|
| |
| |
| |
Hoofdstuk VI.
Vernedering en verdeeling van Vlaenderen onder den franschen invloed. - Staetkundige voortgang van Braband onder de Hendriks. - Twisten tusschen de Dampierres en de d'Avesnes. - Slag van Woeringen.
Van 1191 tot 1279.
Door Baudewyn-de-Moedige werd Vlaenderen en Henegauwen nu, voor de tweede mael, onder denzelfden staf gebragt. Deze vorst was afkomstig van de oude graven van Vlaenderen en behoorde tot het geslacht der Baudewyns. De Vlamingen ontvingen hem om die reden met blydschap; zy haestten zich zyne vrouw Margareta-van-den-Elzas als erfgename van den overleden graef te erkennen, niet tegenstaende dat het Hof van Frankryk het bezit van Vlaenderen eischte, uit kracht der huwelyksvoorwaerden, welke men aengenomen had ter gelegenheid der trouw van Isabella van Henegauwen met den
| |
| |
koning. De Franschen bragten hetzelfde jaer, 1191, een groot leger te velde en zakten naer Vlaenderen af om dit graefschap in te nemen; Baudewyn, alhoewel de moedige genaemd, gaf ter dezer gelegenheid geene blyken van moedige fierheid: ofschoon de vlaemsche steden hem allen bystand beloofden, en hem grootelyks aenmaenden om de vernederende eischen van het fransche Hof te wederstaen, zoo ging hy echter naer Parys, by den koning van Frankryk, om hem hulde en manschap over Vlaenderen te doen. De koning ontving hem zeer slecht, en Baudewyn vond het geraedzaem haestelyk naer Vlaenderen te vlugten uit vreeze van in hechtenis genomen te worden. Hier uit zou gewis een groote oorlog ontstaen zyn, hadden niet eenige invloedhebbende bisschoppen zich der zake aengetrokken: er werd door hun toedoen een verdrag gemaekt, welks aenneming eene eeuwige schandvlek voor Baudewyn en eene eeuwige schade voor Vlaenderen was. Volgens deszelfs voorwaerden stond Baudewyn aen Frankryk geheel Artois met de heerlykheden van St-Omaers, Lens, Hesdin en een groot deel van het zuidelyk Vlaenderen af. Aen Machteld van Portugael, oud gravinne van Vlaenderen, zouden als byleving de steden Ryssel, Cassel, Veurne, Belle, Sluys, met nog eenige anderen toegestaen worden. Dus werd het heerlyk en magtig graefschap van Vlaenderen in dry deelen gescheiden en voor altyd in zyn grondgebied geschonden. Baudewyn, verscheurde alzoo, met zyne eigene handen en door zyne zwakheid, het schoonste deel van België. Zyne onderwerping ging verder: hy erkende het eigen Vlaenderen van den koning van Frankryk ten leen te houden en betaelde aen den koning, vyf duizend marken zilver, als leengeld. Het is wel waer, dat de hoogmoed van Philips-van-den-Elzas de eerste oorzaek dezer ontlidting-geweest is, maer deze vorst had uit eigen wille het waelsch Vlaenderen aen zyne nichte en aen zyne vrouw Machteld geschonken; van zynen kant was dit eene verderfelyke onbezonnenheid maer geene zwakheid. In den
zelfden toestand waer Baudewyn zich in bevond, zou hy voorzeker Vlaenderen tegen den koning van Frankryk verdedigd en behouden hebben; terwyl Baudewyn zich zoo
| |
| |
begeerig naer de vriendschap des konings toont, dat zelfs geene laegheid hem te zwaer schynt om dezelve te bekomen. Het was te vermoeden dat de Vlamingen hunne vernedering niet met koelen bloede zouden gezien hebben: inderdaed het mispryzen en de verfoeijing des volks werd het deel van den nieuwen graef; onder de hand poogde men de middelen te vinden om hem van den troon te stooten en eenen vorst er op te plaetsen, die in staet ware om de afgescheurde deelen van Vlaenderen te herwinnen. De Gentenaren stonden tegen hem op en weigerden hem langer als graef te erkennen; maer hy kreeg ze eindelyk tot bedaren, door hun zoo vele en zoo gewigtige voorregten te vergunnen, dat hy byna van alle overheid op de stad afstand deed. Onder anderen verleende hy hun: dat zy hunne stad en hunne huizen mogten versterken en bebolwerken, volgens dat het hun goeddacht; dat zy hem in den oorlog nooit zouden moeten volgen indien hy over de Schelde trok en dat zy nooit met hem eenige betrekkingen moesten hebben dan alleen op het kasteel Nieuwburg binnen Gent. Het moet zyn dat deze eerste ontlidting deed gelooven, dat de val van Vlaenderen aenstaende was; want van alle kanten maekten de vorsten aenspraek op het een af ander deel van dit graefschap. Hendrik-de-Strydbare, hertog van Braband, deed alle mogelyke poogingen by den keizer opdat het land van Aelst, eertyds Eenham, weder by Lotheringen gevoegd en dus van Vlaenderen gescheiden wierde; graef Diederik van Holland liet ook geene moeite na om de zeeuwsche eilanden van den keizer ten leen te krygen; in een woord, het was als of ieder zich spoedde om een stuk van het gekrenkte Vlaenderen te krygen. Gelukkiglyk dat de keizer deze eischen afsloeg, want Baudewyn had geenen moed of geenen lust om gewapenderhand alle die aenvallen tegen Vlaenderen af te keeren. Een heer van Gent, Zegher genaemd, had het kasteel van Gent, Nieuwburg geheeten, ingenomen en wilde hetzelve niet afstaen, ondanks de bedreigingen van den graef. Zoo ver had
de haet des volks Baudewyn van magt beroofd, dat hy in onderhandeling trad met zynen onderdaen en hem voordeelige voorwaerden van vrede toestond. Eer het jaer ten einde was zond Baudewyn
| |
| |
zynen oudsten zoon tot den keizer om hem manschap over het noordelyk gedeelte van Vlaenderen te doen.
De Vlamingen, eenen vorst moede zynde die door zyne kniebuigingen het vaderland onteerd had, betoonden openbaerlyk hunne neiging voor hertog Hendrik van Braband. Deze had zich vermaerd gemaekt door blyken van eenen krachtigen wil en eene groote onversaegdheid; daerenboven was hy de echtgenoot van Machteld van Boulonje, nichte van Philips-van-den-Elzas en had door die verbindtenis eenig regt bekomen op het beërven van Vlaenderen. Hy viel, in 1194, in het Land van Aelst, en nam de gansche streek ten zuide der Schelde in. Baudewyn kwam insgelyks te velde en belegerde de stad Nyvel, maer hy werd door Hendrik-de-Strydbare terug geslagen. Hierop volgde een wapenstilstand tusschen de beide vyanden.
In dit jaer ontstonden er te Gent groote beroerten en oneenigheden, tot zoo verre dat de burgers hunne huizen tegen elkander versterkten en met schietgaten voorzagen. Dagelyks geschiedden er zulke beklagelyke bloedstortingen en moorden dat deze stad met eenen gewissen ondergang bedreigd was.
Terwyl de wapenstilstand tusschen Hendrik III van Braband en Baudewyn duerde, vergaderde Hendrik-de-Blinde een leger om het graefschap van Namen, dat hy, in 1188, aen Baudewyn had afgestaen weder in te nemen. De oude vorst, welke alle deze poogingen aenwendde om zyne dochter Ermesind een schoon erfdeel na te laten, had zich verbonden met hertog Hendrik van Limburg en met andere graven, die hem allen kwamen bystand doen. Nochtans had hy voor den goeden uitslag dezer onderneming het meest op de hulp van zynen bondgenoot, den hertog van Braband, gerekend; maer de wapenstilstand belette dezen zich voor alsdan in het veld te begeven. Baudewyn toog naer Namen met henegauwsche en vlaemsche benden en ontmoette het leger van Hendrik, in het midden des jaers 1194, by het dorp Neuville. De slag, welke aldaer geschiedde, was bloedig en hardnekkig, en, alhoewel het leger van Baudewyn op verre na zoo talryk niet was als dit zyner vyanden, zoo behaelde hy niettemin eenen beslissenden zege
| |
| |
en betoonde ter dier gelegenheid dat hy beter een zweerd dan eenen ryksstaf voeren kon. Hertog Hendrik van Limburg werd gevangen met
nog een honderdtal edellieden. Na dien afdoenden veldslag kwamen de hertog van Braband en de graef van Vlaenderen binnen het kasteel van Halle byeen, en sloten eenen vrede door denwelken de hertog afstand deed van zyne aenspraek op Vlaenderen, op voorwaerde dat Baudewyn zou erkennen, dat hy het land van Aelst van Braband ten leen hield. Niettegenstaende dat hy zich de magtigste mogt achten en zoo even nog over zyne vyanden gezegepraeld had, nam Baudewyn deze voorwaerde aen: men zou gezegd hebben dat het zyne bestemming was Vlaenderen te vernederen en aen stukken te scheuren.
| |
| |
In 1194 stierf Margareta-van-den-Elzas en het jaer daerna Baudewyn, haren man. Vlaenderen en Henegauwen werden beërfd door hunnen oudsten zoon, Baudewyn IX, later bygenaemd van Constantinopelen; Namen werd toegeëigend aen hunnen tweeden zoon Philips, met de voorwaerde, dat hy dit graefschap als een leen van Henegauwen zou bezitten.
