|
| |
| |
| |
Hoofdstuk V.
Gevolgen der kruisvaerten. - Het hertogdom van Braband en het hertogdom van Limburg. - Poogingen van Frankryk om Vlaenderen aen zynen invloed te onderwerpen. - Welvaert en voortgang van Henegauwen onder de Baudewyns. - Eerste volksberoerte in Vlaenderen.
Van 1100 tot 1191.
Gewis, het is wonderbaer hoe uit de kruisvaerten, welke alleen het verlossen der heilige plaetsen voor doel hadden, de vryheid der europische volken als eene belooning des Heeren is opgestaen.
| |
| |
Vóór deze bloedige bedevaert hadden de edelen, van andere landen dan Vlaenderen, de Laten aenzien als tot slaverny geboren, dezelve altyd met eene diepe verachting van hen verwyderd gehouden en ze onbekwaem geacht tot het voeren van wapenen, en het voeden van een grootsch gevoel. Maer nu hadden ridders en Laten in de zelfde legers nevens elkander geleefd en geslapen; nu hadden zy te samen geleden en gestreden; hunne wapenfeiten waren gemeen geweest, hunne tranen van droefheid en van vreugde hadden zich in Azië gemengd. De heer had met zynen onderdaen, zyde tegen zyde, de knie gebogen in eenen ontheffenden geestdrift, die allen, kleinen en grooten, op hetzelfde oogenblik tot God ophief. Ook by de wederkomst der kruisvaerders kon men in de betrekking tusschen edelen en Laten eene groote verandering bemerken: de heeren verachtten niet meer die mannen welke hun bloed voor Christus vergoten hadden, en, als zy, zich bekwaem hadden getoond tot het volvoeren eener onmeetbare taek. Zy begonnen dezelve te beminnen en meer weerde toe te kennen. Langs eenen anderen kant had de beschaving hier te lande, en bovenal in het achteruit zynde Lotheringen, zeer gewonnen. Vele leenheeren, om meer mannen te kunnen wapenen, hadden voor geld aen hunne Laten vryheden en voorregten toegestaen en gronden in eigendom verkocht. Anderen hadden zware schulden gemaekt, en meest allen hadden aen sommige van hunne Laten de vryheid beloofd, indien zy ooit in hun vaderland terugkeerden; het groot getal vrye lieden welke er alsdan op eens ontstond bragt overal de burgery tot stand en met haer de zucht naer onafhanglykheid. Gedurende de vrede, welke door de afwezendheid der edelen had geheerscht, waren de dorpen en steden grootelyks aengegroeid, en, alzoo er dan geene meesters tegenwoordig waren om de ontwikkeling des volks tegen te gaen, had men overal gilden opgerigt en de beginselen gelegd van de latere gemeenten.
Het ridderschap, reeds vroeger bekend, ontwikkelde zich wonderlyk gedurende de kruisvaerten. Het was eene groote eer voor eenen edelman, ridder geslagen te worden, en men kon tot die weerdigheid niet geraken dan door lange en moeijelyke beproevingen of door
| |
| |
uitmuntende bewyzen van moed en onversaegdheid, benevens den eed van in alle gelegenheden, met goed en bloed te vechten voor God, voor vorst, voor vaderland, voor weduwen en weezen en voor de verdrukte jonkvrouwen. Deze pligten, door den ridder bezworen, bragten oneindig veel verzachting in het gemoed der edelen, alhoewel de stelselmatige deugden, door hen beloofd, toch by sommigen meer in hun hoofd dan in hun hart bleven berusten. De gewoonte van wapenteekens en geslachtschilden te voeren werd algemeen gedurende de togten naer het Heilig Land; misschien vonden de Kristenen deze gewoonte onder de Turken, of wel zy namen ze aen uit noodwendigheid en om zich, in een leger van alle volken samengesteld, te kunnen onderscheiden.
Wat de kunsten en wetenschappen betreft, die waren tot dan nog in de kloosters bewaerd gebleven. Onder andere latynsche kronykschryvers, deed de monik Sighebert van Gembeloers zich omtrent den jare 1100 onderscheiden door talryke en gewigtige werken. Nog merkweerdiger echter was de kronyk van den luikschen monik Alberik, die eenige jaren na Sighebert van Gembeloers leefde. Men ziet dat letterkunde en wetenschappen zich tot dan by het aenteekenen der voorvallen bepaelden en nog altyd in eene doode tael opgesteld waren geweest; wel is waer, dat men gissen mag dat er alreeds eenige volksromans over Karel-de-Groote en volksliederen bestonden, maer die zyn niet, met zekerheid van hunnen geboortetyd, tot de kennis van het nakomelingschap geraekt. Wat er ook van zy, het is buiten twyfel dat, in het algemeen gesproken, de edelen noch het volk lezen konden; maer wanneer de volkeren van Europa, de armen en de ryken, hunnen geest tot den hoogsten trap van ontheffing hadden voelen opklimmen, wanneer zy by de kruisvaerten gedurende eenige jaren in vuer, in drift en in onophoudende nieuwsgierigheid hadden ontsteken gebleven, dan ontvlamde ook hunne inbeelding en zy werden begeerig naer alle slag van wonderbare vertellingen en tooverachtige verhalen. Uit dezen drift ontstonden talryke volksromans, voor het algemeen met gevoel, in schilderenden styl geschreven, en, alzoo zy voor ongeleerden gemaekt
| |
| |
werden, waren zy in de landtael opgesteld. De dichters of schryvers van dien tyd gingen van het eene kasteel naer het andere en zegden hunne verhalen met luiderstemme voor het gezelschap op: men noemde hen sprekers en hunne verhalen of liederen sproken; somtyds gingen zy vergezeld van zancstriggers of zangers, en van goochelaers of baladyns: het hoofd van zulk eene dichterenbende, hiet men minstreel. Men ziet in deze reizende genootschappen den blykbaren oorsprong van het Tooneel.
Robrecht van Vlaenderen, bygenaemd van Jerusalem, om de schoone wapenfeiten aldaer door hem bedreven, gaf korts na zyne terugkomst zyne zuster, de heldhaftige Geertruid, ten huwelyk aen Diederik van den Elzas. Hy oorlogde met roem tegen den graef van Henegauwen en tegen den keizer, dien hy tot een voor hem voordeelig vredeverdrag dwong.
Door de dood van Godfried van Bouillon, was de hertogelyke weerdigheid in Lotheringen opengevallen. Na gewoonte gaf de keizer geene acht op het bestaen der erfgenamen van den overleden hertog, die waren: zyne twee broeders, Baudewyn, koning van Jerusalem, en Eustaes van Boulonje. De keizer verkocht, in 1101, het hertogdom van Lotheringen aen graef Hendrik I, van Limburg, die zich niet anders had doen kennen, dan door het berooven van eenige kerken en abtdyen en niet lang te voren door den bisschop van Luik in den ban geslagen was. Onder zyn Bestier ziet men de verschillende graefschappen allengskens den weg inslaen om tot onafhangelyke staten zich te vormen; deels omdat de nieuwe hertog, weinig gronds in eigendom bezittende, de magt niet had om die rigting te beletten, deels omdat hy gedurig met den keizer tegen den Paus oorlogende, door zyne afwezendheid de hertogelyke overheid niet handhaven kon. Hy was er tegenwoordig wanneer het keizerlyk leger Roomen innam en den Paus Gregorius VII verjoeg. De kerkelyke ban, welken de heilige Vader tegen zynen vyand uitbliksemde, deed de Duitschen tegen den keizer opstaen; zyn eigen zoon trok te velde om zynen vader van den troon te werpen. Keizer Hendrik, verlaten van allen, moest vlugten. Vergezeld van
| |
| |
slechts negen ridders, liep hy door Keulen, en, zich op de edelmoedigheid der Belgen betrouwende, kwam hy op hunnen bodem eene schuilplaets zoeken.
De Lotheringers, door de rampen van den keizer getroffen, vergaderden een leger onder bevel van hertog Hendrik van Limburg, en sloegen den wederspannigen zoon op de vlugt, omtrent Visé by Luik; welligt zouden de Belgen den keizer op zynen troon herplaetst hebben, doch de dood verraste hem, in 1106, eer zy het zoo ver hadden kunnen brengen. Dan herkende Lotheringen zynen zoon, Hendrik V, als keizer. De hertog Hendrik van Limburg alleen weigerde zich aen den nieuwen vorst te onderwerpen; maer hy werd overwonnen en, als pligtig aen geschonden Majesteit, in eene gevangenis opgesloten. Het hertogdom, alsook het markgraefschap van Antwerpen, werden alsdan, in 1106, aen eenen afstammeling der Ghyselbrechten gegeven, namentlyk aen Godfried-met-den-Baerd, graef van Leuven, wiens broeder en voorganger begonnen had zich graef van Braband te noemen. Godfried noemde zich te gelyker tyd hertog van Lotheringen en Hertog van Braband welke laetste tytel in het vervolg stand hield.
