Geschiedenis van België

[p. 189]

Gemeenten tydvak.
Worsteling der Burgery tegen den Adel.

Hoofdstuk I.
Gwyde van Dampierre en Robrecht van Bethune, graven van Vlaenderen. - Verfransching van het hof van Vlaenderen. - Oorlog tegen Frankryk. - De slag der gulden sporen. - Beroerten in Braband en in Luik.
Van 1279 tot 1322.

De troonbeklimming van Gwyde-van-Dampierre was een rampspoed voor Vlaenderen. Inderdaed deze vorst bezat noch de behendigheid noch de wysheid zyner moeder Margareta: er behoefde een breeder hoofd dan het zyne om het schip des vaderlands gelukkiglyk te kunnen sturen door alle de stormen, welke de fransche heerschzucht hetzelve berokkende; er was eene magtigere hand dan de zyne noodig om de edelen en het volk in de uitdrukking van hunnen onderlingen haet te wederhouden. Gwyde had niet min dan negentien kinderen gewonnen by zyne twee vrouwen, Machteld van Bethune en Isabella van Luxemburg. Om dezelve allen met eer uit te huwelyken en prachtiglyk te begiftigen, deed hy onophoudende poogingen om zich geld aen te schaffen. Het

[p. 190]

was hem gelyk door wat middel hy er toe geraken kon; dikwyls ontleende hy geld van ryke burgers, voornamelyk van eenen wisselaer van Atrecht, Crespyn genaemd; maer meesttyds verschafte hy zich aenzienlyke gelden door het verkoopen van voorregten aen de gemeenten. Weinige steden zyn er in Vlaenderen welke niet van hare penningen in dien vryheidswinkel besteed hebben. Zoo ver ging zyne arglist in deze zaek dat hy de ligchamelyke straffen veranderde in geldboeten. Hy kocht hier en daer graefschappen en heerlykheden, even als hy te voren het graefschap van Namen had aengekocht, en stelde elk zyner kinderen aldus in eenen heerlyken staet. Het vaderlyk gevoel, dat hem bezielde, ware in zich zelven niet te laken geweest, had het maer niet alle de kenmerken eener dorstige geldgierigheid aengenomen en had het niet voor gevolg gehad de vermindering der overheid van den vorst en des eerbieds der onderdanen jegens hem: dus ook de nog meerdere verzwakking van het vaderland. Men zou weenen van spyt en van verontweerdiging, by het herdenken dat het schoone Vlaenderen, sedert de altyd betreurlyke komst der henegauwsche Baudewyns, nog geenen vorst gezien had die, zich Vlaming achtende, Vlaenderen als zyn vaderland en niet als zynen geslachtseigendom behandelde. Gwyde van Dampierre deed erger: hy was onverschillig voor alles wat hem niet persoonlyk aenging; de toekomst en de inwendige vrede des lands waren voor hem van weinig gewigt, indien maer zyne eigendommen ongeschonden bleven en geld by hoopen opleverden. Daer by, nydig op de magt der volksgemeenten, wilde hy het nog leenroerig en dwingend Frankryk in alles nadoen, niet alleen in aenslagen op de vryheden der groote steden maer zelfs in zyne huislyke zeden: de vlaemsche tael werd uit zyn hof gebannen, en, zelfs terwyl de groote Van Maerlant leefde, had Gwyde gunst noch goedheid dan voor fransche dichters, minstreelen en goochelaers; tot zoo verre, dat zy in hunne liederen van hem zongen: ‘Li jongleour devront plorer quand il mourra. De goochelaers zullen mogen weenen wanneer hy sterven zal.’ Het spreekt van zelven, dat de Vlamingen zulken vorst niet beminden en dat hy den eereglans, zoo noodig aen het vorstendom en zoo heilzaem voor

[p. 191]

de rust des vaderlands, in Vlaenderen nu geheel deed verdooven en de groote oorzaek werd van de oproeren, welke den grond van Vlaenderen weldra zullen schokken.

By het begin van zyn ryk geraekte Gwyde in twist met Jan II van Avesne, graef van Henegauwen, aen wien de keizer van Duitschland het keizers- of ryks-Vlaenderen geschonken had; na lange onderhandelingen bleef Gwyde die leenen echter behouden.

In den jare 1280 verbrandde de Halletoren te Brugge en met denzelven alle de vryheidsbrieven der stad. Gwyde zag hierin eene goede gelegenheid om Brugge geheel te onderwerpen en wilde de burgery aenzien hebben, als bezittende geene vryheden meer; daerenboven had de graef reeds de begeerte uitgedrukt om rekening te ontvangen over de gelden van alle de gemeenten. Na lang nutteloos hunne vryheden wedergevraegd te hebben, liepen de Bruggelingen te wapen en verjoegen de wethouders, die als Leliaerts of franschgezinden, het met een dwangbestuer hielden en den graef, zonder toestemming der gemeente, rekening wilden doen over de stadsgelden; maer Gwyde kwam met magt van mannen naer Brugge en dwong de oproerige inwooners tot het betalen van 104,000 guldens; tevens deed hy vyf der belhamels het hoofd afslaen. Niet zoohaest was hy vertrokken of de verbitterde Bruggelingen liepen op nieuw te samen en vermoordden eenen zekeren Diederik Frankesone, die, zoo zy zegden, een vriend en opstoker van den graef was. Gwyde kwam spoedig terug naer Brugge, en de burgers ten onder gebragt hebbende, sloeg hy hen in eene nieuwe boete van 22,000 guldens. Deze eerste bloedige beroerte tegen den graef was gekend onder den naem van den grooten Moerlemye en had voor gevolgen, dat in Vlaenderen de scheuring tusschen de edelen en hunne aenhangers, gekend onder de benaming van Leliaerts, en het volk, dat zich Klaeuwaerts noemde, meer afgeteekend en meer onverzoenbaer begon te heerschen, en dat het volk van Brugge en der andere groote gemeenten den graef als hunnen grootsten vyand begonnen te haten. Gwyde, op zyn eigen verzoek, van den koning van Frankryk, Philips-de-Stoute, een bevel verkregen hebbende om de steden van Vlaenderen

[p. 192]

rekening te doen geven over hunne ontvangsten en uitgaven, zoo eischte hy die overgaef van de negen-en-dertig wethouders van Gent. Op de weigering derzelve sloeg hy de stad in eene boete van 68,000 ponden parisis, van dewelke zy jaerlyks een gedeelte zouden betalen; hy stelde zelf tolmeesters aen om de stadslasten binnen Gent te ontvangen. Deze aenslag op de regten der gemeenten deed niet alleen de burgers in eenen bitteren haet op den graef ontsteken, maer ook een gedeelte der edelen, wier geslachten uit aengeboren regt deel maekten van de Wet van Gent. In 1285 had Philips-de-Schoone, na de dood zyns vaders, den franschen troon beklommen; deze vorst was nog heerschzuchtiger dan zyn voorganger en had het bovenal op Vlaenderen gemunt, door de aenhitsing zyner vrouw Johanna van Navarre, die reeds sedert lang eenen diepen haet tegen de Vlamingen voedde. By zyne troonbeklimming eischte Philips-de-Schoone het manschap of de hulde van Gwyde, en het jaer daerna de vernieuwing van het vernederend verdrag van Melun. De Vlamingen porden Gwyde aen tot wederstand en tot het herwinnen van 's lands vryheid; maer hy, voorgevende dat de oorlog te veel gelds zou kosten en het land zou uitputten, ging naer Frankryk en bezwoer het verdrag van Melun.

Van dan af begon Philips-de-Schoone alles bereid te maken om Vlaenderen by Frankryk in te lyven, hy spaerde daer toe geene hoegenaemde middelen; langs den eenen kant hield hy groote magt van wapenen in stand en berokkende den graef Gwyde alle moeijelykheden, om hem by zyne onderdanen gehaet te maken; langs den anderen kant deed hy poogingen om de gezindheid der Leliaerts in getal te doen aengroeijen en stond de edelen van Vlaenderen en de negen-en-dertig wethouders van Gent openbaerlyk voor tegen den graef, die alzoo zyne overheid miskend zag door toedoen van dengenen, wiens gunst hy najoeg. Ja, zoo ver bragt het de listige koning dat de negen-en-dertig wethouders van Gent zich zelven afhangelyk van het Parlement van Parys verklaerden, op voorwaerde dat de koning, indien het noodig ware, hen zelfs met magt van wapenen tegen den graef zou ondersteunen. Het eenig doel van Philips was het verzwakken van Vlaenderen

[p. 193]

door verdeeling en door haet; hy gelukte ten volle in zyne pooging, want van dit oogenblik af groeiden de twist en de wederspannigheid vervaerlyker wyze aen.

