Logo DBNL
Houwelick (1625)

Houwelick

(1625)–Jacob Cats–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Dat is het gansche gelegenheyt des echten-staets


Vorige Volgende


illustratie

 
HIer is de gulde Son vvat hooger op geresen,
 
Het groentje vande Mey dat krijcht een ander vvesen,
 
Een loof van hooger vervv. de rijpe Somer-kracht
 
Die steeckt het bloeysel af, en neychtet totte dracht.
 
Siet hier een jonge vrou, die, nae de bruylof-daghen,
 
Verlaet haer eerste mall, en alle domme slaghen,
 
De rancken van de jeucht. Daer houft een rijper sucht,
 
Eer dat een teere maecht haer geve totte tucht.


illustratie

Christelick hvys-wyf,
Vertoont inde ghestalte van vrovvve.
Tweede deel.

 
RYst, jonghe lieden, rijst; de son begint te schijnen,
 
En schiet haer straelen uyt, oock tusschen uw gordijnen,
 
Oock op het stille bed; een licht, een helder licht,
 
Dat roept u totte sorch van uwen nieuwen plicht.
 
Wel op dan, jonge vrou, waerom soo lang ghelegen?
 
Daer koomt een meerder pack op uwe schouders wegen;
 
Het is van outs ghelooft, dat aenden tweeden dach
 
De bruyt heeft dicker hals(a) als sy te voren plach.
 
Ghy dan noch, dapper man, ghy dient voor al te waken,
 
En, voor een teere vrou, u veerdich op te maken:
 
Koom, leyt uw bed-genoot tot haer bescheyden wit,
 
Sy is van nu de vrou, ghy set haer in't besit.
 
Siet, als een machtich vorst, eerst in het rijck getreden,
 
Genaeckt met sijn gevolch ontrent de vaste steden,
 
+ Soo wort hem by het volck de sleutel toegebracht,
 
Een teycken van gebiet en van geduchte macht.
 
Men gaf in ouden tijt, ontrent den eersten morgen,
 
Een sleutel aende bruyt, tot ingang van de sorgena
 
Een sleutel van het huys en al het huys-bedrijf,
 
En dan was eerst de bruyt een gans volcomen wijf.
 
Het dient hier naergevolcht. Daer sijn bescheyde saecken
 
Die maer het wijf alleen, of haere boden, raecken:
 
De keucken is voor al haer eyghen heerschappy,
 
Het lywaet, mette wasch, en mart-gang dienter by.
 
Noch staet tot haer besorch de maechden aen te leyden,
 
En, nae de reden eyst, haer diensten af te scheyden,
 
Oock is de kinder-queeck de vrouwe toegepast,
 
Ten minsten eer de jeucht tot seve-jaeren wast.b
 
Een dochter, noch bepaelt in haere kintsche daegen,
 
Staet by een wijsen man de moeder op te dragen;
 
Maer alsse rijper wort, en op haer trouwen staet,
 
Dan koompt voor alle ding de vader inden raet.
 
Doch hier mach oock het wijf haer reden onder mengen,
 
Om tweederley gepeys tot een besluyt te brengen;
 
Maer als het oordeel steeckt, door onderling verschil,
 
Soo moet het eynde sijn gelijck de vader wil.
 
Leert hier uyt, deftich man, uw plichten onderscheyden,
 
En recht uw palen op, en steltse tusschen beyden.
 
‘Die wijf, of ondersaet, van haere macht berooft,
 
‘En is noch billick man, noch wettich overhooft.
 
Daer sijnder evenwel die aen haer echte vrouwen
 
Geen ding en laeten doen, geen saecken toebetrouwen;
 
Het schijnt dat hun de vrou tot niet en is bequaem
 
Als voor het bed alleen, of tot een bloote naem.
 
De man woont over al, de man wil alle saecken
 
Met eyge leden doen, met eygen handen raecken;
 
De man is aenden heert en over al verdeylt,
 
En daermen kassen boent, en daermen vloeren dweylt.
 
Fy! moey-al roert-de-pot, sout-klijver, vrouwe-quelder,+
 
Fy! tayaert, seuteraer, gruys-siffer, gorte-telder,
 
Fy! pot-lijs, keucken-voocht, moes-wrijver, kinne-vaer;
 
Fy! pluyser, al-beschick, fy rechte duymelaer;
 
Het wijf is niet alleen om uwen lust te stelpen,
 
Maer boven al ghemaeckt om u te mogen helpen;
 
Ick bidde, nu de bruyt uw vrouwe wort genaemt,
 
Soo gunt haer oock de plaets die haer end u betaemt.a
 
Ick bidde, weest de man; maer laet de jonge vrouwen
 
Haer keucken leuren doen, haer kinder-lueren vouwen:
 
‘Een man die deftich is, en van een hooch ghemoet
 
‘En moeyt hem nimmermeer met vrouwe-poppe-goet.
 
Siet, God die niet en slaept, van 'savonts totten morgen,
 
En die oock sonder sorch de werelt kan besorgen,
 
En bint niet alle ding aen sijn gheduchte wet,
 
Maer heeft oock eenich werck den mensche vry geset.
 
