deze stad met 60,000 man, welke uit alle gewesten van Vlaenderen tot hen gekomen waren. Audenaerde werd goed verdedigd, doch, niettegenstaende dat de Gentenaren er dagelyks veel volks verloren, scheen de stad door gebrek en hongersnood welhaest in hunne handen te zullen vervallen. In deze gesteldtenis verzocht graef Lodewyk de hulp van zynen schoonzoon, de hertog Philips van Bourgundië. Deze, naer Vlaenderen gekomen zynde, stelde zich als
[pagina 261]
middelaer aen en deed zoo veel dat men eenen vrede trof, waerby graef Lodewyk, om veel bloed te sparen, zich gedwongen zag aen de Gentenaren eene algemeene vergiffenis toe te staen, met de belofte dat hy binnen hunne stad en niet te Male, voortaen zyn hof houden zou. Na eene wyl geaerzeld te hebben ging graef Lodewyk naer Gent en werd er met groote blydschap onthaeld; op de Groote Markt sprak hy uit een venster tot het volk met wyze en zachte woorden en eischte de afschaffing der Witte Kapruinen. Maer deze laetsten, die zich in groot getal op de markt bevonden, ontvingen de redevoering van den graef met hoonend gemompel, en, toen hy tusschen hen doorging om naer de hem bestemde wooning te keeren, bezagen zy hem met linksche blikken en zonder zich eenigzins te buigen of hem het minste bewys van eerbied te geven. Lodewyk bemerkte spoedig dat hy niet veilig onder deze vyandige burgery kon woonen en vertrok, reeds den tienden dag, bedektelyk uit Gent naer Ryssel en van daer naer Parys by den koning. Onderwyl trok Jan Bruneel met 500 Kapruinen uit Gent naer Audenaerde en nam de stad zonder moeite in, alzoo er zich niemand bevond om ze te verdedigen. De graef dit hoorende, deed aen de wethouders van Gent zeggen, dat zy hunne mannen uit Audenaerde zouden doen gaen of dat hy tegen de inwooners der oproerige stad eenen beslissenden oorlog ging ondernemen. Jan Bruneel, die zonder iemands bevel naer Audenaerde getogen was, werd teruggeroepen en uit het Land gebannen; weinig daerna, in de handen des graefs gevallen zynde, stierf hy te Ryssel door de handen van den beul. Dit joeg de andere oversten der Kapruinen eenen grooten schrik aen; zy zagen wel dat de graef zich over hen op dezelfde wyze wreken zou, indien hy hen in handen krygen kon: daerom begonnen zy nog meer dan te voren hunne stadgenoten tot wederstand aen te manen. Gedurende eenigen tyd deden de Witte Kapruinen niets anders dan de velden doorloopen en alle kasteelen van edelen verwoesten. Tusschen Audenaerde en Kortryk versloegen zy 800 man van de graeflyke benden. Allengskens nochtans begon het grootst gedeelte van Vlaenderen, in 1380, eenen walg van deze bloedige en nuttelooze twisten te krygen. De koophandel
[pagina 262]
en de nyverheid waren overal aen het vervallen en in eenige steden als Ryssel, Kortryk en Brugge byna geheel vernietigd. Antwerpen is aen deze beroerten zyne eerste opkomst als handelsstad verschuldigd, vermits vele vreemde kooplieden uit Brugge aldaer in dien tyd gingen woonen. De Hansen of kooplieden van noorder-Duitschland waren naer Dordrecht in Holland, vertrokken. In dezen stand van zaken gaet de graef naer Brugge, alwaer hy door het welmeenend gedeelte der burgers met blydschap wordt ontvangen. Hy doet er 500 opstandelingen ter dood brengen. De Gentenaren komen naer Brugge en geraken in de stad; maer de burgers loopen te wapen, overwinnen de Gentenaren in eene hardnekkige worsteling, dooden er 600 en nemen er 300 gevangen. Langs eenen anderen kant nemen de Witte Kapruinen Dendermonde in en steken hetzelve in brand. De Gentenaren verzoeken korts daerna den vrede; de graef zelf gaet naer Gent en wordt er door allen met blydschap ontvangen; men vergeet van wederzyde de haet