|
| |
| |
| |
Hoofdstuk II.
Opkomst van het hertogelyk Huis van Ardennen. - Het bezit van het hertogdom van Lotheringen veroorzaekt lange oorlogen. - Schrikkelyke hongersnood. - Oorlog tegen den keizer van Duitschland. - Richilde, gravin van Henegauwen. - Uitbreiding der volksvryheden in Vlaenderen en in Luik.
Van 1007 tot 1067.
Door de dood van Otho, zoon van Karel van Frankryk, dien wy allerlaetst Lotheringen als hertog hebben zien bestieren, was het geslacht der Karlings, in 1005, uitgestorven. Dit mael verkoos de keizer eenen belgischen stam om de hertogelyke kroon te dragen.
Dit Huis, dat wy het Huis der Godfrieden zouden kunnen noemen, alhoewel het in de geschiedenis onder dien van de Graven van Ardennen bekend staet, had zyne eigendommen gedurende de voorgaende eeuw zeer uitgebreid en op den val der Ghyselbrechts zyne verheffing gebouwd. De onversaegdheid en de moed van allen die er aen toebehoorden deden het toen als het voornaemste Huis van Lotheringen aenzien;
| |
| |
bovenal was het zynen luister verschuldigd aen de dry broeders Siegfried, graef van Luxemburg, Frederik, graef van Bar, en Godfried, graef van Ardennen.
Deze laetste werd stamvader van eene nieuwe reeks belgische hertogen, vermits de kroon op het hoofd van Godfried III van Ardennen, zynen kleinzoon, door den keus des keizers, omtrent 1005, gesteld werd. Een der broeders van dezen hertog wordt in de geschiedenis vermeld onder den naem van Gozilo of Gothelo als eerste graef van Antwerpen; een ander broeder van hem bezat het graefschap van Eenham, zynde het land van Aelst, tegen de Schelde.
Alweder werd het bezit van Lotheringen een twistappel, om denwelken veel bloeds moest vergoten worden. Lambrecht, graef van Leuven, was met Geerberge, eene zuster van den afgestorven hertog Otho getrouwd; Robrecht, graef van Namen, was zoon van Ermengaerd, eene tweede zuster van Otho; deze beide beweerden, de eene door zyne vrouw, de andere door zyne moeder, regt tot de hertogelyke kroon te hebben, en, hunne belangen in hetzelfde spel wagende, maekten zy zich gereed om gezamentlyk aen Godfried van Ardennen te wederstaen. Eenige andere leenheeren aenzagen insgelyks den keus des keizers als eene inbreuk op het erfregt, dat alleen hun de behouding hunner leenen kon verzekeren. Het was dus aen de beide opstandelingen niet moeijelyk een zeker getal andere ridders tot hunne zyde over te halen, onder dewelke men den graef van Vlaenderen, Baudewyn-met-den-Baerd, en Reinier van Henegauwen telde.
Het ware Godfried van Ardennen niet mogelyk geweest zich als hertog door de opgestane leenheeren te doen herkennen; maer keizer Hendrik kwam met een talryk leger in Lotheringen. Zyne tegenwoordigheid alleen was genoeg om ieder de gehoorzaemheid te doen veinzen, behalven nochtans den graef van Vlaenderen, die, zoo als wy gezien hebben, den keizer trotseerde en hem het beleg van Valencyn deed opbreken, doch weldra den vrede met hem maekte. Nu scheen Lotheringen alweder eenige rust te zullen genieten; maer mogt men dit wel verhopen, in een Land waer zoo vele woelzieke ridders, tot s' volks
| |
| |
ongeluk, zich bevonden? Lambrecht, afstammeling der Ghyselbrechten, had omtrent 977 het graefschap van Leuven ingenomen; daerna had hy Brussel en deszelfs omstreken beërfd door zyne vrouw, zuster van hertog Otho. Deze Lambrecht was een bloedig vyand van Godfried en maende onder de hand de andere leenheeren aen om zich tegen hem op te werpen. Godfried hier over vergramd en beweerende dat Lambrecht het graefschap van Leuven ten onregte bezat, bragt een leger te velde en trok op tegen Lambrecht, die zich binnen Leuven had opgesloten. Godfried werd met verlies van veel volk afgeslagen en moest met schaemte weder vertrekken.
Door dit voordeel, op den hertog zelven behaeld, stak Lambrecht het hoofd nog hooger op en zocht eene gelegenheid om zich meer aenzien te verkrygen; hy vond dezelve onverwyld.
