Geschiedenis van België

[p. 223]

Hoofdstuk II.
Lodewyk van Nevers, graef van Vlaenderen. - Bloedige oproeren in Vlaenderen. - België neemt deel in den oorlog van Engeland tegen Frankryk. - Jacob Van Artevelde. - Het Huis van d'Avesne sterft uit. Henegauwen komt onder het Huis van Beijeren.
Van 1322 tot 1546.

Lodewyk van Nevers, slechts achttien jaren oud zynde, volgde zynen grootvader Robrecht van Bethune in het graefschap van Vlaenderen op. Het volk zag zyne troonbeklimming met onverschilligheid, zoo niet met spyt. Reeds waren de gemeenten onafhanglyk en niets was minder geschikt om de overheid van den vorst te staven dan de komst van eenen graef, die misschien nog nooit zynen voet op Vlaenderens bodem geplaetst had en er zoo vreemd was als de laetste Franschman. Niet lang had hy het bewind over het graefschap aengenomen, toen de koning van Frankryk, Karel-de-Schoone, hem naer Parys riep en hem

[p. 224]

verraderlyk in den Loever opsloot, tot dat hy opnieuw den afstand der steden Ryssel, Douay en Orchies had bekrachtigd. Er werd dan, in hetzelfde jaer 1322, door bemiddeling van den koning een verdrag gesloten tusschen Willem I, graef van Henegauwen en van Holland en Lodewyk van Nevers, by welks voorwaerden Vlaenderen afstand deed van zyne regten op Zeeland. Deze vrede stelde een einde aen de vyandschap, die er nu zoo lang tusschen de d'Avesne's en de Dampierre's had bestaen. De oneenigheden met de aenpalende mogendheden waren nu wel bygelegd, maer een heeter vuer dan dit des oorlogs blaekte onder de assche: de haet des volks tegen Frankryk en zyne aenhangers, gepaerd met de onverstandige zwakheid des vorsten, lagen in den barensnood der regeringloosheid en der muitery. De bittere vruchten van den franschen invloed waren ryp.

Jan, graef van Namen had aen Lodewyk van Nevers eenige diensten bewezen in de geschillen over de erfenis des graefschaps; hierom, zonder het belang zyner onderdanen in acht te nemen, gaf Lodewyk de heerlykheid der have van Sluys aen Jan van Namen, met het regt om aldaer alle soorten van koopwaren te mogen verhandelen, niettegenstaende dat dit voorregt aen Brugge sedert lang toebehoorde; daerenboven, sedert den ondergang van Damme, was Sluys de zeehave van Brugge geworden, zoodat de vlaemsche handel nu, volgens den willekeur van eenen vreemden vorst, kon gestremd en geheel te niet gedaen worden. De Bruggelingen vertoonden den graef de beweenlyke gevolgen zyner gift en eischte de wederroeping derzelve; maer Lodewyk aengehitst door Jan van Namen, bleef doof voor de klagten der burgers. Dan liep het volk verwoed en gewapend de baen van Brugge naer Sluys op, om die have met geweld in te nemen. De graef, van deze wapening hoorende komt spoedig naer Brugge en poogt met goede woorden het volk te bedaren. Verre van naer hem te luisteren vat men hem aen en men dwingt hem onder bedreigingen mede naer Sluys te gaen. Jan van Namen, ziende deze menigte in de vlakte vergaderd, wil tegenstand bieden, twintig zyner edelen, een groot deel zyner krygsknechten sneuvelen en hy zelf wordt door de burgers

[p. 225]

gevangen, naer Brugge gevoerd en in 's Gravensteen opgesloten. Het



volk neemt Sluys in, plundert, verbrandt en vernielt de stad.

De graef Lodewyk had dit alles kunnen byleggen en de gemoederen kunnen stillen, zelfs ware het hem mogelyk geweest Vlaenderen rustig te bestieren, had hy slechts zyne gift ingetrokken en zich een weinig meer met de belangen en den aerd zyner onderdanen bekend gemaekt; maer neen, hy liep naer Frankryk en ging zich by den koning beklagen. Intusschen deden de vrienden van Jan van Namen poogingen om zyne vryheid te bekomen; de Bruggelingen beloofden hem los te laten op voorwaerde dat men Sluys hun wedergave en dat men van alle vervolging wegens den opstand afzage. Dit werd hun geweigerd. Dan, als eene woelzieke menigte zonder doel, begaven zy zich tot schandelyke euveldaden en, voor de eerste mael, maekten zy zich pligtig aen echte muitery. Verward en zonder oversten liepen zy by hoopen alle de omliggende kasteelen der edelen af, roovende en verbrandende alles wat maer adelyke goederen waren. Onderwyl ontsnapte Jan van Namen uit

[p. 226]

zyne gevangenis, door de hulp van eenen burger, Jan Van Doorne, die nevens 's Gravensteen woonde en een gat in den muer had gekapt. Hy



liep voort naer Frankryk en klaegde zyn ongeval aen den koning, die de gift van Sluys bekrachtigde. De edelen maekten zich bereid om tegen de gemeenten te velde te trekken en vele gingen by graef Lodewyk, welke zich met talryke benden te Gent bevond. De Bruggelingen werden benaeuwd voor het onweder dat hun boven het hoofd hing; zy zonden boden tot den graef om zyne genade af te smeeken. Deze

