Lexicon van de jeugdliteratuur

Trivaalliteratuur

door Rita Bouckaert-Ghesquiere

Trivaalliteratuur is een verzamelnaam waarmee men ‘minderwaardige’ literatuur aanduidt, dat wil zeggen teksten die niet als ‘literair’ gewaardeerd worden. Andere benamingen zijn leesvoer, lectuur, subliteratuur, massaliteratuur. Gewoonlijk zijn het volwassenen die bepalen welke boeken ‘triviaal’ zijn. Bepaalde genres zoals stripverhalen, meisjesboeken, detectives, worden door hen al snel als triviaal gebrandmerkt. De diskwalificatie kan om verschillende redenen gebeuren.

Als kenmerken van trivialiteit gelden bijvoorbeeld het clichématige karakter van de voorgestelde werkelijkheid, de zwart-wittekening van de personen, die tot types verstard zijn, gebrek aan consistentie in de plot, de voorkeur voor sensatie, ruw grof emotioneel taalgebruik, het goedkope happy-end, de roomtaartenhumor. Vooral in series zal het gevaar van stereotypie en herhaling groot zijn. De auteur werkt dan met personen (meestal een groep kinderen) die steeds opnieuw een aantal avonturen beleven. De plots, hoewel steeds in een ander decor gesitueerd, zijn sterk gelijklopend en doorzichtig en meestal ontbreekt een dieperliggend grondmotief. Toch is het zo dat vooral volwassenen zich aan de herhaling en de stereotypie ergeren. Empirisch onderzoek heeft aangetoond dat jonge lezers juist houden van herhalingen en herkenning en dat hun voorkeur uitgaat naar de meest eenvoudige vormen van humor. Dit verklaart waarschijnlijk het grote succes van de meeste series en van stripverhalen (Serieboeken).

De belangrijkste functie van triviaalliteratuur is ontspanning brengen. Ontspanning is tevens een van de belangrijkste leesmotivaties bij jongeren. Literatuurpsychologen stellen dat kinderen behoefte hebben aan dit soort lectuur, dat het een compensatie vormt voor de spanningen waaraan ze ook al op jeugdige leeftijd blootstaan. De geïdealiseerde helden beantwoorden aan het verlangen dat elke mens in zich draagt naar macht en aanzien. In hun zoeken naar een verklaring voor de populariteit van deze literatuur wijzen ze ook op het langzame verwerven van kennis over de wereld rondom zich en over het belang dat herhaling en bevestiging van het gekende hierin spelen. Kinderen krijgen hierdoor een gevoel van zekerheid, wat hen voldoening bezorgt.

Anderen wijzen op een dubbelzinnigheid in de houding van de volwassen opvoeders, die strenge eisen stellen aan de jonge lezers terwijl ze toch zelf ook triviale teksten lezen (vrouwenli-

teratuur, detectiveverhalen) als ze daar behoefte aan hebben.

Literatuursociologen benadrukken de sociaal-economische functie van de triviaalliteratuur, die als produkt van het kapitalistische systeem een conserverend karakter zou hebben. Daarnaast trachten ze vooral de ideologische mechanismen aan te tonen die achter deze lectuur schuilgaan en die de lezer zouden vervreemden van zichzelf. Het quasi-karakter draait de lezer een rad voor de ogen omdat zo de eigenlijke mechanismen van onze burgerlijke maatschappij verdoezeld worden. Toch wijzen zij erop dat deze dagdromen een noodzaak zijn omdat ze de lezer helpen overleven.

Het werken met triviaalliteratuur in de klas vormt een actueel discussiepunt. Voor de leraar kan het een kans zijn om te vertrekken vanuit de literaire werkelijkheid van zijn lezers, maar tevens kan de kritische analyse van triviale teksten de jonge lezers wapenen tegen de schijnwerkelijkheid en de vooroordelen die zo kenmerkend zijn voor triviale jeugdliteratuur, zodat ze ook emotioneel minder afhankelijk worden van deze teksten.

Het lijkt weinig zinvol om een zwart-wittegenstelling tussen waardevolle en niet-waardevolle literatuur te hanteren, er is eerder sprake van graduele verschillen. Bovendien zal het herkennen van trivialiteit erg afhankelijk zijn van de vorming en de kritische instelling van de lezer. Dit verklaart ook de kloof tussen de waardering van de volwassenen en de waardering van kinderen.

Zie ook: Lectuur/Literatuur

Bibliografie

Lexicon jeugdliteratuur
september 1982