Terwyl Vlaenderen, het schoonste deel van België, door de franschdolheid zyner vorsten en edelen voor den vreemden gebukt lag, moest niet lang daerna deze vernedering aenveerd worden door het graefschap uit hetwelk zy allereerst geboren was. In 1292 stond Valencyn tegen zynen graef, Jan II, van Henegauwen, op. Gwyde deed de oproerige

gwyde-van-dampierre.

inwooners onderstand in naem des konings van Frankryk, die Valencyn onder zyne bescherming verklaerd had. De graef van Henegauwen kwam te velde, doch kreeg de nederlaeg, na dat zyne krygsknechten de omstreken van Valencyn verwoest hadden. Met het inzigt

[p. 194]

van zich den koning van Frankryk gunstig te maken en dus magtiger tegen zynen geslachtsvyand Gwyde te worden, bragt hy de laegheid zoo ver, dat hy, zonder gedwongen te zyn, naer Frankryk reisde, dragende eene koorde aen den hals ten teeken van slavelyke onderwerping, en zich geknield nederboog voor den vyand zyns vaderlands. Niettemin werd hy in hechtenis gehouden en verwezen tot eene boete van 40,000 ponden parisis. Dan, hy had zyn schandelyk doel bereikt: de koning van Frankryk was hem gunstig geworden.

Niet lang daerna, in 1294, ontstond er een oorlog tusschen Engeland en Frankryk. De twee strydende landen trokken zoo vele bondgenoten als zy vinden konden tot hunne zyde, en met dit inzigt deed de koning van Engeland Philippina, de dochter van Gwyde, ten huwelyk verzoeken voor zynen zoon en erfgenaem Eduward. De graef van Vlaenderen nam deze doorluchtige verbindtenis aen en beloofde Philippina naer Engeland te doen geleiden met 200,000 ponden parisis ten bruidschat.

Omtrent dien tyd werd de laetste stad, welke de Kristenen in het H. Land nog bezaten, door de Mahometanen veroverd; geheel Syrië verviel op nieuw in handen der Ongeloovigen en de heilige plaetsen werden, even gelyk voor de kruisvaerten, onder den staf der Turken en Egyptenaers ontheiligd. De heerschzucht, de verdeeldheid en de haet der Kristenen onder elkander hadden alleen het verlies van het zoo duer en zoo bloedig gewonnen Land veroorzaekt.

Philips-de-Schoone verborg zyne spyt met list en hield zich als of het huwelyk van Philippina hem verblydde of onverschillig was. Nochtans moest hem hetzelve pyn doen; want hy had weleer het ontwerp gevormd, zyne eigene dochter Isabella met den engelschen erfprins te huwelyken, opdat eens zyn kind op den troon van Engeland klomme. Ingesproken door de booze koningin Johanna, deed hy Gwyde van Vlaenderen verzoeken om met zyne echtgenote hem te Corbeil te komen vinden, ten einde in het geheim eenige gewigtige zaken met hem te beslissen. De graef geen bedrog vermoedende, begaf zich met de gravin naer Corbeil by den koning; maer zoohaest waren zy niet in zyne

[p. 195]

tegenwoordigheid of hy aenzag hen met bliksemende oogen en riep: gy hebt bedektelyk een verbond aengegaen met mynen vyand Eduward van Engeland, gy hebt u aen ontrouw pligtig gemaekt. Nu zult gy met de uwen in den Loever gevangen blyven tot dat gy veroordeeld wordet. De graef wilde zich verschoonen, doch hiertoe liet men hem den tyd niet; hy en zyne echtgenote werden op staenden voet naer Parys gevoerd en in den Loever opgesloten.

Na twee jaren gevangenis kregen de graef van Vlaenderen en zyne echtgenote Isabella, door tusschenkomst van den Paus hunne vryheid weder, op voorwaerde dat Vlaenderen het verdrag van Melun nakomen en zich nooit verbinden zou met de vyanden van Frankryk. Daerenboven moest de jonge Philippina naer Frankryk gevoerd worden, om als gyzelaresse by het hof van Philips te woonen. By zyne terugkomst in Vlaenderen zond Gwyde zyne dochter Philippina in goeder trouwe naer Parys, onder geleide van haren broeder Robrecht van Bethune en vergezeld van zestig edelheeren en edelvrouwen, die met haer als gezelschap in Frankryk moesten blyven. Robrecht van Bethune, zich niet op de regtzinnigheid der Franschen betrouwende, weigerde binnen Parys te gaen en kwam terug naer Vlaenderen. De ongelukkige Philippina, in stede van aen het hof des konings ontvangen te worden, werd door de opstoking der valsche koningin Johanna in dezelfde gevangenis gezet waerin hare ouders reeds zoo lang gezucht hadden; men verdeelde de edelen en edelvrouwen van haer gevolg, om dezelve insgelyks in afgezonderde plaetsen te doen bewaren. Philippina bekwam hare vryheid niet meer: de rampzalige jonkvrouw bleef in haren kerker, tot dat eene ongekende dood haer en haer gezelschap van de wereld had gerukt. De meeste vlaemsche kronyken zeggen dat zy, op bevel der koningin Johanna, is vergeven geweest en dat haer gevolg insgelyks bedektelyk werd omhals gebragt. De fransche kronyken zwygen over een zoo schandelyk schelmstuk; en volgens dezelve zou het de gedachtenis der booze Johanna niet besmetten.

Dan, al vroeg begon Philips op nieuw andere eischen te doen, welke allen er naer toe strekten om Vlaenderen geheel te onderwerpen. Onder

[p. 196]

andere gebood hy den graef, dat hy de fransche wetten over de munt binnen zyne staten moest doen onderhouden, dat hy de Schotten vryheid van koophandel moest verleenen, dat hy op het eerste bevel de vlaemsche wapenknechten in het fransch leger moest brengen, en eindelyk dat Gwyde in Vlaenderen eene oorlogstoelaeg, zynde een aenzienlyke schat gelds, ten voordeele van Frankryk zou ligten, hetwelk gedaen werd.

Dit alles begon den wankelbaren graef te verdrieten, zoo dat hy in een verbond tegen Frankryk trad met keizer Adolf-van-Nassau, met koning Eduward van Engeland, met Aelbrecht, hertog van Oostenryk, met Jan, hertog van Braband; alsook met de graven van Holland, van Bar en van Gulik. Van zynen kant verbond de koning van Frankryk zich met den koning van Schotland en met den graef van Henegauwen, en kwam, met 60,000 man naer Vlaenderen tot by Ryssel afgezakt, alwaer de graef van Henegauwen met zyne benden hem onderstand aenvoerde. Robrecht van Bethune, oudste zoon van Gwyde, bevond zich binnen Ryssel met een klein leger vlaemsche en duitsche wapenknechten. Na eene schoone verdediging van twee maenden zag hy zich tot de overgaef gedwongen. Onderwyl had er tusschen de twee legers een gevecht plaets gehad te Bulscamp by Veurne: de Franschen hadden er eene beslissende overwinning behaeld en Veurne afgebrand. Verder hadden zy vele steden ingenomen en gemakkelyk overal gezegepraeld, vermits de Leliaerts opentlyk zich voor Frankryk en tegen Gwyde verklaerden; zelfs het volk zag niet met droefheid hetgeen er gebeurde, omdat hun haet tegen den graef, vyand hunner vryheden, hun vreugde deed vinden in de waerschynlykheid van zynen val. Eduward van Engeland was met eene geringe magt te Damme ontscheept en had zich naer Gent begeven, waer hy met zyne benden bleef liggen. Niet lang daerna riepen de Bruggelingen den koning van Frankryk naer hunne stad en ontvingen hem heerlyk, tot spyt van Gwyde. De vreemde vorst bekrachtigde alle hunne voorregten, alhoewel hy de oorzaek was dat de ongelukkige en zwakke Gwyde dezelve had poogen in te korten.