Of schoon het hooft gebiet, noch isset wel te vreden
 
Te laeten dit en gint oock aende minste leden.
 
‘Ten is geen recht gesin, geen wel gheschapen lijf,
 
‘Indiender eenich lidt gaet buyten sijn bedrijf.
 
Ick keere totte vrouw. leert uwe palen kennen,
 
Leert in het rechte spoor den echten wagen mennen:
 
+ Al wat de reden leyt dat heeft een juyste maet,
 
Dus blijft in u beslach, en binnen uwen naet.
 
+ Gods heylich woort gebiet, aen mannen ende vrouwen,
 
Een onderscheyden kleet te moeten onderhouwen:
 
Geen wijf en moet de dracht van mannen onderstaen,
 
Geen man in teghendeel in lange slippen gaen.
 
Dit wijst ons niet alleen den wech tot goede seden,
 
Maer wil dat yder een, in sijn beroup te vreden,
 
Sal wesen dat hy is; en dat voor al het wijf
 
Geduerich blijven sal bepaelt in haer bedrijf.
 
‘Geen brouck en voucht den douck; gheen vrou en wort gepresen
 
‘Die over haeren voocht heeft voocht gepoocht te wesen:
 
‘Het lijf is sonder eer, het wijf is onbeleeft,
 
‘Dat aen haer wettich hooft sijn plaetse niet en geeft.
 
Daer is een vreemt ghebruyck by veel ghetroude luyden,
 
Daer is een vreemt ghebreck noch opten dach van huyden;
 
Te weten, dat het wijf, oock inden echten bant,
 
Gaet boven haeren man, gaet aende rechterhant.
 
Tis onrecht, jonghe vrou, dat niet en dient geleden,
 
Al schijntet hoofs te sijn, tis buyten alle reden,
 
Tis strijdich uytter aert met Godes oude wet,
 
Die heeft u byden man, niet boven hem, geset.
 
Geen ding en kander min aen eenich schepsel passen,
 
Als datter op het hooft een lidt is uyt-ghewassen;
 
Niet dat het echte wijf ghedijt tot minder eer,
 
Dan als haer sotte waen trotst haeren over-heer.
 
+ Daer was een jonge vrou, die hadde leeren schaken,
 
En wild'et even soo in alle dingen maken,
 
Gelijck het dapper Wijf dat byden Koninck staet,
 
En poochde voocht te sijn oock midden opte straet.
 
Sy meynde dat het spel, in ouden tijt ghevonden,
 
Oock byde vorsten selfs, ontsloot de vaste gronden
 
Hoe datmen nae den eysch, en opten hoofschen voet,
 
Sijn weerde bed-genoot met eere kroonen moet.
 
Maer tis, voorwaer, gemist. de vrouwe daer beschreven+
 
En dient geen weerde naem van echte wijf ghegeven,
 
Sy is maer voor de lust; dat is haer gantsche wit,
 
Sy is alleen een boel, die byden Koninck sit.
 
Dit tuycht het hoofsche volck, dat op ghewisse reden
 
Het recht van adel weecht. ghy tempert uwe seden,
 
Niet naer een ydel breyn, maer op een rechte maet;
 
Ten kan geen eere sijn dat uyt den regel gaet.
 
Laet, ick en weet niet wie, laet jonge schote-bollen
 
Aelwaerdich, onbesuyst, en blint gelijck de mollen,
 
Gaen proncken achter straet, gaen aende rechter-hant,
 
Sy melden, in het gaen, haer dertel onverstant.
 
‘Het is vergeefs gepoocht om hooch te sijn getogen,
 
‘Indien u weerste vrient leyt onder u ghebogen:
 
‘Het beste dat het wijf ter eeren dienen kan,
 
‘Is eere voor het volck te geven aenden man.a
 
Of wel u bed-genoot u schijnt te willen eeren,
 
Ghy, weygert niettemin en soucktet af te keeren,
 
Segt met een soeten mont, wanneer het u geschiet,
 
De plaetse van den man en past de vrouwe niet.
 
Stelt u nae reden aen in alderhande saecken,
 
Dat sal u lief-getal aen al de werelt maecken;
 
‘Die sich laet eere doen meer als het hem betaemt,
 
‘Is weert geweldich trots, of geck te sijn genaemt.
 
De bruyloft heeft gedaen. ‘Siet hoe de soetste tijden
 
‘Verdwijnen inder haest, en snellick henen glijden,
 
+ ‘Hoe vriendelicken weert, hoe wellecoomen gast,
 
‘Geen vreuchde blijft geset, geen weelde staeter vast:
 
Men hout, wanneer het hart(a) sijn horens heeft verloren,
 
Dat dan het dickste loof wort by het dier verkoren,
 
Daer leyt het dan en schuylt, om dat sijn prachtich hooft
 
Is naeckter als het plach, en vande kroon berooft.
 
Gaet even soo te werck, en om ghelijcke reden,
 
Ghy, die het soete leet hebt byden man geleden;
 
Onthout u van het volck, en schuylt een kleynen tijtb
 
Tot datje rijper wort, en meerder vrouwe sijt.
 
