Portael der saecken en spraecken
(1658)–Johannes Amos Comenius–
AuteursrechtvrijIV. Het Vierde Hooft-stuck
|
| 20. | Hoe noemt men de Woorden van het derde Hooft-deel des Portaels? Qvomodo vocantur Vocabula tertii Capitis Vestibuli? |
Bynaemwoorden, waermede de saeken sus, of soo te zijn geseyt worden;
Adnomina, qvibus res tales vel tales dicuntur:
Gemeynlick wordense genoemt Toegeworpene Woorden.
Vulgò appellantur Adjectiva Nomina.
| 21. | Hoe veel Geslachten neemt elckBynaamwoord aen? Qvot Genera recipit qvodvis Adnomen. |
Alle drie: het Mannlijcke, het Vrouwlijcke, end het Geenderleye: end dat daerom, op
Omnia tria: Masculinum, Faemininum, & Neutrum: idqve ideò, ut
dat het een yegelijck Naamwoord (van wat Geslachte 't selve oock zy)
cuivis Nomini (cujuscunqve Generis tandem sit)
bygevoeght konne worden, als:
aptari possit, ut:
Een wreedt Mann, Een wreede Vrouw, Een wreed Monster.
Saev-us Vir, Saev-a Faemina, Saev-um Monstrum.
| 22. | So neemen dan alle bynaam woorden drie Eindigingen aen? Ergone admittunt omnia Adnomina tres Terminationes? |
Neense. Eenige drie, gelijck daer doen de meesten van het Mannlijcke geslacht.
Minime. Nonnulla tres. veluti faciunt pleraqve Masculina.
welcke haer eindighen op een us en er: Andere twee, gelijck die, welcke uytgaen
qvae desinunt in us et er: Alia duas, ut ea, qvae exeunt
op een IS: Sommighe oock maer eene, hoedaenighe zijn, welcke uytgaen
in IS: Qvaedam etiam unam tantùm, cujulmodi sunt, qvae desinunt
in il, am, ar, or, ur, as, es, os, ns, ps, rs, x.
in il, am, ar, or, ur, as, es, os, ns, ps, rs, x.
| 23. | Welcke zijn de Buygingen der Bynaamwoorden van drie Eindigingen? Qva sunt inflexiones Adnominum trium Terminationum? |
Us, a, um: ofte er, a, umGa naar voetnoot*
: waer van het us en er gevoeght worden by
Us, a, um: vel er, a, um*: qvorum us et er junguntur
de Naamwoorden van 't Mannlijcke geslacht: het by de Naamwoord. van 't Vrouw-
Nominibus Masculini generis: a Nominibus Faemi
lijcke gesl. en by de Naamw. van 't Geenderley, gesl. als:
nini gen. & um Nominibus Neutri gen. ut:
| (1) | Curt-us Thorax,
Mac-er Artes, | (2)Curt-a Toga, Macr-a Vacca, | (3) | Curt-um pallum. Macr-um Jumentum. |
| 24. | Welke zijn de Buygingen der Bynaamwoorden van twee Eindigingen? Qvae sunt flexiones Adnominum duarum Terminationum? |
Is en e: waer van de Eindiginge is toegevoeghty wort de Naemwoorden so wel
Is & e: qvorum Terminatio is aptatur Nominibus tam
van 't Mannlijcke als Vrouwlijcke geslacht; maer die van e alleenlijck die van 't Geen-
Masculini qvàm Faemini generis; sed solummodò Neu-
| leye, als: tris, ut: | Tenu-is calamus, | Tenu-is charta, | Tenu-e folium. &c. |
(De Bynaamwoorden van eene Eindiginge
Adnomina unius Terminationis
sett men by de Naemwoorden van alle Geslachten sonder eenighe
apponuntur Nominibus omnium Generum sine ulla
| veranderinge, als: variatione, ut | Dive-es ager, | Div-es Filia, | Div-es ingenium.) |
| 25. | Wat staet u vorders waer te neemen omtrent de Bynaamwoorden? Qvid tibi porrò observandum venit circa Adnomina |
De veranderinge van haer door drie Trappen, der Vergeliljckinge,
variatio eorum per tres Gradus, Comparationis,