Onderwyl stierf hertog Jan I, van Braband, in 1294, aen de gevolgen

[p. 197]

eener wonde, die hy in een steekspel had ontvangen. De overwinnaer van Woeringen werd opgevolgd door Jan II, zyn zoon. Deze jonge vorst zag onder zyn ryk de volksberoerten in Braband ontstaen. Daer ook werd het overwigt der edelen de bron van bloedige worstelingen en van lange onlusten. Meest alle de steden waren er bestierd door zekere adelyke geslachten, uit dewelke alleen men de schepenen en wethouders mogt kiezen. Langzamerhand hadden deze erfachtige bestierders zich door dwingelandy en hoogmoed hatelyk gemaekt. De tyd naderde dat het nyverig en ryk volk hun rekening over hunne kleinachting en trotschheid ging vragen.

Het bisdom van Luik werd in tusschentyd, onder bisschop Hugo van Chalons, het tooneel van onophoudende bloedstortingen, die, even als de voorgaende koeijenoorlog, uit eene nietsbeduidende oorzaek gesproten waren. Een edelman van het geslacht der Waroux getrouwd zynde met een ryk meisje uit het dorp Awans, voerde hare goederen naer zyne wooning; maer de heer van Awans eischte dezelve terug, onder voorwendsel dat de nieuwe bruid tot zyne Laten behoorde en dus niets uit zyne heerlykheid voeren mogt. Eene weigering ten antwoord gekregen hebbende, liep hy, in 1297, de landeryen der Waroux af en verwoestte dezelve. Eenige dooden bleven er in eene eerste ontmoeting der vyandige geslachten. In weinig tyds veranderde deze twist in eenen ernstigen oorlog. Volgens de zeden van dien tyd moesten alle bloedverwanten zich onderling in alle omstandigheden bystand doen. Hier ook kwam het maegschap der beide Huizen in de wapenen; men vocht eenigen tyd met razerny, moordende en plunderende als woeste menschen. Weldra kreeg deze geslachtstwist nog eenen anderen aerd: zich op den algemeenen stand der gemoederen vestigende, namentlyk op den haet des volks tegen de edelen of grooten, werd hy een volksoorlog. De bisschop en de ryken verklaerden zich voor de Waroux en de burgers voor de Awans. Zoo bleef de worsteling met herhaelde bloedstortingen en wisselvalligheden gedurende 38 jaren het land ontrusten. Alle deze oneenigheden bragten niets anders voort dan de overheid van den vorst te krenken en het volk magtig te maken.

[p. 198]

Te Luik, zoo wel als in Vlaenderen en Braband, hadden de vorsten voorregten aen de burgers verkocht of vryheden toegestaen, die tegen hen zelven keeren moesten. Bisschop Hugo van Chalons, gekend om zyne geldzucht, verleende onder andere aen de inwooners van Luik, het regt om zich in ambachten te verdeelen; ieder ambacht of gilde nam een vaendel aen, koos zich oversten, voerde wapens en vormde alzoo eene schrikbare magt, die, wanneer zy het zal willen, zich van alle onderdanigheid zal kunnen los rukken. Hugo van Chalons, betigt van vervalsching der munten, werd later door den Paus naer den Stoel van Besançon overgezonden.

In 1297 sloten de koningen van Frankryk en van Engeland eenen wapenstilstand, tot dat de Paus Bonifaes VIII, als vredemaker, over hunne geschillen zou hebben beslist. De H. Vader gaf in het midden des jaers 1298 zyne beslissing te kennen, dewelke onder anderen aen Philips gebood, aen Gwyde alle de ingenomene steden weder te geven; maer de koning van Frankryk weigerde dit deel der pauselyke beslissing na te komen. Dan, de oorlog moest ontwyfelbaer hierop volgen; daerom deed Gwyde, die reeds zeer oud was, de voornaemste inwooners der hem nog getrouwe steden te Audenaerde vergaderen en gaf het bewind des Lands in handen van zynen oudsten zoon Robrecht van Bethune; dit gedaen zynde ging hy zich binnen het kasteel van Rupelmonde opsluiten. In den beginne van het jaer 1300, de wapenstilstand geëindigd zynde, verscheen er een magtig fransch leger in Vlaenderen onder het gebied van Karel van Valois, 's konings broeder. Ondanks de dapperheid der zonen van Gwyde werd geheel Vlaenderen ingenomen, en dit zonder veel moeite, aengezien den haet des volks tegen het Huis van Gwyde, en het breken der eerste samenspanning door alle zyne bondgenoten. De oude graef van Vlaenderen zich dus verlaten ziende, verzocht eene vrygeleide van Karel van Valois, en, dezelve verkregen hebbende, reisde hy met zyne zonen Robrecht en Willem en met nog vyftig voorname edelen naer Parys, alwaer zy den koning te voet vielen en zyne genade afsmeekten; maer zy werden met grammoedigheid ontvangen, in hechtenis genomen en in kerkers gevangen gezet.

[p. 199]

Nu was Vlaenderen zonder eigen vorsten en, als deel makende van Frankryk, bestierd door eenen franschen landvoogd. Het doel dat de heerschzuchtige vreemdeling zoo lang nagejaegd had was bereikt. Ja! maer hy kon niet zoo gemakkelyk het moedig en vry volk van Vlaenderen aen zynen zegewagen vastklinken, als zyne onbezonnen graven ten onder te brengen. Hoe talryk de franschgezinden ook waren, zoo blaekte de haet tegen den vreemden nog vlammend genoeg, en het getal der vaderlandminnende Klaeuwaerts was niet te gering om eene verlossing te bewerken; echter kon men van dit gevoelen nu nog geene voorteekenen zien. In de maend maend mei van 1301 kwam de koning met zyne gemalin Johanna, de steden van Vlaenderen bezoeken, alwaer hy door de edelen en Leliaerts met eene dolle blydschap werd ingehaeld, doch door het volk met eene afkeurende stilte werd ontvangen. Binnen Brugge hadden de edelvrouwen zich zoo kostelyk gekleed, dat de koningin met nyd uitriep: ‘Ik dacht alleen koningin te zyn, maer het schynt my dat het al koninginnen zyn die ik hier zie!’ By zyn vertrek naer Frankryk stelde de koning Jacob van Chatillon, oom der koningin, tot landvoogd over Vlaenderen. Deze, een geldgierig en een barsch mensch zynde, behandelde de Vlamingen als fransche Laten, eischende nieuwe tollen en lasten met eenen dwingenden wil, zonder op regten of vryheden te letten. Daerby zyne krygsknechten, zich met reden in een wingewest achtende, begingen allerlei schanddaden en lieten niet na in alle gelegenheden de burgers door hunne snorkery te verbitteren. In Brugge woonden twee mannen wiers bestemming het was, Vlaenderen uit de slaverny te redden: de eene, Pieter De Coninck, was deken der wollewevers, klein van gestalte, eenoogig, mager en by de zestig jaren oud; maer stoutmoedig, listig, verstandig en welsprekend; de andere, Jan Breydel, was deken der beenhouwers, sterk en magtig van ligchaem, onversaegd en bemind van ieder om zyne ongemeene dapperheid. Reeds was Pieter De Coninck door de Wet der stad, geheel uit Leliaerts samengesteld, gevangen geweest; eventwel het volk had hem gewapenderhand uit den kerker verlost. De edelen van Brugge, zich hier over willende wreken, kwamen overeen met den

[p. 200]

landvoogd, dat hy zich tegen den opgang der zon buiten Brugge met 500 ruiters houden zou, terwyl zy op hetzelfde oogenblik de nog slapende Klaeuwaerts zouden overvallen, om alle wapens weg te nemen en de hand aen de oproerigen te slaen. Ongelukkiglyk voor hen hadden de burgers van dit ontwerp kennis gekregen, en, wanneer de edelen de stad meenden af te loopen, ontmoetten zy de gewapende gilden en ambachten, aengevoerd door De Coninck en Breydel, die zoo schrikkelyk

pieter de coninck.

