Geschiedenis van België

[p. 92]

Hoofdstuk III.
Vlaenderen en Henegauwen onder eenen zelfden vorst. - Oorlogen van Robrecht de Vries tegen Richilde en tegen Godfried-met-den-Bult. - De groote vredewet. - Godfried van Bouillon, hertog van Lotheringen.
Van 1067 tot 1090.

Baudewyn van Bergen, zynen vader in 1067 opgevolgd zynde, kwam Henegauwen met het eigen Vlaenderen onder den zelfden staf. Robrecht, zyn broeder, gebood over het land van Waes en van Aelst en over de zeeuwsche eilanden, zoo dat Vlaenderen in twee deelen gescheiden werd.

Baudewyn was een regtveerdig en vreedzaem vorst; in stede van, gelyk de meesten zyner voorgangers, zyn ryk door den oorlog te beginnen, legde hy zich toe om de noodwendigheden des Lands te kennen en in dezelve te voorzien; zoo streng werd het regt onder hem geoefend, zoo zorgelyk de misdadigers achtervolgd, dat men in zynen tyd ongewapend

[p. 93]

geheel het land zonder gevaer kon doorreizen, en dat de inwooners het niet meer noodig achtten hunne deuren te sluiten. Hy kocht van eenen zekeren heer, Geeraert genaemd, den grond waer Geeraerts-berge nu staet, welke stad door hem, zoo niet gebouwd, ten minste met muren omringd werd, en begiftigd met eene keure of vryheidsbrief, door denwelken aen Geeraertsberge eigen schepenen en alle de voorregten der groote vlaemsche steden werden gegeven. Ongelukkiglyk was deze vorst zwak van ligchaem en ziekelyk; hy voelde reeds de dood hem naderen, na dat hy slechts dry jaren het gebied over Vlaenderen gevoerd had. Hy verstond dan wat ongelukken zyn vaderland zouden te beurt vallen, indien zyne vrouw, de dwingende en hoogmoedige Richilde, over het vrye Vlaenderen moest heerschen. Om dit af te weren riep hy te Audenaerde alle de voorname persoonen der beide graefschappen byeen en dáér, in eene plegtige vergadering, na zyne zonen Arnold en Baudewyn hun aenbevolen te hebben, benoemde hy zynen eigen broeder Robrecht I, later bygenaemd de Vries, tot ryksvoogd van Vlaenderen gedurende de minderjarigheid van zynen zoon Arnold III. Wat aengaet Richilde, deze behield het bestier over Henegauwen, dat haer eigen erfdeel was; zy hertrouwde weldra met Willem van Osbern, een Normandiër. De goede Baudewyn stierf korts daer na, in 1070, hopende aen Vlaenderen eene lange rust verzekerd te hebben; maer de heerschzuchtige Richilde moest al ras deze hoop logenstraffen.

Robrecht, die zoo als wy gezegd hebben, getrouwd was met de gravin van Holland zag zich in de onmogelykheid om op dit oogenblik naer Vlaenderen te komen, alzoo hy in Holland bezig was met eenen ernstigen oorlog te voeren tegen de noordelyke Vriezen, den bisschop van Utrecht en den hertog van Lotheringen. Deze laetste was zynen vader Godfried-de-Moedige, in 1069, opgevolgd. Hy was mismaekt en werd daerom genaemd Godfried-met-den-Bult; maer zyne dapperheid en andere verhevene deugden waren groot genoeg om zyne ligchaemsgebreken te vergelden en te doen vergeten. Terwyl hy met een magtig leger in Holland getogen was en aldaer Robrecht de Vries met eene aenstaende nederlaeg bedreigde, nam Richilde van Henegauwen de noodige

[p. 94]

voorzorgen om het bewind van Vlaenderen tot zich te trekken. Zy haelde door alle soorten van middelen een groot getal heeren tot hare zyde over en kocht, voor eenen grooten schat gelds, den bystand van den koning van Frankryk. Dit alles zoo berokkend zynde verklaerde zy den laetsten wil van haren overleden man niet te erkennen en begon Vlaenderen te bestieren.

