Geschiedenis van België

[p. 104]

Hoofdstuk IV.
De eerste kruisvaert. - Jerusalem door de Kristenen veroverd. - Godfried van Bouillon, koning van Jerusalem.
Van 1093 tot 1100.

Omtrent het begin der elfde eeuw was de aendacht van geheel Europa naer de stad Jerusalem gekeerd; de godsdienst groeide aen in vurigheid, en, met dit gevoel, de begeerte om de plaetsen te bezoeken waer de Zaligmaker voor het menschdom geleefd en geleden had. Niets gewigtigs mogt alsdan in het leven van eenen Kristen voorvallen, het zy heil of onheil, dat niet eene belofte van naer het Heilig Land te gaen voor gevolg had. Geheele benden pelgrims begaven zich, zonder middelen, van alle zyden naer Jerusalem; iedereen aenzag dezelve als geheiligde persoonen, zy werden geëerbiedigd, gevoed en geherbergd.

[p. 105]

De Turken, welke alsdan het Heilig Land geheel bezaten, lieten deze bedevaerten in den eerste geschieden en hinderden de pelgrimmen niet, dewyl hunne komst hun groot voordeel toebragt, door het heffen van zekere tollen op het bezoeken der heilige plaetsen. Maer by het einde der zelfde eeuw veranderde eensklaps het bestier van Turkeije, dat in handen viel van tartaersche Mahometanen. Deze vermoordden de Kristenen die binnen Jerusalem woonden of martelden dezelve op eene wreede wys. Dit kon echter den drift der bedevaerten niet verminderen; men stelde zich aen alle gevaren bloot, men liet zich in gevangenissen werpen, bespotten en berooven; wanneer men slechts het graf van den Zaligmaker gezien had stierf men met vreugde, verzekerd als men was, van als martelaer tot God op te klimmen. Het lyden en de wreede mishandelingen welke men den pelgrimmen deed onderstaen waren in Europa gekend: eene algemeene wraekzucht ontstelde de volkeren en een lange vloek ging op tegen de Mahometanen, vyanden van Christus. Omtrent dien tyd ging een zeker monik, op onze grenzen geboren, en Pieter de Eremyt genaemd, naer Palestina en bezocht Jerusalem. By het graf van Jesus, met het oog op de plaets waer het ligchaem van den gemartelden Godmensch gerust had, werd zyn geest vervuld met eene innige verontweerdiging; hy zag hoe de Ongeloovigen de heilige plaetsen tot stallen gemaekt hadden, hoe zy de Kristenen mishandelden en hunnen godsdienst bespotteden. Op het gezigt dezer heiligschendery werd hy eensklaps vervuld met eene ongemeene geestontheffing, en vormde het reuzenachtig besluit om het Kristendom tot de verlossing der heilige plaetsen op te roepen. In Europa terug gekomen, reisde hy van dorp tot dorp, van stad tot stad. Op eenen ezel gezeten, met een haren kleed om de lenden, met naekte voeten en blooten hoofde, een kruisbeeld in de hand, hield hy overal stil onder den toeloop des volks; dan begon hy met eene ruwe doch treffende welsprekendheid den Kristenen voor oogen te leggen, wat schande het voor Europa was, het land waer de Zaligmaker geboren en gestorven was aen de bespottingen en onder de magt der Turken te laten; hy legde hun uit wat bloedige mishandelingen hunne broeders moesten

[p. 106]

onderstaen en eindigde met hen, in den naem van Christus, tot eene algemeene wapenneming tegen de Turken op te roepen. Eenige oogenblikken later predikte hy weder op eene andere plaets. Het woord van den Eremyt Pieter deed alle harten in eene heilige razerny ontsteken;



overal waer hy doorging rukte hy de tranen uit de oogen zyner toehoorders en weldra klonk door gansch Europa den roep: God wil het! Niet vergenoegd met de vruchten zyner eigene welsprekendheid haelde Pieter, in 1095, den paus over om, als hy, den oorlog tegen de Turken te prediken. Er werd te Clermont, in Auvergne, eene kerkvergadering beroepen waer vier honderd bisschoppen en abtden tegenwoordig waren.