begonnen onder hen te steken en te slagen, dat zy met groot verlies op den burgt moesten vlugten. Jacob van Chatillon dorst met zyne ruiters

[p. 201]

niet binnen de stad gaen; maer zond spoedig overal boden rond om de edellieden en het overige van zyne benden tot zich te roepen. De burgers traden in onderhandeling met hem en opende hunne poorten,



op voorwaerde dat alle degenen welke in den opstand gedeeld hadden, vry en ongehinderd zouden mogen vertrekken. Pieter De Coninck, Jan Breydel en een groot getal ambachtslieden verlieten Brugge en gingen naer Damme en naer Ardenburg, in afwachting der tydsomstandigheden. Van dan af begon De Coninck met de zonen van Gwyde, die te Namen waren, geheime betrekkingen aen te knoopen en met hen een ontwerp van algemeene verlossing te vormen. Te Gent was byna hetzelfde als in Brugge geschied: de edelen of Leliaerts hadden er, ten getalle van 800, de burgers gewapenderhand tot het betalen van nieuwe lasten willen dwingen; maer het volk had hen overwonnen. Dertien franschgezinden waren er gesneuveld, honderd gekwetst, en, hadden de anderen zich met schoone beloften niet gered, zoo zouden zy tot den laetsten toe door het verbitterd volk zyn vermoord geweest.

Intusschen had de landvoogd binnen Brugge eene talryke magt van

[p. 202]

fransche krygsknechten vergaderd en door zyne bedreigingen zoodanig den schrik verspreid, dat meer dan vyf duizend Klaeuwaerts naer Damme by De Coninck vlugtten. Deze, zich aen het hoofd van een leger ziende, dat by de 7000 onversaegde mannen telde, besloot eene bloedige wraek over de Franschen te nemen. Des anderendaegs 's morgens, eer de zon op de kim gerezen was, stonden alle de Klaeuwaerts met De Coninck en Breydel voor de poorten van Brugge: op een teeken door hen gegeven overrompelden hunne vrienden van binnen dry der poorten. Dan togen de verwoede Bruggelingen in de stad, roepende:



‘Vlaenderen den Leeuw! Wat walsch is valsch is! Slaet al dood!’ Zy spreidden zich door de stad uit, braken de deuren open der

[p. 203]

huizen waer de Franschen geherbergd waren, en vermoordden al wat zy vonden. Die, welke in de halve duisternis door eene of andere poort wilden ontvlugten, deed men zeggen: ‘Schild en vriend’ welke woorden, door geenen Franschman kunnen uitgesproken worden. Dus hakten zy oogenblikkelyk diegenen neder wier uitspraek eenen Franschman verried: by de 5000 vreemdelingen vonden in dien morgen de dood binnen Brugge; sommige kronyken zeggen 1700, anderen 3500. Wat er ook van zy, er bleef geen enkel Franschman in Brugge. De landvoogd met eenige zyner ridders zwom over de stadsgracht, vlugtte naer Kortryk waer hy eene bezetting liet, en voorts naer Ryssel.

De koning van Frankryk, van deze moordery hoorende, deed eene buitengewoone oproeping van alle zyne baenderheeren en vergaderde een ontzaggelyk leger om de Vlamingen te straffen. Terwyl men in Frankryk hiermede bezig was bleef men in Vlaenderen ook niet onledig: Willem van Gulik, kleinzoon van den gevangen graef Gwyde, was dry of vier dagen na de verlossing van Brugge, in Vlaenderen, by Pieter De Coninck gekomen. Een klein leger vergaderd hebbende liep hy het geheele land door en bragt in alle steden de franschgezinde Leliaerts ten onderen. Gent alleen werd nog door de Leliaerts behouden, ondanks de poogingen der Klaeuwaerts. Weinig later kwam de jonge Gwyde van Namen, zoon van den ouden graef, met eenige duitsche ruiterbenden te Brugge; hy ging korts daerna het kasteel van Kortryk belegeren. In het begin van july 1302 kwam het fransch leger naer België afgezakt onder bevel van Robrecht van Artois, oom der koningin: het telde 10,000 ruiters en 50,000 voetgangers, benevens alle de voornaemste baenderheeren van Frankryk; zoo zeer waren de Franschen van wraekzucht vol, dat zy op hunnen togt door het zuidelyk gedeelte van Vlaenderen, alles in vlam stelden, de onweerbare landlieden tot den laetsten vermoordden, noch huis noch boom spaerden, en de geheele streek door vuer en door zweerd zoo kael maekten, alsof er nooit een mensch geleefd had. Boven aen hunne speren hadden zy kleine bezems gebonden, om aen te kondigen dat zy geheel Vlaenderen op dezelfde wyze voornemens waren te vagen.

[p. 204]

Zoodra de jonge Gwyde de komst der Franschen vernam zond hy overal boden om de Klaeuwaerts naer Kortryk te roepen: een lange wapenschreeuw klonk door Vlaenderen; van alle kanten kwamen de vrienden van het vaderland toegeloopen en in korten tyd bevond de jonge veldheer zich aen het hoofd van een aenzienlyk leger. Willem van Gulik verliet het beleg van Cassel en vervoegde zich met Gwyde; de Gentenaren braken met geweld uit hunne stad en kwamen, ten getalle van 5000, juichend by hunne broederen in het veld van Kortryk aengeloopen: hun overste was Jan Borluut, die reeds in den slag van Woeringen zich als een held had doen kennen. Veurne zond zyne mannen onder Eustaes Sporkyn; Aelst onder Baudewyn van Paperode; Audenaerde onder Arnold, den zoon van zynen heer; Jan van Renesse, een Zeelander, bragt hulp uit vlaemsch Zeeland; De Coninck en Breydel voerden de ambachten van Brugge aen. Een monik uit de abtdy van Ter-Doest, Willem Van Saeftingen, had twee peerden van zyn klooster tegen eene wapenrusting verruild en kwam nu ook zyn vaderland verdedigen; hy moest zich op dien heugelyken dag eene wyde faem van heldenmoed verwerven: in een woord, geheel Vlaenderen stond op om de verlossing des vaderlands te bevechten, en de jonge Gwyde bevond zich welhaest aen het hoofd van 60,000 dappere mannen. Men denke niet dat dit leger, zoo haestig byeengeloopen, de kenmerken van verwarring droeg: integendeel geene benden in Europa waren beter ingerigt, dewyl zy allen deel maekten van de gilden en ambachten, ieder dus zyne oversten kende en voorzien was van goede wapenen, als slingers, kruisbogen, zweerden, knodsen of goedendags. Dit laetste wapen, eene lange spar met yzeren punten aen beide einden, was schrikkelyk in de handen der Vlamingen en werd, uit spotterny, Goedendag genoemd, omdat men er den vyand zoo wel kon mede begroeten. De meeste der vlaemsche edelen hadden zich in het fransch leger begeven om tegen hun eigen vaderland te stryden; insgelyks waren onder dien vreemden standaerd zich vele ridders van Braband en van Henegauwen komen schikken, onder geleide van Godfried van Braband, oom des hertogs, en van Jan-Zonder-Genade, zoon van den graef van Henegauwen.

[p. 205]

Nochtans, het is troostend te kunnen zeggen, dat in het vlaemsch leger zich eventwel een groot getal nog getrouwe edelen bevonden.

breydel. van saeftingen.

By de nadering van den vyand beraedslaegden de vlaemsche oversten over de standplaets welke zy nemen zouden; overwegende dat de Franschen boven de 10,000 ruiters hadden, terwyl de Vlamingen, op een onbeduidend getal na, allen te voet waren, gingen zy zich nevens Kortryk op den Groeningkouter, tegen de abtdy van Groeningen, nederslagen. Deze vlakte bestond uit vochtige en moerassige weiden, waerin de voeten der peerden zeer diep zinken moesten. De rivier de Leye omsloot dezelve langs achter, terwyl de Groeningerbeek voor het hoofd des vlaemschen legers als eene borstweer vloeide. Andere kleine beken en grachten bewaterden de weiden in verschillende rigtingen.