Balderik, bisschop van Luik, was bezig met te Hoegaerden, dat tegen de grenspalen van Lambrechts bezittingen lag, eene sterkte te bouwen. De trotsche graef maekte zich spoedig gereed om de onderdanen des bisschops van daer te verjagen en kwam, in 1014, met een leger naer Hoegaerden, alwaer de luiksche benden zich insgelyks bevonden, benevens de hulptroepen van Herman, broeder des hertogs en Robrecht, graef van Namen. De slag, die hier aenving, was allerbloedigst; de twee vyandlyke legers bevochten elkander met razerny en lang bleef het in twyfel wie er zou zegepralen. Eindelyk begonnen de benden van Lambrecht te wyken, toen Robrecht van Namen eensklaps tot de Leuvenaers overliep, en alzoo de schael in het voordeel der vyanden van den bisschop deed overhellen. Herman, de broeder des hertogs, werd gevangen genomen door den overlooper, Robrecht van Namen, en na een lang en hardnekkig gevecht kregen de Luikenaers de nederlaeg. Lambrecht, door dezen tweeden zege opgeblazen, deed genoeg blyken dat zyne heerschzucht verder strekte, en dat hy het op het bezitten der hertogelyke weerdigheid gemunt had. Om tot zyn doel te geraken stookte hy de andere leenheeren gedurig op tegen Godfried van Ardennen. Deze was alsdan bezig met oorlog te voeren tegen Geeraert van Egisheim, en tegen zynen zoon Rykaert van den Elzas,
| |
| |
welke beide zich met de wederspannige Lotheringers geheimlyk verbonden hadden, en, in het overmaesch gebied van den hertog, tegen hem te velde waren gekomen. Godfried versloeg deze twee vyanden in 1014, en, willende in eenmael een einde stellen aen de samenspanningen der leenheeren, zoo zakte hy met zyn zegepralend leger naer België af, voornemens zynde den graef van Leuven aen te doen. Maer onderweg vernam hy dat men hem gewapender hand afwachtte, en dat niet alleen de Graven van Leuven en van Namen hem wilden wederstaen, maer dat Reinier van Henegauwen insgelyks in het leger der opstandelingen was.
Godfried zyne vereenigde vyanden niet durvende aenvallen, dewyl zy over eene grootere magt dan hy zelf beschikten, begaf zich met zyne benden naer het graefschap van Henegauwen en verwoestte het gedeeltelyk, in de hoop van Reinier er naer toe te lokken en hem afzonderlyk te kunnen bestryden. De vyanden van den hertog deze verwoesting vernemende kwamen hem gezamentlyk opzoeken, dwongen hem achteruit te trekken, en eindelyk den slag, omtrent Florennes, tusschen de Maes en de Samber, aen te nemen. Hertog Godfried kwam hier in groote verlegenheid en gevaer; want zyn leger was op verre na zoo talryk niet als dat zyner vyanden. Dan, hy moest stryden, en verdedigde zich manhaftiglyk. Lambrecht van Leuven, nu reeds zeventig jaer oud, smeet zich te midden der hertogelyke benden en rigtte er eene schrikkelyke vernieling aen. De kronyken verhalen dat hy zich onwondbaer gemaekt had, by middel van eenen wonderdadigen scapulier, welke voor zyn harnas op zyne borst hing; volgens dezelfde kronyken viel de scapulier hem eindelyk van het ligchaem, zoo dat hy wondbaer werd. Wat er ook van zy, Godfried behaelde eenen vollen zege; Graef Lambrecht en Robrecht, graef van Namen, verloren er het leven; Reinier van Henegauwen haestte zich spoedig achteruit om naer zyn graefschap te trekken. Deze slag, in 1015 voorgevallen, was beslissend; er bleven 800 dooden op het veld en de smaek tot wederspannigheid verging voor eenen ruimen tyd in Lotheringen.
Het Huis van Ardennen bekwam door deze afdoende overwinning eene onbetwiste overheid. - Nochtans, en dit was het grootste geluk,
| |
| |
Godfried toonde zich edelmoedig na den stryd: de vrede werd door hem aen allen verleend en ter dezer gelegenheid werd er tusschen de grootste Huizen van Lotheringen een verdrag gesloten, dat eene lange rust voor gevolg had. Alles scheen alsdan te samen te loopen om den oorlog voor altyd uit het geschokt Lotheringen te verbannen. Geerberge, weduwe van Lambrecht van Leuven en Ermengaerd, moeder van den gesneuvelden Robrecht van Namen, beide zusters van den laetsten hertog Otho, en om wier erfregt voor te staen men alle deze twisten had begonnen, deden afstand van hare aenspraek op het hertogdom en bragten zelven alle gemoederen tot bedaren. De bisschoppen van Luik en van Kameryk stelden zich insgelyks aen als vredemakers en bewerkten eene regtzinnige vriendschap tusschen allen. Herman van Eenham, broeder van Godfried, gaf zyne eenige dochter, erfgename van zyn graefschap, aen Reinier van Henegauwen ten huwelyk. Door deze stamverbindtenis verging eindelyk de bloedige vyandschap, die tusschen de Ghyselbrechts en de Godfrieden had bestaen. Het dankbare volk gaf aen Godfried van Ardennen den eernaem van den Vreedzamen.