[p. 227]

franschgezinde vorst had alsdan by zyn Hof den zoon van den kanselier van Frankryk en deed niets dan by deszelfs raed, welken hy insgelyks ter dezer gelegenheid volgde. In stede dan van, als een met regt vertoornde vorst, de Bruggelingen om hunne rooveryen te straffen, ontving hy van hun zeer kostelyke geschenken en 66,000 guldens als schadevergoeding. Hy verleende de Bruggelingen eenige nieuwe voorregten en verkreeg van hen nog eene buitengewoone toelaeg in geld. Nu scheen alles in rust te zyn, en inderdaed, onder eenen anderen. vorst zou men misschien het einde dezer beweenlyke oproeren gezien hebben, maer Lodewyk van Nevers was al te geern in Frankryk om in zyne belgische staten te blyven; hy vertrok met zynen franschen raedsheer en bragt het vergeten van alle vaderlandsch gevoel zoo ver dat hy eenen Franschman, den heer van Aspremont, het bestuer van Vlaenderen als landvoogd in handen gaf. Deze vreemdeling, onbekend en misprezen, had de magt niet die er behoefde om de Vlamingen in den band te houden; in tegendeel zyn hoonend en zwak bestuer verbitterde de gemoederen nog meer, vermits onder hem alle ambtenaren onbewaekt en willekeurig te werk gingen. Het volk stond op, verjoeg en mishandelde de tollenaers en ontvangers, en nam eene houding aen als of er nooit een vorst bestaen had. Graef Lodewyk kwam haestig uit Frankryk, doch strafte de burgeren niet; hy aenhoorde hunne klagten, regelde eenige verwarde zaken, vernieuwde eenige voorregten van Brugge en gaf ter dier gelegenheid de hoogste blyken van edelmoed en van goedheid. - Wat geheime tooverkracht hield hem van zyne onderdanen verwyderd en aen het heerschzuchtig Frankryk vastgeklonken? Waerom begreep hy niet dat zyne tegenwoordigheid alleen in Vlaenderen de rust kon vestigen? Beminde hy wel dit Vlaenderen, dat hy by het hof van Frankryk niet had leeren kennen? Wat er ook van zy, hy verkocht drymael zyne genade aen het oproerig Brugge en vertrok telkens weder naer Frankryk, waer hy de graefschappen van Rethel en van Nevers bezat. In 1324 ontvlamde het vuer des oproers met meer woede dan te voren, op de mare, welke er rondliep, dat er edelen voorgenomen hadden zich over Brugge te komen wreken. De burgers

[p. 228]

dier stad en der omstreken liepen in de wapenen, onder bevel van Zegher Janszone en Lambrecht Boonen, en verwoestten alle de kasteelen en burgten der edelen, waer zy aen of by konden geraken.

Dit werd den graef in Frankryk geboodschapt. Hy kwam naer Vlaenderen en deed eenigen der belhamels het hoofd afslaen; maer dit holp weinig, alzoo het leger der opstandelingen het veld hield en zyne bedreigingen misprees. Ja, zoo verre ging hunne stoutmoedigheid dat zy de edelen, die zich in de sterkten van Ghistel en van Ardenburg hadden opgesloten, gingen belegeren. Ghistel viel in handen des volks, dat door Zegher Janszone was aengevoerd. Men bragt de edelen, die er zich bevonden, gevangen naer Brugge. Weldra kwam een voornaem burger van Veurne, Niklaes Zanneken genaemd, met nieuwe benden by de Bruggelingen: Nieupoort en Veurne verklaerden zich voor den opstand en zonden mannen in het leger; weinig tyds daerna deden dit vele andere steden, waer onder Kortryk, Thourout en Rousselare: Gent en Audenaerde bleven den graef getrouw. Deze, op dit oogenblik te Yperen zynde, verliet de stad en trok, in de maend Juny 1325, met 400 edelen naer Kortryk. Terzelfder tyd hadden de Bruggelingen tot de burgers van Kortryk zes boden gezonden om hen tot wederstand op te wekken; maer de graef was hun vooruit geweest, en deed ze, by hunne aenkomst, in eenen kerker smyten. Zoodra de opstandelingen dit vernamen zakten zy, ten getalle van 5,000 welgewapende mannen, naer Kortryk af en vertoonden zich van verre in het veld. Graef Lodewyk deed hierop de voorgeborgten in brand steken om het vyandlyk leger terug te houden. De Kortrykers, ziende de vlam reeds boven de muren der stad heenkronkelen en de eerste huizen aendoen, begonnen de klokken te luiden en de wapens op te nemen om zich over den graef te wreken. Hy, zich van eene razende menigte omringd ziende, poogde zich door de vlugt te redden; maer de burgers sloten hunne poorten, sloegen een groot getal edelen dood en voerden den graef gevangen in eenen kerker. Dan traden de Bruggelingen in de stad en haelden Lodewyk uit de gevangenis onder bloedige bedreigingen. Ondanks zyne smeekingen werden alle de nog met hem zynde edellieden neêrgehakt;

[p. 229]

hy zelf werd gevangen naer Brugge gevoerd en in de Halle opgesloten, waer hy zes maenden lang in hechtenis bleef.

Intusschen oorloogden de opstandelingen eenigen tyd tegen de Gentenaers, die niet in hun verbond wilden treden. Misschien zou de graef nog zoo spoedig niet uit zyne gevangenis geraekt zyn, niettegenstaende dat, by het einde des jaers, op verzoek van den koning van Frankryk, geheel Vlaenderen, behalve Gent en Audenaerde, in den ban der H. Kerk geslagen werd; maer de Bruggelingen kregen tweemael de nederlaeg tegen de Gentenaers, en verloren zoo veel volks dat hun de stoutmoedigheid begon te ontzinken. Weinig tyds daerna vielen alle de andere steden van de Bruggelingen af en zy, zich alleen aen de wraek des konings , des graefs en der edelen overgeleverd ziende, lieten hunnen gevangen vorst, omtrent Kersmis van hetzelfde jaer, in vryheid gaen, op voorwaerde dat hy alles zou vergeten en de voorregten van Brugge en van Yperen op nieuw zou erkennen. Lodewyk in vryheid gesteld zynde, begaf zich naer Frankryk en klaegde den koning met bittere woorden over den oproer der Bruggelingen en over den smaed, welke hem in zyne gevangenis gedurende zes maenden, was aengedaen. De koning poogde de geschillen by te leggen door een verdrag tusschen den graef en zyne onderdanen, en, inderdaed men trof, in 1326, eene overeenkomst, waerby aen Brugge, buiten eenige onbeduidende straffen, eene boete van 100,000 ponden werd opgelegd, benevens het wederaenveerden van alle de verjaegde ambtenaren. Deze voorwaerden werden van wederzyde in schyn met regtzinnigheid aenveerd; maer niet zoodra hoorden de Bruggelingen, in 1328, dat de koning van Frankryk, Philips-de-Schoone, overleden was, of zy wierpen zich weder gewapenderhand tegen den graef op, riepen hunne eerste aenleiders terug en begonnen op nieuw de kasteelen der edelen te plunderen en af te branden. Op verzoek van graef Lodewyk vergaderde de nieuwe fransche koning, Philips-van-Valois, een magtig leger en kwam nog hetzelfde jaer naer Vlaenderen om met de oproerders een einde te maken. De Bruggelingen hadden zoo veel te weeg gebragt, dat zy het grootst gedeelte van West-Vlaenderen tot

