Portael der saecken en spraecken

[p. 118]

III. Het Derde hooftstuck,
Tertium Caput,

Van het Naem woord.
De Nomine.

7.	Welcke zijn Naemwoorden? Qvaenam sunt Nomina?

Alle de ghene, waermede saeke voor saeke genoemt wort,

Omnia illa, qvibus res singulae nominantur,

Hoedaenighe zijn alle de woorden des tweeden Hooft-stucke

Qvalia sunt omnia Vocabula Secundi Capitis

in het Portael.

in Vestibulo.

8.	Hoe meenigerley geslachts zijn de Naemwoorden? Qvotuplicis generis sunt Nomina?

Ofte des Mannelicken geslachts, als:
de Koninck: ofte des

Vel Masculini generis, ut hic Rex: vel

Wijflijcken geslachts, als
de Koninginne: ofte Geenderley

Foeminini generis, ut haed Regina: vel Neutri

geslachts: als het Koninckrijck.

generis; ut hoc Regnum.

9.	Wat overkomt de Naemwoorden in onderelinge 't samen spreeckingen? Qvid accidit Nominibus in mutuir Colloqviis?

Eene Buyginge ofte veranderinge door sekere Getallen en Gevallen.

Inflexio sive mutatio per certos Numeros & Casus.

10.	Wat noemt gy hier Getallen? Qvid vocas hic Numeros?

Twee verscheydene manieren van de Naem woorden te spreken: wanneer

Duos disitinctos modos de Niminibus loqvendi: cùm

wy naemlick van een Voorwerpsel reden voeren ofte Enckelick, als

nimirum de aliqvo Objecto dissertamus, vel Singulariter, ceu

van eene saeke in 't bysonder, ofte Meervoudichlijck. als van Veelen in 't gemeen.

de uno in specie, vel Pluraliter, ceu de pluribus in communi.

11.	Wat noemt gy Gevallen? Qvid vocas Casus?

De verscheidene eindigingen van een Naemwoord, ofte de verschil-

Diversas terminationes Nominus. sive differentes

[p. 119]

lende buygingen end veranderingen des laetsen lettergreep in elck

illas infelxiones & mutationes ultima syllabae in qvolibet

Naemwoord; als de Koninck, des Koninks etc.

Nomine; ut Rex, Reg-is Reg-i, Reg-em, e, &c.

12.	Hoe veel telt de Latijnsche Tael soodaenige Gevallen? Qvor numerat Latina LingvUa hujusmodi Casus?

In elck Getall Ses, welcker Naemen zijn de volgende:

In qvolibet Numero sex, qvorum Nomina sunt seqventia:

(1)	de Noemer, Nominativus,	(2)	de Roeper: Vocativus:	(3)	de Baarer ofte Besitter: Genitivus, sive Possessivus:
(4)	De Geever: Dativus:	(5)	de Aanklaager ofte Wercker: Accusativus seu Activus:	(6)	de Afneemer, Ablativus,
			ofte Wercktuyger. seu Instrumentivus.

13.	Waer uyt blijckt het, datt' er ses Gevallen zijn van een Naemwoord? Unde liqvet, qvod Sex Casus sint Nominis?

Uyt ses Vraegen end Antwoorden, welcke omtrent elck

Ex sex Interrogationib. & Responsionib, qvae circa qvodqve.

Naem-woord konnen geschieden; als by glijckeniss in 't Enckel getall:

Nomen possunt fieri; ut exempli gr. in Singulari Numero:

1.	Wie is de getrouwster Vader van u?	De Heere	}
	Qvis est sidissimus Pater tuus?	Domin-us	}
2.	Roept hem dan vertrouwlick tot hulpe?	ô Heere!	}
	Voca cum proinde fidenter in auxilium?	ô Domin-e!	}
3.	Wiens zijt gy met lijf en siele?	des Heeren,	}
	Cujus es corpore & anima?	Domin-i.	}	des Hemels.
4.	Wien dient end betrouwt gy?	den Heere	}	Coeli
	Cui servis & fidis?	Domin-o	}
5.	Wien aenroept end belijdt gy?	den Heere	}
	Qvem invocas & consitéris?	Domin-um.	}
6.	Met wien sult gy leven in eeuwigheyd?	met den Heere	}
	Cum qvo vives in aeternum?	cum Domin-o.	}

Alsoo oock in 't Meervoudighe Getall:

Ita etiam in Plurali Numero:

1.	Wie zijn de Duyvelen?	de Heeren	}
	Qvi sunt Diaboli?	Domin-i	}
2.	Spreektse aen met een afkeere. Wech met u,	ô Heeren	}
	Compella eos cum aversatione! Apagite,	ô Domin-i	}
3.	Welcker slaeven zijn de Godtloosen?	der Heeren	}
	Qvorum mancipia sunt Impii?	Domin-orum	}	der Duysterniss.
4.	Wie gehoorsaemen se	den Heeren	}	Tenebrarum
	Qvibus obseqvuntur	Domin-is	}
5.	Welken volgense?	den Heeren	}
	Qvos seqvuntur?	Domin-os	}
6.	Met welken sullen sy haeren loon ontfangen?	met den Heeren	}
	Cum quibus mercedem suam reportabunt?	cum Domin-is	}