Het was op den elfsten dag der maend july van het jaer 1302, dat de beide legers elkander in het gezigt kregen en dat het lot des vaderlands zich ging beslissen. De Vlamingen, by het gezigt der duizende

[p. 206]

ridderwimpels, welke boven de vyandlyke scharen wapperden, by het donderend geluid der klaroenen en het gebriesch der ontelbare peerden, gevoelden wat wonderdaden er behoefden om een zoo magtig leger te overwinnen. Met haest hieven zy eenen autaer van zoden op, van waer een priester hun het H. Ligchaem des Heeren toonde; zy, ontheven in geestdrift, bukten zich allen te gelyk naer de aerde en bragten er een weinig van in hunnen mond, als om den duerbaren vaderlandschen grond in hunne ingewanden te besluiten; dan ontvingen zy de laetste zegening van den priester en maekten zich bereid tot de heldendood.

Omtrent zeven ure des 's morgens begon de altyd heugelyke veldslag van Groeningen, door eenen aenval der fransche kruisboogschutters tegen de schutters der Vlamingen. Deze laetsten in minder getal zynde werden achteruit gedreven. Niettegenstaende den raed zyner wapenmakkers gaf de veldheer Robrecht van Artois aen zyne fransche ruiters het teeken tot den algemeenen stryd en deed twee der dry ligchamen des legers vooruit rennen. De ridders en ruiters, als eene onweêrswolk vooruit vliegende, sprongen onder eenen langen krygsroep de weiden in; zy dreven met woest geweld hunne peerden dwars door hun eigen voetvolk, smeten hetzelve gansch overhoop en verpletterden er een goed deel van, terwyl de overblyvenden in wanorde zich poogden te redden. By de Groeningerbeek geraekt zynde, vielen er geheele reijen peerden in het slyk: een groot getal ridderen versmoorden, anderen werden door de altyd aenkomenden vertrapt, tot dat eene brug van lyken aen de overigen toeliet de Groeningerbeek over te springen en tegen de vlaemsche slagorde aen te vallen; maer hier werden zy op de punten der schrikkelyke Goedendags ontvangen en eene menigte hunner ten gronde gesmeten. Dan, het immer aengroeijend getal der fransche ruiters bragt eindelyk de verwarring onder een deel der Vlamingen. Godfried van Braband wierp Willem van Gulik uit den zadel, doch werd onmiddelyk met alle de omstaende ridders gedood. Niettemin, de benden over dewelke Willem van Gulik gebood werden gedwongen achteruit te wyken, en waren welligt gansch vernietigd geworden, had niet Jan van Renesse met versch volk hem ter hulp

[p. 207]

gekomen; dan begon er eene akelige slagtery van fransche ridders: de twee heeren van Nesle sneuvelden met alle hunne makkers: de lyken der vyanden lagen op die plaets by hoopen voor de vlaemsche slagorde. Onderwyl waren nog meer fransche ruiters verder over de beek geraekt en hadden zich zoo schrikkelyk woest en zoo onweêrstaenbaer tegen den linkervleugel des vlaemschen legers geworpen, dat Gwyde, die er het bevel over voerde, zyne slagorde zag breken en gedwongen werd in wanorde tot tegen de Leye te wyken. Een deel zyner mannen zwom over de rivier, anderen vlugtten naer Kortryk.

In deze akelige gesteldtenis bezweert Gwyde zyne mannen by al wat hun duerbaer is om op nieuw tegen den vyand in te loopen; zyne stem verstaelt hunnen moed, zy werpen zich vooruit met het ontstekend geroep van, Vlaenderen den Leeuw! en als echte leeuwen springen zy te midden der Franschen. Baudewyn van Papenrode komt hun te hulp. Eene bloedige worsteling neemt aenvang; men hoort niets dan de slagen der marteelen, het kryschen der zweerden en een verward gerucht, waerin de stem der menschen en der peerden in den roep der dood versmilten. Onmogelyk kan men zien, wie er slaet of wie er valt, alleen na de worsteling ziet men de Vlamingen bebloed boven de lyken hunner vyanden staen en de roep, Vlaenderen den Leeuw! klimt als een zegegalm boven het slagveld. Jacob van Chatillon, de aertsvyand van Vlaenderen, ligt daer in zyn bloed, tusschen de ligchamen van beroemde fransche ridders.

Het is negen ure des morgens wanneer de opperveldheer Robrecht van Artois de tyding dezer nederlaeg krygt. Zinneloos van woede, maekt hy zich gereed om met alle zyne overblyvende ruiters, de bloem des legers, vooruit te rennen. Eenige ridders poogen hem te wederhouden; maer hy, in eenen dollen drift ontsteken, luistert naer niets. Hy springt de weiden in met alle zyne mannen en bonst, als een razende, tegen het vlaemsche heir. De slagtery verdubbelt, de lyken van peerden en menschen stapelen zich als opgeworpen dyken boven elkander, de stukken van verbryzelde wapens vliegen met afgehakte leden boven de strydenden. Held Breydel doet wonderdaden:

[p. 208]

van de plaets waer hy met zyne mannen staet vlieten stroomen bloeds naer de Groeningerbeek. Robrecht van Artois geraekt by den standaerd van Vlaenderen, hy scheurt een stuk van het doek! Dan gaet een schreeuw van wraek uit het vlaemsch leger op: de zonen van den gehoonden Leeuw werpen alles onder den voet. De monik Willem Van Saeftingen, rukt Robrecht van Artois van zyn peerd, een beenhouwer hakt hem den arm af, anderen doorkerven en pletteren zyn ligchaem. De overige fransche ridders vinden hetzelfde lot, en weldra hoort men niets meer dan den schreeuw, Vlaenderen den Leeuw! Wat walsch is, valsch is, slaet al dood! De slag van Groeningen is gewonnen! Het vaderland is vry!

In dezen bloedigen veldslag verloren de Franschen 20,000 man,

[p. 209]

onder dewelke, benevens een overgroot getal edelen, zich dry-en-zestig vorsten, hertogen en graven bevonden. De overblyvenden waren langs alle kanten naer Frankryk gevlugt, doch nog grootendeels onderwege om hals gebragt. Op het slagveld vonden de Vlamingen 700 vergulden sporen, elk aen eenen franschen ridder toebehoord hebbende, en hingen dezelve op tegen het welfsel der Onze Lieve Vrouwe kerk te Kortryk. Het is daer van dat deze stryd de Slag der gulden Sporen genaemd werd.

Zoodra de koning Philips-de-Schoone het verlies zyns legers vernam ontstak hy in eene razende woede; hy kreeg niettemin eenen schrik van de Vlamingen en had niet veel lust om den oorlog weder te beginnen, maer uit alle kasteelen van Frankryk klonk de roep om wraek tot in zyn Hof: geen adelyk huisgezin was er of men betreurde er eenen vader, eenen broeder of eenen zoon. Daerom, Philips vergaderde met haest een nieuw leger. Onderwyl kwam Jan, graef van Namen en zoon van den ouden Gwyde, naer Vlaenderen en nam het bewind des Lands in handen. Hy veroverde de steden Ryssel, Douay en Cassel, welke nog door vyandlyke bezettingen verdedigd waren.

