Lexicon van de jeugdliteratuur

Bekroningen

door John Verhallen

In Nederland worden regelmatig kinder- en jeugdboeken bekroond. De eerste prijs werd ingesteld in 1955, daarna zijn er geleidelijk steeds meer prijzen gekomen. De bekroningen betreffen zowel afzonderlijke boeken als het complete oeuvre van een auteur, en zowel auteurs als illustratoren.

Staatsprijs voor kinder- en jeugdliteratuur

Deze wordt eens in de drie jaar toegekend aan een Nederlands auteur voor zijn gehele oeuvre. De prijs is in 1964 ingesteld door het Ministerie van O., K. & W., en werd sindsdien uitgereikt door het Ministerie van C.R.M. en sinds 1983 door het Ministerie van W.V.C. De jury bestaat uit ten hoogste zeven leden. Vier hiervan worden benoemd op voordracht van de Raad van de Kunst. Dit kunnen zowel auteurs als critici zijn, alsook andere deskundigen op het gebied van de jeugdliteratuur. De overige drie juryleden worden voorgedragen door de landelijke pedagogische centra, waarbij elke zuil één jurylid levert.

Gouden en Zilveren Griffels

worden jaarlijks toegekend door de Commissie Kinderboek van de Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) over de produktie van het voorafgaande jaar. De prijs is aan veel veranderingen onderhevig geweest. Aanvankelijk - vanaf 1955 - werd één boek van een Nederlandse auteur bekroond als ‘het beste kinderboek van het jaar’. Vanaf 1966 werden twee prijzen uitgereikt: één voor een oorspronkelijk Nederlands boek voor kinderen tot tien jaar, één voor kinderen van 10 jaar en ouder. Doelstelling bleef het stimuleren van de Nederlandse kinderliteratuur.

In 1971 verdween de term ‘het beste kinderboek van het jaar’ uit de naam van de prijs en ontstond het huidige patroon. Aan tien kinder- en jeugdboeken worden Griffels toegekend. Alleen oorspronkelijk Nederlandse boeken kunnen met een Gouden Griffel - inclusief de bijbehorende geldprijs - worden bekroond. Daarnaast worden Zilveren Griffels uitgereikt aan Nederlandse én vertaalde boeken.

Ook de samenstelling van de jury is meermalen gewijzigd. Sinds 1978 bestaat de jury uit zeven personen, te weten: twee leden uit de jeugdbibliotheekwereld (aangezocht door het NBLC), twee leden uit het onderwijsveld (door de CPNB), een auteur (aangezocht door de Werkgroep Jeugdboekenschrijvers van de Vereniging van Letterkundigen), een criticus

(aangezocht door de CPNB) en een algemeen deskundige, niet een van de hiervoor vermelde disciplines vertegenwoordigend (eveneens op uitnodiging van de CPNB).

Gouden en Zilveren Penselen

Naast de Griffels worden sinds 1971 ook Gouden en Zilveren Penselen uitgereikt. De prijs wordt toegekend door de CPNB en de Grafische Vormgevers Nederland (GVN). Aanvankelijk was hij bedoeld als aanmoedigingsprijs voor een aankomend illustrator. Er was dan ook maar één Gouden Penseel. In 1977 is het aanmoedigingskarakter komen te vervallen, maar de prijs bleef uitsluitend bestemd voor Nederlandse illustratoren. Thans is het ook mogelijk buitenlandse tekenaars te bekronen, maar dan alleen met een Zilveren Penseel.

De jury wordt samengesteld uit een aantal deskundigen, aangezocht door de CPNB en de GVN. De bekroonde Nederlandse illustrator van het voorafgaande jaar maakt in de regel deel uit van de jury.

De boeken die net niet bekroond werden met een Gouden of Zilveren Griffel dan wel Penseel vormen samen de Vlag- en Wimpellijst, die sinds 1980 verschijnt.

Boekensleutel

Deze prijs, in 1979 ingesteld door de CPNB, wordt incidenteel toegekend aan een in Nederland verschenen boek dat ongekende perspectieven opent voor de toekomst. Het bijzondere kan zowel betrekking hebben op techniek, uitvoering of inhoud als op de lezersgroep waarvoor het boek bestemd is. De jury is gelijk aan die van de Gouden en Zilveren Griffels.