Ter naeuwernood had Godfried het Bestier van Lotheringen in handen genomen of Hendrik van Limburg ontsnapte uit zyne gevangenis en kwam hem den oorlog aendoen. - Maer hy, met haest zyne mannen verzameld hebbende, trekt naer Aken waer Hendrik zich versterkt had; hy bestormt de stad, verovert ze en neemt de vrouw van Hendrik met een groot getal ridders gevangen; - zyn vyand alleen was het ontvlugt. Godfried gaf ter dier gelegenheid een bewys van grootmoedigheid: hy zond de vrouw van Hendrik naer haren man terug en liet alle de ridders in vryheid gaen, hun alleenlyk doende beloven, dat zy de wapens tegen hem niet meer zouden voeren. Deze schoone daed van Godfried deed indruk op het gemoed van zynen vyand; Hendrik gaf zich ten onderen en een goede vrede werd, in 1107, gesloten. Niettemin, het schynt dat Hendrik zich hertog van Limburg bleef noemen, want het is omtrent dien tyd dat Limburg als een hertogdom begint gemeld te worden.
| |
| |
Robrecht van Jerusalem, graef van Vlaenderen, viel, in 1112, van zyn peerd en stierf aen de wonden welke deze val hem hadden veroor-
zaekt. Zyn zoon, Baudewyn VII, volgde hem op in het graefschap van Vlaenderen.
Deze vorst, slechts achttien jaren oud wanneer hy het Bestier van 's landszaken in handen nam, gaet der wereld de roemrykste voorbeelden van regtveerdigheid en van strengheid geven, welke ooit op geschiedenisbladen geboekt zyn.
Gedurende de lange reizen van zynen vader was het regt in Vlaenderen zeer verslapt; niet bewaekt zynde door het vaderlyk oog van den eersten beschermer des volks, hadden de kleine edelen langzaem de gewoonte aengenomen van de geestelyken, burgers en boeren hunne goederen te ontrooven of met geweld te ontleenen, en hun verder alle onregt aen te doen, zonder vrees van straf, alzoo de ambtenaren en regters meest altyd de schael naer hunne zyde lieten overhellen.
| |
| |
Baudewyn vervuld met een grootsch gedacht riep alle de voornaemste edelen en ambtenaren van Vlaenderen te Yperen byeen, in eene plegtige vergadering; daer deed hy hun wel verstaen dat hy een einde wilde gesteld zien aen den overlast welke de edelen, of wie zy waren, den kooplieden, burgeren of boeren aendeden. Na hun dit met krachtige woorden ingedrukt te hebben zond hy ze terug naer hunne verblyfplaetsen, met last dat zy hem eene maend later in zyn kasteel te Wynendael zouden komen vinden en hem zeggen, wat middelen zy goed dachten om de regtveerdigheid weder en ongeschonden in Vlaenderen te doen heerschen.
In de vergadering van Wynendael werd hem door de edelen eene groote strengheid aengeraden; hy, dit wenschende, zegde hun dat hy alles wat tot nu toe geschied was wilde vergeten; maer van dan af volgens hunnen raed zou te werk gaen, doende een bloedig en kort regt over alle misdaden. Hy deed hun zweren dat zy voortaen alle geestelyken, burgers en Laten zouden behandelen volgens regt en in vrede. Zoodra de laetste den eed gedaen had, kwam een glim van heldenvuer het gelaet van Baudewyn verlichten; hy stond op van zynen zetel, toog zyn zweerd uit de scheede en stak het in de hoogte, terwyl hy met eene strenge uitdrukking de omstaende heeren bezag. Dan de stem verheffende, nam hy God tot getuige, dat deze vrede in Vlaenderen zou onderhouden worden; dat hy met zyne eigene hand de doodstraf zou doen onderstaen aen al wie denzelve zou durven verbreken en dat hy de geestelykheid, de weduwen en weezen en alle zyne onderdanen onder zyne vorstelyke bescherming nam. Baudewyn droeg, van dien tyd af, altyd eene kleine byl in de hand ten teeken van bloedig regt. Zulk wapen hiet men alsdan een Hapken; hy bleef hierom den naem van Baudewyn Hapken behouden. Getrouw bleef hy aen zynen plegtigen eed, latende iedereen, arm en ryk, vry en alle dagen tot hem komen om zyne klagten in te brengen. Nooit stelde hy de wraek van eene euveldaed uit en begaf zich zelf meesttyds ter plaets waer het feit geschied was, om des te eerder te kunnen oordeelen. Onmiddelyk dan werd de misdadiger gestraft volgens de zwaerte zyns verbrekens.
| |
| |
Niettegenstaende deze strengheid bleven nog eenige edelen voortvaren in hunne geweldenaryen. Onder andere gebeurde het, dat dry oostersche kooplieden, die naer de jaermarkt van Thourout gingen, te Brugge in eene herberg zaten te eten en te drinken, en onvoorzigtiglyk lieten hooren dat zy eenen grooten schat fyne gesteenten met zich hadden. In deze herberg bevonden zich de heer van Calloo en een ridder genaemd Hendrik, met nog tien andere edellieden. Dezen, de woorden der oostersche kooplieden gehoord hebbende, volgden dezelve achterna op den weg, vermoordden ze by een bosch en ontstolen alle hunne gesteenten. De andere oostersche kooplieden, die in Vlaenderen woonden, kloegen over deze moord by den graef. - Hy, in woede vlammende, springt te peerd, rydt naer Thourout waer de edelen waren, vindt de gestolen gesteenten by hen, sleurt hen gevangen naer Wynendael, doet hen met eene strop om den hals in eene zael van zyn kasteel op eene tafel staen en stampt zelf met zynen voet de tafel van onder de gehangenen weg.
Weinig tyds daerna, te Brugge zynde, kwam eene arme weduwe hem klagen, dat jonkheer van Oostkamp haer op de markt twee koeijen had afgekocht maer dezelve nooit had willen betalen, waer door zy nu in de grootste ellende vervallen was, en alle haer goed had moeten verkoopen. Baudewyn, deze weenende vrouw aenziende, zwoer haer dat hy haer regt zou doen eer hy de stad verliet. Hy deed onmiddelyk den jonkheer van Oostkamp ontbieden. Onderwyl bragt het volk voor hem twee persoonen die dagelyks valsch geld uitgaven en den koophandel groote schade deden. Baudewyn onderzocht de zaek zoo diep dat hy hun deed bekennen, dat zy pligtig waren aen de hun opgelegde misdaed. Daerop verscheen jonkheer van Oostkamp in zyne tegenwoordigheid en werd met strengheid door den Vorst ondervraegd: zyne uitleggingen deden blyken dat hy nooit het inzigt gehad had om de koeijen der weduwe te betalen. De graef ten hoogste vergramd over het miskennen van zyne herhaelde bevelen, en, willende een schrikkelyk voorbeeld aen anderen geven, deed de dry pligtigen in het
| |
| |
huis van eenen verwer brengen en in eenen grooten ketel met ziedend water versmooren.
Van Brugge reed hy naer Gent, waer hy eenen ridder deed onthoofden, omdat hy de koeijen van zyne Laten ten onregt had weggenomen; dan trok hy naer Audenaerde, Yperen, Ryssel, Kortryk en zoo voorts naer alle steden en vlekken, overal Vlaenderen zuiverende van roovers, dieven, valsche munters, onregtveerdige ambtenaren en andere dergelyke booze menschen, die onregtig handelden of onregt begunstigden. De byl of het Hapken van graef Baudewyn boezemde eindelyk eene zoodanige vrees in, dat er van kwaeddoeners of dieven niet meer gehoord werd. De koophandel kreeg een nieuw leven, en alles kwam weder in den rustigen en vreedzamen stand, onder welks heilzamen invloed de vlaemsche nyverheid geboren was, en zich nu meer en meer ontwikkelde.
| |
| |
In 1119 trok Baudewyn met de vlaemsche magt ter hulpe des konings van Frankryk, Lodewyk-de-Vette, tegen de Engelschen in Normandië. Hy gaf in dien oorlog blyken van heldenmoed, maer eindelyk kreeg hy eene zware wonde aen het hoofd en werd in eene draegbaer naer Rousselare gebragt. De wonde verzweerde en wilde niet genezen; hierby trof hem eene geraektheid, zoodat hy zelf, en zyne bedrukte onderdanen, genoeg zagen, dat er geene hoop op genezing meer over was. Alzoo Baudewyn geene zonen had, verklaerde hy tot zynen erfgenaem, Karel, den zoon van den H. Knud, koning van Denemarken. Deze Karel, daerna bygenaemd de goede, was een kleinzoon van Robrecht de Vries, grootvader van Baudewyn, vermits koning Knud getrouwd was met Adela, de oudste dochter van voornoemden Robrecht, en zuster van Robrecht van Jerusalem. In het midden des jaers 1120, werd Baudewyn Hapken, door eene tweede geraektheid, uit de wereld gerukt en met grooten rouw door zyne onderdanen beweend. Karel I, van Denemarken, volgde hem op in het graefschap, en werd door de Vlamingen ingehuld, niettegenstaende de aenspraek welke vele anderen, gewapender hand, op het bezit van Vlaenderen deden. Onder dezen kwamen tegen hem te velde, Baudewyn III, graef van Henegauwen; Willem van Yperen, een bastaerd van Robrecht van Jerusalem's broeder; de graven van Boulonje en van St-Pol, benevens de Voogden van den minderjarigen hertog van Lotheringen en Braband. Maer Karel versloeg ze allen den eenen na den anderen, nam hun vele steden af, en dwong ze hem met vrede in bezit des graefschaps te laten.
