Sinne- en minnebeelden. Deel 1. Teksten

Regelnummers proza verbergen

[p. 138]

XVIII Ut capias, capiare prius.aant.

[p. 139]

XVIII.A.1.a
Vast, of weest vast.

Hoe comt de slimme gast, hoe comt de snoeper loeren
Om my tot sijnen roof in haesten wech te voeren!

Hoe comt de lincker hier, en seyt, hy is mijn vrient!

Ick weet dat hy my lieft, maer niet ghelijc het dient.

Gheen rat en eter speck, al isset haer verlangen,
Of moet haer inde val te voren laten vangen:

Wie hier yet anders meent, die heeftet qualijc veur;

Ghy sooje mint, en meent, clopt voor de rechte deur.

XVIII.A.1.b

Hebi' in den sin,
Oprechte min,
Soo komt hier in

Men sal u hooren:

Maer steeckt uw' pin
Ghelijck een spin
Tot quaet begin

Soeckt vuyle slooren.

Ick weet den treck
En 'tloos besteck
Van uw' ghebreck,

Ick ken uw' stenen:

Die speelt de geck
En krijght den beck
Niet aen het speck,

Dus wandelt henen.

XVIII.A.2
Ut capias, capiare prius.

Et patet ingressus, nec deficit ardor edendi,

Nec latet, ad praedam quae via monstret iter.

Ecquid agam? recto si tramite ducar in escam,

Tristia me duro carcere vincla manent:

Sed mea libertas antro non clauditur uno,

Non ego captivus, sed satur esse velim.

Plura locuturo vox haec mihi verberat aures:

Si cepisse iuvat, fac capiare prius.

XVIII.A.3
Pris dois estre, devant repaistre.

Si tu veus, compagnon, qu'on ouvre a toy la porte,
Il te sera besoing hurter d'un' autre sorte:
Va t'en au droict costé, nul est d'ailleurs admis:
Nul mange icy du lard, qui ne veut estre pris.

XVIII.A.4.a
2. Reg. 13.10.

Dixit Ammon ad Thamar; veni, cuba mecum, mea soror; quae respondit ei, noli frater mi, noli opprimere me; neque enim hoc fas est in Israel: Noli facere stultitiam hanc; sed potius loquere ad regem, & non negabit me tibi.

[p. 140]

XVIII.A.4.b
Cypre. tract. de sponsal.

Optime apud Heliodorum Chariclea Theagenem monet ut a virgine sua abstineat, quoad ei nupta sit & palam in nuptiis tradita, his verbis: ϕεὶδου δε καὶ τοῦτε, ὤ ᾽γαϑε, και ϕὺλατε νομίμῳ γάμῳ τήν σήν παρϑένον μηδε καϑ´ ὓπνους συγγένου.

XVIII.B.1
Die noten wil smaken, die moetse kraken.

Ghy siet het lecker aes, en dreychtet mette tanden,
Ghy wout wel aen het spec, maer geensins inde banden;

Dus blijfje buyten schoots, en gheeft u nimmer bloot

Maer sonder groot ghevaer, en worter niemant groot;

Gheen kooren sonder hayr, gheen noot is sonder schellen,
Men siet, wie rosen pluckt dat hem de prickels quellen;

Al wie becomen wilt dat hy van herten wou,

Wat staet hy slecht en siet? de hant moet uyt de mou.

XVIII.B.2
Aude aliquid.

Esca quidem placeat, sed te metus arcet ab esca,

Nempe latent blandis vincla propinqua cibis:

Quid te vincla fugant? quid carceris impedit horror?

Quem labor absterret, praemia nulla manent.

Grana latent paleis, dura nuce nucleus haeret;

Et rosa tangenti punget acuta manum.

Qui facinus forti memorabile pectore versat,

Audeat; ille nihil, qui nihil audet, habet.

XVIII.B.3
Jamais paresse, ne fit proüsse.

Le rat voyant le lard, souhaite de le prendre,
Mais toutefois pourtant captif ne s'y veut rendre.
Nul homme vient au bout de son contentement,
Qui n'a premier souffert du mal & du tourment.

XVIII.B.4.a
Claudian. In nup.