Ondanks de haet dien de Vlamingen den overleden vorst hadden toegedragen, werd niettemin de troonbeklimming van zynen zoon met juichende blydschap door de steden van Vlaenderen begroet. De jonge vorst had reeds, gedurende het leven zyns vaders, genoeg getoond dat het hem grootelyks pynde den schoonen grond van Vlaenderen ingekort en geschonden te zien. Hy had het oor geleend aen den raed der edelen en aen de wenschen des volks, en ieder de hoop gegeven dat hy de afgebrokene deelen des graefschaps door geweld van wapenen zou herwinnen. In den eersten nochtans scheen hy niet zeer tot den oorlog genegen en deed poogingen om, door onderhandelingen, in zyne begeerten te gelukken. Tot den koning van Frankryk gegaen zynde deed hy hem manschap over Vlaenderen en bragt hem onder het oog, hoe zeer de Vlamingen verbitterd waren over het verlies van het land van Artois, en dat zyne onderdanen hem tot den oorlog dwingen zouden indien men hunne eischen niet toestond. De koning gaf hem goede woorden en schoone beloften en beschonk hem met het graefschap Mortange, tot zoo verre dat Baudewyn naer Vlaenderen terugkeerde zonder eenen beslissenden uitslag. In den loop des jaers 1196 heerschte er in Vlaenderen eene groote duerte; vele overstroomingen waren onlangs voorgevallen. Het is alsdan dat een groot getal vlaemsche huisgezinnen naer de kusten der Baltische Zee vertrokken, en in eene streek, die zy Oosterland noemden, gingen woonen. Later hadden zulke volksverhuizingen nog plaets; vlaemsche wetten en gewoonten geraekten in die landstreek in zwang en steden kregen er vlaemsche namen, welke men er heden nog terugvindt.
De graef Baudewyn, van het hof des konings, zonder iets gewigtigs bekomen te hebben, teruggekeerd zynde, zoo begonnen de edelen
| |
| |
en het volk te morren en eene dreigende houding aen te nemen, en, dewyl Baudewyn wel zag dat de koning Philips niet met goede
redenen te overwinnen was, zoo besloot hy de magt der vlaemsche wapenen te gebruiken en vergaderde een aenzienlyk leger. Onderwyl
| |
| |
verklaerde de koning van Engeland, Rykaert-Leeuwenhart, den oorlog aen Frankryk; de Vlamingen, de kans waernemende, gingen een verbond met Rykaert aen, om gezamentlyk hunnen gemeenen vyand te bestryden. De Engelschen leverden den koning Philips spels genoeg in Normandië, en, in tusschentyd viel Baudewyn met de Vlamingen en Henegauwers in Frankryk, alles verwoestende tot by de stad Compiegne. Terugkeerende bragt hy de steden Péronne, Douay, St.-Omaers en eenige anderen onder zyn geweld, belegerde eenigen tyd de stad Atrecht en kwam eindelyk nog in hetzelfde jaer, 1197, met eenen ryken buit te Gent. De burgers dezer stad bragten bezwaren in tegen de wapenschild welke de graef voerde, namentlyk, dat hy, als vorst van twee graefschappen, het wapen van Henegauwen op dezelfde schild nevens het wapen van Vlaenderen geplaetst had. Dit wilden de Gentenaren niet lyden, en zy verkregen van Baudewyn, dat hy van dan af den zwarten leeuw van Vlaenderen alleen in zyne schild zou voeren. De graef te Gent zynde, vernam dat koning Philips van Frankryk met eene ontzaggelyke magt naer Vlaenderen afzakte. Baudewyn ging hem te gemoet en trok voor den koning achteruit tot omtrent Ypre. Deze terugtogt was een krygslist, waerdoor hy den koning in een moerassig land lokte, hem van alle kanten, door overstroomingen, met water omringde en zyn leger als in een net gevangen nam. Philips, zich met schaemte aldus besteken ziende, vroeg den vrede. De vorsten kwamen byeen te Belle, en daer nam koning Philips alle de voorwaerden aen, die hem door de Vlamingen opgelegd werden. Men liet hem vervolgens gerust en ongehinderd met zyn leger in Frankryk keeren; maer niet zoodra bevond hy zich op vaste voeten of hy verklaerde zich in het geheel by de overeenkomst van Belle niet te willen houden. Dit bedrog was oorzaek dat men van wederzyde op nieuw de wapens opnam.
Ondertusschen geraekte het graefschap Namen insgelyks in oorlog door de aenhitsing van Philips van Frankryk: Thibald, graef van Bar, was getrouwd met Ermesind, dochter van den ouden graef van Namen, Hendrik-de-Blinde, na dat haer eerste verloofde, de graef
| |
| |
van Champagne, van zyne verbindtenis had afgezien. Deze Thibald, op aenrading van den koning, toog in 1197 met eene nog al aenzienlyke magt tegen Philips van Vlaenderen, alsdan graef van Namen, doch werd gedwongen onverrigter zake weder te vertrekken. Maer vermits Philips, wiens broeder, Baudewyn van Vlaenderen, hem nu niet helpen kon, voor de verdere gevolgen van dezen oorlog vreesde, trad hy in onderhandeling met den graef van Bar, en stond hem voorloopig, en tot nadere overeenkomst, een deel van het naemsch grondgebied af. Dit gedaen zynde kwam Philips met eenige naemsche benden ter hulp van Baudewyn, die reeds tegen den koning te velde was en eenige steden had ingenomen. Philips viel omtrent de stad Lens in eene laeg en werd met twaelf zyner ridderen door de Franschen gevangen. Dit belette Baudewyn niet in zynen togt voort te gaen en nog eenige andere steden te winnen. Deze oorlog scheen niet van aerd te zyn om een aenstaende einde te laten hopen, en misschien zou hy nog jaren lang geduerd hebben, had niet de gravin, Maria van Vlaenderen, het op haer genomen door zachtere middelen de hangende zaken te doen beslissen. Deze gravinne, sedert 1186 echtgenote van Baudewyn, was eene dochter der zuster van den koning. Zy begaf zich bedektelyk by den koning van Frankryk, verkreeg ten eersten van hem de vrylating van Philips en zyne wapenmakkers, en wist zoo wel haer doel te bereiken, dat de twee strydende vorsten, in 1199, te Peronne byeenkwamen en een vredeverdrag sloten. De koning mogt Atrecht en deszelfs omstreken behouden: dit deel blyft voortaen aen Frankryk en maekt het graefschap Artois uit. Vlaenderen kreeg door dezen vrede, in waelsch Vlaenderen, omtrent de helft van zyne vorige bezittingen terug, namentlyk de steden Douay, St.-Omaers en Ariën met alle het omliggende land: de graven van Ghynes, van Ardres, van Lylers, van Richebourg en van Gorge, en de heer van Bethune zouden voortaen, als te voren, manschap aen Vlaenderen voor hunne
leenen moeten doen. Dezen vrede ontvingen de Vlamingen met blydschap en met dankbaerheid tot hunnen graef, wiens dapperheid het grondgebied des vaderlands byna zyne vorige
| |
| |
grenspalen had teruggewonnen. Hy verdiende de liefde zyner onderdanen nog onder een ander opzigt: door hem werden aen verschillende henegauwsche en vlaemsche steden gewigtige voorregten toegestaen ten voordeele van den koophandel en der nyverheid; hy regelde de inkoomregten der koopwaren te Brugge en te Gent, gaf een bevel uit dat, geheel Vlaenderen door, een zelfde gewigt en maet moest gebezigd worden, en deed verschillende andere wetten afkondigen om meer regelmaet in de handelbetrekkingen zyner onderdanen te brengen.
Omtrent dien tyd ontstond er eene groote beroerte te Veurne: Machteld, oudgravinne van Vlaenderen, die het land van Veurne als byleving bezat, had reeds zoo dikwyls ondragelyke lasten geheven, dat het volk haer eindelyk de gehoorzaemheid weigerde en gewapenderhand tegen haer opstond. Aen het hoofd der burgers van Veurne bevond zich een zeker man genaemd Blaeuwvoet; zyne aenhangers die met hem tegen Machteld waren opgestaen, noemden zich de Blaeuwvoeters: de anderen, die het met de oudgravinne hielden, hiet men Ingerykers, naer hunnen aenleider Sighebert Ingeryk. Het volk beging, in 1201, vele rooveryen en verwoestingen, versloeg de mannen van Machteld en stak het Prinsenhof, te Veurne, in brand. Deze beroerten werden onmiddelyk door graef Baudewyn gestild, maer niet uitgedoofd: de twee gezindheden bleven bestaen in afwachting van eene andere gelegenheid.