Dan behartigde hy, als zyn voorganger, de welvaert zyner onderdanen en het uitoefenen van een streng regt: hy bande de Joden uit Vlaenderen om hunne schreeuwende woekery en kwaden handel, deed de wet of vrede van Yperen op nieuw verkondigen en voegde er nieuwe tuchtregels by. Na het afsterven van keizer Hendrik V, werd de duitsche kroon hem aengeboden; maer hy, zyne vlaemsche onderdanen bovenal beminnende, weigerde den naem van keizer van Duitschland, om dien van graef van Vlaenderen te behouden.
| |
| |
De winter van het jaer 1125 was zoo streng in het westelyk Europa, dat al het graen in den grond dood vroos, waerdoor in het volgende jaer eene zoo groote duerte van eetwaren, en bovenal van koorn en brood, begon te heerschen, dat in Vlaenderen, maer meest te Brugge, vele menschen van honger bezweken. Karel, de goede graef, deed alle mogelyke poogingen om zyne lydende onderdanen te helpen: hy liet ten eersten alle de honden doodslaen, het graen der pakhuizen in het openbaer verkoopen, en verbood het brouwen van zwaer bier om het koorn te sparen. Daerenboven bevool hy aen zynen aelmoessenier dat hy alle arme menschen, op hunne eerste vraeg, een brood om godswil geven zou. Dan reed hy naer Yperen, waer insgelyks vele hongerige menschen waren, en deed aldaer op eenen dag 7,800 brooden uitdeelen. Van Yperen begaf hy zich naer andere plaetsen, om overal den troost en de hulp te gaen uitstrooijen; en, vermits niemand hem ooit om eene almoes vroeg zonder van hem met geld, kleederen of eetwaren heen te gaen, zoo liep eene ontellyke schaer van ellendig volk hem achterna en volgde hem overal waer hy ging, de handen smeekend tot hem uitstekende als tot den barmhartigen God wiens beeld hy was.
De hongersnood ten top gerezen zynde kwamen er eindelyk, in Vlaenderen, eenige schepen met koorn geladen; maer, tot groot verdriet des volks, werd die voorraed geheel opgekocht door Bertholf, Proost van St-Donaes te Brugge, Lambrecht Nappe en Bosschaert Van Straten, allen edellieden van den zelfden stam, zeer ryk, doch nog meer hebzuchtig. Het volk over dien opkoop vergramd, aengezien de Van Straten het graen nog duerder dan te voren wilden betaeld hebben, liep te samen en begaf zich voor het Hof van den goeden graef, roepende om wraek tegen die wreede koornbyters, zoo als zy ze noemden. De graef ontbood de Van Straten ten hove; zy zwoeren allen op eede, dat zy geen koorn genoeg voor hunne eigene lieden hadden; maer de graef eene onderzoeking bevolen hebbende, werd er bevonden dat zy eenen valschen eed hadden gedaen. Karel-de-Goede hier over in groote gramschap ontsteken, deed hunne wyde graenzolders openen, hun graen aen
| |
| |
den ryken tegen eenen goeden prys verkoopen, en aen de armen elk eene groote maet voor niet geven. Dan riep hy de Van Straten in zyne tegenwoordigheid, schopte met zynen voet eenen zak gelds tot voor hun aenzigt, en bood hun aldus, onder verdiende verwyten, den prys van hun koorn. Zy, verbitterd over de woorden van den graef en over de schande welke hun aengedaen was, weigerden den zak te nemen en gingen aen. Onmiddelyk werd het geld onder de armen uitgedeeld.
De liefde tot het lydende volk moest den goeden graef het leven kosten: het moordstael, dat hem dooden zou, werd in de duisternis des geheims gewet; hy moest martelaer der barmhartigheid sterven! De Van Straten konden hun leed niet verkroppen, en poogden middelen te ontdekken om zich over den graef te wreken. Deze was korts te voren naer Frankryk gereisd om aldaer den koning tegen den hertog van Aquitanië en van Auvergne te helpen; zy vielen dan met hunne aenhangers gewapender hand op het landgoed van den almoessenier van den graef en vermoordden er zyne dochter en haren man. Karel, nog hetzelfde jaer wedergekomen zynde, bereidde zich om eene bloedige wraek over de geweldenaryen te nemen. Intusschen waren de Van Straten bedektelyk te Yperen byeen gekomen om te beraedslagen over hetgeen hun te doen stond. In die vergadering van bloedzuchtige vaderbeulen werd er besloten, den goeden graef zoo haest mogelyk by verrassing te vermoorden: dit helsch besluit, in het duister gesmeed, moest weldra aen Vlaenderen zynen vader en beschermer ontrukken.
Het was op den 2den Meert van het jaer 1127. Graef Karel-de-Goede had zich, volgens zyne gewoonte, uit zyn Hof langs eene gaendery naer de kerk van St-Donaes te Brugge begeven. Daer zat hy, op zyne kniën, in den opperpand des tempels, boven de koor van Onze Lieve Vrouwen autaer, biddende met diepe godsvrucht, terwyl men de Misse deed. Een groot getal arme menschen stonden achter hem om zyn vertrek af te wachten en eene aelmoes te krygen. Maer allen, die daer in slechte en verscheurde kleederen, met de handen gevouwen, om hulp schenen te smeeken, waren geene ellendigen. Moordenaers hadden zich
| |
| |
onder hen gemengd; bylen en degens hingen wachtend onder meer dan eene bedelaersplunje. De wraekzucht vervulde zoo gloeijend de harten der booze Van Straten, dat zy niet aerzelden den autaer Gods met het bloed van den besten aller vorsten te besproeijen. Terwyl zy met linksche blikken den biddenden graef bestaerden, kwam er een arm vrouwken hem eene aelmoes vragen; hy stak zyne hand in de tessche en reikte het vrouwken een stuk geld. Dan schoot de booze Bosschaert
Van Straten vooruit en hakte met eenen bylslag den regter arm van den graef af; met den tweeden slag kloof hy hem het hoofd, dat de herssens uit den schedel voor den autaer nedervielen. Terzelfder tyd trokken de andere moordenaers hunne wapens en staken en kerfden het doode ligchaem schrikkelyk. Meteen liep er een akelig gekerm
| |
| |
door den tempel; iedereen vlugtte op het gezigt der wreede en talryke moordenaers, en, zoodanig was de schrik, dat het lyk van den goeden graef langen tyd in zyn bloed bleef liggen. Van daer begaven zich de Van Straten met hunne aenhangers naer de wooningen der byzonderste raedsheeren des graefs, vermoordden en verwoestten er alles; waerna zy, van bloed verzadigd en de wraek des volks vreezende, zich, ten getalle van meer dan 300, op den Burgt van Brugge versterkten. Niemand twyfelde of een man zoo barmhartig, zoo godvreezend en zoo regtveerdig, moest eene schoone plaets in den hemel bezitten. Ook, terwyl het lyk in de kerk op eene doodbaer ten toon lag, kwamen er, van alle omliggende plaetsen, zieken, kreupelen en ongeneesbare menschen toegeloopen, om het ligchaem te raken. De eene duwde zynen neusdoek in het bloed des martelaers, de andere nam eenen sprenkel der herssens op, en velen geneesden door hun innig geloof aen de magt der heilige overblyfsels van Karel.
Een lange schreeuw van droefheid en van verontweerdiging klom op uit Vlaenderen, zoodra de tyding der schrikkelyke moord er bekend werd. Van alle kanten kwamen de edelen met de gewapende burgers toegeloopen en men begon de schuilplaets der Van Straten te belegeren. Niet lang daer na poogden de moordenaers aen de wraek des volks te ontsnappen; maer zy werden, de eene voor, de andere na, by den kop gevat, de handen en voeten afgekapt, met gloeijende yzers gebrand, aen de steerten der peerden rondgesleurd, van hooge torens geworpen en, na de ysselykste pynigingen, op raderen gesteld. Alle jaren op den 2den Meert werd er voor St-Donaes kerk, eenen ban en vermaledyding uitgeroepen, tegen het geheel geslacht en maegschap der moordenaers.