Non quisquam fruitur veris honoribus,
Hyblaeos latebris nec spoliat favos,
Si fronti caveat, si timeat rubos:
Armat spina rosas, mella tegunt apes.

XVIII.B.4.b
Plaut.

Qui e nuce nucleum esse vult, nucem frangat oportet.

XVIII.B.5
Aude aliquid.

1Est quoddam genus hominum adeo timidae inertisque desidiae, ut, 2etiamsi rerum bonarum spem affulgentem satis conspicue videant, nihilo-

[p. 141]

3minus tamen, nescio quid mali praesagientes, ad omnia suspiciosi ac 4timidi manum operi admovere nunquam ausint. Proprium certe igna-5viae est, periculorum praetextu segne otium velare: vidit id, & lepide 6expressit hebraeus sapiens; Prov. 22.13. Leo in triviis grassatur, inquit 7otiosus, vereor ne me devoret. O fungos! manus cum Minerva moven-8da est: dii facientem adiuvant. Semper aliquid fortunae permittendum 9est, ait ille, quoties ad praeclaras actiones accingimur: frustra putamus 10nihil agenti in sinum devolaturam victoriam, aut fortunam esse. Non 11votis, neque suppliciis muliebribus auxilia Deorum parantur; vigilando, 12agendo prospere omnia cedent; Deos omnia laboribus vendere, monet 13proverbium. Difficultas aut eventus anceps te terret?

Audentes fortuna iuvat, timidosque repellit,

15ait ille: & ut omnis aer aquilae penetrabilis est, sic difficultas forti.

XVIII.B.6

1Men vint menschen van soo weynich bedrijfs, en luyen aert, dat de selve 2(hoe wel merckelijck voordeel voor handen siende, evenwel achter ghe-3houden werdende door, 'ken weet niet wat ghevaer dat sy haer inbeel-4den) de handt aen den ploech niet en derven slaen. 't Is vanden ouden 5herkomen altijts geweest een rechte eyghenschap van alle slap gesou-6tene, haer vatsicheydt met een deckmantel van ghevaer te bekleeden, 7ghelijck al in sijnen tijdt ghesien, ende aerdichlijck uytghedruckt heeft 8de wijse-man in sijn spreucken, Proverb. 22.13. De luye spreeckt, daer 9is een leeuwe buyten, ick mochte verworght worden op der straten. 10Wech met dese soet-voetighe sachte-boters. Niemandt en kan yet 11bysonders uytrechten, sonder in eenighen deele sich het ghevaer t'on-12derwerpen. Yeder helpe sich selven, so helpt hem God. 'tIs niet te den-13cken dat yemandt, sonder yet daer voor te doen, seghen ende gheluck 14in den schoot sullen komen nederstorten. Niet met bloot wenschen, of 15vrouwelijck ghekerm, maer met dapper in de weer te zijn, verkrijght-16men de Goddelijcke hulpe, in het uytvoeren van treffelijcke saecken. 17'tIs van oudts een seghwoort by de Griecken, dat by Godt alle dingh om 18arbeydt te koopen is. Hem die het goede soeckt, wedervaert wat goets, 19seyt Salomon. Prov. 11.2. Wat maeckt u vertsaecht de moeyelijckheyt 20ende onsekere uytkomste van u voornemen?

Die kloeck van moed' is, volcht gheluck;

Een swaer-hooft blijft altijt in druck,

23Seght den ouden Poet: Daer en is geen lucht die den Arent niet en door-24dringht, gheen swaricheyt daer den dapperen niet door en komt.

XVIII.C.1
2. Timo. 2.5.
Gheen verblyden, als naer het lyden.

De rat loert op het speck, en wenscht het met verlangen,
Maer blijft doch uyt de val om niet te zijn gevangen,

Sy name wel het aes dat zy voor ooghen siet,

Maer vreest het ongemack, want dat en wilse niet.

[p. 142]

5

Een yder wenscht in vreucht, hier na te mogen leven,

 

Doch op den engen wegh en wil hem niemant geven;

 

Maer sonder diep gevaer, en sonder groote pijn,

 

En kan noyt eenich mensch in rechte vreuchde zijn.

XVIII.C.2
Ni patiaris, non potieris.

Esca quidem placeat, sed proxima vincula muri,

Si caveam subeat, triste minantur iter.