Onderwyl werd het leger van Robrecht in Holland geheel en al door Godfried-met-den-Bult verslagen; de ongelukkige vorst eischte dan het gebied over Vlaenderen, dat hem door zyns broeders laetsten wil was toegeëigend; maer Richilde deed hem zeggen, dat zy niet dan voor het geweld buigen zou en dat het lot der wapenen tusschen haer en hem kon beslissen, indien hy dit wagen dorst.

De hoogmoed en de waen moesten de booze Richilde tot den val helpen; in hare opgeblazenheid behandelde zy de vrye Vlamingen als leenlaten: zy legde eene nieuwe en uitermate zware belasting op ieder bed, verstoorde de Vlamingen door hare trotsche pracht en nog meest omdat zy niet in naem van haren zoon Arnold bestierde; maer, als gravinne van Vlaenderen, haren eigen naem boven 's landsbrieven plaetste. Daer zy geen vlaemsch bloed in de aderen had was dit genoeg om haer by de Vlamingen hatelyk te maken. Tot haer ongeluk leende zy het oor aen de raedgevingen van twee Franschmans, hare hovelingen, die in het geheel niet met den aerd des volks bekend waren, en sloot daerenboven de Vlamingen uit haren raed. Als of de inwooners zich met elkander verstaen hadden, er ging eene algemeene stem tegen haer op: het volk betoonde niet alleen zynen haet maer zelfs zyn mispryzen en zyne verachting. De steden Gent, Brugge en Yperen zonden boden tot haer om haer te zeggen: dat zy ten onregte in Vlaenderen zynde, hetzelve met goeden wille behoorde te verlaten, indien zy zich niet met geweld er wilde uit verdreven zien. De wreede gravin, door hare fransche raedsheeren opgestookt, deed de gezanten van Yperen by den kop vatten en te Meessen het hoofd afslaen; een zelfde lot was aen de gezanten van Gent en Brugge beschoren, maer zy ontsnapten door hulp van den kastelein van Ryssel.

[p. t.o. 95]

Richilde haer leger aenvoerende.

[p. 95]

Zoodra de moord der Ypersche gezanten in Vlaenderen bekend werd, stonden alle de steden waer men vlaemsch sprak, behalven Audenaerde, tegen de gravin op en zonden in 1071 boden tot Robrecht de Vries, om hem naer Vlaenderen te roepen; het waelsch Vlaenderen en Henegauwen hielden het met Richilde.

Robrecht kwam uit Holland te Mardyk, omtrent Duinkerke, met eenige hollandsche benden aengeland en begaf zich naer Cassel, alwaer de Vlamingen byeen vergaderden om zich onder zyn bevel te schikken. Onverwyld nam hy de steden Yperen en Ryssel in, en sloeg zich daerna, op nieuw te Cassel op eenen heuvel neder.

Richilde, een talryk leger vergaderd hebbende en geholpen door eene ontzaggelyke magt, haer door den koning van Frankryk toegevoegd, trok te velde tegen Robrecht; zy zelve was in het leger met haren zoon Arnold, en voerde het hoog bevel. Gewis, Robrecht mogt niet veel hoop op overwinning voeden: zyne magt was al te gering in aenzien van de ontellyke benden zyner vyanden; maer hy bezat moed en ervarenheid en bevond zich te midden van mannen, die door eigen wil, uit liefde tot hem en uit haet tegen Richilde byeen geloopen waren.