Hetzelfde jaer zond de paus van Roomen, door geheel Europa, gezanten en zendelingen om de Kristenen voor de vierde mael naer het heilig Land te roepen. Gedurende twee jaren bereidden zich de vorsten tot dien togt; in 1203 begon deze kruisvaert, die geheel van haer doel afliep, vermits de kruisvaerders, in stede van naer Palestina te trekken, in tegendeel Constantinopelen innamen om er den verdreven keizer Isaac weder op den troon te plaetsen. Deze vorst gestorven zynde, alsook zyn opvolger Alexis, die in eene beroerte omkwam, zoo kozen de kruisvaerders, in 1204, met algemeene stemmen, Baudewyn van Vlaenderen tot keizer van het grieksch Ryk. Op den 16en mei van
| |
| |
dit zelfde jaer werd hy met ongemeene plegt door den pausselyken legaet in de kerk van Ste-Sophia tot keizer uitgeroepen en gekroond.
Van dan af kreeg hy den bynaem Baudewyn van Constantinopelen. Hy voerde den keizerlyken staf slechts gedurende twee jaren en werd, in 1206, in eenen kerker vermoord, op bevel van den koning der Bulgaren, die hem in eenen veldslag had overwonnen. In Vlaenderen wist men van deze moord niet; de mare liep er, dat Baudewyn in eenen veldslag
| |
| |
by Andrinopelen eensklaps was vermist geworden en dat men niet wist of hy gesneuveld was of slaef gemaekt.
kerk van ste-sophia.
Graef Baudewyn had geene zonen geteeld; zyne oudste dochter Johanna, naer hem Johanna-van-Constantinopelen genaemd, was erfgename van zyne staten; zyne tweede dochter Margareta werd geboren na zyn vertrek, beide waren minderjarig. Daerom had hy zynen broeder Philips van Namen als ryksvoogd benoemd, om Henegauwen en Vlaenderen tot de meerderjarigheid van Johanna te bestieren; ter zelfder tyd had hy hem als genoten en raedsheeren nog twee voorname edelen bygevoegd, namentlyk, Bosschaert van Avesnes, onderdiaken te Doornik en daer na vermaerd ridder, benevens Willem van Henegauwen, zynen oom. Er was onder anderen, gewis op verzoek des volks, vastgesteld dat de jonge gravinnen het kasteel te Gent moesten bewoonen.
Voor dat Baudewyn-van-Constantinopelen zoo ellendiglyk omkwam, had Braband oorlog gevoerd tegen Holland. Hertog Hendrik had den
| |
| |
graef van Gelderland gevangen genomen, doch daer na zelf de nederlaeg gekregen. Weldra nochtans, en met de hulp van Philips, ryksvoogd van Vlaenderen, en der bisschoppen van Mentz en van Keulen, had hy de Hollanders verslagen en hunnen graef gevangen genomen. In 1203 eindigde die oorlog, in denwelken Hendrik eenen hoogen roem verkreeg. Er werd een voor hem voordeelig vredeverdrag gesloten. Intusschen vernieuwden zich de beroerten en bloedstortingen te Veurne, in Vlaenderen, tusschen de Blaeuwvoeters en de Ingerykers; de mannen der twee vyandige gezindheden werden handgemeen in eenen veldslag, welke den ondergang der Blaeuwvoeters, vyanden der oudgravinne Machteld, voor gevolg had.
Weinig tyds voor de dood van Baudewyn-van-Constantinopelen begon de koning van Frankryk geheime listen in het werk te stellen om Vlaenderen gedeeltelyk onder zyn gebied en geheel onder zynen invloed te krygen. Om Philips, den ryksvoogd van Vlaenderen, te vleijen en hem tot zyne zyde over te halen, beloofde hy hem zyne eigene dochter Maria ten huwelyk, op voorwaerde dat hy de twee jonge gravinnen hem zou overleveren om, zoo men voorgaf, dezelve by het fransch hof te doen opvoeden. Philips begreep het doel van Frankryk wel; hy verstond gemakkelyk dat men, door eene fransche opvoeding aen de vlaemsche vorstenkinderen te geven, de verbastering ten voordeele van Frankryk poogde in te voeren; dat men, meester zynde van de erfgenamen der graven van Vlaenderen, van dit Land veel zou kunnen verkrygen en intusschen netten zou kunnen spannen om de toekomende staetkunde van Vlaenderen eenen voor Frankryk voordeeligen geest in te spreken. Maer Philips stamde af van de gunstzoekende henegauwsche Baudewyns, en het gevoel van eigenbelang was in hem magtiger dan het gevoel van vaderlandsliefde. Hy haestte zich den verraderlyken aenslag ten uitvoer te brengen, ligtte in 1205 bedektelyk de jonge gravinnen uit het kasteel van Gent en voerde ze naer Frankryk. Maer de regtveerdige vloek en de wettige wraek van een vry en dapper volk moest die slang verpletten: Philips werd met schand en schaemte uit Vlaenderen en uit Henegauwen gejaegd; het mispryzen en de haet der edelen en burgers was
| |
| |
zoo innig en zoo algemeen, dat geen enkel vriend hem bybleef of hem verschoonde. De Vlamingen benoemden onmiddelyk tot ryksvoogd Bosschaert van Avesnes, die sedert eenigen tyd den geestelyken staet verlaten had en door koning Jan van Engeland tot ridder was geslagen. De steden van Vlaenderen, alsook de edelen, zonden gezanten om de wederkeering der jonge gravinnen te verzoeken; maer koning Philips, die wist dat de Vlamingen Johanna met den zoon des konings van Engeland, zynen vyand, wilden huwlyken, weigerde volstrekt aen hunnen eisch te voldoen. Hy zelf trouwde haer uit aen Ferrand van Portugael, den neef van Machteld, echtgenote van Philips-van-den-Elzas. Zoodra dit huwelyk te Parys gevierd was wilde de koning van Frankryk den nieuwen graef dwingen hem de steden St.-Omaers en Ariën af te staen. Ferrand, die zich op dit bedrog niet verwachtte en allezins een moedig en trotsch mensch was, stelde zich tegen dezen eisch; maer eindelyk, door de bedreigingen des konings overgehaeld, beloofde hy de twee voornoemde steden af te staen. De koning zond de nieuwgehuwden met vele eerbetuigingen naer Vlaenderen, onder geleide van zynen zoon Lodewyk. Deze jonge vorst hield hen onderwege in zyn kasteel te Peronne gevangen en liep haestelyk met eenige benden naer St.-Omaers en Ariën, welke steden hy by verrassing en zonder moeite innam. Dan liet hy Johanna met haren man in vryheid vertrekken. Ferrand, vervuld met een bitter spyt, zwoer in tegenwoordigheid der vlaemsche edelen, dat hy nooit meer eenigen Franschman betrouwen zou en zich zou wreken over de meineedigheid aen hem gepleegd. In Henegauwen en in meest alle de steden van Vlaenderen werd hy met gulhartigheid ontvangen; doch wanneer hy te Gent zyne intrede wilde doen, sloten de inwooners hunne poorten toe vóór zyn aengezigt, en deden hem spottend zeggen: dat zy geenen graef hadden maer wel eene gravinne, de dochter van keizer Baudewyn-van-Constantinopelen; dat zy wel als een
straetnieuws gehoord hadden, dat Johanna door den koning van Frankryk aen eenen vreemdeling verkocht was; maer dat zy niet konden gelooven dat er een huwelyk had plaets gehad, vermits zy, volgens hunne regten en gewoonten, daer over niet geraedpleegd
| |
| |
waren geweest. Voorts dat zy hem zouden ontvangen indien hy met hunne gravinne kwam; en hem voor het tegenwoordige raedden, spoedig te vertrekken, indien hy zich niet aen hunnen toorn wilde blootstellen. Ferrand moest, niettegenstaende zynen hevigen toorn, de omstreken der stad verlaten en trok naer Doornik, alwaer hy, aen tafel zittende, zoo onvoorziens door een deel Gentenaren overvallen werd, dat hy op nieuw zich verpligt zag voort te vlugten, tot binnen de stad Ryssel. Hy kwam echter weldra terug naer Gent met de gravin
Johanna en vergezeld door eene groote magt. De Gentenaren deden hunne poorten open, ontvingen hem als hunnen vorst en verbonden zich, hem als schadeloosstelling, 300,000 gouden guldens te betalen. Ter dier gelegenheid ontwrongen zy den graef een nieuw voorregt: namentlyk dat hunne schepenen niet meer erfachtig zouden zyn, maer jaerlyks door het volk zouden herkozen worden, gelyk men, sedert
| |
| |
1209, te Ypre deed. Weinig later verkregen zy, dat hunne wet zou bestaen uit negen-en-dertig leden; te weten, dertien schepenen, dertien raedsheeren, en dertien leden buiten dienst. Alle jaren moesten deze wethouders veranderen van ambt: de schepenen vielen buiten dienst, de raedsheeren werden schepenen; die welke niet gediend hadden werden raedsheeren, en zoo voorts van jaer tot jaer. Men noemde deze wethouders de negen-en-dertig.
