Geschiedenis van België

[p. 37]

Hoofdstuk II.
België onder de frankische vorsten van den stam der Karlings. - Het Ryk van Karl-de-Groote.
Van 752 tot 814.

Alhoewel de geschiedenis ons niet genoeg stof oplevert om met kennis van zaken over het Ryk van Peppin-de-Korte en over zyne inborst te oordeelen, zoo is het nochtans eene waerheid dat onder hem het bestuer in regelmatigheid aenwon, en dat zyne poogingen er naer toe strekten om de orde en het regt te doen handhaven. Hy trok de genegenheid zyner onderdanen meer dan een zyner voorgangers tot zich en deed alzoo vergeten, dat hy niet door erfregt op den troon geklommen was. Het Geloof en de geestelykheid vonden in hem eenen vurigen voorstaender; hy toonde zich waerschynlyk vatbaer voor verdere verlichting; want aen zyne zonen werd, met de kunst van den wapenhandel, ook eenige kennis der wetenschappen gegeven.

[p. 38]

By de voorzigtigheid voegde hy ook den heldenmoed zyner vaderen. De kronyken verhalen van hem eene wonderbaer stoute daed. Eens was hy tegenwoordig by een gevecht van wilde dieren; hy bevond zich met zyne hovelingen in eene gaendery, van waer men in het strydperk zag. Terwyl alle oogen gevestigd waren op eenen stier, die onder de scheurende klaeuwen van eenen leeuw omvergerukt lag, hoorde Peppin dat men hem om zyne korte gestalte beschimpte. - Hier over vergramd, en willende doen blyken dat er eene groote ziel in zyn klein ligchaem woonde, roept hy tegen zyne beschimpers uit: - Wie van u durft dien stier gaen verlossen? Niemand antwoordt. Peppin springt onverschrokken het strydperk in, bevecht den leeuw en heft weldra het afgehakt hoofd van het schrikkelyk dier als een zegeteeken in de hoogte.

In 754 kwam de heilige Bonifaes, paus van Roomen, verjaegd door de Lombarden, naer Frankenland gevlugt. Peppin werd door hem op nieuw met groote plegtigheid tot koning ingewyd en gezalfd, en dwong daerna de Lombarden tot het eerbiedigen van het hoofd der kristen Kerk.

Peppin-de-Korte stierf in 768 en liet het Ryk aen zyne twee zonen, Karl en Karloman; maer deze laetste korts daer op gestorven zynde, bleef Karl alleen in bezit van het frankische grondgebied.

Met de troonbeklimming van dezen Karl, later bygenaemd de groote (Carolus magnus) begint er voor Europa een schooner en eeuwig heuglyk tydstip.

Karl, als of hy door goddelyke bestemming hier toe geroepen was, gaet het licht der ware beschaving onder de volken doen schynen; met hem verandert de lange verwarring van alle maetschappelyke hoofdstoffen in een magtig Bestuer. De kroon wordt geeerbiedigd, de magt der leenheeren beperkt, den zwakken burger een regt tegen den sterkeren gegeven en alles, ten minste voor die tyden, in eene wonderbare eenstemmigheid gebragt.

Volgens de getuigenis van Einhard, zynen geheimschryver, was Karl met eene groote welsprekendheid begaefd en vergenoegde zich

[p. t.o. 38]

Peppin-de-Korte.

[p. 39]

niet met het Duitsch, zyne moedertael, te kennen; maer sprak ook zeer wel het Latyn en verstond het Grieksch. Hy had de vrye kunsten en wetenschappen met yver geleerd: de taelkunde van den diaken Peeter Pisan en zyne overige kennissen van eenen Saks, genaemd Albin of Alcuin, diaken van Bretanje.

Het Hof van Karl-de-Groote werd gelyk aen eene Akademie, waer alle geleerden onder de bescherming van den vorst te samen kwamen; - en het is ook eerst van dan af dat de eerste zaden van letterkunde en wysbegeerte in het nieuw Europa gelegd werden, dank zy den grooten Karl, die zelf aen de Letteren alle de oogenblikken gaf, welke hy op zyne andere en menigvuldige bezigheden sparen kon. Niet zelden deed hy zich gedurende zyne maeltyden de werken van den H. Augustinus of eenige oude, doch nu verloren Landskronyken voorlezen en schepte een groot vermaek in alles wat hem den geest en het geheugen kon verryken.