[p. 107]

De paus deed, op het midden der Groote Markt, eene aenspraek tot het volk en tot de vergaderde ridders. Hy roerde alle gemoederen door vlammende woorden en, eindigende, riep hy uit: Gy ridders, krygsmannen die my hoort, gy die zonder ophouden naer ydele redenen van oorlog zoekt, verblydt u, ziet hier eenen regtveerdigen en wettigen oorlog!

De geestdrift werd zoo groot dat niet alleen de ridders en de Laten, maer ook de vrouwen en kinderen naer het Heilig Land wilden trekken. Dan, allen die zich tot dezen oorlog bestemden naeiden op hunne kleederen een rood kruis als een teeken hunner belofte; ja, velen die nog meer door de grootheid dezer onderneming ontheven waren, deden zich met een gloeijend yzer het kruis in het vleesch branden.

In het begin des jaers 1096, terwyl de paus, de koningen en de graven nog bezig waren met alles voorzigtiglyk tot de kruisvaert te bereiden, kon men het ontsteken volk reeds niet meer in Europa houden. Meer dan honderd-vyftig-duizend gemeene lieden van België, Frankryk en Duitschland begaven zich, onder aenleiding van Eremyt Pieter, op weg naer Jerusalem, zonder voorraed en zonder zorg, diensvolgens blootgesteld aen honger, dorst en allerlei gevaren. Ter dier gelegenheid roept een kronykschryver uit: Wie zou kunnen zeggen het getal der oude vrouwen, der kinderen die zich tot den heiligen oorlog bereidden! Wie zou de maegden kunnen tellen en de stokoude gryzaerds? Gy zoudt gelagchen hebben op het gezigt der arme menschen, die hunne ossen, als peerden, met hoefyzers deden beslagen, en op wagens hunne magere eetwaren en hunne kleine kinderen vervoerden. In hunne eenvoudigheid vroegen deze onnoozele kindekens, by elke stad of hurgt waer men aenkwam: ‘is dit het Jerusalem niet daer wy naertoe gaen?’

Arm en ongelukkig volk wiens lot beklagensweerdig was! Ter naeuwernood waren zy halfwege van hunne lange reis of de honger dwong hen tot rooven en tot het begaen van gewelddaden. In verschillende steden van Duitschland vergoten zy het bloed van alle de Joden die

[p. 108]

zy vinden konden. De volkeren begonnen van hen als van eenen hoop plunderaers te schrikken; zy werden vervolgd en gewapenderhand nagejaegd; de weinigen dien het gelukte in Azië te geraken waren weldra door de Turken vernietigd.

Middelerwyl maekten de edelen van alle streken zich gereed om de ware krygsmannen van het Westen naer het Oosten te leiden; doch geen Land is er dat zich beroemen kan, zoo vele helden als België in het heilig leger te hebben geteld. Godfried van Bouillon, de moedigste ridder zyns tyds, verkocht zyne heerlykheid van Bouillon aen den bisschop Otbert van Luik en wapende met het bekomen geld talryke en schoone kristene krygsbenden. By hem kwamen meest alle de edelen van België met hunne gewapende Laten, zoo dat hy zich weldra aen het hoofd zag van byna honderd-duizend man, en zich op weg begaf naer Constantinopelen, hoofdstad van het grieksch keizerryk, waer de byeenkomst der kruisvaerders van alle landen moest geschieden. De Vlamingen, aengevoerd door hunnen graef Robrecht-de-Jonge-Vries, later genaemd Robrecht van Jerusalem, vertrokken insgelyks; de Franschen onder Hug-de-Groot, broeder des konings, wendden zich langs eenen anderen kant naer Constantinopelen, alwaer, in 1097, de legers van geheel het kristen Europa vergaderd waren.