Om de oorzaek en den aerd der gebeurtenissen van dezen tyd en der volgende eeuw te begrypen, moet men weten dat sedert eenige jaren in geheel België, maer vooral in Vlaenderen, allengskens twee vyandlyke gezindheden waren opgestaen, die later, door hare onophoudende worstelingen tegen elkander, byna alle voorvallen zullen doen geboren worden. De edelen, welke altyd tegen de ontwikkeling der volksmagt zich verklaerd hadden, zagen nu met spyt en afgunst hoe de ryke gemeenten in alle gelegenheden haren onweêrstaenbaren wil, door hare schatten of door de wapenen, wisten te doen gelden, en hoe de vlaemsche adel in dien staet van zaken, zonder magt en zonder heerschappy, zich langzamerhand alle zyne voorregten zag ontrooven en welhaest zonder invloed op het Bestuer des Lands zou zyn. Door de gemeenten om hunne franschgezindheid gehaet, en in alles bewaekt, konden de edelen geenen stap buiten het geschreven regt wagen of de stem en de arm des volks verhief zich tegen hen. Groot was het verschil tusschen den stand der vlaemsche en der fransche edelen: in Frankryk was de adel magtig, ryk, en in vollen bloei; hy gaf alsdan aen Europa het voorbeeld van alle de pracht des ridderschaps, verkwistte onschatbare gelden in schitterende ridderspelen en kostelyke maeltyden, en had nog genoeg overheid op de Laten van het platte land, om uit zyne heerschappelyke goederen de noodige schatten tot deze durende pracht en zinnelykheid te kunnen putten, ondanks de morringen en klagten des gemeenen volks. Geen wonder dan dat de vlaemsche edelen, in de hoop van hunnen staet te verbeteren, zich onder fransch bestuer wenschten, om, gelyk de fransche ridders, onder de bescherming des konings, hunne verlorene overmagt weder te krygen. Alle de edelen waren niet van dit
| |
| |
onvaderlandsch gevoel; dan, alhoewel het getal dergenen die in den haet des volks tegen de Franschen deelden, groot was, zoo werden zy echter allen in denzelfden haet begrepen, als zynde vyanden der burgervryheden. Langs eenen anderen kant heeft men gezien dat de graven van Vlaenderen zelven, sedert de komst der henegauwsche Baudewyns, zich meest voor Frankryk genegen toonden, en men heeft regt om te denken, dat de hoop op meer overheid niet vreemd aen die schadelyke rigting was. Het volk gaf later aen deze franschgezinde edelen en aen de weinige burgers die het met hen hielden den naem van Leliaerts als zynde zy de leliebloemen, het wapen van Frankryk, toegedaen. De gemeenten van haren kant hadden genoegzaem het inzigt der edelen begrepen om hun den bittersten haet toe te wyden; zy hadden verstaen dat men Vlaenderen aen Frankryk wilde gehecht hebben om de volksvryheden in te korten of te niet te doen. Zy ook vereenigden zich in eene tegenovergestelde gezindheid, welke de verbittering tegen Frankryk en tegen de edelen, ja tegen de graven zelven, voor kenmerk had. Om zich van de Leliaerts te onderscheiden gaven zy zich zelven weldra den naem van Klaeuwaerts, naer de vooruitstekende klaeuwen van den leeuw, het zinnebeeld des vaderlands.
Ferrand, die in den eersten door de Vlamingen met tegenzin was ontvangen geweest, won de algemeene genegenheid en de liefde des volks, door in alle omstandigheden blyken van zynen haet tegen de Franschen te geven. Hy riep de heetste vyanden van Frankryk by zyn Hof en poogde onder de hand zich met andere vorsten tegen den koning te verbinden: onder anderen spande hy te samen met Jan, koning van Engeland, tegen wien Philips van Frankryk alsdan, in 1213, eene vloot uitrustte. Wanneer deze laetste alreeds eene ontzaggelyke magt vergaderd had, aenzocht hy Ferrand om met de Vlamingen in zyn leger te komen, maer deze weigerde dit te doen. De koning, hierover verbitterd en de beweegreden van den graef van Vlaenderen vermoedende, zag van den oorlog tegen Engeland af om Ferrand, die tot geene tegenweer gereed was, in eens te verpletten. - De fransche koning valt in Vlaenderen, verovert Cassel, Ypre en Brugge, terwyl zyne vloot, van
| |
| |
by de 1200 schepen, de stad Damme inneemt, welke in dien tyd eene zeehave was. Dan trekt hy naer Gent om het te belegeren, maer intusschen zendt Jan van Engeland hulp aen Ferrand; de Vlamingen en Engelschen vallen de fransche vloot aen, vermeesteren vier honderd schepen en zenden ze naer Engeland. De koning, dit vernemende, verlaet het beleg van Gent, en, vergezeld door de Brabanders, onder hunnen hertog Hendrik-de-Strydbare, valt hy op de benden van Ferrand, verslaet dezelve en dwingt den graef naer Walcheren, in Zeeland, te vlugten. Dan doet hy zyne overblyvende schepen en de stad Damme in brand steken, neemt Gent en eenige andere steden van Vlaenderen en keert terug naer Frankryk, latende hier en daer eenige benden voor bezetting. - Nog in hetzelfde jaer kwam Ferrand uit Zeeland met het overige van zyn leger en met hollandsche hulpbenden onder hunnen graef Willem. Hy werd ontvangen te Gent, te Brugge, te Damme en in eenige andere steden en voerde den oorlog tegen Frankryk met vele wisselvalligheden, tot in 1214. Dan, in de tusschenruimten van dezen veldtogt, vond Ferrand nog tyd om de Vlamingen en Henegauwers tegen Hendrik-de-Strydbare, hertog van Braband, te voeren, ter oorzake van een geschil aengaende de heerlykheden van Moha en Waleff, dat tusschen dien vorst en den bisschop van Luik gerezen was. Hendrik had een jaer vroeger de stad Luik ingenomen en geplunderd, doch was er weder uitgedreven geworden door den graef van Vlaenderen. Tydens de vlugt van Ferrand naer Zeeland, in 1213, kwam Hendrik op nieuw te velde tegen den bisschop Hugo van Pierrepont. - Deze, voor eene tweede inneming der stad vreezende en onversaegd van aerd, neemt voor eene beslissende pooging te doen: hy haelt den grooten standaerd van St-Lambrecht uit de kerk, doet zich door de burgers volgen en gaet zynen vyand te gemoet; onderwege krygt hy hulpbenden van Dinant en Hoey en van den graef van Looz. In het veld van Montenaken, by St.-Truijen, ontmoeten zich de beide legers en
beginnen een allerbloedigst gevecht. De Luikenaren, door het gezigt van hunnen heiligen standaerd en door de tegenwoordigheid van hunnen bisschop aengemoedigd, vechten als leeuwen en verslagen de Brabanders byna geheel en al.
| |
| |
De hertog vlugtte, na deze nederlaeg, naer zyne hoofdstad Brussel; maer eer weinig werd hy in dezelve belegerd door den graef van Vlaenderen, die zich kwam wreken over den bystand aen Frankryk gedaen. In dien uitersten nood en geheel uitgeput van moed en middelen, vroeg hy den vrede en verkreeg denzelven, op voorwaerde dat hy mede in een verbond tegen Frankryk treden zou. Hy leverde zyne twee zonen Hendrik en Godfried als gyzelaers aen Ferrand, die hen beide in het kasteel te Gent deed bewaren.
Niet zonder een geheim inzigt had Ferrand den hertog van Braband tot vyandschap tegen Philips gedwongen: hier door deed hy eene merkelyke inbreuk op de magt van zynen vervolger. Men was alsdan onder de vorsten bezig met een magtig verbond tegen Frankryk te maken: zoo vele bondgenoten namen er deel in, dat men reeds op voorhand zich onderling de brokken van het fransch Ryk toegedeeld had. De keizer van Duitschland, de koning van Engeland, de hertogen van Braband en van Limburg, de graven van Boulonje en van Holland en Ferrand, graef van Vlaenderen en Henegauwen, spanden allen te samen om het fransch grondgebied in te nemen en te verdeelen. Frankryk kwam in het uiterst gevaer, nooit had het zoo vele en zoo magtige vyanden geteld. Dan, de star van dit uitgestrekt Ryk moest nog lang blinken; het was zyn lot niet, zoo vroeg in zyne loopbaen gestut te worden. De bondgenoten vergaderden te Valencyn en bragten een leger van by de 150,000 man byeen: van zynen kant kwam Philips hen te gemoet met omtrent 80,000 man, welke meest allen te peerd waren, terwyl de bondgenoten meer voetvolk telden. Een schrikkelyke veldslag nam aenvang in de vlakte van Bovines tusschen Ryssel en Doornik, op den 26en dag der maend july 1214. Na vele wisselvalligheden en heerlyke wapenfeiten van beider zyden, kregen de bondgenoten de nederlaeg: de keizer en de hertog van Braband ontkwamen door de vlugt; Ferrand en een groot getal vlaemsche en duitsche heeren werden gevangen; 36,000 dooden overdekten het slagveld.