In den loop van hetzelfde jaer zag men te Luik de burgery en den adel een bloedig teeken van onverzoenbaren haet geven. Bisschop Adolf van Waldeck, de opvolger van Hugo van Chalons, gestorven zynde, bleef het bisdom eenigen tyd zonder hoofd. Het volk nam dit tusschenryk waer, om verschillende eischen tegen den adel in te brengen; de edelen van hunnen kant poogden de omstandigheden zich ten nutte te maken en het volk aen eene wydere beheersching te onderwerpen. Het bisschoppelyk kapittel stond het volk voor: de schepenen of wethouders, die allen van adel waren, verklaerden zich tegen de burgery en begonnen hun ontwerp uit te voeren met de belastingen op drank en eetwaren te verhoogen. Eene kwaedvoorspellende gisting ontstond in de gemoederen; de edelen, om zich te onderscheiden, droegen kapruinen met lange boorden en wandelden gewoonlyk door de straten met de wapens in de hand, ieder burger gewelddadig geld afperssende of hem uit enkele trots mishandelende. Voorzeker, uit deze verwaende

[p. 210]

houding des adels moesten bloedstortingen ryzen; in dit vooruitzigt vermaende het kapittel de ambachten, dat zy altyd, zelfs gedurende de arbeidsuren, hunne wapens aen het ligchaem dragen zouden. Eenige geringe bloedstortingen vielen er voor tot in 1302, alswanneer een zeker getal edelen van de Wet in de vleeschhal, van kraem tot kraem, de nieuwe belastingen kwamen afeischen. - Een beenhouwer met reuzenachtige leden en met gloeijende blikken, weigert de gevraegde penningen te betalen. Terwyl de edelen aendringen, ziet een hunner geld op den kapblok liggen; hy grypt het en wil het wegnemen, maer de verwoedde beenhouwer heft zyne byl in de hoogte en hakt met eenen slag de hand des edelmans af, zoo dat dezelve op den blok blyft liggen. De edelen vallen op den beenhouwer aen, de geheele vleeschhal geraekt in rep en roer, en er ontstaet een hardnekkig gevecht, in hetwelk een aenzienlyk getal menschen de dood vinden.

Deze beroerte had voor gevolg dat het volk, de overhand hebbende, de schepenen het regt ontnam om voortaen nog nieuwe belastingen te bevelen, om den bisschop iets toe te staen van de stadsgelden, en om de wapenmagt der stad te doen optrekken. Daerenboven moest een der burgemeesters in het vervolg uit den burgerstand gekozen worden.

Weinig tyds na den slag van Kortryk kwam een fransch leger van 80,000 man, onder bevel van Lodewyk, koning van Navarre, naer Vlaenderen en sloeg zich neder by Vitry, omtrent Douay. De Vlamingen trokken moedig en zingend tegen deze ontzaggelyke magt op en boden den Franschman den slag aen; maer hy, het niet durvende wagen, brak zyn leger op en toog in wanorde terug naer Frankryk, latende zyne tenten en zynen voorraed in de handen der Vlamingen. Dan vielen er nog eenige wisselvallige schermutselingen voor, in dewelke nu de Franschen dan de Vlamingen veel volks verloren. Ziende dat Frankryk geenen algemeenen veldslag meer aenveerden wilde, lieten de vlaemsche veldheeren eenige benden op de grenzen en togen met het overige van hun leger naer de henegauwsche stad Lessen, welker bezetting gewoon was de vlaemsche velden af te loopen en te plunderen. Wat meer is, de graef van Henegauwen had de Franschen te

[p. t.o. 210]

De Beenhouwers van Luik (1302.)

[p. 211]

Kortryk bystand gedaen en was nog hunnen bondgenoot. Lessen werd, in april van 1303, veroverd en afgebrand. Dit was geenzins van aerd om de bloedige vyandschap, die nog altyd tusschen de Dampierre's van Vlaenderen en de d'Avesne's van Henegauwen bestond, te verminderen: eene andere oorzaek van haet ontstond weldra tusschen hen. Graef Willem van Holland gestorven zynde, had graef Jan II, van Henegauwen, in 1299, zyne staten beërfd door zyne moeder, die zuster was van den overleden graef van Holland. Vlaenderen maekte te dier gelegenheid aenspraek op het bezit van Zeeland, en de jonge Gwyde begon zich zelven nu graef van Zeeland te noemen. Eene vloot uitgerust hebbende landde hy met een vlaemsch leger op het eiland Cadsant



en toog van daer naer Walcheren, waer hy ter Vere innam. Korts hierop kwam Willem van Avesne, graef van Henegauwen, de Vlamingen

[p. 212]

met een leger te gemoet, maer hy werd in eenen bloedigen stryd overwonnen en op de vlugt geslagen. Terugkomende met eene nieuwe magt viel hy weder tegen de Vlamingen in, doch werd ditmael beslissend overwonnen. Middelburg gaf zich over. Men kwam vervolgens tot eenen wapenstilstand, waerby men het grootste gedeelte van Zeeland in de magt der Vlamingen liet.

Ondertusschen was de koning van Frankryk bezig met een versch leger te vergaderen, dat tot boven de 100,000 man moest gebragt worden. Dit vernam Philips van Tyetta, een zoon van den ouden Gwyde, die in Italië getrouwd was en er tot nu toe had gewoond; hy kwam met eenige uitgelezen benden naer zyn vaderland om zyne broeders hulp te doen, en, vermits hy ouder was dan zy, werd hem het bewind des graefschaps in handen gegeven. Niet lang daer na kwam het fransch leger, onder bevel van Willem van Chatillon, zich voor St.-Omaers nederslagen. Onmiddelyk schikten de Vlamingen zich in slagorde voor den vyand en daegden hem uit tot den veldslag; maer alzoo men van wederzyde gereed stond om handgemeen te worden begon de fransche veldheer benaeuwd te worden en te aerzelen. In stilte deed hy den legertros, de tenten en de wagens naer Atrecht vertrekken, en, wanneer de nacht gekomen was, ligtte hy insgelyks den voet en toog in allerhaest dieper in Frankryk. De Vlamingen vervolgden hem wel, doch hy was reeds te verre vooruit om nog achterhaeld te worden. Fransch Vlaenderen, nu zonder bescherming blyvende, werd door de Vlamingen verwoest en geplunderd, in weêrwraek van hetgeen de Franschen vóór den slag van Kortryk gedaen hadden. Door alle deze nederlagen, en meer nog door de ontmoediging zyner mannen, tot den vrede genegen, zoo zond de koning van Frankryk Amedeus van Savoyen naer Vlaenderen, als vredegezant; langs eenen anderen kant werden de Vlamingen dezen langdurigen en onbeduidenden oorlog insgelyks moede en wenschten uiterharte om de verlossing hunner gevangene landheeren. In deze wederzydsche gemoedsgesteldtenis kwam men tot eenen wapenstilstand, in afwachting dat een vaste vrede mogt gesloten worden. Frankryk ging echter nog niet regtzinnig te werk

[p. 213]

en poogde aen zyne doorluchtige gevangenen vernederende voorwaerden te ontwringen. De ongelukkige vorsten, die nu reeds dry



jaren in den kerker gezucht hadden, waren ligt over te halen om een vredeverdrag te sluiten, dat vele voor Vlaenderen nadeelige punten inhield. Philips-de-Schoone liet den tachtigjarigen Gwyde uit zyne gevangenis los, om by middel van zynen invloed het verdrag door de steden van Vlaenderen te doen aenveerden, en op belofte dat hy, indien men hetzelve verwierp, in de maend Mei des volgenden jaers in zynen kerker zou terugkeeren. De oude Gwyde werd met pracht en met blydschap door zyne onderdanen ontvangen, maer wanneer hy het vredeverdrag voorstelde, verontweerdigden zich de Vlamingen

[p. 214]

en verwierpen de hoonende voorwaerden met verachting. Terwyl eindigde de wapenstilstand met Henegauwen en men vernam dat er een hollandsch leger met de Henegauwers op togt was om Zeeland in te nemen. Eene vlaemsche vloot stak in zee en versloeg de hollandsche en Henegauwsche magt in eenen beslissenden zeeslag, die het leven kostte aen 3,000 vyanden, benevens het verlies van meest alle hunne schepen. Voorts trokken de Vlamingen door Noord-Holland en veroverden er de voornaemste steden, behalven Haerlem: een aenzienlyk getal hollandsche edelheeren werden gevangen naer Gent gebragt. Korts daerna viel een legergedeelte der Vlamingen te Hillegom in eene hinderlaeg en verloor er 2,000 man. De oorlog bleef voortgaen met een durend voordeel langs de zyde der Vlamingen.