[p. 230]

hunne zyde overgehaeld en eene aenzienlyke magt vergaderd hadden, in en omtrent Cassel, onder bevel van Niklaes Zanneken. Het fransch

niklaes zanneken.

leger was een der talrykste welke men nog gezien had: alle de edelen van Vlaenderen en van Henegauwen bevonden zich in hetzelve. Dit verschrikte de opstandelingen in het geheel niet; in tegendeel, zoodra zy hunnen vyand in het gezigt kregen staken, zy eenen geschilderden haen in de hoogte, als zinnebeeld van Frankryk, met een spotschrift er onder. Op den 23^en dag der maend augustus werden de twee legers handgemeen. In den eersten drongen de Vlamingen door tot by den koning en namen hem byna gevangen, zy versloegen een groot getal Franschen en schenen te zullen zegenpralen; maer de kans verkeerde ten laetste en het geheel leger der opstandelingen werd neêrgehakt: omtrent negen duizend Vlamingen lagen op het slagveld uitgestrekt, en

[p. 231]

Niklaes Zanneken, dien men een held zou kunnen noemen, vond er het einde van zyn leven. Natuerlyker wyze volgde op deze nederlaeg de onderwerping der oproerige steden.

De koning van Frankryk gebruikte het eenigste middel dat er nog overbleef om den geest des oproers den knak te geven: hy deed den belhamel Lambrecht Boonen met 500 opstokers het hoofd afhouwen en sloeg alle de opgestane steden in zware boeten. Brugge moest voor zyn deel 100,000 ponden parisis, in eens, en jaerlyks 3,000 ponden betalen. Daerenboven werden de Bruggelingen gedwongen hunnen graef in het open veld te voet te vallen.

Eer Philips-van-Valois terug naer Frankryk toog, deed hy den graef Lodewyk van Nevers verstaen, dat welligt zyne onachtzaemheid en zyne weinige zorgen voor het bestuer des Lands de oorzaken geweest waren van alle deze onlusten, en dat hy het hem kwalyk nemen zou, indien hy hem, door een slecht bestuer, eene tweede mael naer Vlaenderen deed komen. - Korts daerna werd Zegher Janszone by den kop gevat en na ysselyke pynigingen onthoofd.

Het schynt dat graef Lodewyk de berisping des konings ter harte nam en nu waerlyk het voornemen opvatte om met meer kommer en met meer zorg het geluk en de rust zyner vlaemsche onderdanen te zoeken. Voor de eerste mael kwam de gravinne Margareta, in 1329, naer Vlaenderen en bezocht er de voornaemste steden; overal werd zy met de grootste eerbetuiging ontvangen, en zy mogt zien dat het vlaemsche volk nog liefde tot zyne vorsten in den boezem droeg. Na hare rondreize ging zy met den graef het kasteel van Male, omtrent Brugge, bewoonen en dit mael keerden zy niet weder naer Frankryk. Alles voorspelde nu eenen langen vrede: ieder had door de daed zyne schuld bekend en verbeterd. Ongelukkiglyk kon de haet, die er tusschen het volk en de edelen bestond, wel tydelyk teruggehouden, maer niet geheel uitgedoofd worden.

Nu de gemeenten ter neder geslagen waren, mogt men, zonder groot gevaer, hare voorregten overzien en zuiveren; en dit was hoogst noodzakelyk doordien er hier en daer verderfelyke vryheden bestonden,

[p. 232]

welke het volk tot niets dienden dan om het bestuer des Lands byna onmogelyk te maken en de dagelyksche oproeren eenen schyn van wettigheid te geven. Lodewyk betoonde in deze omstandigheid, dat het hem niet aen staetkundige bekwaemheid feilde: hy veranderde de wetgeving in Vlaenderen ten voordeele van het hoog bestuer, zonder daerom de belangen of de vryheden der gemeenten in iets te krenken. Zoo nam hy, voor den vorst, het regt en den pligt van de boeten te ontvangen, de oproeren te dempen, de valsche munters te vervolgen en bovenal van de vonnissen der gemeentevierscharen te niet te doen, indien dezelve klaerblykend het gevolg van haet of gunst waren. Deze laetste schikking was voornamentlyk genomen om de burgers voor de wraek der edelen, die de hoogste ambten bekleedden, te bevryden. Langs eenen anderen kant deed hy den handel herbloeijen door wyze maetregelen en door de vryheden, waermede hy de vreemde kooplieden begunstigde. Na eene rust van vier jaren geraekte Vlaenderen in oorlog met Braband, ter oorzake van de heerlykheid van Mechelen, welke de graef van Vlaenderen van den bisschop van Luik gekocht had. Jan III, hertog van Braband, die Mechelen als een deel zyner staten aenzag, betwistte den bisschop het regt van de heerlykheid van Mechelen zonder zyn toedoen te verkoopen, en kwam te wapen om den graef van Vlaenderen den oorlog aen te doen. Na dat men van wederzyde eenig volk verloren en wat verwoestingen had aengerigt, werd de vrede door tusschenkomst van den franschen koning gesloten, doch het geschil aengaende Mechelen niet afdoende beslist.