De ongelukkige Ferrand, als een schelm gebonden, werd naer Frankryk gevoerd en in eenen kerker van den Loever te Parys opgesloten,
| |
| |
na dat men hem, onder alle soorten van bespottingen, door de straten dier stad had rondgeleid. Nu mogt men vreezen dat Vlaenderen geheel aen Frankryk ging gehecht worden, daer alle de poogingen van Philips het winnen van dit schoon Land schenen voor doel gehad te hebben; doch, wat ook de reden van dien gelukkigen uitslag zy, het grondgebied onzes vaderlands onderging geene vermindering. Er werd een wapenstilstand van vyf jaren tusschen alle de voornoemde vorsten gesloten en men begreep Vlaenderen in het verdrag. Ferrand alleen werd er uitgesloten en bleef gedurende twaelf jaren in den Loever te Parys
gevangen. Zyne vrouw Johanna-van-Constantinopelen, welke zeer tot Frankryk genegen was, nam het bewind over Vlaenderen en Henegauwen in handen; zy bezat noch de achting noch de liefde des volks, doch alsdan waren de burgers te zeer ontmoedigd om hunnen haet door geweld of oproer uit te drukken.
| |
| |
Tot nu toe had Bosschaert van Avesnes, eertyds ryksvoogd van Vlaenderen, met Margareta, de zuster van Johanna, geleefd en twee zonen, Jan en Baudewyn, by haer geteeld, niettegenstaende dat de Paus zyn huwelyk had te niet gedaen uit oorzake dat hy eertyds de eerste geestelyke wydingen had ontvangen. Zyne kinderen werden echter later wettig verklaerd. Alle bedenkelyke poogingen deed Bosschaert om de pausselyke bevestiging zyns huwelyks met Margareta te verkrygen; maer de Paus bleef hem dezelve weigeren en sloeg hem, in 1215, in den ban der H. Kerk. Nog hetzelfde jaer deed gravin Johanna hem te Rupelmonde het hoofd afhouwen. Margareta werd dry jaer later uitgetrouwd aen Willem van Dampierre, een fransch heer van hoogen adel.
Terwyl het Land nu genoegzaem eenen moedeloozen vrede genoot stelde Johanna alles te werk om de vryheid van haren man Ferrand te verkrygen: de Paus zelf had zich als middelaer en voorspreker met de zaek bemoeid, maer Philips bleef doof voor alle gebeden. Deze vorst, in 1223, gestorven zynde, begon men te hopen dat zyn zoon Lodewyk VIII niet zoo onverbiddelyk zyn zou; en inderdaed, hy toonde zich tot onderhandelingen over de vrylating van Ferrand genegen.
Het jaer daer na werd Vlaenderen in rep en roer gesteld door eene zonderlinge gebeurtenis. Het nieuws verspreidde zich dat Baudewyn, keizer van Constantinopelen en graef van Vlaenderen, welke men eertyds in den slag by Andrinopelen vermist had, teruggekomen was; men vertelde, hoe hy in Armenië als slaef in de ploeg gaende, door eenige oostersche kooplieden was herkend en verlost geworden. Die, welke den gewaenden Baudewyn gezien hadden, bevestigden dat hy waerlyk de keizer zelf was. Deze mare bragt het volk in eene vervoerende blydschap en geheel Vlaenderen door hoorde men vreugderoepen over de wederkomst van eenen graef, die eenen grooten heldenmoed had doen blyken en het vaderland door zyne wapens had verheerlykt. In vele steden werd hy als den wettigen vorst ontvangen; de koning van Engeland zond hem gezanten in die hoedanigheid. Wanneer dit alles byna een jaer lang geduerd had daegde Johanna den gewaenden Baudewyn te Peronne, voor koning Lodewyk. Hier werd hy scherpelyk
| |
| |
ondervraegd en men beweerde bewyzen te hebben dat hy een zekere Bertrand van Rains was, die tot nu toe tusschen Doornik en Valencyn als eremyt in eene kluis gewoond had, en uit zyne volmaekte gelykenis met Baudewyn voordeel had poogen te trekken. Ziende dat hem niets goeds te wachten stond vlugtte hy des nachts uit Peronne; maer korts daer na gevangen zynde, werd hy, in 1225, by Ryssel in het openbaer
aen eene galg opgehangen. Het volk, met of zonder reden, beschuldigde Johanna van vadermoord en vele kronyken beweren, dat het Baudewyn zelf was, dien zy, uit heerschzucht en om het bewind des Lands niet
| |
| |
te verliezen, deed ophangen. Het zou moeijelyk zyn, afdoende te beslissen of de beschuldiging des volks gegrond was of niet. - Koning Lodewyk van Frankryk stemde eindelyk toe de vryheid aen den ongelukkigen Ferrand weder te geven, door een verdrag te Melun gesloten; maer op zulke vernederende voorwaerden dat de Vlamingen, verbitterd over den hoogmoed van Frankryk, dezelve met mispryzen verwierpen. Ferrand bleef gevangen tot na de dood van koning Lodewyk VIII. Dan werd er, door tusschenspraek der koningin Blanca, eene overeenkomst getroffen, waerby de gravin van Vlaenderen zich verbond aen Frankryk 25,000 ponden parisis als schadevergoeding te betalen; door eenige andere voorwaerden, in het schandelyk verdrag van Melun begrepen, werd de overheid van Frankryk op Vlaenderen beslissend erkend, en voortaen dient deze overeenkomst als de grondsteen der staetkundige betrekkingen tusschen de beide Landen. Ferrand werd in 1226 in vryheid gesteld na gedurende twaelf jaren eenen kerker van den Loever, te Parys, bewoond te hebben. Hy voerde de vlaemsche en henegauwsche wapenen zegepralend in Braband en Namen, ter oorzake van eenige geringe geschillen van erfenis, en stierf zonder kinderen in 1233.
In het jaer 1235 overleed Hendrik-de-Strydbare, hertog van Braband, in eenen hoogen ouderdom, na een Ryk van by de vyftig jaren. Deze vorst, die gedurende zyn wisselvallig leven eene groote faem van dapperheid verwierf, verdiende niet min den lof zyner onderdanen om de weldaden welke hy hun bewees, verleenende hun vryheden en wetten, die de steden van Braband in eens nevens de beste en meest vrye steden van Vlaenderen plaetsten, en ieders goed en leven moesten beveiligen. Reeds sedert 1192 had hy de stad Vilvoorden met gewigtige voorregten begiftigd en alzoo den eersten steen gelegd der gemeente-vryheden van binnen-België. De keure welke hy aen Brussel in 1229 toestond voorziet in alles en is eene verkorte, doch voor dien tyd wonderbaer schoone wet. In het Nederduitsch, of zoo men dan zegde, in het Dietsch opgesteld, doet zy ons zien, dat men de moederspraek ook reeds in staetsschriften begon te bezigen; het zesde artikel dier keure zegt: Wat Wive enen Man sloghe, si waers omme twintigh
| |
| |
Schellingen worde sys verwonnen; ofte si moeste geketende stenen draghen van hare Prochie in d'ander. Welk punt wy hier, als eene proeve der tael in dien tyd, overschryven.
Na Hendrik I, de Strydbare, volgde zyn zoon, Hendrik II, de Grootmoedige, hem op. Deze ging voort in het werk zyns vaders en verleende insgelyks vele voorregten aen de steden van Braband.
Johanna, welke door de dood van Ferrand weder Vlaenderen en Henegauwen bestierde, hertrouwde, in 1237, met Thomas van Savoeijen, oom der koningin van Frankryk; zy daelde niet lang daer na, in 1244, in het graf zonder eenen erfgenaem achter te laten. De graefschappen van Vlaenderen en Henegauwen vervielen op Margareta, hare zuster. Deze was weduwe van den onthoofden Bosschaert van Avesnes en van haren tweeden man Willem van Dampierre. Van beide hare echtgenoten had zy mannelyke kinderen. Uit dezen stand van zaken moest een lange burgeroorlog ontstaen, alzoo de Dampierre's hunne moederlyke broeders, de d'Avesne's, als bastaerden wilden aenzien hebben, niettegenstaende dat de Paus ze eertyds wettig verklaerd had en dat zy gevolgentlyk, als zynde de oudsten, alleen de beide graefschappen moesten beërven. Maer dit laetste beviel Margareta niet, daer zy hare kinderen van het tweede bed uitnemende lief had, en in tegendeel die van den eersten bedde eenen bitteren haet toedroeg. Hierom stelde zy den koning van Frankryk aen als scheidsman tusschen hare zonen, en deze vorst, zyn voordeel ziende in het volbrengen der begeerte van Margareta, besliste in 1246, dat de kinderen van d'Avesne, Henegauwen na hare dood zouden bezitten, terwyl de kinderen van Dampierre haer in het graefschap van Vlaenderen zouden opvolgen. Door deze schikking werden de beide graefschappen van elkander gescheiden en Frankryk verheugde zich over de gewigtige inbreuk door deze verdeeling gedaen op de magt van een Land dat hem uit aerd en door belang vyandig moest blyven.