Karl was in België geboren en, steunende op den nooit verzwakten moed der Franken die daer nog onverbasterd woonden, bleef hy meest altyd in of omtrent ons Land zyn Hof houden. En inderwaerheid, het Zuiden van Gallië was bewoond door volkeren, die nog geheel volgens de wetten en gewoonten der oude Romeinen leefden; in het midden van Gallië waren alleenlyk eenige frankische hertogen of andere groote heeren, die over de Gallen als over onderworpen Leenlaten heerschten. Integendeel, België en de belgische Rhynboorden waren bewoond door Franken en door volkeren van duitsch bloed, op wier onversaegdheid en trouw hy steunen kon. Daer was het dat hy zyne legers vormde en den zetel van zyn Bestuer vestigde. De stad Aken, tusschen Maestricht en Keulen, was zyne gewoone verblyfplaets.

Geen frankisch koning had een onbetwist gebied gevoerd over een zoo groot getal Landen als Karl-de-Groote: inderdaed zyn Ryk strekte zich uit van over den Rhyn tot by de Middellandsche Zee en van den Oceaen tot by de alpische en pyreneïsche bergketens.

Deze vorst, groot door zynen geest, was niet min groot door

[p. 40]

zyne onversaegdheid en door het geluk zyner wapenen. In den jare 773, en op verzoek van den Paus van Roomen, trok hy met een leger naer Italië, verwon aldaer de Lombarden, nam hunnen koning gevangen en zond hem in hechtenis naer Luik. De bezittingen der Lombarden werden by het frankische grondgebied gevoegd.

Magtigere vyanden moest Karl nog bevechten: de Saksen, een volk van Duitschland, zoo dapper en zoo onversaegd als de Franken, maer heidensch en woest van zeden, had zich nu sedert lang nedergezet nevens de noordelyke landpalen der Franken en strekte zich van daer uit tot by den Baltischen zeeboezem. Deze Saksen waren voor Karl zeer lastige geburen, als zynde er maer op uit om, met de eerste gunstige gelegenheid, het frankische Ryk over het lyf te loopen, even als de vroegere Franken met Gallië hadden gedaen. Karl wachtte insgelyks eene oorzaek af om de Saksen den oorlog aen te doen, en deze deed zich al spoedig op.

Nog hetzelfde jaer, als de Saksen volgens hunne gewoonte in eenen algemeenen landdag vergaderd waren, verscheen eensklaps onder hen de H. Libuin, die hun op bevel van Karl het kristen Geloof kwam voorprediken, en hun zegde dat de groote Karl, vorst der Franken, hen weldra door vuer en zweerd over hunne afgodery zou komen straffen, indien zy weigerden de leer van Christus aen te nemen. De Saksen over deze bedreiging verbolgen wilden den heiligen zendeling vermoord hebben, maer een oud man, hem voorsprekende, deed hun herrinneren dat hy, als afgezant, regt had tot eene onschendbare gastvryheid. Zy deden den Heiligen niets, maer gingen tot wraek de kerk van Deventer in Holland verbranden, en vermoordden alle de Kristenen die er zich bevonden.

Karl hief zyn magtig zweerd tegen hen op en bevocht ze met dezelfde hardnekkigheid welke hy in hen vond. Eindelyk, na lange jaren van onophoudende bloedstorting, smeekte het hoofd der Saksen, Wittikind genaemd, by Karl om genade en ontving korts daer op het doopsel. Ter dier gelegenheid werd er eene groote menigte Saksen naer de zeekusten van België overgebragt, om aldaer de

[p. t.o. 41]

Karel-de-Groote de kapitulariën aen Einhard opgevende.

[p. 41]

onbebouwde streken te bewoonen. Hunne tael verschilde weinig van die der Franken en der Belgen, dewyl de spraken dezer dry volken niet dan tongvallen van eene zelfde stamtael waren. Het is meest in de namen der dorpen van Vlaenderen, dat men heden nog de bewyzen van de tegenwoordigheid der Saksen ontwaert.

Met het zweerd van Karl-de-Groote wandelde het licht over het binnen-Duitschland: de barbaerscheid moest onderdoen voor de nieuwere beschaving en het woord van Christus, door yverige verkondigers gepredikt, galmde overal tusschen de verwonderde dienaers der afgoden Wodan en Hermansul.

Karl, na eenige andere togten, door dewelke hy zyn Ryk nog meer uitbreidde, vertrok op verzoek van den paus Leo III naer Italië. Hy deed zyne intrede binnen Roomen op den 24^en november van het jaer 800, met eene buitengewoone plegtigheid, en werd in het Vatikaen door den paus als keizer van Roomen gekroond.