De overleden graef geene kinderen nalatende, zoo kwamen vele digte of verre bloedverwanten der vorige graven van Vlaenderen, aenspraek op het graefschap maken; maer de koning van Frankryk, de kans nu schoon ziende om dit magtig Land onder zynen regtstreekschen invloed te krygen, stelde zich aen als middelaer in deze zaek. Hy riep de Baenderheeren en edelen van Vlaenderen, op den 20en Meert 1127, te Atrecht
| |
[pagina t.o. 128]
[p. t.o. 128] | |
Het lijk van Karel-de-Goede.
| |
| |
byeen, onder schyn van hun eenen nieuwen graef te laten kiezen, en stelde zelf zynen begunstigden, Willem van Normandië, aen de vergaderde edelen voor. Deze Willem was zoon van Robrecht-Korte-Knie, gewezen hertog van Normandië, wiens grootvader was Baudewyn van Ryssel, eertyds graef van Vlaenderen. Hy was getrouwd met de zuster der koningin van Frankryk. Zyne medestrevers naer het graefschap van Vlaenderen waren: Willem van Yperen, kleinzoon van Robrecht-de-Vries; Diederik van den Elzas, een ander kleinzoon van Robrecht-de-Vries; Arnold van Denemarken, neef van den vermoorden graef, en eindelyk Baudewyn, graef van Henegauwen, insgelyks afkomstig van de graven van Vlaenderen. Onderwyl vergaderden zich de vlaemsche burgers te Brugge en verbonden zich aldaer by eede, dat zy gezamentlyk, en, onaengezien het besluit der Baenderheeren, den weerdigsten en bekwaemsten tot graef zouden kiezen. Het gelukte den koning van Frankryk, door allerlei beloften en giften, en nog meer door de tegenwoordigheid van zyne ontzaggelyke krygsmagt, de edelen tot zyne gevoelens over te halen: Willem van Normandië werd door hen als graef verkoren. De koning, die vreesde dat de burgery dezen keus zou verwerpen, schreef aen het volk van Vlaenderen, dat de nieuwe graef hen zou ontlasten van den Tol en van het woonregt. Tien dagen na de kiezing van Atrecht kwamen de edelen met den koning te Brugge, onder het gebrom der klokken; zy deden aen het volk hunnen keus kennen en stelden hun vóór denzelven te bekrachtigen. De burgers vroegen eenen dag uitstel om hun besluit te doen kennen. Des zaterdags, daerop volgende, vergezeld zynde door de afgezondenen der Gentenaren, gingen zy te Deynze by den koning en by Willem van Normandië. Daer boden zy den vorsten een groot getal voorwaerden aen, eischten het afschaffen der bovengenoemde lasten, en het regt van hunne wetten en regtsplegingen te kunnen veranderen volgens hunne begeerten
en de tydsomstandigheden. Willem van Normandië nam dit alles aen en wist, door eene geveinsde gespraekzaemheid en volksliefde, de burgers zoo wel te behagen, dat hy, in 1127, na alle de regten der Vlamingen bezworen te hebben, als graef van Vlaenderen
| |
| |
werd uitgeroepen. Met hulp van den koning van Frankryk bragt hy de andere erfgenamen van de oude graven ten onderen en bleef in het bezit van Vlaenderen. Wy zullen zien hoe hy zyne beloften hield, en of hy wel geschikt was om te heerschen over een volk dat in vryheidsmin en in staetkundige beschaving alle andere volken was vooruitgeloopen.
Eene aenmerking mag ons hier niet ontsnappen; namentlyk dat deze kiezing ons toont, wat weerde en wat gewigt de burgers van Vlaenderen op dit tydstip reeds verworven hadden, daer men zonder hunne toestemming het niet mogelyk achtte eenen graef te benoemen. Alhoewel het leenregt of de feodaliteit meest overal hare dwingende magt nog doet gevoelen, ziet men hier in Vlaenderen de dry staten de Edelen, de Geestelykheid en het Volk, reeds onderscheiden en in evenwigt. Aen de edelen de oorlog en de glorieryke wapenfeiten; aen de geestelykheid den dienst van God, het vruchtbaermaken van den bodem des Vaderlands en de beoefening aller kunsten en wetenschappen; aen het volk den arbeid, de nyverheid, den koophandel en de vryheid.
Willem van Normandië had het graefschap van Vlaenderen van het volk afgekocht tegen het verleenen van voorregten en vryheden, die een gevaerlyk wapen tegen den vorst en een ongeluk voor het Land moesten worden; hy had aen de vlaemsche steden het regt toegestaen om elk afzonderlyk hare wetten en regtsvormen te veranderen, zonder, als te voren, des graven oorlof te moeten vragen. Wat kan hier nu het gevolg van zyn? Dat men het vlaemsch volk later in bezit zal vinden van een onnoemelyk getal vryheden, tegenstrydig aen elkander, en allen tegen de magt van den vorst gerigt; dat het geringe volk, in wiens onverstandige handen de overmagt een verbryzelend werktuig is, later van dit werktuig zal gebruik maken by de minste gelegenheid, en het vaderland aldus zal herschapen worden in een oorlogsveld, waerop de vorst en zyne onderdanen, als onverzoenbare vyanden, zich de overmagt zullen betwisten en beurtelings zullen ontrukken. - De tyd zal dit zaed bewaren en dry eeuwen later, als de spruit van den boom des
| |
| |
verderfs, doen ontkiemen; dan zal men dit Vlaenderen, het voorbeeld aller burgerlyke deugden, niet meer kennen: Vorst en Volk zullen den schoonen grond vernielend doorploegen, en, uit de list des franschen konings, uit de heerschzucht van zynen gunsteling, Willem van Normandië, zal eene toekomst van bloed, van vuer, van moord en van vernedering ontstaen.....
In den beginne zyns Ryks, deed Willem zich door de Vlamingen beminnen; hy gaf nog meer voorregten aen sommige steden, onder andere aen St-Omaers, aen welke stad hy eene Keure of magtbrief verleende, die het oudste stuk van dien aerd is, dat in onze tyden letterlyk gekend zy. Maer, wanneer hy zich veilig en op vaste voeten in het bezit der graeflyke kroon zag, toonde hy dat alle deze teekens van goedheid niets dan veinzery geweest waren. Hy kon niet langer de wyde regten van het vlaemsch volk verdragen, en verbrak alle de voorwaerden welke hy bezworen had, stellende nieuwe lasten op alle eetwaren, heffende verschillende tollen en zettingen, en verkoopende ambten en weerdigheden. Langs eenen anderen kant, en volgens de gewoonte van zyn geboorteland, bevoordeelde hy gestadig de edelen tegen de burgers, en liet hun alle gewelddaden begaen. De Vlamingen deden alsdan zien dat zy het kiesregt, hun eens als wettelyk verleend, in ernst aengegenomen hadden; zy keerden tegen den koning van Frankryk het krachtig werktuig, dat hy, uit list, hun had in de hand gesteld! De Gentenaren vergaderden zich en zonden tot den graef gezanten, die hem onder anderen zegden: dat hy zyne bezworen trouw verbroken had en zich zoo dwingend jegens de steden Ryssel en St-Omaers, en jegens alle de inwooners van Vlaenderen had gedragen, dat het noodig geworden was, eene nieuwe vergadering der edelen, der geestelyken en des volks byeen te roepen, om te beslissen of hy wel langer weerdig was graef van Vlaenderen te blyven. Willem van Normandië over deze stoutheid vergramd maekte zich gereed om de Vlamingen te straffen; maer zy riepen Diederik van den Elzas, kleinzoon van Robrecht-de-Vries, nog hetzelfde jaer, 1127, naer Vlaenderen en kozen hem tot graef. Diederik deed zyne plegtige intrede te Gent en te Brugge, alwaer de
| |
| |
wederzydsche eeden werden afgelegd. De koning van Frankryk wilde zich met de zaek bemoeijen, maer die van Brugge schreven hem dat hy zich aen meineedigheid had schuldig gemaekt, en zy zich hier door met regt aenzagen, als vry van alle pligten en beloften jegens hem. De oorlog volgde onmiddelyk; Willem van Normandië belegerde nutteloos eenige steden die den nieuwen graef ontvangen hadden, tot dat de twee vyanden elkander by Axpoele in eenen bloedigen veldslag bevochten; deze stryd besliste echter niets, en misschien ware het Willem eindelyk gelukt, zynen medestrever te overwinnen; maer in het beleg van Aelst, schoot een burger, Casyn Borluut genaemd, hem
met eenen pyl in den rug, waervan hy den achtsten dag stierf. De koning van Frankryk deed alsdan poogingen om nieuwe vyanden en medestrevers tegen Diederik op te hitsen; doch hierin niet hebbende kunnen gelukken, liet hy, alhoewel met groote spyt, Diederik van den Elzas ongestoord in het bezit van Vlaenderen.
Sedert de troonbeklimming van Godfried-met-den-Baerd, als hertog
| |
| |
van Lotheringen, of liever van Braband, mits die naem alsdan in gebruik kwam, was het binnen-België gedurende zeven jaren in vrede gebleven; maer, in 1114, de Duitschen tegen hunnen keizer opgestaen zynde, nam Godfried deel in den oorlog tegen den keizer. Dit deed ook Hendrik van Limburg, welke eertyds naer het hertogdom gestaen had, en in het geheel zyne hoop op het verkrygen dier weerdigheid niet verloren had. In 1119 stierf Hendrik van Limburg; zyn zoon Waleram beërfde zyne bezittingen en zyne heerschzucht, van dewelke hy weldra eene blyk moest geven, ter gelegenheid van eenen twist tusschen twee bisschoppen van Luik, te gelyker tyd benoemd: de eene Frederik, door den Paus, en de andere Alexander, door den Keizer. Godfried, hertog van Braband, hield het met Alexander; Waleram van Limburg met Frederik. De hertog kreeg de nederlaeg en moest onderdoen voor zyne tegenstrevers.