Intusschen overleed Hendrik-de-Grootmoedige, hertog van Braband, in 1247, zeer betreurd door zyne onderdanen, wier welvaert hy uitgebreid en vermeerderd had; zyn zoon Hendrik, bygenaemd de vreedzame,
| |
| |
werd als hertog ingehuld. Het is insgelyks omtrent dien tyd, in 1246, dat de Kristenen de heilige stad Jerusalem verloren en het bezit derzelve in de handen der Egyptenaren verviel.
Jan, de oudste der d'Avesne's, beweerde met regt alleen erfgenaem der graefschappen van Vlaenderen en Henegauwen te zyn en weigerde zich aen het oordeel van den koning te onderwerpen. Door graef Willem van Holland geholpen, vergaderde hy een leger, verklaerde den oorlog aen zyne moeder, en viel in het land van Waes, dat hy innam zonder dat Margareta hem kon wederstaen. Inderdaed, zy was van alle hulp beroofd: de koning van Frankryk, St-Lodewyk, met alle zyne leenheeren was tegen de Ongeloovigen gaen oorlogen; de oudste zoon der gravin, Willem van Dampierre, vergezelde hem. Margareta zich in dezen uitersten nood ziende, kocht den vrede voor 60,000 gouden guldens. Het holp haer echter weinig, want de graef van Holland, die te gelyker tyd, als koning der Romeinen, Duitschland bestierde, en uit dien hoofde over het keizerlyk Vlaenderen beweerde te mogen beschikken, gaf in 1252 de landen van Aelst en van Waes, de zeeuwsche eilanden en het graefschap van Namen aen Jan d'Avesne. Het graefschap van Henegauwen toonde zich bereid om haer insgelyks de gehoorzaemheid te weigeren en haren zoon Jan te erkennen. Zich niet langer op den henegauwschen adel, noch op de ingeboren wethouders betrouwende, zond zy dry honderd Vlamingen naer Henegauwen om de voornaemste magtgevende ambten aldaer te bekleeden; maer de Henegauwers kwamen in oproer en sloegen omtrent honderd der nieuwe ambtenaren dood, de overigen uit het graefschap verjagende. Dan vingen zy de overgeblevene vrouwen der Vlamingen, sneden dezelve hare neuzen af, en zonden ze, zoo yslyk verminkt, naer Margareta terug. De vorstin ontvlamde, by het gezigt dier wreedheid, in eene brandende woede en spande alle mogelyke poogingen in om een aenzienlyk leger te been te brengen. Zy had zich ter zelfder tyd te wreken over de dood van haren oudsten zoon, Willem van Dampierre, die het jaer te voren, by zyne terugkomst uit Egypten, in Henegauwen was vermoord geworden: Jan d'Avesne had, volgens het vermoeden der
| |
| |
gravinne, een groot deel aen dezen doodslag. In 1253, was er een talryk vlaemsch leger, tegen de Hollanders en tegen Jan d'Avesne, naer Zeeland getogen: er geschiedde een hardnekkige veldslag, in denwelken de vlaemsche magt byna geheel vernield werd. De twee zonen van Margareta en Dampierre vielen in de handen hunner vyanden en 20,000 mannen vonden het einde van hun leven in den bloedigen stryd. By dezen bitteren tegenspoed klom de blinde gramschap van Margareta zoo hoog, dat zy het graefschap van Henegauwen aen Karel van Anjou, den broeder des konings van Frankryk, wegschonk, op voorwaerde dat hy haer tegen hare zonen van den eersten bedde helpen zou. Hierop viel Karel van Anjou in Henegauwen en veroverde er byna alle de steden, ondanks den tegenstand der inwooners; maer haestelyk kwam Willem, graef van Holland, met een magtig leger Duitschen hem te gemoet en bood hem den veldslag aen. Karel van Anjou, den stryd niet durvende aennemen, vertrok naer zyn Land, zonder iets gewigtigs te hebben uitgerigt. Willem van Holland in Vriesland gesneuveld zynde, zoo begon men van wederzyde zich tot den vrede genegen te toonen. Men aenveerde de tusschenkomst van St-Lodewyk, koning van Frankryk, en deze besliste voor de tweede mael, in 1256, dat de Dampierre's Vlaenderen beërven zouden en dat de d'Avesne's hunne moeder als graven van Henegauwen zouden opvolgen. Daerenboven scheurde men alweder een stuk uit het grondgebied van Vlaenderen: de zeeuwsche eilanden werden aen den jongen Florens, graef van Holland, gegeven en bleven van dan af by dit graefschap gehecht. Het jaer daerna stierf Jan d'Avesne aen eene teerende ziekte; zyn oudste zoon Jan werd daerna graef van Henegauwen.
Margareta deed zich door de Vlamingen allengskens beminnen, door het vergunnen van vele vryheden en voorregten, en door een Ryk dat nu eenen langen en gunstigen vrede scheen te beloven. Henegauwen bleef haer onderdanig, alhoewel zy in dit Land het voorwerp der algemeene verbittering was en er nooit genaemd werd dan de Zwarte Margriet.
In 1258 verkocht Baudewyn II, graef van Namen en keizer van
| |
| |
Constantinopelen, dit graefschap aen Gwyde van Dampierre, zoon van Margareta. Wanneer de nieuwe graef zich in bezit van zyn aengekocht Land wilde stellen, kwamen Baudewyn d'Avesne, graef van Henegauwen, en de graef van Luxemburg tegen hem te velde; de oorlog dreigde het vaderland weder te zullen ontrusten, maer men trof gelukkiglyk eene overeenkomst, waerby vastgesteld werd dat Gwyde, die reeds weduwe van Machteld van Bethune was, met Isabella de oudste dochter van den graef van Luxemburg zou trouwen en Namen als eene bruidschat ontvangen zou, op voorwaerde dat de kinderen van zynen eersten bedde het graefschap van Namen nooit beërven zouden. Gwyde werd ingehuld als graef en bestierde het Land van Namen in vrede. Korts daer na, in 1265, werden de kristene vorsten door den Paus naer Italië geroepen, om Meinfried, koning van Sicilië, die met de Saracenen een verbond gemaekt had, van den troon te werpen.
Robrecht van Bethune, de oudste zoon van Gwyde, alhoewel nog geene achttien jaren tellende, voerde de vlaemsche en henegauwsche magt naer Italië. Er geschiedde eenen bloedigen veldslag te Benevent: de vyanden van den Paus werden verslagen en de jonge Robrecht doodde er met zyne eigene hand den dwingeland Meinfried, in het jaer 1266. Karel, de broeder des konings van Frankryk, werd als koning van Sicilië gekroond.
Hendrik III, de Vreedzame, hertog van Braband, was zynen vader Hendrik II, in 1247, opgevolgd. Gedurende zyn leven had hy meer dan eens zyne onderdanen verbitterd door willekeurige belastingen, maer in 1261 op zyn doodbed liggende, kreeg hy berouw over deze zyne hebzucht. Hy maekte eene keure onder vorm van zynen laetsten wil en beschonk te dier gelegenheid de Brabanders met breedere voorregten en grootere vryheden dan zy ooit genoten hadden. Onder anderen bevatte deze keure de volgende gewigtige schikkingen: dat geen man van Braband zonder regtsgeding of zonder wettelyk vonnis mag veroordeeld worden; dat men voortaen nooit geene buitengewoone lasten zal op te brengen hebben, ten zy in geval van oorlog, om het Land of 's hertogen
| |
| |
regt te verdedigen, of om 's hertogen kinderen uit te huwelyken, of om eenige derzelve tot ridders te doen slaen. Daerenboven bevool hy, door denzelfden laetsten wil, dat men jaerlyks duizend ponden gelds zou nemen op den opbrengst van het Zeuningen bosch, en zoo veel op 's Lands schat, om alle persoonen te voldoen welke door hem mogten benadeeld geweest zyn. In den loop van zyn Ryk had hy de heerlykheid van Mechelen, van bisschop Hendrik, voor 4,000 marken zilvers gekocht en dezelve voor altyd aen Braband gevoegd. Hy liet twee zonen na, Hendrik en Jan genaemd. De eerste volgde hem op in het hertogdom, maer alzoo deze mismaekt en byna verstandeloos was, terwyl zyn broeder Jan door geest- en ligchaemskracht uitmuntte, deed hunne beider moeder, Aleidis van Bourgundië, geweld om Hendrik de kroon te doen afstaen ten voordeele van Jan, haren tweeden zoon. Er vormde zich in Braband twee gezindheden: Brussel hield het met Jan; de Leuvenaers verklaerden dat zy den wettigen hertog Hendrik met lyf en goed wilden voorstaen, en kwamen te velde onder bevel van Arnold van Wesemale. Zy kregen de nederlaeg in eenen veldslag tusschen Leuven en Mechelen: Hendrik, bygenaemd de onnoozele of de eenvoudige, stapte dry jaren later, in 1267, van den troon en werd monik, om zynen broeder, Jan I, het hertogdom over te laten. Deze jonge vorst daerna de Zegevechter genaemd, was stoutmoedig, onversaegd en befaemd als een uitstekend ridder. Hy was eerst getrouwd geweest met Margareta dochter van St-Lodewyk, koning van Frankryk; doch haer zonder erfgenamen verloren hebbende, trouwde hy, in 1273, met Margareta oudste dochter van Gwyde van Dampierre, by dewelke hy twee zonen en twee dochters won.