en wraek, en de oproer schynt gedempt. Maer er ontstaet zeven weken daerna te Brugge een oploop der wevers tegen eenige edelen; de wethouders dier stad verdedigen de edelen en straffen de wevers. Dit hooren de Kapruinen van Gent, die meest allen van het weversambacht zyn: zy loopen te samen en trekken naer Brugge onder geleide van Jan Boele en Arnold De Clerck. Onderwege besluiten de Gentenaers dat Jan Boele om hulpbenden naer Yperen zal gaen en met dezelve het leger op de baen van Rousselare zal komen vervoegen. Jan Boele bekomt te Yperen een aenzienlyk getal mannen en trekt met dezelve naer den vyand zonder het andere gedeelte des legers te gaen opzoeken. Weldra valt hy in eene hinderlaeg van de graeflyke benden; een gevecht heeft plaets, de Gentenaren worden verslagen en verliezen 1200 man; zy vermoorden Jan Boele, als verdacht van verstandhouding met den graef. Yperen geeft zich over; Lodewyk doet er eene wreede en allezins laekbare wraekneming: 300 burgers worden er ter dood gebragt. Dit kort en bloedig regt, door den graef in alle onderworpen steden gedaen, belet de Gentenaren om vrede te vragen. Het geheele jaer door, stroomt het bloed in verschillende gevechten.
[pagina 263]
Gent wordt gedurende zes weken belegerd en stelt eindelyk den vrede voor. De graef ontvangt de oproerige stad in genade: er volgt eene rust van dry maenden. Na dien tyd, in het begin van 1381, eischten de Bruggelingen de weerde der goederen terug, welke de Gentenaers binnen Brugge geroofd en in hunne stad openbaerlyk verkocht hadden. Het vuer des oproers ontvlamde zoo schrikkelyk als te voren; de Gentenaren, alhoewel door alle andere steden, behalven Geeraertsberge, verlaten zynde, bragten een talryk leger te been en trokken op tegen de graeflyke benden; onderwege versloegen zy by de 600 ruiters en kwamen omtrent Nevele in het gezigt van het graeflyk leger, dat 1500 ruiters en 20,000 voetgangers telde, onder bevel van den jongen en moedigen ridder Walter van Enghien, nog geene twintig jaren oud zynde. Een bloedige veldslag ving aen: de Gentenaren gaven blyken van eene ongemeene onversaegdheid en versloegen veel van des graven volk, onder het geschreeuw van Gent! Gent! Hunne vyanden, niet min door razerny vervuld, riepen gedurig Vlaenderen den Leeuw! en hakten schrikkelyk onder de Gentenaers. Eindelyk werden deze laetsten onder het overgroot getal verplet, by de 6,000 Gentenaers lagen in hun bloed zwemmende op het slagveld; de anderen keerden naer huis met hunnen oversten Pieter Van den Bossche. Te Gent komende sleepten zy zes-en-twintig krygsgevangen Bruggelingen uit hunne gevangenissen tot op de markt en sloegen ze daer, uit razerny, met hamers en stokken dood; voorts staken zy vyf of zes kleine steden in brand en hielden niet op de omliggende plaetsen te verwoesten. Eenige poogingen om den vrede te verkrygen werden er wel gedaen, doch de Witte Kapruinen, voor hun leven vreezende, wilden de voorwaerden van den graef niet aennemen. Ondertusschen werd Geeraertsberge, de eenige stad die het nog met Gent hield, door Walter van Enghien ingenomen en op twee honderd plaetsen in den brand gestoken: 5,000 burgers verloren er het leven. De graef vervoegde zyne zegepralende benden en ging Gent belegeren. Terwyl men den tyd in kleine schermutselingen doorbragt, werd de deken der wevers, Lieven Walrave, door de Kapruinen van
[pagina 264]