Het was als of geheel België naer rust haekte. Terwyl Vlaenderen en Braband hunne geschillen eindigden, verkreeg het bisdom Luik, na eenen burgeroorlog van acht-en-dertig jaren, insgelyks den vrede. De Waroux en de Awans hadden zich nog meermalen aengetast en zich onderling groote schade toegebragt, toen er eindelyk 600 ridders van beide gezindheden in eenen veldslag handgemeen werden en de Waroux de nederlaeg kregen. De paus Jan XII deed poogingen om de onlusten in het bisdom van Luik te stillen, doch de burgers eischten gedurig meer en meer vryheden, als waerborgen tegen de overheid van den

[p. 233]

bisschop Adolf Van der Marck. Deze de hulp bekomen hebbende van de graven van Gulik, van Gelderland en van Berg, overwon het volk in menige geringe stryden en dwong de burgers zich stil te houden. Eindelyk, in 1335, werd er tusschen de Waroux en de Awans een regtzinnige vrede gesloten, die deze schadelyke gezindheden te niet deed. Luik bekwam eene rust van zeven jaren.

In Vlaenderen begon men allengskens het geheugen der voorleden oproeren te verliezen, de onderlinge haet der burgeren en edelen scheen te vergaen, de vorst heerschte met magtig en onbesproken gebied, de koophandel herleefde en alles deed met eene blyde hoop in de toekomst zien. Maer België, dit schoon en vruchtbaer Land, was reeds van dan af, door zyne ligging tusschen grootere staten, niet meester van zyne daden; meest altyd, wanneer zyne geburen in twist geraekten, werd het, tegen wil en dank, er mede ingewikkeld. Zoo ging het er nu insgelyks. In 1335 begon Eduward III, koning van Engeland, wiens moeder eene dochter was van Philips-de-Schoone, aenspraek te maken op het fransch koningryk en wilde, met geweld van wapenen, den koning Philips van Valois van den troon rukken. Om in zyne poogingen te gelukken had hy zoo veel te weeg gebragt, dat de graven van Henegauwen, Holland, Gulik, Gelderland en de hertog van Braband in een verbond met hem traden. Van zynen kant telde de koning van Frankryk een groot getal vorsten en landheeren onder zyne bondgenoten. Elk der twee vyandige koningen haekte naer de vriendschap van Vlaenderen. Graef Lodewyk, zich gedwongen ziende de zyde van Engeland of van Frankryk te kiezen, liet genoeg blyken dat hy dit laetste land aenkleven zou. Dan, het volk van Vlaenderen had nog niet vergeten, wat ongelukken de heerschzucht en de meineedigheid der fransche koningen aen het vaderland berokkend hadden, en toonde zich in het geheel niet genegen om, tegen zyne handelgenoten, onder het vaendel van zynen grootsten vyand te stryden. De kronyken, ter dier gelegenheid den haet der Vlamingen tegen de Franschen willende uitdrukken, zeggen in hare eenvoudige tael: de Vlamingen mogten den Franschman met zout noch smout.

[p. 234]

Er woonde alsdan te Gent een man, met name Jacob Van Artevelde, die binnen zyne geboortestad en geheel Vlaenderen door, gekend was om zyn uitstekend verstand en zyne hooge bekwaemheid. Hy was van edele afkomst en getrouwd met de dochter van Segher van Kortryk, een befaemd ridder en baenderheer. Zoo als de edelen, die het met de burgery hielden, gewoon waren zich in het een of ander ambacht te doen inschryven, om deszelfs voorregten te genieten, had Jacob Van Artevelde zich doen ontvangen onder het ambacht der brouwers van Gent, die hem tot hunnen deken verkozen. Korts daerna werd hy hoofddeken der twee-en-vyftig ambachten van Gent. Ongemeen ryk was Artevelde, begaefd met eene onweêrstaenbare welsprekendheid, doortrapt, wys en van eenen hoogen geest; met het volk gespraekzaem en nederig, met de edelen en vorsten grootsch en hoofsch.

In het geschil, dat nu tusschen Frankryk en Engeland gerezen was, zag Artevelde eene gunstige gelegenheid om zyn vaderland van den schadelyken invloed van Frankryk te verlossen en hetzelve in eenen naeuweren band te sluiten met Engeland, welks inwooners met de Vlamingen eene zelfde noordelyke afkomst en gemeene handelbelangen hadden. Hy gebruikte al zynen invloed en al zyne welsprekendheid om zyne landgenoten in een verbond met Eduward van Engeland te doen treden. In den eerste gelukte hy niet geheel in zyne poogingen; doch terwyl de Vlamingen in twyfel stonden over hetgeen zy doen zouden, verbood de koning van Engeland den uitvoer der wol uit zyne staten naer de vlaemsche kusten. Daer de lakenweveryen van Vlaenderen zonder die wol niet bestaen konden, vielen alle de getouwen stil en de ambachtslieden der steden geraekten zonder werk en zonder brood. Door den raed van Artevelde ingesproken en door den ellendigen staet der wevery gedwongen, beloofden de Gentenaren hulp te doen aen den koning van Engeland, en werden hierin door andere steden nagevolgd. De wol kwam onmiddelyk overvloediger dan te voren in Vlaenderen en de weveryen verkregen eenen ongemeenen bloei.

Nog hetzelfde jaer onderwierpen de Gentenaren zich eventwel aen hunnen graef, door tusschenkomst des bisschops van Doornik, en

[p. t.o. 234]

Jacob Van Artevelde.