De Franschen en Henegauwers, den kleinen hoop der Vlamingen mispryzende, trokken zonder voorzorg en met woestheid op hen aen: een bloedige stryd begon op den 22^en dag der maend february van 1071. Men vocht van beider zyde met ongemeene razerny; Richilde, te midden van hare benden, hield niet op dezelve tot onversaegdheid aen te manen en stelde zich zelve dikwyls in groot gevaer, zonder eenige vrees te laten blyken. Maer eindelyk, en na vele wisselvalligheden, moest het fransch-henegauwsch leger voor de dapperheid der Vlamingen wyken en van het veld vlugten. Richilde werd gevangen genomen, doch het geval wilde dat het zelfde lot aen Robrecht te beurt viel; want hy, den koning van Frankryk tot by St.-Omaers vervolgd hebbende, werd omringd en insgelyks gevangen. Den zelfden dag werden Richilde en Robrecht tegen elkander verwisseld en men bereidde zich van wederzyde tot eenen tweeden veldslag.

[p. 96]

Des anderendaegs al vroeg geraekten de twee legers handgemeen; de haet en de wraekzucht waren by het vorige gevecht aengegroeid; ook deze stryd werd allerschrikkelykst, en deszelfs uitslag bleef lang twyfelbaer. Eerst deden de Franschen den regter vleugel der Vlamingen tot onder de muren van Cassel wyken, maer hier werden zy door Robrecht



terug geslagen; langs eenen anderen kant kreeg Richilde insgelyks de nederlaeg: haer man Osbern en Couchy, een harer fransche opstokers, vielen dood aen hare zyde; haer zoon Arnold, die slechts zeventien jaer oud was, werd van eenen ridder doorsteken, na de hoogste blyken van dapperheid gegeven te hebben. De graef van Boulonje viel in handen der Vlamingen. Eindelyk, wanneer er 22,000 dooden en gewonden op het slagveld lagen, vlugtte Richilde met den koning van Frankryk naer Vitry, latende hun leger, in wanorde en verstrooid, ten prooi der zegepralende Vlamingen. Robrecht werd uitgeroepen als graef van Vlaenderen en nam het bestuer des lands in handen. Richilde, niet ontmoedigd door de ongelukken welke zy zich zelve op den hals gehaeld had, vertoonde den koning van Frankryk dat haer tweede zoon Baudewyn de wettige opvolger zyns broeders Arnold was, en nu door

[p. 97]

Robrecht onwettelyk van zyn erfdeel stond beroofd te worden. De vorige nederlagen hadden den koning eenen walg van den oorlog tegen de Vlamingen ingeboezemd; daerom toonde hy zich genegen om de zaek door onderhandeling by te leggen en ontbood Robrecht de Vries te Parys, hem eene vrygeleide belovende. Robrecht deed den koning zeggen dat hy niet genoeg van de fransche regtzinnigheid verzekerd was om naer Parys te gaen, wat beloften hem ook konden gedaen worden; maer dat hy te Ryssel van vrede zou handelen indien de koning hem daer wilde komen vinden. Dit antwoord ontstak de woede van den franschen vorst en had voor gevolg dat een nieuw en magtiger leger naer Vlaenderen gestuerd werd. Voor dat de koning van Frankryk met zyne talryke benden de grenzen van Vlaenderen bereikt had, bediende Robrecht zich van den graef van Boulonje, zynen gevangenen, wiens broeder kanselier van den franschen koning was, om dit onweder af te weren. De zaken werden, door dezen invloedhebbenden raedsheer van Frankryk, zoo wel beleid dat de koning Richilde aen haer lot overliet, Robrecht als graef van Vlaenderen erkende, en, om het verbond ter dier gelegenheid gemaekt te bevestigen, Bertha van Holland, schoondochter van Robrecht, ten huwelyk nam.

Dit alles kon de onbuigbare Richilde nog niet ter neder slaen. Zy wendde zich tot den bisschop van Luik en bood hem aen, het graefschap van Henegauwen van hem ten leen te houden of anders gezegd, hem Henegauwen te onderwerpen, indien hy haer geld en mannen wilde bezorgen om Robrecht te bestryden. De bisschop nam dit aen en men sloot daer over een verdrag, dat door den keizer Hendrik IV werd goedgekeurd. Richilde, die alzoo haer erfdeel verkocht, kreeg het besproken geld; de hertog van Lotheringen, Godfried-met-den-Bult, zond haer een klein leger; de graven van Leuven en van Namen beschikten haer insgelyks eenige hulptroepen. De jonge Baudewyn, haer zoon, nam het bevel over deze vereenigde krygsmagt en maekte zich bereid om Vlaenderen aen te doen. Maer intusschen had Robrecht met haest van zynen kant de Vlamingen vergaderd en was in Henegauwen den jongen Baudewyn tegengetogen. De twee legers ontmoetten elkander te

