Sinne- en minnebeelden. Deel 1. Teksten

Regelnummers proza verbergen

[p. 60]

V Quod non noris, non ames.aant.

[p. 61]

V.A.1
Kent, eer ghy mint.

Pan sach het eerste vyer juyst doen het was gheschapen,
Hij sprack, wat moyer dingh! en, sonder lang te gapen

Greep hy het inden arm; ey siet! daer is de quant,

Aen hayr en baert versenght, en in het vleys ghebrant.

Komt u wat selsaems voor, al schijnent moye saecken,
En gheeft u niet terstont om die te willen raecken;

Te vatten metter handt yet datmen niet en kent,

Heeft menigh man bedot, en menigh wijf gheschent.

V.A.2
Quod non noris, non ames.

Vix dederat terris ignem, sua furta, Prometheus,

Pan furit, & flammis oscula ferre parat:

Quantus, ait, nitor hic! (nondum cognoverat ignem)

Et ruit, & laesas vix trahit inde manus.

Stulte puer, blando qui lumine captus ocelli

Nil, nisi quanta dabis basia, corde moves,

Dum quid ames videas, properatos differ amores:

Heu! scelerata Venus, cum celerata venit.

V.A.3
Qui en haste se marie, a loisir se repent.

Ce, que tu ne cognois, aymer jamais t'avance:
Il a pris mal a Pan d'aymer sans cognoissance.
Qui ose son bouillon humer hastivement,
Sans doubte, il bruslera sa bouche bien souvent.

V.A.4.a
Proverb. 5.20.

Quare secederis, fili mi, ab extranea.

V.A.4.b
Hesiod.

Τήν δὲ μαλιστα γαμεῖν ἥ τις σέϑεν ἐγγύϑι ναίει,
Πάντα μαλ´ ἀμϕὶς ἰδὼν.

Hanc autem maxime duc in uxorem, quae prope te habitat:
Omnia valde circumspiciens.

V.A.4.c
Petra. De remed. utrius. fort. lib. 1.

Multos amantes credulitas sua circumvenit, libenter enim credunt quod optant.

[p. 62]

V.B.1
Neeringhe sonder verstandt, verlies voor de handt.

Als Pan het eerste vyer sach opter aerden spelen,
Hy was terstont verlieft, en gingh een kusjen stelen.

Hy riep; wat schoonder dingh! maer doen hy naerder quam,

Ghevoeld' hy metter daet de nepen vande vlam.

Al ketelt Venus wicht aen uwe domme sinnen,
En weest noch evenwel niet haestigh om te minnen.

Maer ofje, hout of trout, soo keurt, en kent den gront,

Want al wie veerdich suypt ghewis die brant den mont.

V.B.2
Ab ignotis abstinendum.

Dum ludit tremulis nova flamma per aera gyris,

Et nunquam viso plebs rudis igne stupet;

Pan furit, & flammae miser inflammatus amore

Oscula festinans, non iteranda, dedit.

Pulchra licet tibi res videatur, & utilis, hospes,

Cura sit ignaras abstinuisse manus.

Discat inexpertis sapiens diffidere rebus,

Insidiis novitas semper amica fuit.

V.B.3
Fol ne croit, tant qu'il reçoit.

Pan en voyant un jour, la flame lors nouvelle,
Escrie tout ravy, o chose plus que belle!
Et va baiser le feu, mais bien tost s'en repent.
Tout, ce que ne cognois, ne touche brusquement.

V.B.4.a
Corn. gallus.

Eventus varios res nova semper habet.

V.B.4.b
Horat. lib. 1. epist. 16.

Cautus enim metuit foveam lupus, accipiterque
Suspectos laqueos, & opertum milvius hamum.

V.B.5
Ab ignotis abstinendum.

1Animacula quaedam, & in his apes, araneae, formicae, conchae, denique 2saxa & lucernae, tempestatem quidem praesentiunt, signisque non obscuris 3eandem indicant; humani vero ingenii tanta est tenuitas, ut non modo 4futura non prospicere, verum ea quae ante pedes sunt videre vix possit. 5Cui malo obviam euntes prudentiores mortalium, ad omnia, quae inopina 6nobis obveniunt, non nisi pedetentim ac lento gradu accedendum esse

[p. 63]

7sedulo monent, cum nova omnia insignem vim nocendi habeant, si illotis 8(quod dicitur) manibus attingantur. Utique cum bruta insolitum quiddam 9ac praeter ipsorum morem aggrediuntur, mergi videlicet stagna aut maria 10fugiunt, formicae ova proferunt, lumbrici e terra fugiunt, futurae tempesta-11tis iudicium est. Sic ubi homines novum aliquid ac praeter solitum moliun-12tur, plerumque aliquid monstri alere comperies. Tibi si laqueos istos animus 13est vitandi, attentus suspensusque ambula, &, si Senecam audis, nihil, nisi 14quod in oculos incurrit, manifestumque erit, crede. Prudentis enim est, ait 15Tacitus, tuta ac praesentia, quam nova ac periculosa malle.