[p. 235]

betaelden hem eene zware boete, waerdoor de goede betrekkingen tusschen den vorst en zyne onderdanen voor dit oogenblik hersteld werden, zonder dat Artevelde dezelve alsdan scheen te willen stooren. Hy liet in tegendeel de onderwerping zonder tegenspraek geschieden, in afwachting dat gunstige omstandigheden hem in het bereiken van zyn doel kwamen helpen. Het jaer daerna, 1336, had graef Lodewyk een klein leger in Zeeland op Cadzant geplaetst, om de engelsche schepen terug te houden; maer de graeflyke benden kregen er eene nederlaeg, die haer 3,000 man kostte. Dan begon Jacob Van Artevelde zyne stadgenoten te vertoonen, dat men genoeg gissen kon dat Engeland overwinnen zou en dat, de weveryen van Vlaenderen alsdan geheel te niet gaende, het volk in de uiterste armoede zou vervallen



indien de Vlamingen weigerden Eduward bystand te doen; hy herinnerde hun hoe Frankryk sedert eeuwen zich altyd de geboren vyand van Vlaenderen getoond had, hoe dit heerschzuchtig Ryk, door zyne listen

[p. 236]

en lagen, het vorstelyk bloed der graven verbasterd, en den twist onder de Vlamingen gestookt had om hunne welvaert te niet te doen en het volk te kunnen onderdrukken. Door zyne krachtige redevoeringen bragt hy de geestontroering zoo ver, dat de burgers te wapen liepen en alle de wethouders en ambtenaren, door den graef aengesteld, of hem en dus Frankryk genegen zynde, uit de stad verdreven. Jacob van Artevelde werd Stedevoogd en begon zyn bestuer door eenige wyze maetregelen: hy rigtte wapengilden in en verdeelde de stad in wyken, over iedere derwelke hy eenen wykmeester stelde om op het eerste bevel zyne gewapende geburen aen te voeren. Eene lyfwacht van honderd zweerddragers vergezelde hem waer hy ging en gaf iets ontzaggelyks aen zyn gebied. Hy handelde altyd niet regtveerdig en verbande zonder regtsgeding of vonnis de edelen en Leliaerts, welke hem in den weg waren. Het gelukte hem andere steden van Vlaenderen tot zyne zyde over te halen en er zich invloedhebbende vrienden te verwerven, tot zoo verre, dat zyn woord weldra als een bevel door het grootst gedeelte van Vlaenderen aenveerd werd en dat de grootste steden zich by eede met hem verbonden. Intusschen had graef Lodewyk den ouden Segher van Cortryk, naer Brugge gelokt, hem, als pligtig aen onderhandelingen met Engeland, naer Rupelmonde doen voeren en hem aldaer door de handen des beuls omhals doen brengen. Hoorende dat Brugge in het verbond der Gentenaren getreden was, trok hy binnen die stad met eenige benden krygsknechten; maer de burgers dreven hem gewapenderhand er uit, dwongen hem het kasteel van Male te verlaten en de veiligheid zyns huisgezins in Frankryk te zoeken. Dan werden in Vlaenderen nieuwe ambtenaren aengesteld. Artevelde, wiens magt niet alleen uitgestrekt maer tevens schrikverwekkend geworden was, werd door de gemeenten tot Ruwaerd of rustbewaerder van Vlaenderen aengesteld en gaf uit Gent zyne bevelen aen geheel het land, zonder dat iemand dezelve door woorden of daden dorst miskennen.

In 1338 kwam graef Lodewyk te Gent om de inwooners door zachte middelen van de zyde der Engelschen af te trekken: aen eenige gemeenten gaf hy alle de vryheden terug, welke zy ooit bezeten hadden, deed

[p. 237]

aen allen kennen dat de koning van Frankryk van de uitvoering van het verbond van ongeregtigheid afzag, het welk Robrecht van Bethune weleer ten voordeele van Frankryk had geteekend; dat hy hun de gelden kwytschold, die zy hem nog betalen moesten en dat hy verder toestemde dat Vlaenderen in den oorlog tegen Engeland geheel onzydig bleve. Maer de invloed van Artevelde deed deze aenbiedingen, als zynde fransche listen, met smaed verwerpen. De burgers bejegende met verachting den vorst, uit wiens mond zy nooit andere woorden hoorden dan loftuitingen van het door hen met regt gehate Frankryk. Graef Lodewyk, door het volk gehoond, geraekte in levensgevaer; tot zoo verre dat hy, om hetzelve te ontgaen, zich aen het verbond met Eduward gunstig veinsde, en, onder de inwooners der stad, zich gemeenzaem mengde, dragende hunne kenteekenen, alsof hy zelf tot de engelschgezinde ambachten behoord had. Artevelde doodde in zyne tegenwoordigheid den heer Volkaerd van Rhode, die met hem gekomen was, en hield den graef zelven binnen Gent gevangen. Onderwyl werd de ongelukkige vorst door zyne onderdanen gedwongen alle de bannelingen van Vlaenderen door een edikt terug te roepen en met Braband een verbond van oorlog en van koophandel, zoo als koning Eduward het verlangde, aen te gaen en te bezegelen. Het pynde graef Lodewyk zeer, zich aldus aen den willekeur en aen den hoon van Artevelde overgeleverd te zien en nu de gedwongen dienaer der ambachten te zyn. Daerom poogde hy middelen te ontdekken om uit Gent te ontsnappen; het gelukte hem eindelyk de waekzaemheid der Gentenaers te bedriegen en in Frankryk te geraken. Het is dan dat Artevelde, alhoewel hy slechts den naem van Ruwaerd droeg, zich met de daed als graef van Vlaenderen aenstelde. Het begon hem te verdrieten, altyd nog vrienden van den vorst te vinden, die hem in het bereiken van zyn doel byna onverwinbare hinderpalen waren, en geheimlyk tot werktuigen dienden van den franschen koning. Uit het geweld geboren, kon hy zich niet dan door geweld staende houden en gevoelde het wel. Daerom werd hy allengskens een dwingend beheerscher en begon het bloed der edelen en zyner tegenstrevers te vergieten. Dit deed het vreedzaem gedeelte

[p. 238]

der Vlamingen met benaeuwdheid en met spyt zyne klimmende magt aenschouwen, maer het was nu al te gevaerlyk geworden die spyt uit te drukken. Zoo deed Artevelde vyf wethouders van Ardenburg het hoofd afslaen, omdat zy zich den graef genegen getoond hadden, en,



het zy uit schrik of door dwang, alle de steden van West-Vlaenderen leverden hem gyzelaers als de panden harer trouw.