verstandhouding met den graef betigt. Het geringe volk sloeg hem dood en de vrouwen sleurden zyn lyk door den modder der straten. Het beleg scheen lang te zullen duren; maer de moedige Walter van Enghien in een gevecht gesneuveld zynde, werd graef Lodewyk met zulke diepe droefheid bevangen, dat hy het beleg opbrak en naer Brugge terugkeerde. Het spreekt van zelven dat, by deze gedurige ontrusting, de volksarbeid, de koophandel en alle nyverheid binnen Gent gestremd of te niet waren. Ook begonnen de burgers luid op om vrede te roepen en de Witte Kapruinen van alle hunne ongelukken te beschuldigen. Eene nieuwe onderhandeling, door Aelbrecht van Henegauwen op verzoek der Gentenaren begonnen, eindigde zonder uitslag, vermits de Kapruinen de voorwaerden van den graef verwierpen. De levensmiddelen waren schaersch en duer binnen Gent; het arm volk, zonder werk en zonder brood, was moeijelyk nog te bedwingen, de overheid der gekozene wethouders werd miskend en alles voorspelde eene bloedige worsteling binnen de stad zelve. Zich herinnerende wat overvloed er gedurende het verbond met Engeland geheerscht had, riep het volk
[pagina t.o. 265]
Philips Van Artevelde.
[pagina 265]
dikwyls: ‘Oh! leefde Jacob Van Artevelde nog, het zou er zoo niet gaen!’ Pieter Van den Bossche, een der hoofden van de Witte Kapruinen, dit gehoord hebbende, ging Philips Van Artevelde, den zoon van Jacob, op eenen avond bezoeken. Deze Philips, het droevig einde zyns vaders voor oogen houdende, leefde gansch eenzaem met zyne moeder en zyne echtgenote, zonder zich met de gemeentezaken te bemoeijen; zyne gewoone bezigheid was van uit een venster zyner wooning in de Schelde met eene angelroede te visschen. Pieter Van den Bossche wist hem zoo wel te doen begrypen, dat hy alleen de stad redden kon, dat hy eindelyk tot zyne begeerte overkwam en toestemde de plaets zyns vaders te aenveerden. Des anderendaegs kwamen de ambachten hem hulde doen en hy ontving den eed des volks op de markt. Philips Van Artevelde was welsprekend als zyn vader, zoet en gespraekzaem met
[pagina 266]
iedereen, wys en diep van raed. Het volk beminde hem uitermate en gehoorzaemde hem blindelings; echter kon hy, waer hy het nuttig dacht, zich ook wel streng en wreed toonen. Hy deed ten eerste twaelf burgers dooden, omdat zy het waren, die de oneenigheid onder de Gentenaers onderhielden en eertyds niet vreemd aen de moord zyns vaders geweest waren. De deken der wevers, die onder de hand ten voordeele van den graef arbeidde, werd insgelyks ter dood gebragt. Hierop deed Artevelde in alle de straten der stad, onder anderen, de volgende bevelen afkondigen: alle doodslager zal onmiddelyk met de dood gestraft worden; alle vyandschap tusschen de burgeren zal uitgesteld worden tot vier-en-twintig dagen na het sluiten van den vrede; wie zonder zware wonden uit den stryd gaet vlugten zal om zyne lafheid gedurende zestig dagen te water en te brood gevangen gezet worden; dezelfde straffe zullen diegenen ondergaen die, in herbergen of ontuchtige plaetsen, eeden zweeren, vloeken, dobbelen of twisten; in alle vergaderingen zullen zoowel de armen als de ryken hun gevoelen mogen te kennen geven; alle maenden zal men verpligt zyn aen de Gemeente rekening te doen over de stadsgelden; alle abten en ryke persoonen zullen hun overschietende koorn wekelyks ter markt moeten te koop brengen; - elk burger van Gent zal eene witte mouw aen zyn kleed dragen en op dezelve, in roode letteren, doen naeijen de woorden Helpe God. - Door zyne strengheid en door meer andere maetregelen herstelde hy de eendragt tusschen zyne stadsgenoten en dempte allen twist en muitery. De graef was op nieuw de stad komen belegeren; ditmael vergenoegde hy zich met den toevoer van levensmiddelen af te snyden en bragt daerdoor welhaest de stad in grooten nood. Artevelde, met medelyden voor de ellende zyner medeburgeren aengedaen, poogde den vrede met den graef te bewerken; maer de vorst, nu door zynen eigen wrok en door verbitterde hovelingen geraden, eischte van de Gentenaren zulke diepe vernederingen dat alle poogingen tot den vrede verydeld werden. Onderwyl werd de hongersnood zoo onlydelyk, dat een leger van 12,000 man, onder bevel van Frans Ackerman, naer Brussel trok en van daer naer Luik, om met goede woorden eenigen voorraed voor de stad Gent
