Lexicon van de jeugdliteratuur

Kinderjury's

door Marten Heijs

De kinderjury wordt vaak als een betrekkelijk nieuw verschijnsel gezien. Toch gaat de geschiedenis van de kinderjury net zo ver terug als die van de → Gouden en Zilveren Griffels. In 1955, het jaar waarin de stichting cpnb begon met de bekroning van het → Kinderboek van het jaar, de voorloper van de Griffels, riep de Rotterdamse bibliothecaresse Christien van Rheenen voor het eerst een kinderjury bijeen. Directe aanleiding was de opmerking van een kind dat zei dat ze het niet eerlijk vond, dat volwassenen bepaalden welk kinderboek het beste was. Aanvankelijk reikte deze eerste kinderjury geen prijzen uit maar vanaf 1959 werden jaarlijks twee auteurs bekroond. De eerste winnaars waren Jean Dulieu en Jaap ter Haar.

Rotterdam bleef lange tijd de enige stad met een kinderjury. Pas in de jaren zeventig werden ook in andere plaatsen jury's bijeengeroepen. Vaste organisatoren waren de openbare bibliotheken en provinciale bibliotheekcentrales. De inzet van een enkeling was soms van groot belang. Dat bleek bijvoorbeeld in 1978 in Noord-Holland. In dat jaar wist pbc-medewerksters Franka Hersch vijftien kinderjury's leven in te blazen.

Ook publikaties van onder anderen Marleen Wijma over kinderjury's in vaktijdschriften voor het bibliotheekwerk en het onderwijs hadden grote invloed op de toename van het aantal kinderjury's. Bovendien werd vanaf het begin van de jaren tachtig, onder invloed van de toenemende belangstelling voor het kinderboek, ook in de algemene media aandacht besteed aan de kinderjury's. Vrij Nederland begon in de kinderrubriek ‘De Blauw Geruite Kiel’ als eerste landelijk blad uitslagen van verschillende kinderjury's in Nederland te publiceren. Andere bladen volgen.

Door de grote belangstelling voor de kinderjury's kregen de gezamenlijke lokale en regionale kinderjury's een landelijke betekenis. Al snel gin-

gen er stemmen op om een landelijk functionerende kinderjury in te stellen.

De Nederlandse Kinderjury

Deze landelijke jury, de Nederlandse Kinderjury werd in 1988 opgericht door het Nederlands Bibliotheek en Lectuur Centrum, de vara en de stichting cpnb. Mede dankzij de samenwerking met de vara en de aandacht die Donald Duck aan het evenement besteedde, wist men in korte tijd een groot aantal deelnemers te werven.

Geprobeerd werd de Nederlandse Kinderjury als een raamwerk op te zetten. Binnen dat raamwerk zouden plaatselijke jury's met behoud van eigen karakter kunnen blijven bestaan. Voor deze opzet werd gekozen om te voorkomen dat de Nederlandse Kinderjury een eind zou maken aan lokale tradities. Toch bleek na verloop van tijd dat verschillende plaatselijke bibliotheken doorgingen met een eigen kinderjury. Voornaamste reden was dat men de Nederlandse Kinderjury inhoudelijk te weinig voor vond stellen. Daarnaast hechtte men aan de identiteit van de eigen jury. Daar staat tegenover dat de Nederlandse Kinderjury ook werd gesteund door bibliotheken waar vroeger niet werd gejureerd.

De eerste aflevering van de Nederlandse Kinderjury bestond uit twee rondes. In een eerste ronde konden de deelnemers, verdeeld over drie leeftijdscategorieën, kiezen uit het aanbod van boeken die in het voorgaande jaar waren verschenen. Om de keus te vereenvoudigen kregen de deelnemers een groslijst met 90 leestips. In een tweede ronde kon, per leeftijdsgroep, worden gekozen uit de 5 meest genoemde titels.

Omdat deze wijze van jureren nogal wat praktische problemen meebracht, werd deze opzet een jaar later losgelaten. Sindsdien worden de winnaars per leeftijdscategorie rechtstreeks gekozen uit het totale boekenaanbod van een jaar. De boeken worden herkenbaar gemaakt door het op of voorin het boek afgedrukte vignet van de Nederlandse Kinderjury. De uitslag van de jurering wordt elk jaar in juni bekend gemaakt.

Doel

In de publiciteit rond de kinderjury wordt de bekroning van een boek als voornaamste doel van de kinderjury bestempeld. Veel organisatoren nodigen de kinderen uit een eigen prijs te stellen tegenover de volwassenenprijs die de Griffels zouden zijn. Uit een artikel van Herman Verschuren in Leesgoed blijkt echter dat voor veel bibliothecarissen het leesbevorderingsaspect op de eerste plaats komt en dat de bekroning slechts het lokkertje is waarmee de deelnemers worden geworven.

De kinderjury's zijn voor veel bibliotheekmedewerkers ook een vorm van lezersonderzoek. Door de kin-

derjury's verkrijgen zij inzicht in de criteria die kinderen hanteren bij het kiezen en beoordelen van boeken. Bovendien wordt duidelijk welke boeken uit de bibliotheekcollectie het meest geleend worden en welke het minst.

De afgelopen jaren zijn de openbare bibliotheken meer waarde gaan hechten aan een behoorlijk publiciteitsbeleid. De publiciteit die een kinderjury oplevert is daardoor steeds belangrijker geworden.

