Sinne- en minnebeelden. Deel 1. Teksten

Regelnummers proza verbergen

[p. 90]

X Captis oculis, capitur bellua.aant.

[p. 91]

X.A.1
Verwonnen oogh, begonnen min.

Ghy sult een leeuwe selfs haest maecken u ghevanghen,
Verwint hem maer het oogh. Soo eens de soete wangen

Van eenigh aerdigh dier verblinden u ghesicht,

Ach! van een dapper man en blijfje maer een wicht:

Al treets' u op den neck, ghy sult haer trotsheyt lyden;
Al spouts' u inden baert, ghy sult de gramschap myden;

Wat dienter veel gheseyt? al waer oyt minne quam,

Daer wort de felste leeuw soo mack ghelijck een lam.

X.A.2
Captis oculis, capitur bellua.

Mox leo captus erit, si lumina capta leoni:

Si nescis, oculis vincitur omnis amans.

Sensibus ergo tuis ubi dulcis inhaesit imago,

Perque oculos intrans corde resedit amor,

Mox domita cervice iugum, gratosque labores,

Dulcia mox tergo verbera nempe feres:

Et licet aut leo sis, aut tigride saevior orba,

Accipies leges, quas tibi dictat amor.

X.A.3
Par des yeux les deux fenestres:
Darts d'amour deviennent maistres.

Quand on jecte au lion un drap dessus la teste,
La veue luy prenant, on prendra tost la beste;
Farouche nul sera quant il est pris aux yeux,
Apprivoisé seras, si tu es amoureux.

X.A.4.a
Ovid. Metam. 3.

Non bene conveniunt, nec in una sede morantur
Maiestas & amor.

X.A.4.b
Mantuan.

Quisquis amat, servit; sequitur captivus amatam,
Fert domita cervice iugum, fert dulcia tergo
Verbera, fert stimulos, trahit & bovis instar aratrum.

X.B.1
Is 'toogh verrast, 'tbeest is in last.

Besiet, het moedigh dier de Leeuwe staet ghebonden,
Om datmen synen aert ten lesten heeft ghevonden:

Ach! Sampson is ghevat, om dat sijn machtich haer

Wert, door een ontrou wijf, zyn vyant openbaer.

[p. 92]

5

Wil yemant inder haest syn vyandt overwinnen,

 

Die leere sijnen gront en aenghebore sinnen.

 

Want soo hy dat gheheym ten vollen weten kan,

 

Daer is gheen twijfel aen hy isser meester van.

X.B.2
Primo vincuntur oculi.

Vincere si saevum cupis, & vincire leonem,

Fac oculos vincas, & leo victus erit.

Dum vocat in pugnam validas tuba rauca cohortes,

Ferreaque horrendo fulminat aere seges,

Dux oculos visu, dux murmure territat aures

Hostibus, & pavidos excitat arte metus.

In pugnis oculi primum vincuntur, & aures:

Lumina qui potuit vincere, victor abit.

X.B.3
OEil gaigné, corps perdu.

L'oeil au lion perdu, pert aussi tost sa vie:
Le chef d'armée ainsi faict poeur a sa partie,
Par monstres non cognus, ou quelque aspect hideux.
Il gaignera le coeur, qui a gaigné les yeux.

X.B.4.a
Tacit. De morib. germ.

Primi, in omnibus praeliis, oculi vincuntur.

X.B.4.b
Lips. Doct. Civil. lib. 5. Cap. 16.

Clamor repentinus aliquis, aut imago, aut aspectus fuga saepe exercitum implevit: & haec talia magis, quam gladius, consternant hostem, videbisque militem vanis & inanibus magis, quam iustis formidinis causis moveri.

X.B.4.c
Livius.

Nihil tam leve est, quod non magnae interdum rei momentum faciat.

X.B.5
Oculi primo vincuntur.

1Movent ac turbant homines non res, sed, quas de rebus habent, opiniones: 2primae istae notiones mirum est quantum valeant; nec animos semel 3praeiudicio ocupatos facile quis in integrum restituat. Novum imperium 4inchoantibus utilem esse clementiae famam; invisumque principem seu 5bene seu male facta premere, prudenter notat Tacitus. Valet hoc sane etiam 6in rebus privatis. Recens coniugatos dissidia, ut scopulos, vitare iubet Plu-7tarchus, ne videlicet simultas praematura animos, antequam coaluerint, dis-

[p. 93]

8solvat. Qui amoris scita tradidere, amanti, primis praesertim alloquiis, ut 9Dominae oculis ac auribus blandiatur, vehementer incumbendum putant. 10Scivit id, ac in usum deduxit Venus, apud Virg. quid enim Dea nescit amo-11ris? ideoque Aeneam suum primo aspectu Didoni os humerosque Deo similem 12videndum exhibuit. Eodem stratagemate Iuditha primo vigiles, mox Impe-13ratorem ipsum Assyriorum Holofernem circumvenit. Ut vidit, ut periit 14usque adeo.

X.B.6

1De menschen werden voor het meerendeel gheleyt, niet soo seer door de 2dinghen selfs, als door de inbeeldinghe die sy vande selve in't hooft krij-3ghen. 'tIs te verwonderen wat den eersten inval by yder een van ons al ver-4mach, want soo haest wy eens zijn inghenomen, en konnen wy nauwelijcx, 5om yet anders te ghevoelen, ghebracht werden. Voor een Prince seyt Taci-6tus, die eerst aen't rijck komt, ist oorboir voor een ghenadich en goedertie-7ren Vorst by den ghemeenen roep ghehouden te werden. Voor een man 8die nieuwelijcx een jonghe vrouwe ghetrout heeft seyt Plutarchus, ist ghe-9raden alderley scherpheydt te schouwen, om de inbeeldinghe van haer teer 10ghemoet t'hemwaerts te trecken. Die vande liefde handelen, schryven 11'teerste ghesichte en ontmoetinghe sonderlinghe kracht toe om harten te 12stelen. Met desen treck heeft Venus de ooghen van Dido, inde eerste ver-13thooninghe van haren Aeneas, Iudith het ghesichte van Holofernes t'haer-14der eerster ghesichte vervoert ende inghenomen. Letter op die't aengaet.