Het moet zyn dat in dit tydstip de koophandel in Lotheringen reeds eenige uitbreiding had bekomen, ten minste langs de boorden der stroomen en rivieren; want zoodra was de vrede niet gesloten of men bereidde zich tot eenen oorlog die het welzyn van den koophandel voor doel had. Sedert lang waren er menigvuldige klagten ontstaen tegen Diederik, derden van dien naem, graef van Holland, die op een eiland in de Maes gelegen, eene sterkte gebouwd had, ter plaetse waer Dordrecht nu staet, en de vaert op de Maes grootelyks belemmerde, door het eischen van eenen hoogen tol. De keizer hier over verstoord, bragt een leger te samen om den Graef van Holland te bestryden, en gaf het bevel over hetzelve aen hertog Godfried. Reinier van Henegauwen, benevens alle de leenheeren van Lotheringen, maekten er deel van. Dit talryk leger trok op tegen Diederik; maer zich onvoorzigtiglyk tusschen moerassen en wateren hebbende laten lokken, werd het in eenen bloedigen veldslag, in 1018, byna geheel vernield. De
| |
| |
graef van Holland behaelde eenen volkomen zege; Godfried en Reinier werden gevangen, en niet losgelaten dan na het sluiten van den vrede, uit denwelken volgde dat Diederik voortaen het kasteel van Dordrecht ongehinderd bleef bezitten.
Gedurende dien tyd heerschte nog in Vlaenderen de graef Baudewyn-met-den-Baerd, welke zynen stam, in 1027, door eene voordeelige echtverbindtenis verhief: zyn zoon Baudewyn, bygenaemd van Ryssel, omdat hy die stad zeer genegen was, kreeg Adela de dochter des konings van Frankryk ten huwelyk; de oude graef verheugde zich ten hoogste in de verheffing van zynen zoon; maer deze, zich opblazende, vergat in zyne hoogmoedige vermetelheid zyne pligten als zoon en als onderdaen. Als of het leven zyns vaders hem te lang duerde, hy stond, in 1028, gewapenderhand tegen den ouden Baudewyn op en verpligtte hem het Land te verlaten en naer Normandië te vlugten. Het zy Baudewyn van Ryssel berouw had over de schrikkelykheid zyner misdaed, het zy dat hy van den uitslag zyner muitery zich niet verzekerd achtte, er werd twee jaren later, in 1030, te Audenaerde eene algemeene
| |
| |
vrede tusschen den vader en den zoon getroffen en op alle de byeen verzamelde overblyfsels der Heiligen van Vlaenderen bezworen. Baudewyn-met-den-Baerd stierf in 1036, latende het graefschap van Vlaenderen aen zynen zoon Baudewyn V, bygenaemd van Ryssel. Intusschen was hertog Godfried van Ardennen in 1023 overleden; zyn broeder Gothelo I, graef van Antwerpen, was hem opgevolgd, zonder dat deze overgang der kroon, als naer gewoonte, het Land in onrust bragt. Het jaer daer na, het huis van Saksen uitgestorven zynde, verkozen de Duitschen eenen doorluchtigen heer, genaemd Koenraed de Salische, tot keizer. Hertog Gothelo stelde Lotheringen in groot gevaer van oorlog, vermits hy alleen, onder alle de leenheeren des Ryks, den nieuwen keizer weigerde te erkennen; maer Koenraed, tot den vrede genegen, stond de belgische heeren eenige door hen geëischte regten toe en vond daer na in Gothelo eenen trouwen en moedigen leenheer. Deze ontfing korts daerna een bewys van des keizers genegenheid alzoo hy insgelyks het gebied verkreeg over het duitsch Lotheringen, Lotherryk of Moeselanen genaemd. Wanneer dry jaren later de graef Eudes van Champagne met een leger het koningryk van Bourgondië beliep, trok Gothelo met de Lotheringsche edelen hem te gemoet en overwon hem in eenen bloedigen veldslag, in denwelken Godfried, de jonge zoon des hertogs, zulke groote dapperheid aen den dag legde dat men hem van dan af den bynaem de Moedige begon te geven.