De halve manen der Musulmannen mogten nu sidderen en verbleeken! Het was de losgebroken hoop van gemeene lieden niet meer, die zich weerloos in hunne handen kwam leveren: het waren alle de helden des Kristendoms, die het graf van hunnen Zaligmaker kwamen verlossen; die, vervuld met eenen heiligen drift, hun bloed wilden vergieten op den grond die het bloed van Jesus gedronken had!

De Sultan van Roum, het onweder voorziende, had rondom zyne hoofdstad Nicea honderd-duizend ruiters vergaderd. Deze stad was de eerste waer de kruisvaerders voorby moesten; zy kwamen ook weldra omtrent dezelve. Op het gezigt van het ontzaggelyk leger Turken ontsprong een bly gejuich uit de borsten der Kristenen; zy vielen als leeuwen tegen de Ongeloovigen aen, versloegen het grootst gedeelte

[p. t.o. 108]

Togt der kruisvaerders naer Jerusalem.

[p. 109]

er van en joegen de overigen uiteen en op de vlugt. Dan trokken de kruisvaerders door klein Azië tot by klein Antiochië; maer die reis, door een land dat de Turken met inzigt verwoest hadden, kostte hun een aenzienlyk getal mannen, welke van honger en dorst omkwamen. In klein Antiochië, dat zy veroverden, vonden zy eenen ryken voorraed van levensmiddelen en besloten er een weinig uit te rusten. Het was daer dat Godfried een schoon bewys zyner stoutmoedigheid gaf. In de omstreken der stad geviel het dat een schrikkelyke beer eenen van Godfrieds wapenmakkers aenrandde en hem ontwyfelbaer ging vermoorden, vermits hy hem reeds ter neder liggen had; maer Godfried verlostte zynen vriend, besprong het bloeddorstig dier en doodde het na eenen hardnekkigen stryd, in denwelken de belgische held zwaer gewond werd. Onder andere menigvuldige wonderbare wapenfeiten van Godfried, verhalen de kronyken dat hy eens met zyn reuzenzweerd eenen Turk aen twee stukken hakte, hem in eenen slag het hoofd en het lyf tot aen den gordel doorklievende. Wat de graef van Vlaenderen betreft, die onderscheidde zich niet min. De Grieken noemden hem de Zoon van St.-Joris; de Turken zelven, wanneer zy van den veldoversten der Vlamingen spraken, noemden hem het zweerd en de lans der Kristenen. Van dan af noemde men hem Robrecht van Jerusalem. Zyne zuster Geertruid reed altyd te peerd nevens zyne zyde en verliet hem nooit, zelfs niet in de bloedigste veldslagen. Baudewyn van Henegauwen werd overvallen door turksche ruiters en bleef sedert dien tyd weg, zonder dat men nog ooit iets van zyn lot vernam. Langs eenen anderen kant trok Baudewyn, de broeder van Godfried, over den stroom Euphraet en nam de stad Edessa in, van dewelke hy een kristen graefschap vormde. Op het einde des jaers naderden de kruisvaerders voor groot Antiochië, welke stad met eenen vestingsmuer van dry uren in omtrek, en met honderd-dertig torens ombouwd was. Binnen dezelve bevonden zich zeven duizend ruiters en twintig duizend inwooners, benevens een oneindig getal turksche landlieden die er eene schuilplaets waren komen zoeken. Na eenige maenden van dagelyksche bestorming en van een onuitsprekelyk lyden, door honger, door dorst, door wonden en door

[p. 110]

verlies van vele hunner broederen verzwakt, deden de Kristenen eenen razenden aenval: de stad werd ingenomen, het Kruis op de wallen geplant, en alle de Turken tot den laetsten toe vermoord. Hier begingen de kruisvaerders wreedheden welke men in alle andere gelegenheid als schandelyk zou moeten laken; maer dan geloofden zy dat de dood van eenen Saraceen Gode aengenaem was; zy hadden zoo veel uitgestaen, de wraekzucht was by den rampspoed zoo diep in hun hart geworteld!