[p. 120]

14.	Hoe worden de Gevallen verdeelt? Qvomodo Casus dividuntur?

In Rechte (hoedaenighe genoemt w. de Noemer end de Roeper) end

In Rectos (cujusmodi vocantur Nominativus & Vocativus) &

Dwersse, (hoedaenighe zijn, de overigen Vier)

Obliqvos (qvales sunt reliqvi qvatuor)

(De Rechte Gevallen verschillen nerghens, ten zy in de tweede Vall-

(Recti Casus differunt nusqvam, nisi in secunda De-

buyginge; end dat alleenlick in die Naamwoorden, welcke in de Noe-

clinatione; idqve tantum in iis Nominibus, qva in Nomi-

mer op een US uytgaen, gelijck: Domin-us, e.)

nativo in US desinunt, ut: Domin-us, e.)

15.	Heeft oock eenigh Dwers Gevall eenderley Eindiginge met de Rechten? Habetne etiam aliqvis Obliqvus Casus eandem terminationem cum Rectis?

De Naemwoorden van Geenderley geslacht, hebben de Aenklaeger = alltijt

Nomina Neutri generis, habent Accusativum semper

met de twee Rechten gelijck: end daer na vallen alle drie in 't Meervoud

duobus Rectis similem: arqve postea definunt omnes tres in Plurali

uyt op een a, als

in a, ut

Ecce Verb-um! ô Verb-um! die Verb-um

Ecce Verb-a! ô Verb-a! loqvimur Verb-a

16.	Wat verstaet gy door de Vallbuyginge? Qvid intelligis per Declinationem?

De Buyginge end doorvoeringe van een Naemwoord door de ses voor-

Flexionem & deductionem Nominis per sex prae-

gemelde Gevallen, end twee Getallen.

dictos Casus, & duos Numeros.

17.	Hoeveel zijnder Vallbuygingen by de Latijnen? Qvot sunt Declinations apud Latinos?

Vijf; welckers yeder een erkent wort uyt de Baerer, dewelcke de Vall-

Qvinqve; qvarum unaqvaegve agnoscitur ex Genitivo, qvi Decli-

buygingen door eene besondere eindiginge
onderscheydt.

nationes speciáli terminatione discriminat.

18.	Segt dan, wat merck heeft een yegelick in den Baarer? Dic argò, qvem charactérem habet unaqvaqve in Genitivo?

De	{ Eerste } { Prima }	heeft habet	{ ae }	end begint in de Noemer, van een & incipit in Nominativo, ab	{ a, e, as, es }
De	{ Tweede } { Secunda }	heeft habet	{ i }	end begint in de Noemer, van een & incipit in Nominativo, ab	{ er, ir, ur, us, um, }
De	{ Derde } { Tertia }	heeft habet	{ is }	end begint in de Noemer, van een & incipit in Nominativo, ab	{ a, e, o, l, n, r, s, t, x. }
De	{ Vierde } { Qvarta }	heeft habet	{ ūs }	mer, van een	{ us, & u }
De	{ Vijfde } { Qvinta }	heeft habet	{ ei }	end begint in de Noemer, van een & incipit in Nominativo, ab	{ es }

[p. 121]

(Op dat gy dan onderkennen mooght, tot welck Vallbuyginge een

(Vt igitur internoscere queas, ad qvam Declinationem

Tegelick Naemwoord behoort, so hebben wy byelck Naemwoord merck-

qvodqve Nomen pertineat, singulis Nominibus Characte-

teecken( so wel van de Baarer als van de Noemer) in 't volgende

rem, (aeqvè Genitivi ac NominativiO in seqventi

Woordboeckjen klaerlick genoeg achter aengeset.)

Dictionariolo satis clarè post posuimus.)

19.	Toont my een Kort Voorbeeld van alle Vallbuygingen? Exhibe mihi succinctum Typum omnium Declinationum?

			Ick sall 't u toonen.		Siet het:
			Exhibébo.		Eccum:
	I		II		III		IV		V
	Sing.	Plur.	Singul.	Plur.	Sing.	Plur.	Sing.	Plur.	Sing.	Plur.
Nom.	a	ae	r, us um,	i.a.	r, s, i, & c.	es, a	us, u,	us, ua	es,	us,
Voc.	a	ae	r, e, um.	i, a	r, s, t.	cs, a	us, u	us, u a	es,	es,
Gen.	-ae	arum	- i -	orum	is	um, ium	ûs. u	uum	ei,	érum.
Dat.	-ae	is	- o -	is	i	ibus	ui, u	ibus	ei,	ébus.
Acc.	-am	as	- um -	os, a	em, im	es, a	um, u	us, ua	em,	es.
Abl.	-â	is	- o	is.	e, i,	ibus	u, u,	ibus	e,	ébus.