[pagina 267]
af te bedelen. Overal had men medelyden met deze heldhaftige burgers, die, uitgeteerd en geel van den honger, doch niets roofden en ieder met vrede lieten, alleenlyk verzoekende hun geld voor eetwaren te mogen geven. De Luikenaren, over hunne grootmoedige ellende aengedaen, verkochten hun zes honderd wagenladingen van allerlei voorraed, en leenden hun zelfs de rytuigen om denzelven te vervoeren. Het was eene groote blydschap te Gent, wanneer de dappere Ackerman met de zes honderd wagens de stad binnen trok. Maer wat kon dit helpen? - In weinig tyds heerschte de hongersnood verschrikkelyker nog dan te voren; men plunderde de graenzolders en bakkeryen, dagelyks vond men in de straten de lyken liggen der kinderen en vrouwen, die des nachts van honger bezweken waren. Terwyl de ongelukkige Gentenaren dus tot den uitersten trap van ellende en van lyden vervallen waren, hielden de bisschop Arnold van Luik, de graef Aelbrecht van Henegauwen en Johanna, de hertoginne van Braband, te Doornik eene byeenkomst om, als vredemakers, den graef van Vlaenderen met zyne onderdanen te verzoenen. Graef Lodewyk
[pagina 268]
verscheen er niet, maer zond er den Proost van Harlebeke om in zynen naem te handelen. Niettegenstaende het gevaer waeraen hy zich ging blootstellen, besloot Artevelde zelf tot deze byeenkomst te gaen en den vrede te bewerken, ten koste van alles wat den Gentenaren kon dierbaer zyn. Hy vertrok met twaelf ouderlingen naer Doornik en bood aldaer de onderwerping der Gentenaren aen, op voorwaerde dat men niemand uit hoofde des opstands zou ter dood brengen; maer dat de graef verder de Gentenaren kon bannen en straffen, volgens zynen wil. Deze voorwaerde werd den graef medegedeeld door een gezantschap; doch de onverbiddelyke vorst wilde van geenen vrede hooren, ten ware de inwooners van Gent, van vyftien tot zestig jaren oud, zonder uitzondering met bloote voeten, in hun hemd en met eene koorde aen den hals hem halfwege Brugge te gemoet kwamen en zich aen hem overleverden op leven of dood. Met eene diepe droefheid vervuld, keerde Artevelde terug naer Gent. Van verre zag hy een oneindig getal arme burgers, verhongerde vrouwen en kinderen hem in het veld voor de stadspoorten afwachten; zy staken hunne armen smeekend tot hem uit en riepen met grievende stemme: ‘ô, Ruwaerd! geef ons goed nieuws!’ Artevelde, met het hoofd gebogen en met verpletterd hart, ging tusschen hen door en gaf hun den eisch van den graef te kennen. Het gekerm der vrouwen, het gehuil der kinderen en de wraekroep der mannen vervulde de stad tot 's anderendaegs; alswanneer, de burgers op de markt vergaderd zynde, Artevelde met roerende stem tot hen sprak: ‘Gy weet het, er zyn hier dertig duizend persoonen, die sedert vyftien dagen geenen beet broods genut hebben; dit zegt u genoeg, dat er een onmiddelyk besluit moet genomen worden. Dry dingen kunnen wy doen: ten eerste de stadspoorten sluiten, onze biecht spreken en biddend, als martelaren, in kerken en gewyde plaetsen, ons zelven van honger laten sterven. Dan zou de wereld van de Gentenaren zeggen, dat zy als onverschrokken lieden gestorven zyn. - Ten tweede kunnen wy, met de koorde aen den hals, allen te gelyk den graef te gemoet gaen en zyne genade afsmeeken; ik zal de eerste hem myn hoofd bieden om zynen toorn te voldoen.