Een zware oorlog, welken de erfenis der graven van Limburg gaet veroorzaken, gaf hem weldra de gelegenheid om zynen heldenmoed te doen uitblinken. Waleram III, hertog van Limburg, scheidde in 1279 uit deze wereld, latende het hertogdom aen zyne eenige dochter, die getrouwd was met Reinold, graef van Gelderland. Na de dood zyner vrouw wilde deze het hertogdom behouden, niettegenstaende de wettige aenspraek van Adolf van Berg, den neef van Waleram. Adolf,
| |
| |
de magt niet hebbende om zyne terugeisching door de wapenen te doen aenhooren, verkocht zyn regt op Limburg aen Jan, hertog van Braband,
dewelke, nu magtig door zyne verbindtenis met het Huis van Vlaenderen, zich bereid maekte om het hertogdom van Limburg aen Reinold
| |
| |
van Gelderland te ontwringen. Deze had zich vele bondgenoten aengeschaft; in het leger dat hy vergaderd had bevonden zich de benden van de graven van Gulik, van Cleef, van Nassau en van Bar en van den aertsbisschop van Keulen. Van wederzyde kwam men, in 1283, te velde. Men oorlogde met hardnekkigheid zonder beslissenden uitslag tot in het jaer 1288, alswanneer Reinold van Gelderland den graef van Luxemburg tot zyne zyde overhaelde, door hem het hertogdom van Limburg te beloven, indien men het tegen Jan van Braband kon verdedigen. Het Huis van Luxemburg was alsdan zeer magtig door zyn grondgebied en door zyn maegschap: Hendrik IV, welke dit graefschap bestuerde, had zich eene groote faem als krygsman verworven en zyne hulp versterkte het leger der bondgenoten uitermate. Terwyl zy bezig waren met alle hunne magt byeen te brengen, en inderdaed een ontzaggelyk leger vormden, belegerde hertog Jan de sterkte van Woeringen, omtrent Keulen. In zyn leger waren vyftien honderd brabandsche ridders, de gewapende burgers der steden en eenige hulptroepen uit de graefschappen van Gulik en Berg. Het leger der bondgenoten zakte op hem af, in dry ligchamen gedeeld: het eene stond onder bevel van den graef van Gelderland, het andere onder den graef van Luxemburg en het derde onder den aertsbisschop van Keulen, die, de nederlaeg van hertog Jan onfeilbaer wanende, spottender wyze, eene kar met ketens achter zich voerde om hem er mede te binden. Hertog Jan brak met haest het beleg van Woeringen op en koos eene voordeelige stand-plaets; hy ook verdeelde zyn leger in dry ligchamen, en gissende op het gezigt der naderende vyanden, dat de stryd aenstaende was deed hy, met vlammende oogen en met eene woeste welsprekendheid, eene aenspraek die den moed zyner mannen tot de razerny deed opklimmen. Dan, met voorzigtigheid te werk gaende, begon hy den veldslag. De bondgenoten, op hun meerder getal steunende, kwamen met vermetelheid vooruit; de dry ligchamen van hun leger liepen te
gelyk en met drift tegen de Brabanders op, en hielpen dezelve byna met dezen eersten schok onder den voet; maer de koelbloedigheid van hertog
| |
| |
Jan belette den vyand zyne slagorde door te breken. Drymael viel de moedige Hendrik van Luxemburg tegen de Brabanders in; reeds waren zyne dry broeders nevens zyne zyde gevallen, zonder dat hy in zyne onversaegdheid wankelde; eindelyk kwam hy hertog Jan zelf aenvallen.
De twee vorsten worstelden met schrikkelyke slagen, wanneer een Brabander den graef van Luxemburg tusschen de platen van zyn harnas eene doodelyke wonde toebragt. Op dit oogenblik spreidden de twee
| |
| |
achterste ligchamen van het brabandsch leger zich over het slagveld uit en omringelden de bondgenoten. Nu veranderde de stryd in een akelig bloedbad; negen uren lang werd er gekorven, gehakt, gesteken, gepletterd en gemoord. Braband behaelde eenen schitterenden zege: de aertsbisschop van Keulen, de graven van Gelderland en van Nassau werden gevangen, en meer dan elf honderd ridders van de zyde der bondgenoten verloren het leven op dien bloedigen dag, zynde den 5en juny des jaers 1288.
Door den slag van Woeringen verkreeg hertog Jan-de-Zegevechter een onbesproken gebied over Limburg, dat voortaen aen Braband gehecht blyft. Volgens eenige kronyken deed hy zyne doorluchtige gevangenen met dezelfde ketens binden welke men voor hem bestemd had. Wat er ook van zy, de vreugde was in Braband onbeschryvelyk; hertog Jan werd in alle de steden onder het onophoudend gejuich des volks ontvangen en zyn roem verspreidde zich door geheel Europa. Een zoo schoone zegeprael verblindde hem niet; in tegendeel hy toonde zich grootmoedig. Voor 6,000 marken zilvers liet hy den graef van Gelderland in vryheid gaen, verleende eene algemeene kwytschelding aen alle de Limburgers welke tegen hem gestreden hadden en gaf zyne dochter ten huwelyk aen den jongen graef van Luxemburg, wiens vader met zyne dry broeders voor Woeringen de dood gevonden had. Door deze wyze schikkingen bevestigde hy zich in zyne nieuwe staten en bezorgde aen zyne onderdanen eenen weldadigen vrede.
Terwyl de hertogen van Braband poogingen deden om de grenspalen hunner staten uit te breiden en dat Vlaenderen, ondanks oorlog en beroerte, zyne vryheden en zyne stoffelyke welvaert vermeerderde, was het bisdom van Luik aen gedurige onlusten overgeleverd, die insgelyks hunnen oorsprong hadden in den haet des volks tegen de edelen. Het Ryk van bisschop Hendrik-van-Gelderland, was eene aeneenschakeling van muiteryen en van bloedstortingen geweest, dewelke alle veroorzaekt werden omdat het volk zelf de burgemeesters kiezen wilde, daer dezen nochtans tot dan door de schepenen en
| |
| |
uit zekere edele geslachten verkoren waren. Hendrik-van-Gelderland had eene inborst en voerde een gedrag, welke niet aen zynen geestelyken staet voegden. Paus Gregorius X vermaende hem deswege; doch hy verachtte het woord dat hem van Roomen werd toegestuerd en werd in 1274 afgezet. Jan-van-Enghien, die na hem den bisschoppelyken stoel beklom, dempte voor eenigen tyd de opgestane twisten; maer de rust werd op eene bloedige wyze gestoord door een voorval byna onbeduidend door zichzelven, doch verschrikkelyk door zyne gevolgen. Een inwooner der heerlykheid van Gosnes, in het graefschap Namen, was op den luikschen grond eene koei komen stelen: een ambtenaer des bisschops hem in handen gekregen hebbende, had hem doen ophangen. De heer van Gosnes, den bisschop het regt ontkennende om eenen zyner Laten met de dood te straffen, liep te wapen en wilde den ambtenaer aenvallen; maer deze vergaderde haestiglyk eene goede bende gewapende landlieden uit de omstreken van Hoey, liep naer het kasteel van Gosnes en verbrandde het tot den grond. De bloedverwanten des heeren van Gosnes, om hun geslacht te wreken, namen insgelyks de wapens op, en zoo ver strekte de twist zich uit, dat Braband, Namen en Luxemburg er in gewikkeld werden. Deze oorlog, welke men den koeijenoorlog noemde, kostte het leven aen meer dan 15,000 menschen en overgoot de luiksche grenspalen, gedurende twee jaren, met het bloed van ridders en van burgers. In 1276 werd dezelve zonder uitslag geëindigd door tusschenkomst van den koning van Frankryk. Niet lang echter bleef het bisdom in rust; de bisschop toonde zich tot den adel genegen en maekte zich daer door de geestelykheid en het volk vyandig. Eene smartelyke dood was hem bereid: in 1281 eischte Hendrik-van-Gelderland zekere gelden van hem, welke hy beweerde weleer aen het bisdom geleend te hebben. - Men bepaelt eene byeenkomst te Hoegaerden, de bisschop begeeft zich er naer toe; maer in stede van er Hendrik te vinden, valt hy in
eene laeg geldersche krygsknechten die hem aldaer afwachten. Men valt hem aen, men bindt hem op een peerd, dat
| |
| |
hem in volle vaert heen sleurt, tot dat zyne ziel het uiteengeschokte
ligchaem verlaet. - Na hem werd Jan-van-Vlaenderen, zoon van Gwyde-van-Dampierre, tot bisschop verkoren. Deze, van eene stille en vreedzame inborst zynde, bragt door zyne poogingen alle gemoederen tot bedaren.