De overvloed, dien zy na een lang gebrek in Antiochië vonden, misschien de verpeste lucht alleen, deed binnen den tyd van dertig dagen vyftig duizend Kristenen sterven. Welhaest waren de levensmiddelen op nieuw uitgeput en alles voorspelde aen de overblyvenden een droevig en beweenlyk lot. Zy werden nog meer ontmoedigd door het vertrek van eenige fransche veldheeren, die hunne broeders verlieten en terug naer Frankryk togen. Wanneer zy als ter neder geslagen en wanhopig geworden waren, kwam de Sultan van Moussoul hen binnen Antiochië belegeren met eene ontelbare wolk Turken.

De oversten der Kristenen besloten in dien uitersten nood nog eene pooging te wagen; - zy doen de poorten open onder het zingen van psalmen, zy manen elkander aen om voor Christus te sterven, en vallen dan, met wanhoop en geestdrift, tegen de turksche magt. - Eenige uren later lagen er honderd duizend Ongeloovigen in hun bloed te zwemmen: het gansch leger der Turken was vernietigd! Langs hunne zyde telden de Kristenen 4000 dooden.

In het begin van 1099 slaen de kruisvaerders den weg naer Jerusalem in; zy vinden nu geene ernstige hinderpalen meer en doorreizen met blydschap en met moed de landen van Beryth, Tyr, Sidon en Phenicië. Gelukkige pelgrims, die na zoo vele gevaren het einde dier lange bedevaert mogen zien! Van de negen-honderd-duizend man, welke het kruis hebben aengenomen, blyven er nu maer zestig duizend meer overig. - Hunne vreugde wordt grooter by de schrikkelyke heugenis van hunne gevaren en van hun lyden, hun hart klopt, en hygend

[p. 111]

beklimmen zy de heuvelen van Emaus. Zy zien van verre de muren eener stad en hare vierkante torens. De schreeuw Jerusalem! Jerusalem! bonst als een zegeroep boven het kristen leger, tranen ontspringen aller oogen, ieder heft de handen hemelwaerts, men omhelst zich met eene roerende blydschap, de ridders springen van hunne peerden, de voetknechten doen hunne schoenen uit om de heilige aerde met eerbied te betreden, alle kniën buigen zich, en in geestontheffing zoent men den heiligen grond..... O, wat was het schoon voor hen, dit oogenblik van zaligheid, op hetwelk het hun gegeven was het onverhoopt Jerusalem, de stad huns verlangens, te mogen aenschouwen!

Moeijelyk was echter nog het overige hunner taek: veertig duizend ongeloovige Egyptenaren bewaerden Jerusalem. Men kon het niet vermeesteren dan by middel van zware werktuigen en het storten van stroomen bloeds. Vele Kristenen moesten de dood vinden voor de poorten der heilige stad.

Na langen arbeid, na het doorstaen van wreeden honger en dorst, had men dry zware stormtorens gebouwd, welke zoo hoog als de vestingsmuren waren. Boven aen deze torens hingen bruggen om op de muren der stad te laten vallen en alzoo met geweld er binnen te dringen. De eerste toren, waerin Godfried van Bouillon zich bevond, werd ten Oosten aengevoerd, den tweeden, onder bevel van Tancrede, een held van Normandië, rolde men tegen de noordzyde, en de derde, binnen denwelken Raymond van Toulouse was, moest de stad langs de zuidzyde naderen.

Het was op vrydag, 15^en july van 1099, dat de Kristenen, onder het geluid van bazuinen en klaroenen, hunne torens naer de muren van Jerusalem voerden, terwyl langs alle zyden de stormladders werden vooruitgebragt. De Turken joegen de dood en de vernieling onder de kruisvaerders; eene wolk van pylen, steenen, brandend pek en grieksch vuer overdekte hen, maer niets kon hen doen deinzen..... Godfried van Bouillon werpt zyne valbrug op de muren van Jerusalem; twee ridders van Doornik, de broeders Lethald en Engelbrecht, springen er over:

[p. 112]

twee Kristenen, twee Belgen, plaetsen de eersten hunne voeten op de wallen der heilige stad! Godfried volgt hen, en met hem alle de belgische ridders; zy hakken en kerven met razerny onder de Sarracenen.