Het is omtrent dien tyd dat er te Antwerpen een stoutmoedige ketter tegen het kristen geloof opstond. Verschillend zyn de gevoelens der schryvers over hem en over zyne leer: ieder beoordeelt hem volgens zyne eigene godsdienstige gevoelens, doch men weet zoo weinig over zyne daden, dat het moeijelyk is de waerheid in dien duisteren doolhof te ontwarren. Althans verhalen de kronyken van hem het volgende: zyn naem was Tanchelm of Tanchelinus; zyne leer verfoeijelyk, daer zy gegrond was op het loslaten aller driften. Omringd van eene wacht van meer dan dry duizend gewapende mannen, dwong hy die genen, welke niet door overtuiging tot hem kwamen; hy trouwde in het openbaer met een beeld der Moeder Gods, en beging meer heiligschenderyen. Niettemin kreeg hy vele aenhangers, en, hy wist de geestdrift van het gemeene volk zoo zeer te ontsteken, dat men het water uit zyn bad als een heiligmakend vocht dronk. Na zyne dood zelfs, verspreidde zyne leer zich nog; Antwerpen, Zeeland en een deel van Braband waren er door verpest. Zoo ernstig en gevaerlyk werd deze kettery, dat de heilige Norbrecht, hier te lande met andere welsprekende priesters gekomen, eenige jaren werkte aen het uitroeijen der gevoelens van Tanchelm.
| |
| |
De keizer Hendrik V, zonder erfgenamen gestorven zynde, werden er twee keizers te gelyk verkoren, elk door een gedeelte van Duitschland. Godfried verklaerde zich voor Koenraed van Zwaben; Waleram hield het met Lother van Supplenburg. Deze laetste, overwinnaer gebleven zynde, ontnam, in 1128, aen Godfried het hertogdom en het markgraefschap van Antwerpen, om deze weerdigheden aen Waleram van Limburg te geven. Er ontstond een bloedige oorlog, in denwelken Godfried den veldslag van Wildre verloor, doch zich niet ten onderen gaf. De twee stryders bleven in het veld tot in het jaer 1138, alswanneer keizer Lother, gestorven zynde, door Koenraed van Zwaben werd opgevolgd. Deze beroofde Waleram van het hertogdom en gaf het terug aen Godfried. Dan, de beide belgische hertogen stierven niet lang daer na: Waleram in 1139 en Godfried in 1140.
Men aenziet deze Godfried als de eerste hertog van Braband, omdat onder zyn bestier de verschillende graefschappen van Lotheringen uiteen gaen en als onafhangelyke staten voorkomen; omdat hy de eerste is die zich hertog van Braband noemde en, als dusdanig, zich deed erkennen, niet door alle de leenheeren van België, want Lotheringen was een woord dat niets beteekende, maer alleenlyk door die welker bezittingen het hertogdom van Braband uitmaekten. Hy werd opgevolgd door zyn zoon, Godfried II, die al spoedig de wapenen moest opnemen, om zyn erfdeel te verdedigen. De Bertholden, heeren van Grimberghe, erfachtige beschermers of heeren van Mechelen, weigerden hem te erkennen: Hendrik II van Limburg, erfgenaem van Waleram, wilde hem de hertogelyke kroon betwisten. Hy trok te velde, maer stierf in 1142, eer hy zyne vyanden geheel kon overwinnen.
Daer hy tot erfgenaem een zuigend kind naliet, Godfried III, later bygenaemd in de wieg, werd zyne dood eene oorzaek van grooten twist en bloedigen oorlog. De voornaemste edelen, die het huis der Godfrieden getrouw waren, kwamen byeen te Leuven, verbonden zich aldaer tot het verdedigen der regten van het doorluchtig kind, en benoemden, om hem tot voogden te zyn, de baenderheeren van Diest, Bierbeke, Wesemael, en den heer van Wemmel. Dan trokken zy, in 1143,
| |
| |
met alle het volk dat zy konden vergaderen, tegen de Bertholden, dewelke Vilvoorden reeds hadden ingenomen en zich bereid maekten om Brussel aen te doen. De twee legers waren byna even talryk: de Brabanders hadden hulpbenden verkregen van den graef van Vlaenderen, op voorwaerde dat de jonge Godfried hem, als leenman, hulde zou doen voor het hertogdom van Braband, en, de voogden van den minderjarigen hertog, door den nood gedwongen, hadden deze vernederende verbindtenis aengenomen. De Bertholden, langs hunnen kant, waren bygestaen door de heeren van Breda, van Ysselstein, van Bronkhorst en meer anderen. By Ransbeek, in de omstreken van Brussel, gebeurde de veldslag; er werd van wederzyde langen tyd met eene ongemeene razerny gevochten, zonder dat het lot zich verklaerde. Eindelyk kwam er een brabansch ridder, Arnold van Craeijenheim, die, om den moed zyner makkers te ontsteken, den jongen Godfried in zyne wieg aen de takken van eenen wilgenboom en in het gezigt des
legers ophing. Het gekerm van het kind en het aenzien van dit doorluchtig wicht, wiens lot men hier besliste, vervulde de Brabanders met razerny. Eene bloedige en schrikkelyke worsteling begon: de Brabanders versloegen hunne vyanden en de Bertholden moesten naer Mechelen vlugten. Het Land bleef in vrede tot by de meerderjarigheid van Godfried, die, in 1159, hen op nieuw den oorlog aendeed, hen overwon
| |
| |
en hun kasteel tot den grond deed afbreken. Omtrent dien tyd bragt Hendrik II, van Limburg, zyne aenspraek op het hertogdom weder voor; doch deze twist, werd eindelyk voor goed bygelegd door een verbond tusschen de twee stammen: Godfried trouwde met Margareta dochter van Hendrik. Van dan af bleven de Godfrieden in het bezit des hertogdoms, zonder dat iemand hun hetzelve nog betwistte.
Men heeft gezien hoe Diederik-van-den-Elzas, door den keus des volks, in 1127, tot graef van Vlaenderen verheven werd, in de placts van Willem van Normandië. Diederik begon zyn Ryk met poogingen om de vyandschappen, die uit de moord van Karel-de-Goede opgerezen waren, te stillen. Hy gaf een bevel uit, dat alle degenen welke gevlugt waren, uit hoofde dat men hen van medepligtigheid aen deze moord verdacht hield, vry en ongehinderd naer Vlaenderen mogten terugkeeren, en er hunne bewyzen van onschuld geregtelyk mogten doen gelden. De meeste uitwykelingen kwamen terug in hun vaderland. Diederik bewees eene andere weldaed aen Vlaenderen: hy verleende vryheden en voorregten aen de steden die er weinige of geene bezaten, dezelve allen naer den Landvrede van Audenaerde inrigtende. Op die wyze ontstond er meer regelmaet en eenslachtigheid tusschen de verschillende gemeenten en hy bragt dus veel toe om het bloeijend Vlaenderen op nog vastere gronden te vestigen. De zachtmoedigheid welke hy altyd deed blyken sloten by hem de manhaftigheid niet uit: hy was een der dapperste ridders zyns tyds. In 1138 liet hy het bestuer van Vlaenderen aen zyne vrouw Sebilla, dochter van den koning Fulko van Jerusalem, en trok naer het Heilig Land om zynen schoonvader tegen de Turken by te staen. Daer hielp hy meer dan eens de vyanden van het kristendom verslagen; maer wanneer men hem kwam boodschappen dat Baudewyn van Henegauwen, bygenaemd de Bouwer, Vlaenderen beliep en beschadigde, keerde hy terug naer Europa en sloeg den graef van Henegauwen uit Vlaenderen. Tien jaren later, in 1147, kwamen er zulke droeve tydingen van Jerusalem, dat de kristen wereld er gansch door ontroerd werd. Koning Fulko was reeds eenige jaren overleden; onder het bestuer van zyn zoon Baudewyn
| |
| |
ontstonden er tusschen de kruisdragende ridders twisten en oneenigheden, die hunne magt grootelyks verzwakten. Sultan Zengui, deze verdeeldheid ten nutte makende, bestormde Edessa, nam de stad in en vermoordde er alle de kristenen, zonder onderscheid van ouderdom of kunne. De zegepralende Turken waren op weg om Jerusalem te komen bestormen: alle de bezittingen der Kristenen schenen in hunne handen te moeten vallen, indien Europa geene hulp naer Jerusalem zond. De heilige Bernhart, abt van Clairveaux, zynde de meest welsprekende redenaer zyns tyds, predikte in de open lucht, voor
het volk en voor de ridders, de tweede kruisvaert; hy bedreigde de omstaenders met de gramschap des Heeren, indien zy niet ter
| |
| |
hulp van Jerusalem liepen, en riep gewoonlyk by het einde zyner aenspraken: Wee, wee hem, wiens degen niet met bloed geverwd wordt!
Lodewyk VII, koning van Frankryk, en zyne ridders namen het kruis aen en vertrokken naer Azië: graef Diederik van Vlaenderen en hertog Godfried van Braband, benevens een groot getal andere graven van België en van Frankryk, vergezelden den koning. De keizer Koenraed had zich insgelyks met zyne duitsche ridders op weg begeven. Deze tweede kruisvaert was allerongelukkigst: de twist heerschte onder de kristen krygers; daerenboven werden zy door de Grieken bedrogen en somtyds verraden. Na dat de twee legers byna tot niets weggesmolten waren, keerden de meeste vorsten en graven naer hun vaderland terug. Gedurende de afwezigheid van Diederik-van-den-Elzas had Baudewyn de wapens weder opgenomen tegen de gravinne Sebilla. Een verbond gemaekt hebbende met den graef van Namen en met den bisschop van Luik, kwam hy met een magtig leger naer Vlaenderen en verwoestte deszelfs grenzen door plundering en door brand; maer niet zoohaest was Diederik terug in zyne staten of hy versloeg Baudewyn en zyne bondgenoten in eenen beslissenden veldslag, omtrent Douay. De bisschop van Rheims bewerkte tusschen de twee vorsten eenen goeden vrede, by denwelken vastgesteld werd, dat Baudewyn, de erfgenaem van Henegauwen, zou gehuwlykt worden met Margareta, de dochter van Diederik. Deze stamverbindtenis stelde een einde aen den oorlog en moest later de twee graefschappen onder denzelfden vorst vereenigen. In 1157 liet Diederik het bewind van Vlaenderen aen zynen zoon Philips en toog voor de derde mael naer Jerusalem. In den loop van hetzelfde jaer, verklaerde Philips den oorlog aen Florens III, graef van Holland, omdat hy van de vlaemsche kooplieden een onbehoorlyk tongeld, te Geervliet op de Maes, eischte. Deze oorlog duerde tot in het jaer 1165, alswanneer er tusschen de Vlamingen en Hollanders eenen grooten zeeslag in Zeeland voorviel. De hollandsche magt werd geheel vernield, graef Florens met 400 ridders gevangen, en te Brugge zoo lang in hechtenis gehouden,
| |
| |
tot dat hy, in 1168, door een vredeverdrag zich leenman van den graef van Vlaenderen verklaerde, voor het gene de bezitting der zeeuwsche eilanden betreft. De tol van Geervliet werd te niet gedaen.