Intusschentyd was Margareta, de gravinne van Vlaenderen in 1279 overleden, na zoo veel mogelyk in de laetste jaren haers levens het geluk harer onderdanen te hebben behartigd. Twee jaren voor hare dood had de burgery van Gent eene menigte bezwaren ingebragt tegen de schepenen der stad, die, edelen zynde, het volk zoo het schynt met hoogmoed en onregtig behandelden. De gravin, de klagten der burgers gehoor gevende, veranderde de Wet van Gent; maer de afgestelde schepenen namen hun beroep tot het koninglyk geregtshof van Parys, hetwelk, den adel gunstig zynde, het eerste besluit van Margareta te niet deed. Zoo ziet men den adel tegen de vorsten van Vlaenderen dien zelfden invloed gebruiken waeraen zy zich zoo onbezonnen en
| |
| |
zoo laffelyk hebben onderworpen. Buiten hare schadelyke franschgezindheid was Margareta eene wyze vorstin, bekwaem, verstandig en allezins doortrapt in hare onderhandelingen met andere staten. Haer zoon Gwyde, bygenaemd van Dampierre, die alreeds het graefschap van Namen bezat, werd graef van Vlaenderen, het jaer voor hare dood. Jan d'Avesne, wiens vader, insgelyks Jan genaemd, zoon van Margareta was, als te voren gezegd is, kreeg het graefschap van Henegauwent en erfdeel, en vergenoegde zich er mede zonder nog langer aenspraek op Vlaenderen te maken.
Gedurende deze laetste vyftig jaren, hadden de koophandel en de nyverheid in geheel België een nieuw en tot dan ongekend leven verkregen. De kruisvaerten waren insgelyks de oorsprong eener wydere zeevaert geworden, doordien zy de volkeren van verre streken onderling in aenraking gebragt hadden. Bovenal was Vlaenderen tot het toppunt van rykdom en van welvaert opgeklommen: de have van Damme ontving de schepen van alle de Landen der Middelandsche-Zee en der noordelyke Staten: Brugge was als een wereldstapel, waer de kooplieden van twee-en-dertig vreemde Ryken hunne waren te koop bragten en de belgische goederen kwamen halen. Deze laetsten bestonden voornamelyk in lakenen en linnen stoffen van verschillenden aerd, waer onder het scharlaken het voornaemste was. Het is byna onmogelyk te gelooven, alhoewel het buiten twyfel is, dat Gent 40,000 getouwen telde en Brugge, Yperen en Ryssel weinig minder; alle de wol welke Engeland kon opbrengen, werd in België verwerkt. Geenen geringen koophandel dreven de Vlamingen met Holland en met Duitschland; zy bezaten het voorregt om hunne lakens vryelyk te Aken, te Keulen en te Duisburg te mogen te koop veilen en den Rhyn ongehinderd op te varen. De andere streken van België, voornamelyk Braband, bloeiden insgelyks door de nyverheid: Brussel, Mechelen en Lier waren beroemd om hunne wapenmakeryen; men hechtte eenen hoogen prys aen de harnassen, helmen, zweerden en degens binnen die steden gemaekt. Verders werd er grooten handel gedreven in koorn, vee, wyn, bier en kemp. De eerste steenkolen in België waren onlangs te Publemont
| |
| |
by Luik gevonden. Deze laetste stad was de algemeene stapel der Rhynlandsche goederen.
Door de ontwikkeling van nyverheid en koophandel was er onder het volk van geheel België een zeker welzyn verspreid, dat zich uitstrekte tot in de hut van den armsten landbouwer; in Vlaenderen was het geen welzyn meer, het was rykdom en overvloed. Ook ziet men in dien tyd den hoogmoed der burgeren hooger klimmen dan het voor 's Lands geluk wenschelyk is. De steden maken zich, door hare voorregten en door hare schatten, byna onafhangelyk; de overheid van den vorst vergaet en schynt een ydel woord te willen worden. Het gemeene volk, magtiger dan de edelen, mispryst en haet dezelve; de edelen, nydig en misnoegd; omarmen Frankryk als de eenige baek, die hen naer de herwinning hunner overheid moet terugbrengen; de inwooners des Lands, aldus in twee gedeeld, verminderen de staetkundige magt des vaderlands. Zwakke graven bieden de hand aen het heerschzuchtig Frankryk, en Vlaenderen, met alle zyne welvaert, daelt neder en besluit in zynen schoot de zaden van oproer, van bederf en van verzwakking. Braband in tegendeel groeit in magt en in staetkundig gewigt, door het heldenzweerd van Jan I, de overwinnaer van Woeringen.
Zoo als wy het reeds hebben aengewezen, de letterkunde in de volksspraek, begon te bloeijen, en, terwyl Margareta het Fransch by haer Hof invoerde en zelfs die vreemde tael in staetsschriften bezigde, won het volk grond in de beschaving zyner eigene moedertael. Het was dan dat Jacob Van Maerlant, een der grootste dichters van Vlaenderen, leefde en aenzienlyke werken opstelde, waerin geleerdheid en vernuft doorstralen. Men noemde hem: ‘De vader - der dietscer dichter al te gader.’ Zyne voornaemste werken zyn een Rymbybel en de Spieghel historiael. Meer menschenkennis en meer natuerkunde dan zyne voorgangers betoont hy, alsook meer geest van onderzoek; hy berispt zyne tydgenoten over het beuzelachtige der ridderromans, aen dewelke hy in Vlaenderen den knak gaf, en vaert byzonder uit tegen de fransche dichters, nog geheel op ingebeelde verhalen verslingerd; ter dier gelegenheid zegt hy: ‘Die scone walsche valsche poëten, - die
| |
| |
meer rimen dan si weten.’ Een verwyt mag men aen Van Maerlant doen: hy is het die bastaerdwoorden uit het Latyn en uit andere
jacob van maerlant.
Spraken in het Vlaemsch begon te mengen en alzoo de moedertael veel van hare eerste zuiverheid ontnam. - Omtrent 1175 werd het berucht vlaemsch fabeldicht van Reinaerd de Vos, door Willem van Utenhove opgesteld.
Niet min bloeide in Henegauwen de romaensche of fransche poëzy, ja, misschien met meer luister dan in Frankryk zelven. Buiten eenige vroegere dichters, wier werken zyn verloren gegaen, moet men vooral melding maken van Raoul Van Houdanc en van Chrestien Van Troyes,
| |
| |
die omtrent den jare 1180 leefden. De laetste dier twee verdienstelyke mannen verworf door menigvuldige en voortreffelyke dichtstukken de bescherming der vorsten en de bewondering zyner tydgenoten: aen hem is de fransche tael hare beschaving ten deele verschuldigd. Vele andere namen van goede zangers staen in de geschiedbladen van dit tydstip geboekt.
De schoone kunsten hadden ook reeds eenige, voor dien tyd, uitstekende beoefenaers in België gevonden. Fulco, een monik uit de abtdy van St-Huibrecht, was in het begin der elfde eeuw befaemd om zyne fraeije schildering in waterverw. Adelhart, abt van St-Truijen, had zich eenen grooten roem verworven door dergelyke voortbrengsels en door de beeldhouwkunst; Erembert, een abt van het klooster te Wausort, was ervaren in het dryven en snyden van goud en zilver; de abtdy van St-Huibrecht bezat schoone orgels en goede toonkunstenaers. Wat de bouwkunst aengaet, dezelve was hier te lande met het kristen Geloof opgestaen en by den aengroei der godsvrucht had zy zich insgelyks ontwikkeld: de oudste gothische kerken spreken genoegzaem den lof dergenen die derzelver opbouw bestierden; dan, de eerste Belg, welke men als uitmuntend bouwkunstenaer vindt vermeld, is Hubald van Luik, die in de elfde eeuw de kerk van het klooster te Stavelot volgens een nieuw ontwerp herbouwde.
|
|
Auteursrechtvrij