[pagina t.o. 268]
Aenspraek van Philips Van Artevelde tot de Gentenaren.
[pagina 269]
- Ten derde kunnen wy vyf of zes duizend onzer onversaegdste mannen naer Brugge zenden om den graef oogenblikkelyk te bestryden, en, indien wy dan sterven zal het met eere en met roem zyn.’ De burgers werden by deze redevoering als radeloos; zy sloegen zich voor de borst en wrongen de armen tegen hun ligchaem als wanhopige lieden. ‘ô Artevelde, riepen zy, wy zullen u gehoorzamen! Raedt ons, wat moeten wy doen?’ ‘Gewapenderhand naer Brugge trekken!’ was het antwoord. ‘Naer Brugge! naer Brugge!’ galmde het woord des Ruwaerds tegen, - en welhaest bevonden zich 5,000 uitgelezene mannen op de markt in de wapenen vergaderd. Men bragt hun al den voorraed die nog in de stad was: vyf karren brood en twee vaten wyn. Zy verlieten Gent vervuld met heldenmoed en razerny. Van verre nog, riepen de blyvende burgers en vrouwen hen naer: ‘ô, komt zegepralend terug, want indien gy sneuvelt, zullen wy de stad in brand steken en ons zelven tot den laetsten toe vermoorden!’ Den tweeden dag daerna, zynde den 3^en mei 1382, slagen de Gentenaren zich neder op eene uer gaens van Brugge. De graef, dit vernemende, wil in den eerste niet tegen de Gentenaers optrekken, zeggende dat zy wel door honger en gebrek zullen vergaen; doch in den namiddag geeft hy gehoor aen den raed der Bruggelingen en doet de baenderheeren en ridders vergaderen; de ambachten van Brugge voegen zich by zyne benden, hy bevindt zich aen het hoofd van 40,000 man. Dit ontzaggelyk getal krygsknechten zakt schrikverwekkend af naer de Gentenaren; dezen, in dit akelig oogenblik niets dan de dood te gemoet ziende, biechten hunne zonden en nutten het Ligchaem des Heeren. Artevelde doet hun het laetste brood uitdeelen, spreekt hun den leeuwenmoed in het hart en beveelt den aenval. De vyf duizend helden van Gent werpen zich, onder den roep Gent! Gent! op het graeflyke leger; zy doorbooren met den eersten schok de ambachten van Brugge en slaen dezelve in wanorde uiteen; vruchteloos poogen ridders en ruiters de onverschrokken Gentenaers tegen te houden, niets kan hen wederstaen; de graef zelf wordt van zyn peerd geworpen en redt zich met moeite, - geheel dit leger van 40,000 man vlugt naer Brugge, als
[pagina 270]
eene wolk, die door den stormwind gedreven wordt. Bruggelingen en Gentenaren dringen te gelyk de stad in; deze laetsten planten hunnen zegepralenden standaerd op de Groote Markt. Intusschen was het nacht geworden en de Gentenaren liepen by hoopen de stad rond om den graef te ontdekken en hem gevangen naer Gent te voeren. Terwyl kwam de vorst uit zyne schuilplaets met een groot getal ridderen en knapen, die flambeeuwen en toortsen droegen; hy meende ligtelyk met geweld de stad te kunnen ontvlugten, maer in de St-Amandstraet ontmoette hy eenen zoo aenzienlyken hoop Gentenaers, met Artevelde aen hun hoofd, dat hy vol angst gebood de lichten uit te dooven en elk aenmaende zyn leven door de vlugt te redden. Hy zelf deed met haest de deur eener arme wooning open en smeekte de oude vrouw, welke hy aen den haerd vond, hem te redden. Zy deed hem eene ladder opklimmen en verstak hem onder het bed harer kinderen op den zolder. Een oogenblik daerna traden de Gentenaers in de arme wooning, doch vonden den graef niet. Het gelukte hem later alleen en te voet in