Vlaenderen lag nog altyd in den ban der H. Kerk, en, vermits er geene goddelyke diensten meer gedaen werden en alle de tempels gesloten bleven, baerde dit in meest alle gemoederen eene groote ontsteldtenis. Artevelde, die niet gewoon was voor eenen hinderpael te blyven staen, vond behendiglyk een middel om de achterdocht te verdryven: hy deed Eduward van Engeland, alsdan te Gent zynde,

[p. t.o. 239]

Zeeslag tusschen Sluys en Blankenberghe (1340.)

[p. 239]

in alle zyne schriften den tytel van koning van Frankryk aennemen en het wapen van Frankryk nevens dit van Engeland in zyne schild voeren, door welken list de inwooners van Vlaenderen, in twyfel zynde, of willende zyn, wie van beide de echte koning was, zich plegtiglyk met Engeland verbonden zonder zich langer aen meineedigheid schuldig te achten. Verder beloofde Eduward, dat hy priesters zenden zou die misse zouden lezen, ondanks den ban der bisschoppen. Artevelde reisde hierop door Vlaenderen en ontving in alle steden den eed van manschap aen Engeland. Intusschen was Eduward de zee overgevaren en had zyne vrouw en kinderen te Gent gelaten. Er volgden dan eenige vyandlykheden tusschen de fransche en engelsche legers. Artevelde aen het hoofd van talryke benden Vlamingen belegerde Doornik, doch moest het beleg onverrigter zake verlaten. Op zynen terugtogt, in 1339, vernam hy, dat binnen Brugge een bloedige twist ontstaen was tusschen de lakenwevers en de makelaers. Artevelde besliste het geschil spoedig, maer het was door een krachtig middel, dat men in dit geval wel dwingelandy noemen mag: meest alle de makelaers werden ter dood gebragt. Korts daerna trok hy aen het hoofd van 60,000 Vlamingen naer Henegauwen om de Engelschen bystand te doen. Het vlaemsch leger kwam, in 1340, zyne eigene zeekusten verdedigen, dewelke door eene fransche vloot van 380 schepen bedreigd waren. Tusschen Sluys en Blankenberg begon er een schrikkelyke zeeslag der engelsche schepen tegen de fransche vloot. In den beginne des gevechts schenen de Franschen te zullen overwinnen; maer eensklaps kwamen de vlaemsche schepen in den stryd en deden den zege naer de zyde der Engelschen overgaen: by de 30,000 Franschen sneuvelden in dezen bloedigen slag. De overwinning werd met groote blydschap in Vlaenderen gevierd; dan, nog grooter werd de algemeene vreugde, toen de koningin van Engeland te Gent eenen zoon baerde, dien de koning Eduward, in byzyn van Artevelde en van andere voorname Vlamingen, den naem van Jan van Gent deed geven. Dit scheen de engelsche vorsten door de banden des bloeds aen Vlaenderen te hechten, en de inwooners juichten er over, als over eene waerborg dat zy voortaen, tegen de heerschzucht

[p. 240]

der Franschen, eenen magtigen beschermer zouden hebben. Het zelfde jaer nog stonden de fransche en engelsche legers voor Doornik gereed om handgemeen te worden; echter, door tusschenkomst van Johanna van Valois, oud-gravinne van Henegauwen, traden de twee vorsten in onderhandeling. Te dier gelegenheid betoonde Eduward dat eigenbaetzucht de grondsteen zyner verbindtenis met Vlaenderen was, vermits hy zich genegen toonde om de Vlamingen buiten het verdrag te sluiten en hen diensvolgens aen den toorn van Frankryk over te leveren; maer Artevelde sprak hem zoo bitsig en zoo krachtig toe, en wist de zaek zoo



goed te bepleiten dat men eindelyk Vlaenderen insgelyks begreep in den wapenstilstand van twee jaren, welke er getroffen werd. Men verklaerde Vlaenderen vry van alle geldschulden aen Frankryk en men zou ter oorzake des oproers geene regtsvordering doen: de geestelyke ban werd geligt.

[p. 241]

Dan keerde graef Lodewyk terug naer Gent, met de hoop van er eenige overheid weder te krygen. Artevelde hem hier in tegenwerkende, gelukte het hem niet, zelfs in schyn, als vorst gehoorzaemd te worden. De Ruwaerd ging voort met Vlaenderen door zynen invloed te besturen, en Lodewyk, ziende dat hy niets op de gemoederen zyner onderdanen vermogt, begaf zich, in 1342, weder naer Frankryk. Het is dan dat Artevelde, van alle zyden omringd door de netten welke de koning van Frankryk rondom hem in het geheim deed spannen, van alle kanten tegenstreving en vyandschap vindende, en, ziende dat het opgestookte volk alreeds tegen hem begon te morren en dezelfde tael jegens hem te voeren als die welke men tegen den graef gevoerd had; het is dan, dat hy geheel uit de baen der matigheid en der regtveerdigheid verdwaelde. Hy voerde eene vorstelyke pracht, herschiep zyne wooning in een paleis en handelde in alles gelyk een wettig alleenheerscher. Zyn grootste vyand was Geeraert Denys, deken der wevers van Gent; doch deze vyandschap sproot slechts uit persoonlyke oorzaken, vermits Denys zich insgelyks in alle omstandigheden tegen den graef en tegen Frankryk verklaerde.