gelijck daer zijn (1) de Stellende trapp (2) de Vergelijkende trapp
qvales sunt (1) Gradus Positivus (2) Gradus Comparativus
(3) de Overtreffende trapp; door de welcke de hoedaenicheyt van een saeke wort
(3) Gradus Superlativus; qvibus modus alicujus rei pro-
voorgestelt, end meerder en meerder verheffen, als:
ponitur, ac magis magisqve extolluur, ut:
| (1) | Een Geleerde Ionge (wort) Doct-us Puer, (sit) | (2) | Een Geleerder Iongelinck
Doct-ior Iuvenis, | (3) | de Geleerdste man
Doct-issimusVir, |
| (1) | Een korte Rock
Brev-is Tunica | (2) | Een korter Broeck
Brev-ior Bracca | (3) | het kortste Wambuys
Brev-issimus Thorax |
| 26. | Welcke Bynaamwoorden worden een weynigh anders vergeleken? Qvae Adnomina paulò aliter comparantur? |
Pulch-er (Schoon) Pulch-rior, Pulch-errimus (non Pulch-rissimus)
Simil-is (Gelijck) Simil-ior, Simil-limus (non Simil-issimus)
Ita Pauper, Celer, Celeber: Facilis, Humilis &c.
| 27. | Wat voor welcke worden geheelick onregelmaetigh vergeleken? Quaenam prorsus irregulariter comparantur ? |
| Goed Bonus, | Beeter Melior, | Best Optimus. |
| Qvaed Malus, | Erger Pejor, | Ergste Pessimus. |
| Groot Magnus, | Grooter Major, | Grootste Maximus. |
| Klein Parvus, | Kleinder Minor, | Kleinste Minimus &c. |
| 28. | Tot welcke Vallbuyginge behooren de Bynaamwoorden van drie Eindigingen? Ad qvam Declinationem pertinent Adnomina trium Terminationum? |
Behalven die weynighe, welcke in er, is en e uytgaen, behoorense
Praeter pauca illa, qvae in er, is en e desinunt, pertinent
allegaer tot de eerste ende tweede; ende daerom werdense
omnia ad primam & secundam; eóqve
te gelijck met de Naamwoorden aldus gebooghen:
unà cum Nominimus ita declinantur:
| Singular. | Nominativ. | Plural. | |
| Masc. | Bon-us cib-us | Goede Spijs } | Bon-i cib-i |
| Faem. | Bon-a esc-a | goede Kost } | Bon-ae esd-a. |
| Neut. | Bon-um fercul-um | een goet gericht } | Bon-a fercul-a, |
| Singul. | Vocat. | Plural.. | |
| masc.. | Bon-e Cib-e | } | Bon-i cib-i |
| faem.. | Bon-a esc-a | } | Bon-a esc-a. |
| neut.. | Bon-um fercul-um | } | Bon-a fercul-a. |
| Singul. | Genit. | Plural. | |
| masc.. | Bon-i cib-i | } | Bon-orum cib-orum; |
| faem.. | Bon-a esc-a | } | bon-arum esc-arum. |
| neut.. | Bon-i fercul-i | } | Bon-orum fercul-orum. |
| Singular. | Dativ. | Plural. | |
| masc.. | Bon-o cib-o | } | Bon-is cib-is |
| faem.. | Bon-a esc-a | } | Bon-is esc-is; |
| neut.. | Bon-o fercul-o | } | Bon-is fercul-is. |
| Singul. | Accus. | Plural. | |
| masc.. | Bon-um cib-um | } | Bon-os cib-os. |
| faem.. | Bon-am esc-am | } | Bon-as esc-as. |
| neut.. | Bon-um fercul-um | } | Bon-a fercul-a. |
| Singul. | Ablat. | Plural. | |
| masc.. | Bon-o cib-o | } | Bon-is cib-is |
| faem.. | Bon-á esc-â | } | Bon-is esc-is |
| neut.. | Bon-o fercul-o | } | Bon-is fercul-is |
| 29. | Tot welcke Vallbuyginge behooren de Bynaamw. van twee Eindigingen? Ad qvam Declinationen pertinent Adnomina duarum Terminationum? |
Tot de derde; en sy maeken de Afneemer van 't Enckel Getall
Ad terriam; faciuntqve Ablativum Singularis Numeri
in i end de Baarer van 't Meervoudighe Getall in ium.