Nienke van Hichtumprijs

Ingesteld door de gemeente Den Haag, via de Jan Campertstichting. De prijs wordt sinds 1964 onregelmatig toegekend voor een oorspronkelijk Nederlands boek voor kinderen van 13 jaar en ouder. De jury bestaat uit dezelfde personen als die voor de Constantijn Huygensprijs, waaraan één of meer deskundigen op het gebied van de jeugdliteratuur zijn toegevoegd.

De Gouden Driehoek

wordt sinds 1982 uitgereikt door de redactie van het tijdschrift Orlando. Deze prijs wordt zo mogelijk jaarlijks toegekend aan de auteur van een in Nederland verschenen boek dat duidelijk maakt dat er andere vormen van samenleven zijn dan huwelijk en gezin. Het criterium is uitsluitend inhoudelijk; literaire maatstaven worden niet aangelegd.

Jenny Smelik-Kiggenprijs

In 1983 ingesteld ter aanmoediging van auteurs en illustratoren die zich speciaal richten op, of een beeld geven van kinderen van etnische groeperingen en hun land van herkomst. Zowel

manuscripten als boeken die in de voorafgaande twee jaar werden gepubliceerd, komen voor bekroning in aanmerking. De jury wordt benoemd door de Nederlandse sectie van de International Board on Books for Young People (IBBY) en bestaat uit: een voorzitter uit de IBBY-sectie; een auteur of illustrator van kinder- en jeugdboeken; een jurylid dat de relatie tussen tekst en illustraties bekijkt; een of meer juryleden uit de betreffende minderheidsgroepen en/of juryleden die bekend zijn met de achtergronden van deze groepen.

De Simke Kloostermanprijs

Deze prijs wordt eens in de drie jaar uitgereikt aan een oorspronkelijk Friese publikatie, verschenen in de drie jaar voorafgaande aan het jaar van bekroning. De prijs bestaat uit een bedrag van f 1.000, - en een oorkonde. De jury van drie leden wordt benoemd door het Simke Kloosterman-leen op advies van de Friese Cultuurraad. Het bestuur van het Simke Kloostermanleen reikt de prijs in overleg met de werkgroep Berneboekpraat van het Skriuwersboun uit, voor het eerst in 1983. De werkgroep Berneboekpraat is een commissie bestaande uit schrijvers, onderwijsgevenden en belangstellenden, die zich bezig houdt met de problematiek van het Friese kinderboek.

Bekroningen van een manuscript

Prijsvraag van de Stichting ‘Us Frysk Berneboek’. Zo mogelijk jaarlijkse bekroning van manuscripten in het Fries. Door gebrek aan in aanmerking komende manuscripten voor het laatst in 1974 toegekend.

Prijsvraag van de Stichting Kinderbelangen. In 1969 gehouden prijsvraag voor auteurs van wie nog geen manuscript in boekvorm was gepubliceerd. Er zijn twee werken verschenen.

Prijsvraag Makkelijk Lezen. Ter gelegenheid van het jubileum van het NBLC ingestelde prijsvraag voor manuscripten die bedoeld zijn voor kinderen of volwassenen die op een of andere manier moeilijkheden hebben met lezen. De jury wordt gevormd uit de verschillende werkgroepen op dit gebied van het NBLC. Er kunnen drie manuscripten worden bekroond.

Incidentele prijzen

In overzichten komt ook altijd de Rode-vuist-prijs voor. Deze is echter slechts eenmaal, in 1973, uitgereikt en waarschijnlijk alleen ingesteld omdat het bekroonde boek niet in aanmerking kwam voor een bekroning door de griffeljury.

Belgische prijzen

De voor het Nederlands taalgebied belangrijke prijzen in België zijn:

Bij al deze prijzen gaat het om bekroningen door volwassenen. Er bestaan ook → kinderjury's. Van een bekroning is daarbij eigenlijk geen sprake, omdat deze jury's kiezen uit een zeer beperkt aantal voorgeselecteerde boeken. Bovendien opereren deze kinderjury's geheel zelfstandig per jeugdbibliotheek: er worden dus geen boeken bekroond door dé kinderjury.

Bibliografie

3 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1983