Gothelo stierf in 1043, latende dry zonen na, namentlyk Godfried IV, de moedige, die Lotheringen ten erfdeel kreeg; Gothelo II, bygenaemd de Luije, die hertog van Lotherryk werd, en Frederik, die den geestelyken staet aennam en later Paus van Roomen werd.
Omtrent dien tyd werd geheel het westelyk Europa door eene schrikkelyke plaeg geslagen; dry jaren na elkander had er eene zoo groote onvruchtbaerheid geheerscht dat, in 1045, de wreedste hongersnood duizende menschen van de aerde rukte. Zoo ver was het gekomen dat na alles opgeëten te hebben, na dat alle dieren verdwenen waren en dat men zich met de walgelykste voorwerpen gevoed had, men als wilden elkander begon te verslinden. In Bourgondië zag men
| |
| |
menschenvleesch op de markten verkoopen; het uitgehongerd volk ging zich gewapend in bosschen en kanten versteken, vermoordde de voorbygaende reizigers en, derzelver lyken in stukken gehakt zynde, liep
elk met een deel van dit akelig voedsel heen om zyn snakkend huisgezin te spyzen. De kinderen konden op geene afgelegene plaets zich wagen of zy werden opgeligt om verslonden te worden. Deze betreurlyke tydsomstandigheden gaven in België aenleiding tot eenige edelmoedige daden, welker aenteekening ons verheugt, dewyl zy zoo schaersch zyn in die eeuwen van eigenbaetzucht en woestheid. De hagchelyke armoede des volks deed zien dat de leenheeren niet in den grond van het gevoel der menschenliefde beroofd waren. Velen onder hen kwamen de lydenden ter hulp en reikten hunnen voorraed den hongerigen toe. Maer
| |
| |
wier namen de geschiedenis met dankbaerheid bewaerd heeft, als de troostengels van het lydende volk, zyn de bisschop Waso van Luik en Aelbrecht, abt van Gembeloers, die aen allen het voorbeeld der hoogste milddadigheid gaven, hunne graenzolders en alle hun vee tot lafenis der noodlydenden schenkende.
Waren deze dry jaren onvruchtbaer geweest, de jaren die er op volgden werden gekenmerkt door eene wonderbare vruchtbaerheid; de overvloed verving den hongersnood en deed het ongelukkig tydstip weldra vergeten. Maer zoo even was de wreede plaeg niet verdwenen of de heerschzucht der Graven sloeg alweder de afgematte inwooners met den geessel des oorlogs. Godfried-de-Moedige, zoo als wy gezegd hebben, was zynen vader Gothelo in het bestuer van belgisch-Lotheringen opgevolgd. De keizer had het hertogdom van duitsch-Lotheringen of Lotherryk aen Godfrieds broeder, Gothelo, gegeven, ofschoon hy hetzelve weleer aen Godfried had beloofd. Deze, niet te vreden over zyn deel, nam voor zynen broeder van zyn hertogdom te berooven, en, zich tot den oorlog bereid makende, stelde hy zich in openbaren opstand tegen den keizer. Dan, de leenheeren op wier hulp hy gerekend had, lieten hem alleen het gevaer loopen, en hy, zich weldra van allen verlaten ziende, gaf den moed op en ging naer Duitschland om 's keizers genade af te smeeken. De vorst, met reden vergramd, deed den opstandeling aengrypen, zette hem gevangen, beroofde hem van zyn hertogdom, hetwelk hy Gothelo gaf, en liet hem niet los dan wanneer hy, korts daer na, zynen jongen zoon in 's keizers handen geleverd had.