i, & Genitivum Pluralis Numeri in ium.
Sy worden aldus gebooghen:
Declinantur ita:
| Singul. | Nominat. | Plural. | |
| Masc. | Tenu-is Crin-is | } | Tenu-es Crin-et |
| Faem. | Tenu-is Vest-is | } | Tenu-es Vest-es |
| Neut. | Tenu-e Collár-e | } | Tenu-ia Collar-ia |
| Sing. | Vocat. | Plur. | |
| masc. | Tenu-is Crin-is | } | Tenu-es Crin-es |
| faem. | Tenu-is Vest-is | } | Tenu-es Vest-es |
| neut. | Tenu-e Collár-e | } | Tenu-ia Collar-ia. |
| Sing. | Genit. | Plur. | |
| masc. | Tenu-is Crin-is | } | Tenu-ium Crin-ium |
| faem. | Tenu-is Vest-is | } | Tenu-ium Vest-ium |
| neut. | Tenu-is Collár-is | } | Tenu-ium Collar-ium |
| Sing. | Dativ. | Plur. | |
| masc. | Tenu-i Crin-i | } | Tenu-ibus Crin-ibus |
| faem. | Tenu-i Vest-i | } | Tenu-ibus Vest-ibus |
| neut. | Tenu-i Collár-i | } | Tenu-ibus Collar-ibus |
| Sing. | Accusat. | Plur. | |
| masc. | Tenu-em Crin-em | } | Tenu-es Crin-es |
| faem. | Tenu-em Vest-em | } | Tenu-es Vest-es |
| neut. | Tenu-e Collár-e | } | Tenu-ia Collar-ia. |
| Sing. | Ablativ. | Plur. | |
| masc. | Tenu-i Crin-e | } | Tenu-ibus Crin-ibus |
| faem. | Tenu-i Vest-ë | } | Tenu-ibus Vest-ibus |
| neut. | Tenu-i Collár-i | } | Tenu-ibus Collar-ibus |
| 30. | Tot welcke Vallbuyginghe behooren de Bynaamvv. van eene Eindiginge? Ad qvam Declinationem pertinent Adnomina unius Terminationis? |
Oock tot de derde; maer in de Afneemer van 't Eenvoudige Getall ne-
Etiam ad tertiam; sed in Ablativo Singularis Numeri susci-
mense aen (vveynigh uytgesondert) e en i, als
piunt (paucis exceptis) e en i, ut
| Sing. | Nominat. | Plur. | |
| masc. | Feli-x Fili-us | } | Felic-es Fili-ii |
| faem. | Feli-x Fili-a | } | Felic-es Fili-a |
| neut. | Feli-x Tempus | } | Felic-ia Tempor-a |
| Singul. | Vocat.. | Plur. | |
| masc. | Feli-x Fili-i | } | Felic-es Fili-ii |
| faem. | Feli-x Fili-a | } | Felic-es Fili-a |
| neut. | Feli-x Temp-us | } | Felic-ia Tempor-a |
| Sing. | Genit. | Plur. | |
| masc. | Felic-is Fili-i | } | Felic-ium Fili-orum |
| faem. | Felic-is Fili-a | } | Felic-ium Fili-arum |
| neut. | Felic-is Tempor-is | } | Felic-ium Tempor-um |
| Sing. | Dativ. | Plur. | |
| masc. | Felic-i Fili-o | } | Felic-ibus Fili-is |
| faem. | Felic-i Fili-ae | } | Felic-ibus Fili-abus |
| neut. | Felic-i Tempor-i | } | Felic-ibus Tempor-ibus |
| Sing. | Accusat. | Plur. | |
| masc. | Felic-om Fili-um | } | Felic-es Fili-os |
| faem. | Felic-om Fili-am | } | Felic-es Fili-as |
| neut. | Felic-us TEmp-us | } | Felic-ia Tempor-a |
| Sing. | Ablat. | Plur. | |
| masc. | Felic-e, i Fili-o | } | Felic-ibus Fili-is |
| faem. | Felic-e, i Fili-ae | } | Felic-ibus Fili-abus |
| neut. | Felic-e, i Tempor-e | } | Felic-ibus Tempor-ibus |
| 31. | Toont my oock een monster van eene Vallbuyg. door alle Trappen
Ostende mihi etiam paradigma Declinationis. per omnes Gradus. |
Gevallen en Geslachten.