het veld te geraken en te ontvlugten. Gedurende dien nacht hadden de Gentenaers de aenhangers van den graef opgezocht en overal dood geslagen: meer dan 1200 ridders en burgers verloren er het leven. Dry der poorten van Brugge werden geslecht en 500 burgers, benevens onschatbare goederen, naer Gent gevoerd. Deze beslissende overwinning deed den moed der Gentenaren ten toppunt klimmen, dewyl alle de vlaemsche steden, behalve Audenaerde en Dendermonde, met hen in verbond traden en Artevelde als ryksvoogd van Vlaenderen erkenden. Hy was het voorwerp der innigste liefde en een wenk van zyne hand werd als een heilig bevel door de Gentenaren ontvangen. Dit sproot niet alleen uit zyne laetste overwinning, maer insgelyks uit zyn wys en weldadig bestuer. Hy deed de wetten onderhouden, verleende ieder een spoedig regt, stelde in alle steden ontvangers aen en bestierde het Land als of hy deszelfs vorst geweest ware. Binnen Gent was er een ongemeene overvloed van alle levensmiddelen: eene mate wyn, welke men een weinig vroeger tot twaelf stuivers betaelde, gold er niet meer dan éénen stuiver.
[pagina 271]
Intusschentyd was er te Leuven insgelyks eene samenspanning des volks onder den naem van Witte Kapruinen ontstaen, en deze had eenige edelen der schepengeslachten verjaegd. In 1379 vernam men binnen Leuven hoe de uitgedreven edelen te Brussel eenen oversten der Kapruinen hadden vermoord. Dit nieuws veroorzaekte eene bloedige wraekneming; het volk liep te wapen, sleurde zeventien voorname edelen naer het stadhuis en wierp dezelve met eene wreede razerny van boven uit de vensters op de markt, alwaer zy van de juichende menigte op speren en degens ontvangen werden en eene ellendige dood stierven. Hertog Wencelyn wilde zich tusschen den twist mengen; maer men gaf geen acht op zyne bevelen, en de oorlog tusschen het volk en den adel bleef op eene schrikkelyke wyze voortduren, tot op het einde van 1382, alswanneer de hertog met eene groote magt de stad kwam belegeren en, na eene maend, de inwooners tot onderwerping dwong. Leuven was gedurende die onlusten geheel vervallen; haer koophandel en hare talryke lakenweveryen waren te niet gegaen en hare werklieden naer Engeland verhuisd; zy telde byna de helft inwooners minder dan te voren. Na binnen Gent alles in goede orde gesteld te hebben, ging Artevelde niet lang daerna Audenaerde en Dendermonde belegeren en poogde deze sterkten door den hongersnood te dwingen. Terwyl de Vlamingen hiermede bezig waren deed graef Lodewyk in Frankryk al wat hy kon om, door tusschenkomst van hertog Philips van Bourgundië, zynen schoonzoon en erfgenaem, de hulp van den koning van Frankryk te verkrygen. Deze had in den eerste niet veel lust tot den oorlog; doch wanneer hem te wete kwam, hoe de burgers van alle omliggende landen naer het voorbeeld der Gentenaren het hoofd tegen de edelen begonnen op te steken, en dat welligt in Europa de adel geheel in gevaer geraken zou, indien men het volk in Vlaenderen meester liet, dan besloot hy de Vlamingen te bestryden en ten onder te brengen. Nog meer werd hy er toe bewogen toen hy vernam dat de Gentenaers het kasteel van Male hadden ingenomen, er de zilveren wieg en de kostbare verzameling van wapens hadden geroofd, en voorts het geheele slot hadden geplunderd en beschadigd, tot kleinachting en schande van hunnen graef.