Het is na deze omstandigheid dat Karl, verlost van alle gewigtige vyanden, zich meer als mensch en als wetgever deed kennen en den eernaem van Groot waerlyk verdiende. Hy begunstigde geleerde Romeinen en zond ze overal in Gallië en in België om scholen op te rigten; de kloosterlingen, die, als van frankische afkomst, meest ongeleerd waren, maende hy aen tot het beoefenen der wetenschappen, zeggende: dat zy, als krygslieden der heilige Kerk, bovenal geleerd moesten zyn om wel te kunnen spreken. De toonkunst of muzyk was het voorwerp zyner byzondere aendacht; door hem, en op aenzoek van den paus, werd de onregelmatigheid uit den kerkzang geweerd en overal de gregoriaensche zangwyze ingevoerd.

Maer hetgeen Karl-de-Groote boven alle andere koningen verheft is het opstel van het wetboek genaemd de Kapitulariën.

Inderdaed, het was eene reuzenachtige pooging, alle de tegenstrydige wetten, de gewoonten en de regten van alle de hem onderdanige volken in eene algemeene wet te versmelten en dezelve voor allen aennemelyk te maken. Hy gelukte nochtans, en zyne kapitulariën op de kristen leer vestigende, ten minste voor zooveel zyn tydstip

[p. 42]

dit toeliet, legde hy den eersten grondsteen der hedendaegsche samenleving. Iets dat byzonder toebragt tot de regelmatigheid in het Bestuer des Ryks, was het benoemen van plaetselyke regters en schepenen, die met de uitvoering der wet en het doen van regt gelast waren. Hier by stelde hy twee keizerlyke opzieners aen, eenen wereldlyken en eenen geestelyken, om het gedrag van alle ambtenaren en leenheeren na te gaen; dezen moesten, volgens de wet, jaerlyks navorschingen doen, om te weten hoe alle aengestelde persoonen hun ambt uitoefenden, hoe de staet van den godsdienst en der Geestelykheid was en of het volk bestierd werd volgens den wil van God en van den keizer. Hy bezocht zelf alle de gestichten en byzonderlyk de kinderscholen, om de zekerheid te hebben dat zyne beschavende inzigten werden vervuld.

Niettegenstaende het goede dat Karl-de-Groote aen het menschdom en aen de kristen Kerk toebragt, is hy echter niet in alles even lofbaer: eenige blyken van woeste wreedheid verduisteren zynen krygsroem, en hy was niet altyd bereid om zyne driften volgens den eisch van den godsdienst in te toomen: een groot getal byzitten hebben zyn huwelyksbed onteerd. Maer die vlekken, hoe gewigtig ook, mogen klein schynen op de schoone zon zyner verhevene daden en nuttige werken. Gedurende zyn leven had Karl zyne dry zonen, Karl, Peppin en Lodewig deel aen het Bestuer des Ryks gegeven en aen ieder een zeker gewest er van toegekend; doch Karl en Peppin gestorven zynde, bleef hem maer een erfgenaem over, voor wien de staf van Karl te zwaer om dragen was. Hy werd nochtans, in 813, als keizer door zynen vader benoemd en door de bisschoppen en het volk als dusdanig aengenomen. Karl-de-Groote, den ouderdom van twee-en-zeventig jaren bereikt hebbende, werd, uit een bad komende, overvallen van eene koorts, die hem na zeven dagen in het graf rukte. Hy ontving de laetste kerkelyke bedieningen van Hildebald, zynen hofpriester. Op het oogenblik van zyn overlyden hief hy nog zyne vermagerde hand op, maekte het teeken des H. Kruis en sloot de oogen voor altyd toe, zeggende met zwakke stem: Heere, in uwe handen beveel ik mynen geest!

[p. 43]

Alzoo stierf de groote kristen keizer Karl, op den 28^en january 814, na gedurende zes-en-veertig jaren de kroon van het frankische Ryk met eer en roem te hebben gedragen. Hy blonk in den nacht der barbaerschheid als een schitterend luchtverschynsel; maer eilaes! als een luchtverschynsel verdween hy, niets na zich latende dan de heugenis zyner grootheid, en eene toekomst, zwanger van ramp en onheil!

Nochtans de zaden van kunst en wetenschap, door den grooten Karl in den bodem van het onbeschaefd Europa gestort, verstierven niet geheel; zy werden in de kloosters bewaerd en moesten twee eeuwen later uit dezelve zich met heldere lichtsprankels over de westerwereld verspreiden.