Casus & Genera.
| Sing. | Nominat. | Plur. | |
| m. | Clar-us, ior, issimus rivus | } | Clar-i, iores, issimi rivi. |
| f. | Clar-a, ior, issima, aqva | } | Clar-ae, iores, issimae aqvae. |
| n. | Clar-um, ius, issimum, vinum | } | Clar-a, iora, issima vina. |
| Sing. | Vocativ. | Plur. | |
| masc. | Clar-e, ior, issimus rive | } | Clar-i, iores, issimi rivi. |
| faem. | Clar-a, ior, issima, aqva | } | Clar-ae, iores, issimae aqvae. |
| neut. | Clar-um, ius, issimum, vinum | } | Clar-a, iora, issima vina. |
| Sing. | Genit. | Plur. | |
| masc. | Clar-i, ioris, issimi rivi | } | Clar-orum, iorum, issimorum rivorum. |
| faem. | Clar-a, ioris, issima, aqvae | } | Clar-arum,iorum, issimarum aqvarum. |
| neut. | Clar-i, ioris, issimi, vini | } | Clar-orum, iorum, issimorum vinorum. |
| Singul. | Dativ. | Plur. | |
| masc. | Clar-o, iori, issimo rivo | } | Clar-is, ioribus, issimis rivis. |
| faem. | Clar-ae, iori, issimae, aqvae | } | Clar-is, ioribus, issimis aqvis. |
| neut. | Clar-o, iori, issimo, vino | } | Clar-is, ioribus, issimis vinis. |
| Singul. | Accusat. | Plur. | |
| masc. | Clar-um, iorem, issimum rivum | } | Clar-os, iores, issimos rivos. |
| faem. | Clar-am iorem, issimam, aqvam | } | Clar-as, iores, issimas aqvas. |
| neut. | Clar-um, ius, issimum, vinum | } | Clar-a, iora, issima vina. |
| Singul. | Ablat. | Plural. | |
| masc. | Clar-o iore, i, issimo rivo | } | Clar-is, ioribus, issimis rivis. |
| faem. | Clar-á iore, i, issimá, aqvâ | } | Clar-is, ioribus, issimis aqvis. |
| neut. | Clar-o, iore, i, issimo, vino | } | Clar-is, ioribus, issimis vinis. |
- voetnoot*
- (Also worden gebooghen de in er uytgaende Bynaamwoorden van de tweede Vallbuyginge;
Ita inflectuntur in er desinentia Adnomina Declinationis Secundae;
maer indiense zijn van de derde Vallbuyginge welcke seer weynigh zijn)
sed si sint tertiae Declinationis (qvorum admodum pauca sunt)
so wordense getooghen in er, is, e, als:
inflectuntur in er, is, e, ut:
Ac-er Vir, Acr-is faemina Acr-e animal)