[pagina 272]
In de maend november 1382, na eenige kleine gevechten en schrikkelyke plunderingen van wederzyde, bevond het fransch leger zich omtrent Rousselare, in West-Vlaenderen. Artevelde, aen het hoofd van by de 40,000 man, toog hen te gemoet en kwam in het gezigt des vyands by het dorp Roosebeke. Des anderendaegs, zynde donderdag 27^en november, schikten de Vlamingen zich in slagorde en vielen met woede en met onversaegdheid tegen de fransche scharen. Eerst gelukte het hun de afdeeling, waerby de koning van Frankryk zich bevond, te doen achteruit deinzen; maer het getal der vyandlyke ruitery was zoo groot, dat deze alle de Vlamingen in eenen wyden kring sloot en van alle zyde op hen aenviel. Lang duerde die bloedige veldslag, met ongemeen gedruis en met eene akelige verwarring; welhaest echter kon men bemerken dat de Vlamingen de nederlaeg hadden en zich met wanhoop, doch vruchteloos verweerden. Na den stryd lag het lyk van den held Artevelde verloren tusschen de ligchamen van 20,000 zyner gesneuvelde broeders! Geheel Vlaenderen onderwierp zich aen den koning, behalve de Gentenaers alleen. Op den raed van Pieter Van den Bossche, en, hulp van Engeland verhopende, verwierpen zy zelfs de voorstellen van vrede, welke hun door den koning gedaen werden. Frans Ackerman, die zich in alle gelegenheden als een kundig en heldhaftig krygsman had gedragen, werd tot veldheer van hunne benden uitgeroepen. De koning
[pagina 273]
van Frankryk, ter oorzake van het gedurig slecht weder, vond het voor alsdan niet raedzaem de stad Gent te gaen belegeren; hy keerde terug naer Parys en liet den edelheer Jan Van Gistel, als Ryksvoogd van Vlaenderen, te Brugge, met talryke benden fransche krygsknechten. De gansche winter liep voorby in afzonderlyke gevechten: dikwyls behaelden de Gentenaers nog al gewigtige overwinningen op hunne vyanden, geholpen als zy waren door een deel engelsche ruitery. Na vele wisselvalligheden traden de koningen van Frankryk en van Engeland in onderhandeling om eenen wapenstilstand te treffen. Graef Lodewyk wilde de Gentenaers buiten het bestand gesloten hebben; maer de hertog van Lancaster, een engelsch veldheer, stelde zich hier tegen, en de hertog van Berry verweet den graef zyne wraekzucht en onvoorzigtigheid met bittere woorden. Eindelyk, in de maend october 1383, kwam men tot eene wapenschorsing voor een jaer. De Gentenaers waren er in begrepen en mogten zelfs de door hen ingenomen steden, Audenaerde en Grevelinge, behouden. Lodewyk van Male, ziende dat alles zonder zynen raed of toedoen beslist werd en dat vriend noch vyand hem scheen te achten, stierf van verdriet te St.-Omaers op den 29^en january 1384. In Vlaenderen liep de mare dat hy in eenen twist door den hertog van Berry met eenen dolk was gesteken geweest; dan, men betreurde zyne dood zoo weinig, dat niemand eenige moeite deed om de waerheid daerover te ontdekken. Door deze dood verstierven, op hertog Philips-de-Stoute van Bourgundië, die getrouwd was met Margareta, de dochter en erfgename van den overleden graef: de graefschappen van Vlaenderen, van Artois, van Rhetel en van Nevers, de heerlykheid van Mechelen en nog eenige andere mindere landgoederen. Het jaer te voren was hertog Wencelyn van Braband insgelyks uit deze wereld gescheiden, latende het bestier van Braband in de handen zyner vrouw Johanna. Gedurende deze laetste honderd jaren hadden de kunsten en wetenschappen in België niet veel voortgang gedaen; de aendacht der menschen, op de beroerten en oorlogen gevestigd, kon zich niet bezig