Opzet

De opzet van de kinderjury verschilt van plaats tot plaats. Een vast gegeven is dat wordt uitgegaan van leeftijdsgroepen. Doorgaans wordt met een of meer van de volgende leeftijdsgroepen gewerkt, waarbij de nadruk ligt op de oudste groep:

Ook de omvang van de kinderjury's en het aantal beoordeelde boeken loopt vaak uiteen. Soms wordt er met een kleine, besloten groep gewerkt die zich concentreert op een groslijstje met hooguit tien titels. In deze opzet worden de boeken vaak aan de hand van vragenlijstjes beoordeeld en stemmen de juryleden, nadat zij alle boeken hebben gelezen, over het te bekronen boek. De bibliotheken die voor deze opzet kiezen, organiseren hun jury's hoofdzakelijk als boekpromotie-activiteit.

In andere gevallen kan iedere belangstellende meedoen. Zeker wanneer er een goede samenwerking met het lager onderwijs is, kan het aantal juryleden dan behoorlijk oplopen. Bij deze wijze van jureren wordt niet altijd met groslijsten gewerkt. De deelnemers kunnen bijvoorbeeld kiezen uit het totale boekenaanbod voor een bepaalde leeftijdsgroep van een jaar en brengen, op basis van de door hen gelezen boeken, een stem uit. Ook de Nederlandse Kinderjury werkt op deze manier. Vooral de jury's die zonder groslijsten werken, worden vaak als tegenhangers van de Gouden en Zilveren Griffels bestempeld.

Bekroningen

Het is moeilijk vast te stellen welke argumenten voor jonge kinderen een rol spelen bij het bekronen van een boek. Jongere kinderen verklaren hun keus hoofdzakelijk met een ‘mooi’ of ‘niet mooi’ of ‘spannend’ of ‘niet spannend’. De duidelijkste motivaties komen van kinderen boven de twaalf jaar. Uit hun reacties blijkt dat vormgeving en illustraties bij de keus van het boek een belangrijke rol spelen. Bij het beoordelen van het boek zelf spelen aspecten als waar gebeurd, toegankelijk taalgebruik en een heldere verhaalstructuur een belangrijke rol. Het verhaal moet daarnaast vooral spannend en tot op zekere hoogte waarschijnlijk zijn. Kinderen blijken vaak extreem in hun oordeel: een boek wordt ver-

worpen of bezongen. Een verhaal dat een lange aanloop vergt, wordt al snel als saai beschouwd en dat is voor veel kinderen aanleiding om naar een ander boek te grijpen.

Hoe summier deze argumenten ook mogen lijken, uit de bekroningen blijkt wel dat ze doorslaggevend zijn. Het zijn vooral de schrijvers van niet al te moeilijke, spannende boeken die de prijzen in ontvangst mogen nemen. Opvallend is dat de auteurs van de veel gelezen triviaalliteratuur en serieboeken zelden worden bekroond. Daaruit mag worden afgeleid dat kinderen toch meer van een boek verwachten dan dat het licht verteerbaar is.

Kritiek

Er is altijd veel kritiek geweest op de kinderjury's. Opvallend is dat deze kritiek doorgaans werd gebaseerd op de veronderstelling dat de kinderjury's in de eerste plaats een tegenhanger van de Griffels dienen te zijn. Het boekpromotie-aspect van de kinderjury leidde hoofdzakelijk tot instemmende reacties.

Een van de belangrijkste punten van kritiek op de kinderjury's, is gelegen in de rol van de volwassenen bij de jurering. Het zijn de volwassenen die de groslijsten opstellen en daarmee de uitslag sturen. In die gevallen waarin er zonder groslijsten wordt gejureerd, wordt er steeds op gewezen dat kinderen slechts een klein deel van het aanbod gelezen hebben. De keus van de kinderen zou derhalve niet representatief zijn.

Ook is er kritiek op de jury's zelf. Er zou slechts een selectief aantal kinderen aan de jury's meewerken. Het zou dan vooral om de zogenaamde veellezers gaan. Aan de capaciteiten van de jury's wordt nogal eens getwijfeld. Kinderen zouden niet voldoende leeservaring hebben om boeken te beoordelen en de criteria die zij hanteren bij hun keuzes, zouden niet de juiste criteria zijn om een boek te bekronen. Truuske Sanders, als organisatrice betrokken bij de Nederlandse Kinderjury en in het verleden ook lid van de griffeljury, merkte naar aanleiding van deze kritiek in een interview eens op: ‘De prijs van de kinderjury is complementair en geen alternatief voor de griffel. Als je jeugdliteratuur serieus wil nemen mag je niet alleen de smulbaarheid van boeken als uitgangspunt nemen maar moet je ook een aantal literaire criteria hanteren. Soms weet de griffeljury dat er een boek voor een heel klein publiek bekroond wordt. Dat is dan nog niet ten onrechte. De prijs van de kinderjury vormt een welkome aanvulling omdat het een prijs is van een lezersgroep met minder levenservaring en kritische zin in literaire maatstaven maar die wel heel goed weet wat ze mooi vindt en wat niet.’

Vlaanderen

De kinderjury's in Vlaanderen ontstonden veel later dan in Nederland. In 1981 werd in Gent begonnen met de Kinder- en Jeugdjury voor het boek in Vlaanderen (kjj). Vanaf 1982 sloten verschillende andere Vlaamse steden zich bij de kjj aan. Sinds 1984 geeft de kjj jaarlijks het boek Bubi uit waarin de uitslagen van de kinderjury gepubliceerd worden. In de provincie Limburg organiseert de Bond van Limburgse Bibliothecarissen sinds 1985 de Kinder- en Jeugdjury Limburg. Opzet en uitgangspunt van beide kinderjury's zijn vergelijkbaar met de Nederlandse kinderjury's hoewel bij de kjj de banden met het bibliotheekwerk minder nauw zijn.

Bibliografie

25 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1991