X.C.1
Math. 6.23.
Indien u ooghe boos is, soo sal u gheheele lichaem duyster wesen.

Al is de felle Leeuw de koninck vande dieren,
En dat hem al het wout en alle menschen vieren,

Wint yemant niettemin het ooghe van het beest,

Sijn lijf is sonder kracht, zyn herte sonder gheest.

Siet! wat het oogh vermagh; het oogh heeft vreemde krachten,
En over ons bedrijf, en over ons ghedachten,

O! sooje tucht bemint, en schouwt den vuylen brant,

Hout doch het dertel oogh gheduerigh inden bant.

X.C.2
Psalm. 11.9.
Averte oculos meos ne videant vanitatem.

Qui modo liber erat, victis leo servit ocellis:

Quisquis es, a victo lumine, victus eris.

Credite, peccati sunt lumina nostra fenestrae,

Hac & avarities, & levis intrat amor.

[p. 94]

5

Pande fores, subit hostis, & omnia caede cruentat:

 

Pande oculos, Satanas cordis in arce furit.

 

Cura sit, o, teneri tibi ne capiantur ocelli,

 

Ni servum vitiis subdere pectus ames.

X.C.3
Luce 11.35.
Regarde que la lumiere qui est en toy, ne soyent tenebres.

Le fin-rusé veneur le grand Lion attrape,
En luy gaignant les yeux, d'un voile de sa cappe;
Combien des braves gens sont par leur yeux frappez!
Noz yeux, helas! nous sont fenestres de pechez.

X.C.4.a
Luc. 11.34.

Lucerna corporis tui, est oculus tuus; si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus lucidum erit, si autem nequam fuerit, etiam corpus tuum tenebrosum erit. Vide ergo ne lumen quod in te est, tenebrae sint.

X.C.4.b
Nilus in sentent.

Cohibe oculum: cum enim non attenderis, circum volvitur. Munito aures & oculos, per illa enim ingrediuntur omnia tela malitiae.

X.C.5
Nequitiae duces, oculi.

1Serpenti, loco angusto insinuare sese dum conatur, si caput modo uspiam 2detur immittere, protinus integro corpori facilis est transitus. Anguis istius 3mystici caput, id est, primam peccati suggestionem, si admittemus, ilico ad 4ipsa cordis penetralia malum praecurret. Hic & alibi principiis obstandum 5est: nam quemadmodum scalas quasdam Iacobaeas exstare novimus, qui-6bus, tanquam per gradus, in coelum enitimur: ita via est quaedam decli-7vis ac prona, qua lubrico lapsu in perditionem ferimur. Nil adversario 8nequius; quoties aliquem in scelus aliquod pellicit, non statim formatum, 9ac suis depictum coloribus id ipsum proponit, sed a parvis fere initiis, non 10tam malis, quam ad malum insensibili quodam modo vergentibus, rem 11orditur, atque ita sensim alterius progrediendo, id quod intendit, patrat. 12Nemo repente fuit turpissimus. Davidem in homicidium propellere dum 13vult, si recta eo tendat, horrebit vel nomen sceleris bonus rex, otium itaque 14primo suggerit, ac torporem, mox oculum nequam hinc adulterium, deni-15que, istis promissis, ut necessarium infert homicidium. Omne peccatum 16superbum est, amat asseclam.

[p. 95]

X.C.6

1Als haer de Slanghe door een enghe plaetse wil indringhen, kan sy maer 2het hooft daer in krijghen, het gheheele lijf sal lichtelijck volghen. 'tGaet 3even soo met de oude Slanghe, den Duyvel, de welcke ons soo verre open 4vindende, dat hy maer de begintselen der sonde daer in kan vesten, hy sal 5lichtelijck alderley grouwelen daer by voeghen. Daer is wel een Iacobs-lad-6der, om opwaerts ten Hemel te klimmen, maer daer is mede een nederhel-7lenden wech, leydende ten verderve. Den Duyvel, uyt zijnde om yemant 8te verlocken, ghebruyckt gantsch kleyne, ende naulijck yet van het goede 9afwijckende begintselen, glijdende alsoo, onghevoelijcker wijse, allengs-10kens dieper. Hy, willende den David tot een doodtslager maecken, berijt 11hem voor eerst met het sacht toomken van ledicheydt, maer verweckt daer 12by in hem, een krielen sin, vuylen lust, overspel, en ten laetsten den doot-13slach selfs, schier als een nootwendigh gevolgh van't voorgaende. De sonde 14is trots van aert, sy en wil niet alleen gaen, sy moet t'elcken den eenen 15laquay of den anderen achter haer steert hebben. Elck dan, die alle sonden 16niet wil inlaten, moet elck vande selve van eersten af wederstaen. 'tIs ghe-17voechlijcker, seyt den borgher, een moetwilligen gast de deure voor 18'thooft te sluyten, als inghelaten zijnde, hem uyt te jaghen. 'tIs voorsichte-19lijcker, seyt den crijgsman, des vyants inganck te beletten, als binnen 20landts met hem te oorloghen. 'tIs wijsselijck gedaen seyt den medecijn, de 21sieckten in haer beginselen te bejegenen. 'tIs goet, seyt den lantman, de 22schapen voor den dam te schutten. Het beste van alle is, seyt den Christen, 23de sonde al in hare gheboorte den neck te breken.