Het bestand met Frankryk ten einde geloopen zynde, keerde de oude Gwyde terug naer zyne gevangenis, en men bereidde zich van wederzyde tot eenen afdoenden oorlog. Koning Philips-de-Schoone kwam zelf met een fransch leger de vlaemsche grenzen aendoen, terwyl hy eene magtige vloot naer de zeekusten van Vlaenderen afzond, onder den beruchten zeeoversten Grimaldi van Genua. In deze kwaedvoorspellende gesteldtenis had Philips van Vlaenderen eenen wapenroep door het graefschap gestuerd en een magtig leger vergaderd, met hetwelk hy den franschen koning den veldslag ging aenbieden; maer deze trok achteruit en liet zyne legerplaets met al wat zy inhield ten roof der Vlamingen. De stad Bassée werd door hen veroverd en de voorgeborgten van Lens afgebrand.

In de maend augustus 1304 gebeurde de groote zeeslag tusschen de fransche en vlaemsche vloten. Het gevecht duerde twee dagen: den eersten dag hielden de Vlamingen de overhand: maer hunne schepen des nachts op eene zandplaet vastgeraekt zynde, zoo kregen zy des anderendaegs eene schrikkelyke nederlaeg: hunne schepen werden verbrand en de jonge Gwyde met vele andere voorname Vlamingen vielen in de handen der Franschen. Jan van Renesse, van Utrecht wederkomende, verdronk in de Leck. De Vlamingen van dezen rampspoed hoorende werden uitzinnig van woede en wraekzucht; zy trokken

[p. 215]

het fransch leger te gemoet en het op den Peuvelberg, tusschen Ryssel en Douay, gevonden hebbende, riepen zy tegen Philips, hunnen veldheer, dat zy den slag oogenblikkelyk wilden beginnen: er was alweder spraek van vrede, daerom spoedden de vlaemsche veldheeren zich niet en vergenoegden zich met den ganschen dag aen schermutselingen te besteden. Intusschen zond de koning van Frankryk eenen bode om van wapenstilstand te handelen, maer de verbitterde Vlamingen zyne aenbiedingen mispryzende, sloegen den bode dood. Tegen den avond vielen zy met yslyk geschreeuw op de legerplaets der Franschen, sloegen dezelve verward uit een en op de vlugt, tot zoo verre dat zy de fransche kroonvaen aen flarden scheurden; het scheelde weinig of koning Philips werd gevangen: dan, hy ontkwam het met zyne kenteekenen af te werpen en bedektelyk heen te vlugten. De Vlamingen vielen nu in wanorde aen het plunderen der ryke legerplaets, waer zy alle de zilveren en gulden vaten des konings vonden. Gelyk zy bezig waren met rooven, was de vyandlyke ruitery op eenen afstand weder te samen gekomen en viel nu onvoorziens de Vlamingen op het lyf; een groot getal werd neêrgehakt, de anderen ontliepen met hunnen buit, zoo dat men zich van wederzyde de overwinning van den Peuvelberg toekende. Willem van Gulik verloor het leven op dien dag. Niettemin koning Philips trok alweder naer Parys om nieuwe benden te vergaderen. Vyftien dagen later keerde hy met eene ontzaggelyke magt terug en dacht nu gewis den zege te bevechten; maer had hy eene groote magt, de Vlamingen, welke hem te gemoet kwamen, waren niet min talryk. In zyne spyt riep hy uit: ‘My dunkt dat Vlaenderen krygslieden spuwt of regent!’ Na eenige schermutselingen sloot men een wapenschorsing en men begon van den vrede te handelen. Van de zyde des konings benoemde men vier vredemakers en zoo velen van de zyde der vlaemsche steden. Deze scheidsmannen boden de volgende voorwaerden aen: dat Vlaenderen alle landen en steden, die het voor den oorlog bezat, zou blyven behouden; dat alle de gevangenen van wederzyde zonder losgeld zouden in vryheid gesteld worden; dat de gemeenten aen den koning tot schadevergoeding eene somme

[p. 216]

van 800,000 ponden betalen zouden, en de steden Ryssel en Douay in de handen der Franschen zouden laten tot de volle storting dezer gelden. - Hoe weinig deze voorwaerden de Vlamingen ook bevielen, zy namen ze aen, en op zulken voet werd de vrede beslissend gesloten, den 16^en january 1305. In de maend meert stierf de oude graef Gwyde in zyne gevangenis te Compiègne.

Nu ten minste had men redenen om te hopen dat Frankryk regtzinnig wilde handelen, doch alweder schuilde er bedrog en valscheid onder de schynbare goedwilligheid van Philips-de-Schóone. Vóór dat hy Robrecht van Bethune, den erfachtigen graef van Vlaenderen, losliet, deed hy hem, in juny deszelfden jaers, een nieuw verdrag teekenen, welks voorwaerden van eenen hoonenden aerd waren. Onder anderen was daer in vastgesteld: dat Vlaenderen jaerlyks 22,000 ponden parisis zou betalen en daerenboven nog 400,000 ponden in vier jaren; dat Vlaenderen den koning zes honderd ruiters ten dienste leveren moest; dat de koning dry duizend Klaeuwaerts zou mogen kiezen en dezelve over de zee tegen de Turken zou mogen zenden; dat de steden Gent, Brugge, Yperen, Ryssel en Douay hare muren zouden afbreken; dat het in Vlaenderen strengelyk zou verboden zyn eenen Franschman te beschimpen of te beledigen op straffe van te vervallen in den ban der H. Kerk, enz. De Vlamingen van dit geheim verdrag niet wetende, ontvingen graef Robrecht met vreugde, doch wanneer hy den nieuwen vrede aen hunne goedkeuring voorstelde, ging een schreeuw van verontweerdiging tegen hem en tegen Frankryk op; het verdrag, dat het volk verbond van ongeregtigheid noemde, werd verworpen en men liep op nieuw te wapen. Frankryk trok echter de onderhandelingen zoo lang dat de aendacht des volks, mits men het verdrag vervallen liet, er eindelyk van afgewend werd.

Nu Vlaenderen eenige rust ging genieten borst het oproer los in het zoo lang vreedzaem en onderdanig Braband. Hertog Jan II stak in zware schulden en had reeds om dezelve te kunnen betalen zynen toevlugt tot de gemeenten genomen. Deze beschonken hem gewilliglyk met eenige zware toelagen, maer zoo zeer als de vorst zich vernederde,

[p. 217]

zoo zeer verhief zich het gemoed des volks. Langs eenen anderen kant verbitterden de schepengeslachten, door hun willekeurig bestuer, de overmoedige burgery. Eerst begon de stad Antwerpen het vaendel der wederspannigheid op te steken; Leuven en Mechelen volgden dit voorbeeld. Maer het is binnen Brussel dat het oproer, in 1305, met meer woede ontstond. Het volk liep er te wapen, verwoestte de wooningen der zeven adelyke schepengeslachten, verjoeg derzelver leden en koos zich wethouders uit het burgerschap. Verder gaende, vormden zy zich in regelmatige benden en trokken op om den hertog zelven te bestryden. Die opstand had voor alsdan geene gewigtige gevolgen, vermits de hertog het volk overwon en de geslachten weder in hunne voorregten stelde. Het was hem eventwel niet mogelyk het vuer des haets te dempen. Even als in andere staten van België, bleef de vorst in Braband de edelen toegedaen en het volk vyandig: dit was de oorzaek, dat by de onlusten de overheid van den vorst gekrenkt werd, doordien de burgery, in zulke omstandigheden, dengenen die haer grootste beschermer zyn moest, leerde aenzien als den warmsten vriend harer bloedvyanden; de hertog versterkte dit gevoel door eene keure van hetzelfde jaer, in dewelke hy, onder anderen, zich verbond nooit eenigen vrede of vergiffenis te schenken aen de tegenstrevers der geslachten, ten zy met hunne toestemming. De beroerten hielden niet op; dagelyks gebeurden er moorden en worstelingen tusschen de twee gezindheden. De hertog zyne onmagt voelende, ontstak in woede en deed de voorregten te niet, welke hy weleer aen de stad Brussel geschonken had. Daerenboven verbood hy de byeenkomsten der ambachten, en beval, op lyfstraf, dat de burgers hunne wapens op het eerste gebod der schepenen zouden inleveren. Aen wevers en volders werd het verboden binnen Brussel te vernachten. Ongelukkiglyk hadden alle deze strenge maetregelen een verkeerd uitwerksel en ontstaken nog heviger dan te voren den haet der gemeenten. In 1312 scheen de hertog eensklaps de ware belangen van Braband te hebben begrepen. De keure van Cortenberg, welke hy dit jaer aen zyne onderdanen gaf, is eene grondwet, waerin wysheid en regtzinnigheid uitschynen en die de twee