Artevelde had zyne magt op den oproer gebouwd; hy mogt zich dus niet verwonderen dat men dit gevaerlyk werktuig tegen hem zelven scheen te willen gebruiken. De beroerten der steden onder elkander begonnen zyne overheid te ondermynen. De Yperlingen gingen gewapenderhand de stad Poperinghe verwoesten om derzelver inwooners de lakenwevery te beletten; overal hadden de groote steden den alleenhandel zich aengematigd en dagelyks vielen er bloedige twisten voor tusschen de groote en kleine gemeenten. Dan vond Artevelde wederstand en ongehoorzaemheid; het werd hem onmogelyk door bloedvergieten of door gebeden het woest en losgebroken volk te temmen. In de stad Gent was zyn wil eerst opentlyk miskend. Een burger, Jan Van Steenbeke genaemd, verweet Artevelde luid op zyne meineedigheid jegens zyne wettige vorsten; de vertoornde Ruwaerd wilde Jan Van Steenbeke doen dooden, maer de wethouders der stad beletteden hem dit; er ontstond eene groote beroerte, doordien de

[p. 242]

vrienden van Van Steenbeke gewapenderhand zich op de Vrydagmarkt vergaderden en begonnen te roepen, dat zy geene andere overheid meer wilden herkennen dan die van hunnen graef. Frankryk was niet vreemd aen deze terugwerking, en moest gelukken in de hatelyke poogingen, die het aenwendde om Artevelde, by middel van eerschending en valsche betigtingen, by zyne landgenoten verdacht te maken en de eensgezindheid der Vlamingen door twiststoken en verleiding te breken. Ondertusschen deed Artevelde zyne aenhangers van de andere steden naer Gent komen, en, zich magtig genoeg ziende, bande hy, met Jan Van Steenbeke, een honderdtal burgeren uit het Land. Zoo vol oproer en aen de akeligste regeringloosheid overgeleverd, bleef Vlaenderen zyne eigene welvaert ondermynen en het bloed zyner inwooners in schandelyke twisten storten. In 1344 ontstond er een geschil tusschen de wevers en volders van Gent, ter oorzake dat deze laetsten, door Artevelde ondersteund, van ieder gevold stuk laken vier penningen meer dan te voren wilden hebben. Op eenen maendag, in de maend Mei van dit jaer, liepen de beide gezindheden te wapen op de Vrydagmarkt. Er volgde eene beweenlyke, eene gruwelyke slagtery: de markt was met lyken bezaeid en bloed stroomde tusschen de voeten der strydenden. Om deze moordery te doen ophouden bragten de priesters het Heilig ligchaem des Heeren tusschen de woedende scharen, maer niets kon hunne razerny verdooven: zy gingen voort in het bloedvergieten, tot dat 1500 lyken de Vrydagmarkt overdekten en de volders byna geheel vernietigd waren. Men noemde dien dag de kwade maendag. De glans van Artevelde's overheid moest dan alreeds zeer verdoofd zyn, daer hy dezen bloedigen oploop niet had kunnen beletten. Nu begon van uit alle steden van Vlaenderen eene stem op te gaen tegen den staet van verwarring en regeringloosheid, die uit de afwezigheid van eenen wettigen vorst voortsproot, en men begon in het algemeen de terugkomst van graef Lodewyk te verlangen. Dit gevoel, versterkt door de geheime werking van Frankryk, won dagelyks veld, tot zoo verre dat voorname lieden opentlyk middelen begonnen te beramen om Vlaenderen geheel en al onder de gehoorzaemheid van den graef te doen terugkeeren. Maer dit

[p. 243]

voornemen kon voor alsdan niet uitgevoerd worden, dewyl koning Eduward van Engeland te Sluys aenkwam met tachentig oorlogschepen en door zyne tegenwoordigheid den schrik inboezemde aen degenen die zich voor den graef genegen toonden. Jacob van Artevelde ging by den koning te Sluys en vormde met hem het ontwerp om Lodewyk van Nevers van zyne graeflyke kroon vervallen te verklaren en den erfprins van Engeland tot graef van Vlaenderen te doen verheffen; maer niet zoohaest had Artevelde de aenbieding of de begeerte van Eduward bekend gemaekt of er ontstond te Gent een schreeuw van verontweerdiging tegen hem. Inderdaed, de Vlamingen waren wel woelziek en tot oproer genegen, zy waren wel als venyn op Frankryk gebeten en vervuld met gloeijenden haet tegen den franschdollen Lodewyk; eventwel, zoo ver was het met hen nog niet gekomen, dat zy het oud grafelyk Huis van Vlaenderen wilden onterven om eenen vreemdeling als vorst aen te nemen. Artevelde boodschapte den koning van Engeland te Sluys wat wederstand hy had gevonden; deze gaf hem 500 uitgelezen engelsche krygslieden, en, Artevelde hopende nu beter tot zyn doel te geraken, deed dezelve onder een geveinsd voorwendsel in zyne wooning te Gent komen. Dan begon hy de inwooneren op nieuw te aenzoeken tot het verheffen van den zoon des konings van Engeland, maer in stede van in zyne poogingen te gelukken ontstak hy den haet des volks tegen hem.

De franschgezinden namen de gelegenheid te baet om hem onder de burgers te beschuldigen en, door allerlei middelen, hem als een verrader en als een dwingeland te doen aenzien. - Welhaest vernemen de Gentenaers dat de wooning van Artevelde vol Engelschen is. Geeraert Denys, deken der wevers, roept, op den 17^en july 1345, zyn ambacht te wapen; een goed gedeelte der andere inwooners vervoegen zich met hem en allen beginnen vermaledydingen tegen den Ruwaerd uit te roepen. Ditzelfde volk, dat hem zoo zeer beminde, dat gereed stond om op zynen wenk lyf en have op te offeren, vervloekt hem nu als een' landverrader en roept om zyne dood. De menigte, door Geeraert Denys aengevoerd, loopt naer de wooning van Artevelde, breekt de poort open en stroomt in den voorhof, onder een akelig moordgehuil.

[p. 244]

Artevelde, zich dus bedreigd ziende, doet een venster open, spreekt tot het volk, herinnert de diensten door hem aen het vaderland bewezen, hy zegt hoe hy den koophandel deed herleven en den overvloed over Vlaenderen spreidde, hy verzoekt de bloedzuchtigen te vertrekken en hem des anderendaegs hunne klagten te doen; maer zyn woord is krachteloos geworden, de toovermagt zyner welsprekendheid is vergaen. Het volk roept hem huilend toe: ‘Koom af van daer, spreek niet meer van zoo hoog tot ons en koom ons hier beneden rekening doen over den Landschat van Vlaenderen!’ Artevelde, ziende wat schrikkelyk lot hem nadert, sluit het venster en wil in de naburige kerk eene bergplaets zoeken; maer de menigte valt hem aen, de hand van den schoenmaker Thomas Denys klieft hem met eenen bylslag het hoofd, en het zielloos



lyk van den ongelukkigen Artevelde stort neder voor de voeten zyns moordenaers! Zyne wooning wordt geplunderd, de engelsche krygslieden

[p. 245]

worden neêrgehakt en Artevelde's vrienden om hem vervolgd. Op deze wyze verteerde het vuer des oproers den volksman, die het zoo ontzaggelyk op Vlaenderens bodem had doen ontbranden.