Na in het Heilig Land schoone wapenfeiten bedreven te hebben was graef Diederik, in 1160, terug gekeerd, maer slechts om al spoedig, in 1163, voor de vierde mael zynen kristen degen tegen de Turken op te heffen. Het zelfde jaer verhief hy het dorp Santhove tot stad en gaf hetzelve den naem van Nieupoort, dat nieuwe stad beteekent. Ter dier gelegenheid beschonk hy de inwooners met eene keure, welke men mag aenzien als de eindelyke instelling der vlaemsche gemeenten, alzoo dezelve aen Nieupoort eene eigene vierschare of stadsregtshof toestond, binnen hetwelk de burgerlyke gedingen, zonder tusschenkomst van eenige andere overheid, door de schepenen beslist werden. Later maken deze vierscharen, benevens de kiezing der wethouders, de grondvesten van alle de gemeenten uit. In 1164 kwam de oude graef voor goed in zyne staten terug en werd er met eene ongemeene blydschap ontvangen, alzoo hy, door zyne roemruchtige daden, de Vlamingen trotsch gemaekt had over hem en over zynen luisterryken naem. Op het laetst van zyn leven trok Diederik zich het bewind van Vlaenderen niet meer werkelyk aen; ziende hoe wys zyn zoon Philips bestierde, begaf hy zich tot een eenzaem leven te Grevelinge, door hem gebouwd, zich alleenlyk toeleggende op het oefenen van godvruchtige werken. Hy stierf rustig en welgemoed, in 1169, latende zynen zoon Philips in bezit van het graefschap. Gedurende zyn ryk, in 1164, zag men te Gent een voorbeeld der volksberoerten, die in de volgende eeuwen het schoone Vlaenderen zoo dikwyls met bloed moesten overgieten. De wevers, volders, vischverkoopers en beenhouwers waren er tegen hunne schepenen of wethouders opgestaen, doch spoedig tot de rust gebragt door den graef. Schrikkelyk voorteeken van latere burgeroorlogen, in dewelke het volk zich door bloedige worstelingen zal uitputten.
Terwyl het grootst gedeelte van Lotheringen met langzame en onzekere stappen in de baen der staetkundige beschaving voortging, had
| |
| |
Henegauwen, tot dan verre achteruit, nu gedurende eene eeuw zyne magt en zyne welvaert onder de Baudewyns zien aengroeijen. Deze vorsten, van vlaemschen oorsprong, hadden sedert 1067 de vlaemsche gedachten en vryheden in Henegauwen ingevoerd; maer het was bovenal Baudewyn, bygenaemd de Bouwer, om de tallyke bouwwerken welke hy deed uitvoeren, die aen Henegauwen eene vaste en vrye inrigting gaf; hy bragt de omliggende leenheeren met geweld tot onderdanigheid en deed hun eenen Landvrede of eene algemeene wet bezweren, zoo als men in Vlaenderen gewoon was te doen. Eene der byzonderste schikkingen van deze wet was, dat alle de Henegauwers, edel, burger of Laet, zich by eede moesten verbinden, dat zy nooit de wapens zouden opnemen door bevel van hunne heeren, ten zy met oorlof van den graef, en dat zy zelfs gehouden zouden zyn tegen hen te stryden indien zy zyne overheid dorsten miskennen. Hy bewees nog andere weldaden aen Henegauwen, kocht de heerlykheden van Chimai, Valencyn, Ath en Braine-le-Comte, vergrootte de stad Bergen, versterkte nog een zeker getal andere steden, deed in zyn graefschap door een wys en krachtig bestuer en door eene zorgende bescherming, den landbouw verbeteren, de bevolking aengroeijen en eene, tot dan in Henegauwen ongekende welvaert ontstaen. Zich binnen de stad Valencyn bevindende klom hy met eenige zyner edelen op eene stelling, om hun een nieuw paleis, dat hy deed bouwen, te laten bezigtigen. De stelling stortte in en de goede graef werd zoo zwaer door dien val gewond, dat hy, in 1171, er van stierf. Zyn zoon, Baudewyn-de-Moedige, die getrouwd was met Margareta, de zuster van den graef van Vlaenderen, volgde hem op in het bestuer van Henegauwen.
In Lotheringen waren, onder het bewind van Godfried-in-de-Wieg, groote onlusten gerezen uit denzelfden oorsprong welke er alreeds zoo veel bloed had doen stroomen, namentlyk de heerschzucht der heeren en het eeuwig geschil over erfregt en onafhangelykheid, dat er bleef voortduren. In die tyden was het een groot ongeluk voor Lotheringen dat er geene eenheid in het Ryk bestond. Niemand had er den wil of de magt om de beschaving voort te helpen en aen de steden eene
| |
| |
algemeene inrigting te geven. Ging het volk er echter toch langzaem vooruit, het was door zyne eigene inspraek en naer het voorbeeld der aenpalende landen; want zeker is het dat in de verdeeldheid, in de staetsverbrokkeling welke er bestond, Lotheringen nooit in iets de andere volken kon voorgeraken, zelfs niet in feiten van wapenen. Gedurig door woelzieke geburen bedreigd, verspilden de Heeren hunnen moed en hunne mannen in bloedige twisten, die verderfelyk voor 's Lands welvaert waren, omdat zy altyd op deszelfs bodem plaets hadden.
Vlaenderen was gelukkiger geweest: het had ook wel zware oorlogen gevoerd; maer, hetzy geval of voorzigtigheid zyner graven, zeer zelden was het bloed der Vlamingen of der vreemden, op den vlaemschen grond gestort geweest, en, men weet het, een buitenlandsche oorlog belet de ontwikkeling niet van koophandel en van staetkundige inrigtingen. Men denke daerom toch niet dat Lotheringen geheel en al achteruit gebleven was: eenige weinige steden verdienen in tegendeel vermeld te worden om haren handel of hare nyverheid. Antwerpen begon als zeehave door kleine schepen bezocht te worden, Leuven was bekend om zyne lakenweveryen, Luik was eene groote en nyverige stad die alle vergelyking kon doorstaen; Henegauwen begon met strenge en goede wetten begiftigd te worden. Maer dit alles was niets by hetgeen Lotheringen zou hebben kunnen zyn, had het, gelyk Vlaenderen, door eenen enkelen vorst en door onderdanige leenheeren bestierd geweest.
Zoohaest Godfried meerderjarig geworden was eischte de graef van Vlaenderen zyne hulde, als houdende hy het hertogdom van Braband van de kroon van Vlaenderen ten leen, en dit ingevolge eener overeenkomst, in 1143, voor den veldslag tegen de Bertholden gesloten. De hertog poogde door geld deze hoonende verpligting af te koopen, maer de graef van Vlaenderen wilde er niet van hooren. Godfried, die eene groote ziel en eene edele trotschheid bezat, kon de onderwerping niet over zyn hart krygen; hy trok zynen degen uit de scheede, bood hem aen den graef van Vlaenderen, en riep met wanhoop:
| |
| |
‘Houdt daer! Liever sterf ik door uwe hand, dan dat ik het edel hertogdom van Braband zou vernederen!’ De graef van Vlaenderen, niet min grootmoedig, werd by deze fiere woorden ontroerd en zag van zynen eisch af; ter dier gelegenheid werd hem door den hertog de heerlykheid van Dendermonde overgegeven, welke tot dan onder Braband had gestaen.