[p. 98]

Broqueroie naest Bergen, in het jaer 1072, en vingen eenen hardnekkigen stryd aen, in denwelken Robrecht het leger der Henegauwers byna geheel vernietigde, Richilde in handen kreeg en haer gevangen naer Vlaenderen voerde.

Nog eenige kleine gevechten vielen er voor tot in 1076, alswanneer Baudewyn van Henegauwen zich ten onderen gaf en, door tusschenkomst van den keizer en van den bisschop van Luik, aen Robrecht afstand deed van al zyn regt op het graefschap van Vlaenderen, behalven de stad Douay en omstreken, dewelke hy mogt behouden. Voorts werd er vastgesteld dat Robrecht als schadeloosstelling aen Richilde en Baudewyn, op zekere vastgestelde tyden, eene somme gelds betalen zou.

Robrecht, zich nu rustig in het bezit van Vlaenderen ziende, begon een leger te verzamelen om Holland, het erfdeel der kinderen zyner vrouw Geertruid, te herwinnen. Godfried-met-den-Bult, zyn vyand, was alsdan in het leger van den keizer, waer hy door zynen moed, zyne wysheid en welsprekendheid, eenen grooten naem verworven had. Zoo haest hy hoorde dat de koning van Frankryk met Bertha, dochter van den overleden graef Florens, getrouwd was, en hoe Robrecht zich gereed maekte om Holland te bespringen, verliet hy het keizerlyk leger en kwam zyn wingewest verdedigen. Hy overwon den graef van Vlaenderen in eenen langen veldslag en deed hem van zyne onderneming afzien. Welligt had Holland voor altyd aen de kinderen van Florens ontrukt gebleven; maer Godfried, weinigen tyd daerna, in 1076, zich te Antwerpen bevindende, anderen zeggen in Holland, werd met eenen vork doodgesteken, door eenen ouden dienaer van graef Florens. Sommige kronyken beschuldigen den graef van Vlaenderen, van niet vreemd aen deze moord te zyn geweest; doch er bestaet geene enkele daedzaek ter staving van dit vermoeden. Hoe het ook zy, onmiddelyk na dit voorval trok Robrecht-de-Vries op nieuw naer Holland, versloeg er het leger van den bisschop van Utrecht en plaetste er Diederik V, zoon en wettigen erfgenaem van Florens, op den graeflyken troon.

[p. 99]

In den jare 1084 stierf Richilde binnen het stedeken Meessen in West-Vlaenderen, waer zy een kloosterlyk leven had aengenomen. Deze



vrouw, die om haren moed, om hare trotschheid en door het vergieten van zoo veel bloed vermaerd was geworden, had op het laetst van haer leven eene geheel andere inborst gekregen; zy was alsdan zacht van gemoed, gespraekzaem, godsdienstig en boetveerdig, en het gelukte haer zich nog door allen die haer naderden te doen beminnen.

Baudewyn had zich niet by het verbond, met Robrecht aengegaen, te vreden gehouden, en dikwyls was het Land nog door hem in onrust gebragt geweest, tot in 1085, wanneer door tusschenkomst van den Paus en door toedoen van den H. Arnoldus, bisschop van Doornik, eenen vasten vrede getroffen werd.

Het jaer daerna vatte Robrecht het voornemen op om het graf des Zaligmakers te Jerusalem te gaen bezoeken. Deze bedevaerten begonnen in dien tyd, byzonderlyk onder de heeren en vorsten, zich te vermenigvuldigen en aenzien te worden als hoogstverdienstelyk vóór God.