Gothelo, een jaer later zonder zonen na te laten gestorven zynde, gaf de keizer het hertogdom van Lotheringen aen graef Aelbrecht van den Elzas. Godfried hier over ten uiterste verstoord en woedend, begon onder de hand het vuer des oorlogs aen te blazen. Zyn zoon, welken hy den keizer geleverd had, was dood; zyne vaderliefde kon hem dus niet meer wederhouden. Hy liep het geheele land door, elken leenheer voor oogen stellende dat de keizer het erfregt miskende en hen allen aldus in gevaer bragt van vroeg of laet zich van hunne leengoederen
| |
| |
beroofd te zien. Het gelukte hem vele voorname heeren in zynen opstand te wikkelen, maer hetgeen hem in eens de magt gaf om, met hoop op goeden uitval, dezen oorlog aen te vangen was de bystand die de graef van Vlaenderen hem deed. Baudewyn, bygenaemd van Ryssel, welken wy, in 1036, zynen vader Baudewyn-met-den-Baerd hebben zien opvolgen, was een oorlogzuchtig en dapper vorst, die by middel van zyne gewapende Vlamingen over eene groote heirkracht kon beschikken. Deze sloot met Godfried een verbond tegen den keizer. Diederik, graef van Holland, trad mede in de samenspanning, en dit beloofde insgelyks te doen Herman, welke getrouwd was met Richilde, dochter en erfgename van Reinier van Henegauwen; maer zyne vrouw stelde zich hier tegen en dorst zelfs aen den bisschop Wazo van Luik te kennen geven, dat zy voornemens was haren echtgenoot verraderlyk in handen van den keizer te leveren. De deugdzame priester bestrafte Richilde over haer misdadig gedacht en ried haer aen, met goede redenen haren man van de zyde der opstandelingen af te trekken. Dit middel gelukte haer: Herman trok zyn woord in.
Terwyl Godfried, in 1047, nog bezig was met een leger te verzamelen viel de keizer in België aen het hoofd van eene ontzaggelyke magt; hy wilde eerst Diederik van Holland aenranden; maer zyne schepen werden in de Maes eenen tyd lang opgehouden, zonder dat zyn leger iets kon uitrigten.
Intusschen had graef Baudewyn van Vlaenderen het voornemen opgevat om Herman over zyne woordverbreking te straffen; hy trad met zyne vlaemsche benden op den henegauwschen grond, nam het graefschap van Eenham of van Aelst in en deed het sterk slot, dat aldaer stond, tot den grond afbreken en eene abtdy van deszelfs puinen bouwen. Dan, naer Gent keerende, belegde hy aldaer 's keizers kasteel, dat ter verdediging van het land van Waes van wege den keizer met eene bezetting was voorzien. Hy veroverde deze sterkte door toedoen van eenen heer genaemd Lambrecht.
De keizer een gedeelte van zyn leger met zyne vloot in het Maesland gelaten hebbende om Diederik van Holland te bestryden, kwam zelf met
| |
| |
het andere gedeelte naer Vlaenderen afgezakt en deed groote poogingen om in dit graefschap te kunnen doordringen; maer Baudewyn wist hem zoo behendiglyk langs alle kanten af te weren dat de keizer, alhoewel hy veel volk verloor, toch geenen voet op den vlaemschen bodem zetten kon. Hier kwam de tyding dat Diederik van Holland 's keizers vloot geslagen had en dat Godfried met een talryk leger Belgen op de baen was. De keizer dorst niet langer in België blyven, alzoo hy groot gevaer liep van langs alle zyden bestoken te worden en de nederlaeg te krygen. Hy brak zyn leger op en vertrok in allerhaest dwars door de Kempenlanden naer Duitschland. Godfried en Baudewyn volgden hem zoo na op de hielen dat zyn vertrek in eene vlugt veranderde. Gekomen by Nymegen namen zy deze stad in en legden er het paleis des keizers in assche; voorts trokken zy naer de stad Verduin en staken dezelve in brand. Dan begaf ieder zich weder naer zyne verblyfplaets, en het Land bleef een jaer lang in afwachting van hetgeen er zou gebeuren. Die tyd verloopen zynde kwam Aelbrecht van den Elzas, hertog van Lotherryk, te velde om Godfried te bevechten; maer de belgische ridder viel zynen vyand als een woedend leeuw op het lyf en doodde hem in eenen stryd.
In dien tyd was een Belg paus van Roomen, onder den naem van Leo IX. Deze, medelyden gevoelende voor zyn ongelukkig vaderland, dat onophoudend met het bloed zyner inwooners overgoten werd, bemoeide zich met de zaek en deed poogingen om den vrede tusschen de stryders te bewerken. De Heilige Vader kwam zelf naer Lotheringen en haelde Godfried door bestraffingen en goeden raed, tot de onderwerping over. Er werd een verdrag getroffen waer by de keizer Godfried in bezitting zyner voorvaderlyke eigendommen liet, maer hem echter van de hertogelyke kroon beroofde om dezelve aen Frederik van Luxemburg te schenken. Baudewyn van Vlaenderen gaf zich zoo gemakkelyk niet ten onder; in tegendeel hy wilde van geenen vrede hooren, ten zy men hem de gewesten door hem ingenomen wilde afstaen. Na lang dralen werd er, in 1049, te Aken een verbond gesloten, waerby de keizer het graefschap van Eenham of Aelst en het kasteel van Gent aen Baudewyn ten leen gaf.