Godfried bestierde zyn hertogdom in vrede gedurende dertien jaren, zyne onderdanen zagen meer welvaert opstaen, den koophandel en de nyverheid zich uitbreiden, en beminden hunnen hertog om deze weldaden. Van alle de leenheeren van Lotheringen erkende geen enkele nog de overheid van den hertog, zoo ver was de ontbinding van dien staet gevoorderd. Oneindig vele kleine heerlykheden bestonden op zich zelven, onafhanglyk of onder de bescherming der grootste graefschappen. De graef van Gelderland alleen stond nog onder den hertog, voor dit deel van zyne bezittingen, dat herwaerts den Rhyn gelegen was. By het einde van zyn leven, door eenen langen vrede magtig in geld en mannen geworden, vatte Godfried het inzigt op om zyn gezag, zoo niet over geheel Lotheringen ten minste over een gedeelte van hetzelve, weder te krygen. In 1168 wilde hy graef Hendrik van Namen, bygenaemd de Blinde, dwingen om hem als opperheer te erkennen. De graef van Namen sloeg dit trotschelyk af en bereidde zich tot den oorlog; hy ontving hulp van zynen schoonbroeder, den graef van Henegauwen, en trok op tegen Godfried. De twee legers ontmoetten elkander, in 1170, omtrent het dorp Carnières, by Fontaine-l'Évêque, op de grenzen van Braband en Henegauwen. Er werd eenen bloedigen veldslag geleverd, waerin boven de twee duizend Brabanders het leven verloren. Godfried moest vlugten en werd vervolgd tot by Brussel. In deze netelige gesteldtenis vroeg hy zelf den vrede. De oorlog eindigde echter niet, want zoodra was Godfried niet verslagen of de hertog van Limburg wilde met geweld den graef van Luxemburg dwingen om hem als opperheer te erkennen. Op de weigering van Hendrik-de-Blinde, graef van Namen en van Luxemburg, trok de hertog van Limburg plotselings met een leger tegen hem op en verraste hem zoo
| |
| |
onvoorziens, dat hy verpligt werd naer Metz te vlugten. Baudewyn-de-Moedige, graef van Henegauwen, dezen aenval vernemende, kwam met zyne onversaegde benden toegeloopen, overwon den hertog van Limburg en belegerde hem in de stad Arlon, waer hy zich had in opgesloten. Terwyl verwoestte hy een groot gedeelte van Limburg en zette het er alles in vuer en vlam. De hertog zag zich eindelyk, in 1172, tot overgaef gedwongen; hy moest een groot geld als schadeloosstelling betalen en verpligtte zich aen Hendrik-de-Blinde hulde te doen voor het Land van Arlon, dat hy van het graefschap van Namen ten leen hield. Op die voorwaerden werd het beleg opgeheven. Godfried verliet dan insgelyks zyne aenspraek op overheid en voortaen blyft binnen-België in verschillende onafhangelyke graefschappen gescheiden, zonder dat men ooit nog op de staetkundige eenheid schynt te denken.
Godfried-in-de-Wieg, in 1190 gestorven zynde, volgde zyn zoon Hendrik I, bygenaemd de Strydbare hem op als hertog van Braband.
Philips-van-den-Elzas, graef van Vlaenderen, toonde zich grootelyks tot het volk genegen; hy ging voort in het gewigtig werk door zynen vader ondernomen, namentlyk het gelykmaken der vryheden van de verschillende vlaemsche gemeenten; de meeste keuren of vryheidsbrieven werden vernieuwd, en waer vryheid ontbrak verleende hy dezelve. Een groot getal steden zyn aen hem hare eerste staetkundige inrigting verschuldigd. Daerenboven, door zyne zegeryke oorlogen tegen Holland, zyne waekzaemheid over de zeeroovers, en de voorregten door hem voor de Vlamingen op den Rhyn verkregen, had hy den vlaemschen koophandel van alle banden vrygemaekt, en die kon zich nu op eenen breeden voet ontwikkelen. Hy ontving van de geschiedschryvers den heerlyken naem van grootsten wetgever van Vlaenderen, niet alleen omdat hy de gemeenten, regelmatiger inrigtte, maer ook omdat hy strenge en goede wetten uitgaf tegen alle kwaeddoeners, roovers, dieven en moordenaers. Hy was getrouwd met Elisabeth, erfgename van Vermandois, welk graefschap voor eenen tyd lang by Vlaenderen gevoegd werd en de magt van Philips zeer vergrootte.
| |
| |
In den loop van 1177, toen Saladyn, de groote veldheer der Turken, Jerusalem bedreigde, toog Philips met zyne voornaemste edelen, naer het heilig Land ter hulpe van koning Baudewyn. Hy verwierf zich veel roem door zyne groote dapperheid, en zou welligt het Ryk van Jerusalem zeer uitgebreid hebben, hadden de kristen ridders, door hunne oneenigheden en twisten, zyne poogingen niet verydeld. De kronyken verhalen dat Philips-van-den-Elzas, vooraleer het heilig Land te verlaten, met zyne mannen in bedevaert trok naer den berg Sinaï; van daer wederkeerende werd hy overvallen door eenen turkschen oversten, Nobilio genaemd. Philips verweerde zich manhaftiglyk, joeg de Turken van het slagveld, doodde met zyne eigene handen den oversten Nobilio, en ontnam hem zyne wapenschild, waerop een
zwarte klimmende leeuw in een gulden veld gebeeld stond. Deze schild opheffende en aen zyne wapenmakkers toonende, verklaerde hy, dat hy voortaen dit wapen voor hem en zyne nakomelingen aennam, als eene gedachtenis van zyne overwinning. De zwarte klimmende leeuw op een gulden veld is heden nog het wapen van Vlaenderen: voor de overwinning van graef Philips-van-den-Elzas bestond hetzelve uit vyf geerden
| |
[pagina t.o. 144]
[p. t.o. 144] | |
Gevecht in het H. Land.
| |
| |
van lazuer op een gulden veld, met een schildeken in het midden. Waerschynlyk was de leeuw, als wapen, reeds vroeger in Vlaenderen bekend, want men treft hem aen in zegels van Robrecht-de-Vries, ten jare 1072.
In zyne buitenlandsche betrekkingen met vreemde vorsten, beging Philips onvoorzigtigheden, die het eerste stuk uit het schoon ligchaem van Vlaenderen moesten scheuren. Door den koning Lodewyk VII van Frankryk aengesteld als voogd over den jongen Philips, erfgenaem der kroon, schynt hy in deze omstandigheid een middel gezien te hebben, om den invloed van Vlaenderen op Frankryk te doen wegen. Hy beschikte een huwelyk tusschen den jongen Philips en zyne nicht Isabella van Henegauwen, en, om zich grootmoedig te toonen, gaf hy haer voor bruidschat een aenzienlyk deel van waelsch Vlaenderen, bevattende de steden Atrecht, Bapasme, Arien, Terouaen, St.-Omaers en de graefschappen van Hesdin en Lens, welke bruidschat den oorsprong van het land van Artois werd, en eene lange reeks ongelukken voor het vaderland deed ontstaen. De graef van Vlaenderen bestierde gedurende eenigen tyd het fransch Ryk, als voogd van den jongen koning; maer dit geschiedde niet zonder tegenstand. De oude koningin, moeder van Philips, zag met afgunst het bestier in handen van den graef; zy hitste tegen hem eenige magtige leenheeren van Frankryk op, en onder anderen den graef van Champagne, die gewapenderhand hem wederstond. Eindelyk bragt de oude koningin het zoo ver, dat haer zoon zynen voogd weigerde nog langer te erkennen en in zynen eigen naem begon te heerschen. Philips-van-den-Elzas verliet Frankryk en kwam terug in Vlaenderen. Hy bereidde zich spoedig tot den oorlog, welke onvermydelyk volgen moest. Dit deden zyne vyanden insgelyks en van wederzyde poogde men zoo vele bondgenoten als mogelyk, tot zich te trekken. De graef van Vlaenderen ontving de hulp der hertogen van Braband en van Bourgondië, der graven van Henegauwen en Namen en van meer anderen; de jonge koning van Frankryk was ondersteund door den graef van Champagne en zyne vrienden, en door den koning van Engeland. De Vlamingen
| |
| |
trokken, in 1181, door Frankryk tot byna tegen Parys en namen alle steden en kasteelen in welke zy op hunnen doortogt vonden; het fransch leger vertoonde zich om hen te bestryden, maer er werd, door tusschenkomst van den engelschen koning eenen wapenstilstand getroffen en ieder keerde terug naer zyne staten, tot in 1182, alswanneer de twist op nieuw begon, ter oorzake van de dood van Elisabeth van Vermandois, de vrouw des graven van Vlaenderen. Hare zuster Eleonora eischte het land van Vermandois als haer wettelyk erfdeel, en, om de hulp des konings van Frankryk te winnen, had zy hem geheimlyk een deel er van geschonken. Van zynen kant wilde de graef van Vlaenderen van de bruidschat zyner overledene echtgenote niet afzien en hield staen dat hy Vermandois zyn leven lang bezitten moest. Terwyl ieder zich tot den oorlog bereidde deed de koning van Frankryk herhaelde poogingen om Baudewyn van Henegauwen tot zyne zyde over te halen, hem beurtelings beloften doende of hem bedreigende dat hy zyne dochter Isabella zou verstooten, indien hy de kroon van Frankryk vyandig bleef. Daer Philips-van-den-Elzas weduwenaer was en geene kinderen had, was Baudewyn van Henegauwen erfgenaem van het graefschap van Vlaenderen, door zyne vrouw, Margareta-van-den-Elzas, zuster van Philips. Des niettegenstaende verbond hy zich met den koning tegen den graef van Vlaenderen. Deze, hier over met regt verbitterd, poogde Baudewyn te onterven, en, met dit inzigt, trouwde hy met Machteld, dochter des konings Alfons van Portugael, aen dewelke hy tot huwelyksgoed het land van Waes met nog een twintigtal steden toeëigende.