De beruchte Ruwaerd, Jacob Van Artevelde, is een groot historisch beeld; zyne vyanden zelven getuigden van zynen wyden geest en van zyne hooge bekwaemheden. Voorzeker is zyn voornemen edel en verheven geweest, maer het gaet gewoonlyk zoo: wanneer een mensch, die bezield is met eenen krachtigen wil, een doel, dat hem door zyne grootheid ontheft, wil bereiken, dan ontziet hy niets; hy smyt met nydig geweld alle hinderpalen uit den weg en maekt zich dan niet zelden pligtig aen dwingelandy en aen wreedheid. Wat hier ook van zy, Artevelde heeft zyn vaderland eenen grooten dienst bewezen, aengezien hy hetzelve aen den franschen invloed ontrukte en het gered heeft toen het met snelle stappen naer zyne vereeniging met Frankryk ylde. Die weldaed is gewigtig genoeg om de gedachtenis van Jacob Van Artevelde ons voor eeuwig dierbaer te maken.

Koning Eduward, de moord van Artevelde vernemende, ontstak in eenen hevigen toorn. De voornaemste steden van Vlaenderen zonden hem gezanten, om hem te doen zeggen dat zy geen deel hadden aen de moord van den Ruwaerd, en niet voornemens waren van de verbindtenis met Engeland af te zien; wat meer is, dat dezelve kon vereeuwigd worden indien de koning van Engeland zyne dochter wilde ten huwelyk geven aen den jongen Lodewyk van Male, zoon van graef Lodewyk van Nevers en wettig erfgenaem van Vlaenderen. De toestand van zaken bleef dezelfde en de graef won niets by de dood van den Ruwaerd; zyne benden werden zelfs door de Gentenaers voor Dendermonde en voor Axel verslagen.

Overal in België, behalven in Henegauwen, was de overheid der vorsten miskend, overal gelukte het de burgeren in overwigt te geraken. Luik had de magt zyner bisschoppen byna vernietigd. Er was een geschil opgestaen tusschen de stad Hoey en den bisschop Adolf Van der Marck; deze, willende de oproerige stad tot onderdanigheid dwingen, had de hulp gevraegd van de graven van Henegauwen, van

[p. 246]

Luxemburg en van Gelderland, die naer Luik gekomen waren. De inwooners van Hoey, langs hunnen kant, hadden den hertog van Braband als hunnen vorst herkend, op voorwaerde dat hy hen tegen den bisschop zou verdedigen. Terwyl men alles tot eenen beslissenden oorlog bereidde ontstonden binnen Luik nieuwe beroerten. De bisschop zich in eene netelige gesteldtenis ziende, nam het voorstel aen van zich aen de beslissing der in Luik zynde vorsten te onderwerpen en alzoo tot den vrede te komen. De uitslag was hem niet gunstig: de vorsten bevoordeelden in alles de gemeenten en gaven, in 1343, eenen onherstelbaren knak aen de overheid van den bisschop en aen den invloed der edelen, door de volgende beslissing: dat er te Luik een geregtshof van twee-en-twintig leden zou ingerigt worden, die alleen en zonder beroep over alle de belangen van den staet zouden mogen oordeelen en bevelen. Slechts vier edelen mogten deel maken van die magtige vergadering; de overige achttien leden moesten burgers zyn. De bischop was gedwongen die voorwaerde aen te nemen, hoe pynelyk het hem ook zyn moest alle zyne overheid in de handen der twee-en-twintig mannen te zien. Toen hy in 1344 overleed had hy van de vorstelyke weerdigheid byna niets meer dan den naem: de gemeente was meester.

De laetste graef van Henegauwen en Holland, afstammende van het Huis der d'Avesne's, werd in 1345 in Vriesland vermoord. Zyne zuster Margareta, echtgenote van keizer Lodewyk van Beijeren, beërfde zyne staten en bragt dezelve diensvolgens onder het vorstelyk stamhuis van Beijeren. Zy stelde Holland en Zeeland onder het bestier van haren zoon Willem en behield zelve het bestier van Henegauwen, te gelyker tyd met haren zoon Aelbrecht. Het jaer daerna weigerde Willem haer de vastgestelde byleving te betalen en geraekte in oorlog met zyne moeder. Uit dezen twist rezen in Holland groote bloedstortingen; er ontstonden twee gezindheden, die, onder de namen van Hoeks en Kabiljauws, de keizerin Margareta of haren zoon voorstonden en gedurende lange jaren hun vaderland verscheurden.

In de maend july 1346 werd de oorlog tusschen Frankryk en Engeland met eene groote magt van wederzyde voortgezet. Eduward landde

[p. 247]

met eene talryke vloot op de kusten van Frankryk en drong door tot by Parys, alles roovende en verbrandende. Onderwyl deden de Vlamingen op de fransche grenzen groote schade aen het platte land. De Engelschen werden van Parys terug gedreven, tot omtrent Crecy, alwaer, op den 26^en augustus 1346, een ongemeen bloedige veldslag plaets had, in denwelken de Franschen de nederlaeg kregen en meer dan 20,000 man verloren. De graef van Vlaenderen, Lodewyk van Nevers, die onder het fransch vaendel streed, verloor het leven in dit gevecht.

De jonge Lodewyk, bygenaemd van Male, als zynde te Male by Brugge geboren, moest zynen vader in het graefschap opvolgen. Hy was ook tegenwoordig geweest by den slag van Crecy en had zich met den koning van Frankryk door de vlugt gered.