Robrecht vertrok met de byzonderste heeren van Vlaenderen naer het heilig Land, dat alsdan onder de Mahometanen stond; hy verbleef er gedurende dry jaren, kwam terug naer Vlaenderen in 1089, legde zich toe om de welvaert des Lands door goede wetten te vermeerderen, en

[p. 100]

stierf, in 1093, binnen de stad Cassel, latende het graefschap in handen van zynen zoon en erfgenaem Robrecht II, bygenaemd de jonge Vries. Dry jaren voor zyne dood had hy, op verzoek van den griekschen keizer Alexis, vyf honderd vlaemsche ruiters naer Constantinopelen gezonden om in 's keizers leger tegen de Turken te stryden; maer men vernam nooit daer na iets van derzelver lot. Robrecht-de-Vries heeft veel voor den bloei van Vlaenderen gedaen en zyne gedachtenis moet ons duerbaer zyn.

Voor dat Godfried-met-den-Bult door de handen van eenen moordenaer omkwam had hy, zich zonder erfgenamen ziende, den zoon van zyne zuster Ida aengewezen om hem als hertog van Lotheringen op te volgen. Deze Ida was getrouwd met Eustaes, graef van Boulonje; haer zoon Godfried was een geboren Belg, vermits hy het leven ontving binnen het kasteel van Baisy in Braband. Men heeft gezien dat de duitsche keizers het hertogdom van Lotheringen aenzagen als een Leen, dat niet erfachtig was en door hen als eene gift na welgevallen mogt weggeschonken worden. De keizer nam ditmael den laetsten wil van den afgestorven hertog ook niet in aendacht, en gaf Lotheringen aen zynen eigen zoon Koenraed. Godfried kreeg het markgraefschap van Antwerpen als eene schadeloosstelling; hy behield insgelyks het Land van Bouillon, als zyn vaderlyk erfdeel. Machteld, de weduwe van Godfried-met-den-Bult, verstoord over de schikkingen van den laetsten wil haers echtgenoots, berokkende den jongen Godfried eensklaps zeer gevaerlyke twisten; zy stookte tegen hem op den bisschop van Verduin, welke deze stad innam en aen Godfried ontrukte, den graef van Namen welke op Bouillon beweerde erfregt te hebben door zyne moeder Regelinde, die zuster was van Godfried-de-Moedige, en eindelyk den bisschop van Rheims, welke tegen hem hulpbenden zenden moest.

Godfried niet voorzigtig oordeelende zyne magtige vyanden in het open veld te bestryden, begaf zich met zyne moeder Ida op het kasteel van Bouillon, waer men hem weldra van alle kanten kwam bespringen.

Godfried, alsdan maer zeventien jaer oud, deed wonderdaden van dapperheid: hy sloeg de belegeraers overal met verlies af, en zond de dood zoo schrikkelyk onder hunne benden, dat zy met schaemte het

[p. 101]

beleg verlaten moesten. Zyne schoone wapenfeiten en zyne onversaegdheid werden hoog geroemd, en hy bekwam van dan af reeds eene groote faem. Men noemde hem Godfried van Bouillon, ter gedachtenis van zyne hardnekkige verdediging dier plaets. Deze Godfried, welke een der



roemweerdigste en doorluchtigste mannen van België zal worden, was klein van gestalte, maer gespierd, ongemeen sterk en behendig in alle

[p. 102]

wapenoefeningen. Iets dat men alsdan weinig aentrof, hy bezat geleerdheid, sprak en schreef Latyn, Nederduitsch en Romaensch of Fransch, was heusch en welsprekend: in een woord men mogt hem aenzien als een der volmaekste ridders zyns tyds. De keizer riep hem in zyn leger en gaf hem gelegenheid om zynen roem nog te vergrooten door bewyzen van eene diepe oorlogskunde en van eene wonderbare stoutmoedigheid.