| |
| |
Godfried, zich in zyne heerschzucht bedrogen vindende, vertrok naer Italië, alwaer hy trouwde met Beatrix, markgravinne van Toscanen. De tusschenkomst van den paus en het vertrek van Godfried deden verhopen dat België nu voor langen tyd van bloedvergieten en van onrust zou bevryd zyn. De vrede duerde toch niet langer dan twee jaren; het was Baudewyn van Vlaenderen, die, om zyn grondgebied uit te breiden, oorzaek tot den oorlog gaf. Herman, de man der gravin Richilde van Henegauwen, was gestorven; dit graefschap bleef dus de eigendom en het erfdeel eener weduwe. Herman had wel eenen zoon nagelaten, maer dit kind was leelyk, ziek en mismaekt en leefde tegen dank zyner ontaerde moeder. Baudewyn zag in deze omstandigheid een middel om het Land van Henegauwen met Vlaenderen te vereenigen. Na met Richilde onder
| |
| |
de hand overeen gekomen te zyn, deed hy haer ten huwelyk vragen voor zynen oudsten zoon Baudewyn. Richilde, die des keizers toorn vreesde, vermits zy door dit huwelyk een goed gedeelte van Lotheringen aen eenen zyner vyanden, den graef van Vlaenderen, ging leveren, veinsde de eerste aenbiedingen van Baudewyn te verwerpen; doch deze trok in 1051 met een leger naer Henegauwen, kwam by overgaef in de stad Bergen en nam de gravin Richilde gevangen. Het huwelyk tusschen haer en den jongen Baudewyn werd onmiddelyk in het midden des legers gevierd, en nu zou deze arglistige vrouw den keizer doen gelooven, dat zy voor geweld had moeten buigen. Het kind van Herman, wettelyke erfgenaem van het graefschap van Henegauwen, werd ter zyde gesteld en tot den geestelyken staet bestemd; de jonge Baudewyn bleef met Richilde de Henegauwers bestieren en kreeg den naem van Baudewyn van Bergen, alzoo hy in die stad zyn verblyf hield.
Zoodra de keizer de echtverbindtenis van Richilde vernam ontstak hy in woede, en, terwyl hy zich tot den oorlog gereed maekte, deed hy de twee nieuwgehuwden, door den bisschop van Kamerryk in den ban slaen, om reden dat Richilde en Baudewyn maegschap waren en het geestelyk oorlof niet bekomen hadden. Dan, dit alles verschrikte den graef van Vlaenderen niet; hy bragt insgelyks zyne mannen byeen, en, op zyne groote magt steunende, zag hy de komst zyner vyanden met gerustheid te gemoet.
Onderwyl was Godfried in Italië gebleven. Zyn huwelyk met de markgravin van Toscanen had den keizer zeer verstoord, en wanneer Beatrix zich by dezen vorst begaf om zich te verschoonen, werd zy in hechtenis gehouden; hierom was de eerste woede van Godfried weder ontvlamd en er blaekte in zyn hart eene heete vyandschap tegen den keizer. Hy zond geheime boden tot Baudewyn en begon poogingen te doen om eenige benden te verzamelen. De bisschop van Luik, de graef van Namen en het meestendeel der Lotheringers hielden het met den keizer.
Daerom, graef Baudewyn wachtte de komst zyner vyanden niet af maer trok onmiddelyk te velde. Hy zelf toog naer de luiksche landen en legde er de stad Thuin in assche, na dezelve verwoest te hebben.
| |
| |
Ter zelfder tyd deed zyn zoon Baudewyn van Bergen een dergelyk lot onderstaen aen de stad Hoey. Langs eene andere zyde was zyn tweede zoon Robrecht opgetrokken naer Zeeland, alwaer hy de duitsche en hollandsche magt uit het eiland Walcheren wegsloeg.