Ergo stat, & praeda tuto parat ore potiri;

At miser impranso musculus ore gemit.

Optat homo velletque thoris accumbere divum,

Difficili sursum sed piget ire via.

Quid salebras, quid vincla times? moriatur oportet

Dum vivit, moriens vivere si quis amat.

XVIII.C.3
Marc. 8.34.
Quiconque veut venir apres moy qu'il renonce a soy mesme & charge sa croix sur soy & me suive.

Chacun desire es cieux heureusement a vivre,
Ains du chemin estroit la route ne veut suivre,
En vain doncq, o soury, esperes tu du lart,
Puis que de la prison ne veux aussi ta part.

XVIII.C.4.a
2. Timoth. 2.5.

Qui certat non coronabitur nisi qui legitime certaverit, primum laborantem agricolam oportet de fructibus percipere.

XVIII.C.4.b
Bernard. In quod. serm.

In hoc mundo, quasi in campo certaminis, positi sumus: qui hic dolores, aut plagas, aut tribulationes non suscepit, in futuro inglorius apparebit.

XVIII.C.5
Ni patiaris, non potieris.

1Nunquam eximium quid facili negotio quis adipiscitur; scientiam 2laboribus, honores periculis Deum vendere, & difficilia plerumque 3esse, quae pulchra sunt, monet vetustum, ac venustum adagium: & ut 4Plato censet, id quod facile est, id magnis ac singularibus rebus

[p. 143]

5minime numerandum est. Quanto utique res melior, ac magis excel-6lens, tanto impensius in adquisitione illius illaborandum est. Quid 7ergo? Christum sperare ausi sumus, & in ipso summum bonum, labo-8rem autem ac aerumnas subire detrectamus? Acuit in multis adipis-9cendi cupiditatem obtinendi difficultas, quidni & hic? montes supera-10mus, rupes pervadimus, valles transsilimus, ut feras aliquot, sese 11mutuo insequentes, videamus:

... Manet sub iove frigido
Venator tenerae coniugis immemor.

14Maximilianum Caesarem tanto ardore feram in venatione insecutum 15memorant, ut currendo rupem ascenderit, unde postea, nisi ab accolis 16adiutus, descendere non potuerit.

Ut corpus valeat ferrum patiemur, & ignes:

18ferimus secari nos, ac uri, ut miseram hanc vitam paululum protraha-19mus; & aeternae foelicitatis praemium, ullo dolorum genere redimere 20ambigimus?

XVIII.C.6

1Selden bekomt yemant uytnemende dingen sonder groote moeyte: 2God verkoopt wetenschap voor arbeyt, eere voor ghevaer, en al wat 3yet bysonders is heeft altijdt sijn moeyelijckheydt, seydt het oude 4spreeckwoordt: En hierom meynt Plato, dat ghemackelijcke dingen 5selden yet voortreffelijcx in haer hebben. Het welcke also zijnde, 6waerom sullen wy ons dan voor laten staen, dat wy Christum sullen 7gewinnen, ende in hem het opperste goet, ende dat als op ons gemack, 8en sonder slach of stoot? In veel dinghen werden wy opghescherpt, 9om yet des te vierigher te begeeren, alleenlijck om dattet qualijcken te 10becomen is, waerom en zijn wy, ten aensiene van den Christelijcken 11wandel, mede niet soo gheneghen.

Een wey-man op de jaght ghesint,
En denckt niet eens om wijf of kint.

14Men schrijft, dat keyser Maximiliaen op een tijt, met sulcken vie-15richeyt een wilt na jaeghde, dat hy in't vervolgh van't selve, sich eynde-16lijck vont op een hooghe ende steyle rotze, vande welcke hy, eyndelijck 17tot sijn selven ghekomen zijnde, gheen middel en sach om af te geraken.

Den mensch ontsiet noch vyer noch sweert.
Om hier te blijven op der eert,
Men saeght hem af sijn been en hant,
Sijn aders werden toeghebrant,
Men giet hem vuyle drancken in,
Vergifticht met een slang of spin;
Wat druck, wat kruys, wat teghenspoet,
Sal dan verschricken ons ghemoet,
Wanneer men in sijn herte prent,
Dat hoochste goet, dat niet en ent?