Terwyl Godfried met den keizer den oorlog voerde in Duitschland en Italië, was het verdeeld Lotheringen geheel in gisting geraekt. De leenheeren, niet wederhouden door de tegenwoordigheid van eenen zorgenden en strengen vorst, begingen op nieuw allerlei gewelddaden, stookten twisten en vergoten nutteloos het bloed hunner Laten. Men hoorde dagelyks van moorden, branden, rooven; ieder wilde zich zelven regt doen; de bloedverwanten spanden met elkaêr en wreekten eenen doodslag door eene moordery. De zeden waren echter verzacht en meer beschaving was onder de ridders gekomen, zoo dat er wel eenigen waren, die met droefheid op den hagchelyken staet des vaderlands blikten. Onder dezen behoort de naem van bisschop Hendrik van Luik, als die van eenen weldoener van België te zyn bewaerd. Hy, na lang over de rampen van Lotheringen te hebben gezucht, bezwoer de magtigste leenheeren, in den naem van Christus, dat zy toch met hem wilden samenspannen om een einde te stellen aen de wreedheid en de barbaerschheid, welke in Lotheringen heerschten en er de misdaden op eene wraekroepende wyze vermenigvuldigden. De graven van Leuven, van Antwerpen, van Henegauwen, van Limburg en van Luxemburg leenden het oor aen de vermaningen van den goeden bisschop en vergaderden met hem, om eene Vredewet voor geheel Lotheringen op te stellen. Er werd in die wet bepaeld, dat het iedereen, zelfs den Leenheeren, verboden zou zyn met wapens uit te gaen des vrydags, des zaterdags, des zondags en op de heiligdagen, alsook van het begin van den Vasten tot Sinxen. Verder werden er de straffen vastgesteld van allerlei misdaden, en maetregelen genomen om de pligtigen te vervolgen. Wie de vredewet verbreken zou, ware hy Heer, verloor zyne goederen en werd gebannen; ware hy Laet, men hakte hem de regter hand af. De

[p. 103]

bisschop en de vergaderde graven zwoeren by eede, de wet binnen hunne landpalen te doen onderhouden, en, ten einde derzelver uitvoering te verzekeren, werd er te Luik een Geregt van Vrede ingerigt om de twisten te beslissen; de graven benoemden eenpariglyk den deugdzamen Hendrik als voorzitter van dit hoog regtshof, en dus Opperregter der misdaden en geschillen in Lotheringen.

Dit verdrag was eene onschatbare weldaed voor het vaderland: onder de krachtige regtsvordering en vervolging des bisschops hielden de twisten op, de moord werd er schaersch, de roofzucht ontworteld, en weldra verloren de Lotheringers de gewoonte der gewelddaden. Het is wel waer dat de vredewet niet lang na de dood van bisschop Hendrik in zwang bleef, maer hare vruchten waren reeds ryp geworden: meer vreedzaemheid, meer liefde en meer goedheid was er in het hart der Lotheringers gegroeid.

Middelerwyl was Godfried van Bouillon in 's keizers leger. Deze vorst had dan eenen neteligen oorlog op den hals tegen Rodolf, hertog van Zwaben, dewelke, magtig door zichzelven en ondersteund door een goed deel van Duitschland, den keizer met eene onttrooning bedreigde. Op het oogenblik dat de beide legers gereed stonden om den veldslag te beginnen werd er gevraegd wie den keizerlyken standaerd dragen zou. Alle de ridders riepen Godfried van Bouillon als den weerdigsten uit, en hy deed hun nog denzelfden dag zien dat zy niet vruchteloos op zynen heldenmoed gerekend hadden. Te midden der bloedigste slagtery drong hy dwars door de vyanden van den keizer, en stak de lans van den standaerd door het ligchaem van hertog Rodolf. Dit schoon wapenfeit, geschied onder de oogen van het gansch leger, deed zynen roem nog hooger klimmen. Hy bewees den keizer zoo vele diensten in dezen oorlog en in dien welken hy daerna in Italië voerde, dat hy eindelyk als eene belooning het hertogdom van Lotheringen van den keizer kreeg, na dat Koenraed, in 1089, tot koning der Romeinen was verkozen.