Intusschen naderde het groot keizerlyk leger. Baudewyn deed alle zyne magt in waelsch Vlaenderen te samen komen, alzoo dit de streek was langs waer hy vermoedde dat zyn vyand Vlaenderen zou aendoen. Inderdaed 's keizers leger, omtrent 35,000 man sterk, vertoonde zich tusschen Douay en Bouchain. In den tyd van dry dagen en dry nachten deed Baudewyn eene diepe gracht delven en hooge aerdewerken opwerpen, op eene lengte van dry uren gaens. De legers geraekten handgemeen in eenen hardnekkigen veldslag; de Vlamingen versloegen er 12,000 vyanden, en de keizer zag zich gedwongen met schaemte van zyne onderneming af te zien. Hy kwam echter weldra terug, en, ditmael vergezeld zynde van eenen Atrechtschen heer genaemd Jan van Bethune, die het land goed kende, toog hy gedurende den nacht met een gedeelte zyns legers over de Schelde. De graef Baudewyn, zich verrast ziende, trok dieper in Vlaenderen om zich aldaer te verdedigen. Onderwyl nam de keizer de stad Ryssel in en korts daer na Doornik, deed die stad plunderen en verzamelde eenen grooten buit. Hy liet eene goede bezetting in de beide steden en vertrok naer Duitschland, beladen met eenen ryken roof, en een aenzienlyk getal heeren en burgers gevangen met zich voerende.
Het jaer daerna, in 1055, kwam Godfried naer Vlaenderen en trok met Baudewyn naer Antwerpen, alwaer Frederik, de hertog van Lotheringen, zich met talryke benden had verschanst. De belegering eenigen tyd nutteloos voortgezet hebbende, zagen zy zich verpligt dezelve te verlaten en naer Vlaenderen weder te keeren.
In het jaer 1056 stierf de keizer Hendrik III, latende eenen minderjarigen zoon, onder voogdy der keizerin Agnes. Deze voorzigtige vorstin was begeerig om een einde aen den oorlog te stellen. De paus Victor II werd als vredemaker tusschen de twistende vorsten gesteld en men sloot eindelyk, in het jaer 1057, te Keulen, in de tegenwoordigheid
| |
| |
van den paus en van de bisschoppen, een plegtig vredeverdrag, welks voorwaerden ten hoogste voordeelig voor graef Baudewyn waren; de keizerin stond hem het graefschap van Eenham of het land van Aelst af, benevens het land van Waes en de zeeuwsche eilanden. Het huwelyk van zynen zoon met Richilde werd bevestigd, en, by het graefschap van Henegauwen, voegde men de heerlykheid van Doornik.
Wat Godfried-de-Moedige betreft, die werd ook in gunst ontvangen. Hy verkreeg de vryheid zyner vrouw Beatrix en zou hertog van Lotheringen worden, na de dood van den reeds zeer ouden Frederik van Luxemburg.
Dan eerst bekwam België eenen vasten en tamelyk langen vrede, gedurende denwelken de beschaving, de koophandel en de nyverheid merkelyken voortgang deden. Baudewyn, niet tegenstaende zyne oorlogzucht was een wys, voorzigtig, godvruchtig en grootmoedig vorst. Zoodra alle deze zaken afgedaen waren nam hy het welzyn zyner onderdanen ter harte, deed overal een streng regt uitoefenen, gaf meer vryheden aen de stad Gent, die daerdoor schielyk in inwooners en rykdom aengroeide, beschermde de nyverheid en verdiende de liefde en de bewondering der Vlamingen onder alle opzigten. By zyne dood was Vlaenderen ingerigt zoo als het gebleven is tot byna in onze eeuw. In de landvergaderingen, te Audenaerde gehouden, voornamentlyk in 1063, had men wetten opgesteld, welke men den heerlyken vrede noemde, en waerby ieders regten en pligten, zoo wel van Laten en burgers als van de edelen en van den graef zelven, vastgesteld waren. De leenheeren en alle de edelen moesten, in tyd van oorlog, onder de baniere van den graef zich begeven; buiten 's lands waren zy slechts voor eenen bepaelden tyd daer toe gehouden. Het was den edelen verboden een kasteel te bouwen zonder 's graven oorlof, en nog strenger werden diegenen gestraft, welke tegen hunne geburen gewapenderhand te velde dorsten trekken. De steden, ten minste die welke met vryheden begiftigd waren, hadden erfachtige schepenen om de zaken der gemeente te bestieren, en die aen niemand dan aen het volk rekening moesten geven. Alleenlyk wisten zy wat zy den graef jaerlyks moesten opbrengen, wat tollen zy te betalen
| |
| |
hadden en hoe vele gewapende lieden de stad gehouden was in 's graven leger te zenden. By deze wetten werd er onder anderen bepaeld, dat een beschuldigde, ware hy edel, burger of Laet, van alle vervolging vry zou blyven, indien twaelf van zyne genoten of gelyken zyne onschuld bevestigden. Men ziet dat de instelling der Gezworen, anders jury genaemd, voor Vlaenderen eene oude daedzaek is. Door Baudewyn van Ryssel en door zyne vrouw Adela van Frankryk zyn in Vlaenderen ongemeen vele kloosters en kerken gesticht en begiftigd, zoo dat men den graef op het laetst niet meer Baudewyn van Ryssel maer de Goedertiere en de Godvreezende noemde.