[p. 218]

vyandige gezindheden in evenwigt bragt. Deze keure bepaelt onder anderen: dat de hertog voortaen in Braband geene buitengewoone belastingen meer heffen zal en ieder, arm of ryk, een gelyk regt zal doen wedervaren; dat de voorregten en vryheden der gemeenten ongeschonden zullen moeten blyven en als grondsteen zullen moeten dienen in alle betrekkingen van den vorst met de gemeenten. Maer het gewigtigste punt van deze keure is dit, waerdoor de hertog beveelt dat er een Landraed zal gevormd worden uit veertien leden: vier ridders uit het hertogdom, dry burgers van Brussel, dry van Leuven, eenen van Antwerpen, eenen van 's Hertogenbosch, eenen van Thienen en eenen van Leeuw. Deze raed moest alle dry weken te Cortenberg vergaderen en over de belangen van Braband beslissen, zonder dat iemand, wie het ook ware, het regt had zyne besluiten tegen te spreken; ja, de hertog ontsloeg zyne onderdanen van den eed van getrouwigheid, byaldien hy of zyne nakomelingen zich, door kunst of wil, aen de volbrenging dezer keure onttrokken, stellende verder alle edelen en burgers, die aen dezelve zouden wederstaen, buiten de wet. Eene maend na dat hy zyne staten aldus begiftigd had, stierf Jan II op het kasteel van Tervueren en werd opgevolgd door Jan III, zynen zoon. Deze vorst geraekte in verlegenheid door de schulden welke hy van zyne voorgangers had beërfd, doch de gemeenten en abtdyen kwamen hem ter hulp door eene toelage van 40,000 ponden groot en reddeden hem voor dit oogenblik uit eene netelige gesteldtenis.

Het bisdom van Luik was nog altyd verscheurd door dezelfde yverzucht die er tusschen de edelen en het volk heerschte. In 1312, ontving men binnen de stad, de tyding dat bisschop Thibald van Bar, in Italië oorlogende, als hulpgenoot van keizer Hendrik VII, in een gevecht gesneuveld was. Nu moest er een ryksvoogd, te Luik Mambour genoemd, verkoren worden, om het bisdom te bestieren tot de benoeming van eenen nieuwen bisschop. Het volk bereidde zich om tot de kiezing van den Mambour overtegaen, maer de edelen, die zelven deze kiezing wilden doen, om eenen hunner te kunnen aenstellen, vergaderden tot 500 sterk en kwamen, in de maend Augustus van

[p. 219]

hetzelfde jaer, des nachts gewapenderhand in de stad. - De burgers, dit vernemende, loopen te wapen in groote menigte, zy slaen de edelen uiteen en verstrooijen ze; des anderendaegs begint het gevecht op nieuw met eene grootere woede; het volk loopt als razend door de straten, zoekt de edelen op en stort bloed by stroomen; de klokken stormen en roepen de boeren naer Luik; de edelen, die zoo lang nog wederstand geboden hebben, zien wat lot hun beschoren is; zy sluiten zich op in de kerk van St-Marten en bebalken derzelver deuren. De bloedzuchtige menigte omstormt den tempel en beukt lang nutteloos met aeklig moordgehuil tegen muren en poorten; dan, uitzinnig en dol, loopt men om pektonnen, om hout en om strooi; de kerk wordt er door omringd, het vuer slingert welhaest zyne vlammen om het gebouw, de vensterglazen springen. In dit schrikkelyk uer loopen de opgesloten edellieden huilend door den tempel, eenigen vertoonen zich aen de vensters en smeeken om genade, men stoot ze met rieken en vorken terug........ eindelyk bonst een zegeschreeuw uit het volk door de lucht; een doodsgehuil antwoordt uit het midden der vlammen, het gebouw kraekt, de toren waggelt, hy stort de kerk tot gruis en verplettert terzelfder tyd de dry honderd rampzalige edellieden en een deel der barbaersche menigte. Die dag van woede en van boosheid werd in de kronyken onder den naem van Kwaden St-Marten geboekt.

Het jaer daer na werd Adolf Van der Marck tot bisschop van Luik verheven. Deze was wel jong, maer stout en van krachtigen wil; hy begon zyn ryk met een streng regt over alle baldadigheden uit te oefenen en deed het moorden en plunderen ophouden. Jammer is het, dat hy zich niet onpartydig toonde en de edelen of Waroux voorstond. Dit dreef de burgery aen om hem te wederstreven; de Awans vereenigden zich met het volk en maekten het bestier der stad zoo moeijelyk, dat de vergramde bisschop, in 1315, naer Dinant ging woonen. Het volk noemde alsdan eenen Mambour en oorloogde tegen den bisschop, tot het volgende jaer, alswanneer men tot een verdrag kwam, dat men de vrede van Fexhe noemde en dat aenzien wordt als de

[p. 220]

oorsprongelyke grondwet van Luik. Daerby werd onder anderen vastgesteld, dat de gemeenten hare voorregten en vryheden zouden blyven genieten; dat niemand mogt veroordeeld worden dan volgens de wet en door vonnis van schepenen of van wettige mannen. Na dezen vrede bleef het bisdom gedurende acht jaren in rust, alhoewel de haet tusschen de edelen en het volk, of tusschen de Waroux en de Awans, bleef bestaen.

Robrecht-van-Bethune, de graef van Vlaenderen, deed inmiddels by den koning van Frankryk zoo vele vernederende smeekingen, dat men, in 1320, tot eenen vasten vrede tusschen de twee landen geraekte; maer Vlaenderen verloor by denzelven de steden Ryssel, Douay en Orchies. Onmogelyk is het te zeggen wat haet er in het hart des volks gedurende deze lange onderhandeling tegen Robrecht en tegen de edelen gegroeid was; en inderdaed, het geschiedde niet zonder regt en reden. Mogt men nu niet denken dat de vervolging tegen de gemeenten, die het vaderland gered hadden, zou ophouden? Dat de graven van Vlaenderen het volk, dat hun den troon teruggeschonken had, zouden beminnen, en, op deszelfs liefde steunende, Vlaenderen groot en onafhanglyk zouden gemaekt hebben? Maer neen, het venyn der franschdolheid stroomde met het bloed door hunne aderen. Nog niet geleerd door de rampspoeden die het Huis van Vlaenderen aen de valschheid van Frankryk te wyten had, misachtte Robrecht het volk meer dan zyne voorgangers en toonde zich in alle omstandigheden tot de Leliaerts genegen. Dit was een verderfelyke misslag, want het volk was magtig en ten hoogste wantrouwig en verbitterd; ook vielen er te Brugge betreurlyke oproeren voor; de gemeenten en de edelen scheurden zich van elkaêr in eene onverzoenlyke vyandschap, en overal werden de zaden gestort van de bloedige opstanden welke dit tydvak gaen kenmerken.

Philips, bygenaemd de lange, zat op den troon van Frankryk toen de twisten tusschen de beide landen beslist werden. Deze koning, niet min heerschzuchtig dan zyne voorgangers, nam insgelyks maetregelen om het bloed der graven van Vlaenderen nog verder te verbasteren.

[p. 221]

Robrecht van Bethune had eenen kleinzoon, met name Lodewyk van Nevers en later van Crecy, die na hem den troon van Vlaenderen

lodewyk van nevers.

beklimmen moest. Dezen deed de koning by het hof van Frankryk opvoeden en gaf hem daerna zyne eigene dochter Margareta ten huwelyk. Gedurende zyn ryk stichtte Robrecht van Bethune te Brugge de eerste kamer van verzekering op de koopwaren, welke men tegen verlies kon waerborgen mits betalende zekere geringe gelden, volgens de

[p. 222]

weerde der verzekerde goederen; hy regelde insgelyks de betrekkingen tusschen de wollewerkers van Ypre en hunne meesters, en stierf, na onophoudende geschillen met Frankryk, in het jaer 1322, in den ouderdom van twee-en-tachtig jaren.