Machteld vertrok uit Portugael in het midden des jaers, met zestien schoone schepen, voerende allen zeer ryke ladingen. Onderwege, voorby Cherbourg, eene have in Normandië, varende, zoo werd deze kleine vloot aengetast door fransche schepen welker bevelhebbers, alhoewel edellieden zynde, als zeeroovers, dertien der schepen van Machteld gewapenderhand innamen en als eene prooi naer Cherbourg sleurden. De bruid van den graef was by deze gelegenheid in groot levensgevaer geweest; zy kwam bedroefd en nog vol angst te Sluys
| |
| |
in Vlaenderen aen. Philips, dezen hoon vernemende, veinsde eenigen tyd zich weinig er over te bekreunen; maer niet zoohaest waren de huwelyksfeesten ten einde of hy vergaderde eene vloot, stak in zee, vermeesterde de stad Cherbourg en verwoestte er alles. Daerenboven nam hy alle de edelen en zeelieden, die tot den roof geholpen hadden, ten getalle van 400, gevangen en voerde ze mede naer Vlaenderen. De koning van Frankryk ontvlamde in eene hevige woede wanneer deze zaek hem werd geboodschapt. Hy zond spoedig de graven van Alençon en van Harincourt naer Vlaenderen en deed aen Philips-van-den-Elzas zeggen: dat hy zonder den minsten uitstel alle zyne gevangenen van Cherbourg moest loslaten, of dat de koning hem anders zelven gevangen naer Parys zou doen voeren. De graef van Vlaenderen, aen zulke tael niet gewoon, verbitterde zeer en nam voor, aen 's konings gezanten te toonen wat gewigt hy aen hunne bedreigingen hechtte. Hy reisde met hen naer den zeekant, waer alle de gevangenen in hechtenis zaten. Dezelve in de tegenwoordigheid der fransche graven hebbende doen brengen, deed hy ze allen het hoofd afslaen en hunne ligchamen aen galgen hangen of op raderen stellen. Dan sprak hy tot de verbaesde gezanten, wier twee zonen onder de onthalsde zeeroovers waren, dat zy den koning nu getrouwelyk konden verslag doen van hetgene zy gezien hadden. De fransche vorst werd door dezen hoon diep getroffen, en, om zich over den graef van Vlaenderen met zekerheid te kunnen wreken, deed hy, geheel Frankryk dóór, alles tot eenen grooten oorlog gereed maken.
Nog in hetzelfde jaer, 1185, trok de graef van Vlaenderen in Henegauwen, verwoestte het gedeeltelyk en belegerde Baudewyn binnen Bergen, doch hy kon deze stad niet overweldigen en verliet het beleg tegen den winter. Het jaer daerna toog hy in Frankryk met een leger; in hetwelk alle de gewapende landmagt van Vlaenderen zich bevond en dat by de honderd duizend man sterk was. De koning kwam hem te gemoet met eene aenzienlyke heirkracht, en meende de Vlamingen te overrompelen; maer hy werd in eenen beslissenden veldslag, by de rivier de Oise, overwonnen en op de vlugt geslagen. Men trof een kort
| |
| |
bestand van wapenen, na het eindigen van hetwelk de koning met eene grootere magt naer Vlaenderen kwam tegen Philips-van-den-Elzas. De twee legers bleven eenigen tyd in elkanders gezigt, zonder zich tot den stryd genegen te toonen. De graef van Vlaenderen hier over ongeduldig wordende, zond wapenboden naer den koning om hem tot den veldslag uit te dagen. Hy weigerde dit, op aenrading zyner leenheeren, en begon met Philips over vrede te handelen. Eindelyk werd er een verbond gesloten, hetwelk bepaelde: dat men aen den graef van Vlaenderen de steden Péronne en St-Quentin zou laten en dat de koning van Frankryk het overige van Vermandois bezitten zou. Dit verbond verbrak Philips nog hetzelfde jaer, deels omdat hy deszelfs voorwaerden niet voordeelig genoeg achtte, deels omdat de koning weder andere eischen begon te doen. De graef van Vlaenderen bereidde zich op nieuw tot den oorlog en zou ditmael geholpen worden door keizer Hendrik IV van Duitschland. De koning van Frankryk, dit vernemende, stond aen Philips-van-den-Elzas het bezit van Vermandois af, voor zoo lang hy leven zou. Sedert dien tyd bleef Philips in vrede met den koning.
Onderwyl ontstond er in eene andere streek van België eene oorzaek van langen twist en oorlog. Graef Hendrik-de-Blinde, van Namen, had by zyne eerste vrouw geene zonen gewonnen; met zyne tweede vrouw leefde hy in oneenigheid en zag ze nooit. In dien stand van zaken had hy zynen neef, Baudewyn-de-Moedige, tot zynen erfgenaem verklaerd; maer, uit eene zware ziekte opgestaen zynde, riep hy zyne vrouw terug, verkeerde met haer in vrede en teelde, in 1187, eene dochter aen wie men den naem van Ermesind gaf. Bly en gelukkig over de geboorte van dit kind, en willende hetzelve een erfdeel verzekeren, zoo deed Hendrik-de-Blinde zyn eerste besluit te niet en verloofde de jonge Ermesinde met den graef van Champagne, dien hy als zynen toekomenden opvolger uitriep. Hy deed hem te Namen komen en door de edelen voor zynen wettigen erfgenaem erkennen.
De graef van Henegauwen, zich van zyne eerste hoop beroofd ziende, wendde zich tot den keizer van Duitschland en deed zoo veel by dezen
| |
| |
vorst, dat hy van hem het graefschap van Namen ten leen kreeg. Hendrik-de-Blinde, niet durvende wederstaen aen den keizer en aen den graef van Henegauwen, die hem beide te magtig waren, trad in onderhandeling. Men sloot een verdrag waerby werd beslist, dat Baudewyn-de-Moedige het Land van Namen zou blyven bezitten; maer dat Ermesinde met haren man, den graef van Champagne, het Land van Luxemburg hebben zou. Niet lang was dit verdrag getroffen of Hendrik-de-Blinde berouwde zich hetzelve aenveerd te hebben; onmiddelyk brak hy zyn woord en riep den graef van Champagne met een leger naer Namen. Baudewyn liet zyne vyanden niet lang in bezit van het Land dat hem toegekend was; even spoedig kwam hy uit Henegauwen met een groot getal krygsbenden toegeloopen, belegerde zynen oom Hendrik binnen Namen en dwong hem tot het bevestigen van zyn regt op het naemsch graefschap. De oude Hendrik veinsde wel een oogenblik, doch gaf het nog niet op. Zich met den hertog van Braband, Hendrik-de-Strydbare, verbonden hebbende, maekte hy zich bereid om, met deszelfs hulp en met den graef van Champagne, tegen zynen neef te velde te trekken. Maer er werd door tusschenkomst van den keizer, in 1188, eenen vasten vrede gesloten, en Baudewyn door de naemsche edelen als erfgenaem van dit graefschap erkend.
In 1190 trok Philips-van-den-Elzas met een groot getal kristene vorsten en ridders voor de tweede mael naer het heilig Land. Hy vergrootte er zynen roem van manhaftigheid en deed er talryke heldendaden; doch in 1191 werd hy door den rooden loop te Ptolomaïs in Azië uit deze wereld gerukt.
Philips-van-den-Elzas had Vlaenderen gedurende 23 jaren alleen bestierd. Onder zyn bewind was dit Land tot den hoogsten top van welvaert, van rykdom en van magt opgeklommen. Ongelukkiglyk is zyn Ryk het einde van de vreedzame ontwikkeling des volks; de heerlyke loopbaen van Vlaenderen is niet ten einde, maer zy wordt hobbelig en bezaeid met droeve wisselvalligheden: de vorsten zullen niet meer de vaders hunner onderdanen zyn, de glorie des vaderlands gaen zy tegen de gunst des konings van Frankryk verkoopen: de
| |
| |
afstammelingen van Baudewyn-met-den-yzeren-arm gaen de vreesachtige hovelingen van eenen vreemden vorst worden: het volk, de gunstelingen van Frankryk hatende, zal welhaest in bloedige opstanden, gedurende eeuwen lang, tegen den franschen invloed worstelen en op zyne verbasterde vorsten en edelen de vernedering van Vlaenderen wreken. Dit schoon Land, tot hiertoe het voorbeeld van alle staetkundige en burgerlyke deugden, gaet zich herscheppen in een tooneel van verwarring, haet en regeringloosheid. Het is aen Philips-van-den-Elzas dat de eerste ontlidting van Vlaenderen te wyten is: door zyne onbezonnen begiftiging aen zyne nicht Isabella, koningin van Frankryk, gedaen, zal eer weinig geheel het land van Artois, met een aental steden van waelsch Vlaenderen, voor altyd aen de fransche kroon gehecht worden.
Baudewyn VIII van Henegauwen, bygenaemd de Moedige, werd in 1191 graef van Vlaenderen, door zyne vrouw Margareta-van-den-Elzas, zuster van den overleden graef Philips. Met zyne troonbeklimming verduistert de toekomst van Vlaenderen. Deze overgang der kroon in een ander Huis was een beweenlyk ongeluk en de oorsprong van menigvuldige vernederingen voor het vaderland, dat voortaen aen de heerschzucht van Frankryk blootgesteld blyft, zonder dat het magtig zweerd zyner oude graven het nog beschutte.
|
|
Auteursrechtvrij