In 1060 ging Baudewyn, als voogd van den minderjarigen koning Philips I, naer Frankryk, welk koningryk hy met eene groote wysheid bestierde en in vrede bragt. Intusschentyd trok hy met Willem van Normandië, zynen schoonzoon, naer Engeland en hielp hem dit Land innemen tegen Harald, die later in den beruchten slag van Hastings dood bleef.
Baudewyn van Ryssel, nu oud zynde, mogt hoogmoedig rondzien op de vruchten van zyn lang en arbeidzaem leven. Zyn schoonzoon Willem, die getrouwd was met zyne dochter Machteld, zat op den troon van Engeland; zyn erfgenaem, Baudewyn van Bergen, was graef van Henegauwen; Robrecht de Vries, zyn tweede zoon, getrouwd met Geertruid, gravin van Holland, bestierde dit graefschap als ryksvoogd. Welke kroon van magt, van glorie en van welvaert had Baudewyn zyn vaderland Vlaenderen niet geschonken!
In 1063 voelde hy het einde zyner dagen naderen; dan deed hy de bisschoppen en alle voorname heeren des Lands te Audenaerde vergaderen en verdeelde, in hunne tegenwoordigheid, het graefschap tusschen zyne twee zonen. Baudewyn VI, van Bergen, kreeg het eigenlyk Vlaenderen en Robrecht het graefschap van Aelst, het land van Waes en de zeeuwsche eilanden, welk deel men alsdan ook keizers- of ryks Vlaenderen noemde.
Eindelyk, in 1067, beweenden de dankbare Vlamingen de dood van
| |
| |
hunnen grooten en goeden vorst, die, met de oogen op zyn geliefd Vlaenderen gevestigd, rustig by zyne vaderen insliep.
Alhoewel Lotheringen, door gedurige oorlogen geplaegd, de beschaving slechts langzaem zag ontwikkelen, was niettemin de stad Luik, onder het wys en weldadig bestuer zyner bisschoppen, in deze laetste jaren tot eenen wonderlyken trap van bloei en magt opgeklommen. Even als in Vlaenderen was het volk aldaer beschermd tegen de kleine leenheeren, wier kasteelen meestal door het geweld der bisschoppelyke wapenen, rondom Luik, ten gronde gesmeten waren. De burgery had regten verkregen, die haer eigengeest, vaderlandsliefde en arbeidzaemheid hadden ingeboezemd. In 1016 had de bisschop Baudry zyn erfdeel, het land van Hasselt, by het luiksch grondgebied gevoegd; in 1040 gaf keizer Hendrik, de tweede, aen bisschop Nithart geheel de landstreek, welke tegen de noordelyke grenzen van Luik palende, zich uitstrekte tot by St.-Truyen en gekend was onder den naem van Haspegauw of Hesbaye. Overigens werd Luik byna jaerlyks vergroot, doordien de koophandel en de welvaert die er heerschten de bevolking op eene ongemeene wys deden aengroeijen. Er stond alsdan reeds eene steenen brug, welke bisschop Reginhart over de Maes had doen bouwen.
Vlaenderen en Luik blonken in dien tyd als twee heldere starren, welker schitterend gefonkel de andere deelen des vaderlands in de baen der beschaving en der vryheid moest voorlichten.
Wat de stad Antwerpen betreft, men heeft gezien dat de hertogen van Lotheringen in tyd van oorlog dikwyls aldaer verbleven. Het is te denken dat zy, als grensstad tusschen Zeeland en keizerlyk Vlaenderen, om de Noordmannen tegen te houden, met torens en wallen versterkt was; maer niet waerschynlyk is het dat zy alsdan vele inwooners telde, en iets anders was dan eene burgt, waerby zich eene kerk en een klein getal huizen bevonden.
Brussel groeide ook allengskens aen, doch niet genoeg om de opmerkzaemheid te verdienen. Leuven in tegendeel schynt alsdan reeds eenige nyverheid bezeten te hebben en Mechelen begon ook reeds zich te doen kennen door den koophandel.
| |
| |
Overigens was Lotheringen nog verre achteruit; de geschiedenis getuigt het door haer stilzwygen; dewyl zy van alle de graefschappen, waerin het verdeeld was, byna niet spreekt dan om eenige wapenfeiten der leenheeren aen te teekenen.
|
|
Auteursrechtvrij