V.B.6

1Veelderley gedierten, selfs vande geringste, als byen, mieren, spinnen, 2mossels en diergelijcke, werden het toekomende onweder niet alleenlijck 3ghewaer, maer wijsen oock het selve met eenighe voorteyckens aen. Het 4menschelijc vernuft daerentegen is so schrael, dat het meerendeel niet 5alleenlijck geen toekomende dingen en weet t'ontdecken, maer selfs geen 6saken die voor oogen sijn recht t'onderscheyden. Om waer in te voorsien, 7is geraden geenderhande nieu voorvallende saken aen te slaen, anders als 8met loode voeten, en geoeffende sinnen, dewijle men sick aen nieuwiche-9den niet dan al te lichtelick en vergrijpt: also onder de selve veel-tijts een 10boefjen plach te schuylen. Wanneer het ghedierte buyten ghewoonte yet 11aenrecht, den duyckelaer namentlijc uyt het water loopt, de mieren haer 12eyers hier en daer slepen, de pieren uyt der aerden vluchten, so volchter 13gemeenlic quaet weder. Oordeelt mede soo van het doen der menschen, en 14dien volgende, na den raet van Seneca, kruypt in geen gat, of sieter 15deur.

V.C.1
1. Corint. 7.5.
Dat u de Satan niet en versoecke, om uwe onmaticheyts wille.

Wat gaet den bockx-voet aen het vyer te willen raecken,
En van de felle vlam een spel te willen maecken?

Daer is in alle dingh, daer is een vaste maet,

En tis een wisse feyl al wat daer over gaet.

Oock reyne liefde selfs komt leelick uyt te vallen,
Als yemant die misbruyckt in ongheregelt mallen.

Want als een echte man is geyl in sijn bedrijf,

Hy valt in hoerery oock met een eyghen wijf.

V.C.2
Ne quid nimis.

Pan, satis est, modico caleat si corpus ab igne,

Quid, miser! in flammas & tua damna ruis?

Omnis amor vehemens, malus est; nimis uxor amare,

Et puer, & genetrix, & pater ipse, potest.

[p. 64]

5

Omnis in alterius (procul hinc praetextus amici)

 

In propria nimius coniuge sordet amor.

 

Ni modus, & ratio iuvenilibus imperet ausis,

 

Quisquis es, in propria coniuge moechus eris.

V.C.3
Et choses bonnes ont leur exces.

Aproche toy du feu, mais touche pas la flame;
L'exces d'amour n'est bon, non mesmes en sa femme:
Qui se comporte au lict plus mollement, que fault,
Au milieu d'un amour sacré se faict ribauld.

V.C.4
Hieronym. Contra Iovian. Lib. 1. Cap. 30.

1Refert Seneca cognovisse se quendam hominem ornatum, qui exiturus in 2publicum fascia uxoris pectus colligabat, & ne puncto quidem horae prae-3sentia eius carere poterat, potionemque nullam sibi, nisi alternis tactam 4labiis, vir & uxor hauriebant. Alia deinceps non minus inepta facientes, in 5quae improvida vis ardentis affectus erumpebat. Origo quidem amoris 6honesta erat, sed magnitudo deformis; nihil autem interest quam ex honesta 7causa quis insaniat.

V.C.5
Ne quid nimis.

1Res natura sua optimas solo abusu malas fieri, non solum ratio, sed & usus 2docet. In re coniugali (ut alia sileam) vereor ne, iuventutis lubrico pro-3lapsu, plurimum peccemus, & in ipso matrimonii opere a matrimonii 4scopo quam longissime aberremus; Idque specie (ut ait ille) virtutis, & 5umbra. Porro cum Deum, id est spiritum purissimum, auctorem matrimo-6nii laudemus, vel eo admonemur, non esse id intemperantia ac dissoluta 7libidine conspurcandum. Hanc petulantiam Ambrosius gravi quidem, sed 8non indigna censura notavit, cum uxoris adulterum vocavit eum, qui in 9usu coniugali verecundiae rationem non habet. Sed & aliud esse amasium 10aliud maritum agere, non ii notarunt, qui uxorem non voluptatis, sed dig-11nitatis nomen esse voluerunt; Romanos & Ethnicos dico, quorum vel 12Comici veteres ea de re sane iudicant, eorum unus,

... Quae mulier suum virum (ait)

Volet sibi obsequentem esse, atque diutinum,

Modice ac parce eius serviat cupidini.

16Lepide Erasmus noster, non provocare, matronae est; comiter negare, 17pudoris; obstinate recusare, perfidiae.

[p. 65]

V.C.6

1De redene ende ervarentheydt leert ons, dat oock de aldernutste dingen, 2door het misbruyck alleen, gantsch en al schadelijck werden. 'tIs te 3beduchten dat wy in de sake des houwelijcx (om andere dinghen te ver-4swijghen) door de hitte des jonckheyts ons dickwils vergrijpen, ende van 5het eynde des houwelijcx, int werck des houwelijcx selfs, alderverst af 6dwalen. Wy erkennen God (dat is een gantsch reyn gheestelijck wesen) 7voor den insetter van dien staet, en daer door alleene dienen wy afghe-8maent te werden van het selve met onmatighen lust te besoetelen. Ambro-9sius heeft de ghene die haer hier in verloopen, door een scherpe, nochtans 10eyghene, maniere van spreken, overspeelders van haer eyghen vrouwen 11genaemt. De naem van huysvrouwe is voor een naem van weerdicheydt, 12ende niet van wellust, selfs by de Romeynen, altijts gehouden geweest: 13haer Poeten hebben dies aengaende goede vermaninghen ghegeven, eene 14van henlieden seyter aldus:

Vrou, wildy deegh van uwen man,
Ghy dient u soo te stellen an,
Dat u begeeren, en zijn lust,
Noyt t'eenemael en zy gheblust.

19De ghehoude en moeten hun dan niet laten voorstaen, dat hen teghens 20malcanderen alles gheoorloft is, maer een yeder handele de sijne matelijck, 21ende met een sekere vriendelijcke stemmicheyt, besittende alsoo sijn vat in 22heylicheyt, na den raedt des Apostels.