[pagina 274]
houden met de werken des geestes, welke geheel moesten onderdoen voor de werken der woeste magt en des gewelds. Eventwel, zyn uit dit tydstip nog al eenige verdienstelyke dichters en geschiedschryvers te noemen. Onder andere brabandsche vorsten, onderscheidde zich hertog Jan III, door zyne schoone vlaemsche liederen. Omtrent 1291, schreef Jan Van Heelu, een brabander, zyne berymde kronyk van den slag van Woeringen; weinig later vervaerdigde de priester Lodewyk van Velthem zynen Spiegel Historiael. Hendrik Goethals, te Gent in 1271 geboren, was een der geleerdste mannen zyns tyds: hy schreef over natuerkunde en wiskunst en verwierf eenen grooten roem. De verdienstelykste geschiedschryver, welke België tot dan had opgeleverd, was Jan Van Froissard, te Valencyn, alsdan in Henegauwen, ten jare 1337 geboren. Zyne kronyk, in de fransche tael opgesteld, is eene kostbare bron, uit dewelke men voor de geschiedenis onzes vaderlands, wydloopige berigten putten kan; Froissard was daerby insgelyks een uitstekend dichter. De veertiende eeuw leverde in het vak der kunsten weinige andere namen op, die eene byzondere melding verdienen. Braband en Henegauwen beoefenden de dichtkunst niet zonder eenigen roem; maer echter niet met den vorigen luister. In Vlaenderen scheen de kunst, door de beroerten, zonder meer voortgang stil te staen. De bespiegelende wetenschappen zagen alsdan hare eerste en byna onmerkbare ontkieming. De toonkunst of muziek begon meer algemeen de aendacht te vestigen en was byzonderlyk door de Belgen beoefend: in 1318 bezat Brugge reeds scholen waer de toonkunst onderwezen werd. Omtrent het begin der dertiende eeuw werden onze meeste Rederykkamers, of dichterlyke en tooneelkundige maetschappyen opgerigt, en gaven van dan af de rigting aen de beoefening dier kunsten, die zy wel in stand hielden maer niet verbeterden; ja, die zy later geheel ontzielden en eene vervelende stroefheid gaven. De schilderkunst diende nog uitsluitelyk tot het versieren der handschriften en schynt alsdan nog geene ontwikkeling te hebben verkregen, zoo min als de beeldhouwkunst. Integendeel de bouwkunst snelde met reuzenstappen vooruit: eenige schoone gothische tempels behooren
[pagina 275]
tot dit tydstip. Onder andere uitvindingen en verbeteringen moet men de volgende aenteekenen: de wyze om den pekelharing te kaken, door Willem Beukels van Biervliet, omtrent het midden der veertiende eeuw, uitgevonden: de opkomst der tapytweveryen in Vlaenderen: de stichting eener handelbeurs te Brugge en het gebruik der wisselbrieven: de uerwerken met klokkenspel en het ontginnen der koolmynen op eenen breeden voet: eindelyk het gebruik van het buskruid en der kanons, welke omtrent 1337 voor de eerste mael werden gezien; het is slechts veel later dat het grof geschut aenleiding gaf om handbussen of schietgeweeren te maken.