[p. 113]

Weldra ziet men aen de andere zyde der stad de kruisbanier insgelyks boven de muren van Jerusalem wapperen. Dan, onder het aenheffen van eenen langen zegeroep, storten de Kristenen in de stad, vermoorden alle de Ongeloovigen tot de vrouwen en kinderen toe...... Jerusalem is gewonnen! Het lyden der pelgrims, de ontheiliging van het graf des Zaligmakers en zyne kruisdood zelve zyn gewroken! - Zoo dachten ten minste de Kristenen, die niemands leven gespaerd hadden, en de Ongeloovigen, pligtig of onnoozel, hadden geslagtofferd!

Alle de kruisvaerders bezochten het heilig graf en stortten aldaer tranen van ontroering en boetveerdigheid. Wanneer deze eerste drift gekoeld was, hielden de oversten eene vergadering, om eenen koning van Jerusalem te kiezen. Velen der voornaemste veldheeren waren van inzigt de kroon aen Robrecht-Korte-Knie van Normandië, of aen Robrecht, graef van Vlaenderen, aen te bieden; maer zy dezelve geweigerd hebbende, om reden dat zy naer hun vaderland wilden terugkeeren, werd Godfried van Bouillon tot koning van Jerusalem uitgeroepen. Deze dappere en godsdienstige vorst beloofde den heiligen grond te verdedigen en te bewaren, maer de naem van koning scheen hem te verheven, in eene plaets waer de Zaligmaker zoo vele vernederingen had geleden; hy verklaerde dat hy de gouden kroon niet zou dragen in een Land, waer de Verlosser der wereld met doornen was gekroond geweest, en verlangde alleenlyk met den tytel van Beschermer en Baenderheer van het heilig graf vereerd te zyn.

Weinig tyds hierna kwamen de Egyptenaren met een talryk leger naer Jerusalem om hetzelve te herwinnen; doch zy werden in eenen stryd geheel verslagen.

Dan dacht ieder aen zyn vaderland, en men maekte zich bereid om vaerwel te zeggen aen de plaets, welker bezit zoo veel bloeds gekost had. Robrecht van Vlaenderen en alle de Belgen kwamen gelukkiglyk, met roem en zegeningen beladen, in 1100, by hunne huisgezinnen terug; nooit was er grooter blydschap in Europa geweest, nooit grooter geestdrift dan by de terugkomst dier krygsknechten, welke men als

[p. 114]

heiligen aenschouwde. Eremyt Pieter was ook met hen teruggekeerd; hy stichtte later een klooster te Hoey, alwaer hy stierf.

Godfried van Bouillon bleef te Jerusalem met Tancrede van Normandië, en met slechts 300 ridders; maer die waren de bloem der Kristenheid. Alhoewel in zoo klein getal sloegen zy de Turken menigmael en wonnen alle de steden van het heilig Land; zoodat Jerusalem de hoofdstad van een uitgestrekt kristen koningryk werd. Ongelukkiglyk, terwyl Godfried bezig was met het aen hem toevertrouwd Ryk wetten te geven en alles op eenen vasten voet te brengen, werd hy eensklaps ziek. In 1100, by den aenvang van het tweede jaer zyns verblyfs te Jerusalem, verraste hem de onverbiddelyke dood en sneed wreedelyk den draed van een zoo schoon, zoo nuttig en zoo glorieryk leven af. Hy werd begraven nevens het graf van Christus, wiens heldhaftigste dienaer hy geweest was. Zyn naem galmde nog lang door Europa, als een voorbeeld van deugd, van dapperheid en van liefde tot God.

Na hem werd zyn broeder Baudewyn koning van Jerusalem.