De bloem, die nimmermeer tot u en staet te komen,
 
De roem van uwe jeucht is heden wech genomen,
 
Is, ick en weet niet waer. Ghy, krijcht een vrouwen aert,
 
En wort een ander mensch als ghy te vooren waert.
 
Neempt oorlof buylofs volck. Ick sie de vrienden komen,
 
Ick hoor ons jonge vrouw, nicht, moeye, suster, nomen
 
Iae kint en dochter selfs. siet, wat een groot gheslacht
 
Verkrijcht een teere maecht op eenen soeten nacht.c
 
+ 'k En wil op dese plaets niet laeten aen te wijsen,
 
Een plicht die over al de beste lieden prijsen;
 
Te weten, dat het wijf ten hoochsten eeren moet
 
De vrienden vanden man, oock boven eyghen bloet.
 
En weder, dat de man heeft gunste toe te dragen
 
De syde vande vrou, oock boven eyghe magen,
 
Tis op het hoochste nut, en uyter maten soet,
 
Wanneermen over hant de vrienden eere doet.
 
Leert dan het nieu gheslacht u heden aengekomen
 
Na desen, jonge vrou, als eygen vrienden nomen,
 
Niet metten mont alleen, of door gemaeckten praet,
 
Maer even in het hert, en mette volle daet.
 
Het sal een eerlick man tot inde siel bedrouven,
 
Indien ghy maer en wilt uw bloet-verwanten touven;
 
Dus, om u besten vrient te maken wel gesint,
 
Onthaelt wat hem bestaet, en lieft dat by bemint.
 
Doch boven alle ding soo voucht de gansche sinnen,
 
Om u bescheyden deel uyt alle kracht te minnen;
 
Want al wat eenich mensch voor goet begroeten kan
 
Dat leyt als op een hoop getast in uwen man.
 
Wie jonge boomen int, die placht aen alle syden
 
De loten af te doen, de schoten af te snyden,
 
Ten eynd' het leven-sap, en al het innich vocht
 
Sich by het nieu ghewas te beter vougen mocht.
 
De sucht die u gemoet voor desen plach te geven
 
Aen yemant, wie het sy, aen nichten ende neven,
 
Aen kennis inde buert, aen vrienden in 'tgemeen,
 
Brengt die, in eenen klomp, aen uwen man alleen.
 
Wy vinden inde wet, door Mosen naegelaten,
 
Dat van het offer-werck des Priesters dochters aten
 
In haeren vrijen staet, maer niemant atter van+
 
Die uyt haers vaders buys haer voughde totten man.
 
Dat was genouch geseyt tot alle jonghe vrouwen,+
 
Ghy moetet metten man, niet met u vader, houwen:
 
Gedenckt dit, teere maecht, want als ghy sijt de bruyt,
 
Soo is voor u het hof by uwen vader uyt:a
 
Ghy moet uw eygen Van nae desen laeten blijven,
 
Den naem van uwen man, net van u vader, schrijven
 
Want als een jonge bruyt treet inden echten bant,
 
Sy is gelijck een boom, die elders wort geplant,
 
Een boom, die sijn gheway, sijn aengebore tacken,
 
Laet met een stale bijl ghewillich neder-hacken:
 
Een boom, vol gulle jeucht, die uyt een nieuwe sucht
 
Maeckt nieu en ander hout, en mode nieuwe vrucht.a
 
Al moeste Iacobs saet met alle macht verjaghen
 
Het Amoreesche volck, en die ontrent haer laghen,
 
Had yemant evenwel een wijf te huys gebrocht,
 
Die was het gansche jaer ontslaghen vanden tocht.
 
Vraecht yemant waerom dat? hoort eene vande reden;
 
Op dat het jeuchdich volck mocht paren inde seden,
 
Mocht paren metten geest door onderlinge min,
 
En maecken over-hant een vriendelick begin;
 
Op dat het nieu gespan sich mochte leeren kennen,
 
En vougen haer gemoet, en onder een gewennen,
 
Ten goede van het huys, op dat de jonge vrou
 
Een lijf, met haeren man, een siele worden sou.
 
‘Tis dienstich inde trouw te paren mette leden,
 
‘Maer tis een nutter ding te paren mette seden;
 
‘Want daer het lijf alleen, en niet de siele, paert,
 
‘Daer is de liefde doot, de trouwe sonder aert.
 
Tis wonder, wat een kracht in onse sinnen baren
 
De saecken die voor eerst de menschen wedervaren
 
In eenich hun bedrijf; tis wonder hoe het werckt
 
Dat yemant aende vrou in haer beginsel merckt.
 
Het nat, voor eerst gestort in nieu-gemaeckte tonnen,
 
Rieckt tot den eynde toe, gelijck het heeft begonnen,
 
En, schoon men oock het vat geduerich ommespoelt,
 
Noch wort sijn eerste geur des niettemin gevoelt.
 
+ Al wat den nieuwen man plach inden sin te komen,
 
Als hy sijn echte wijf heeft metter hant genomen,
 
Dat blijft het meerendeel, het sy dan hoe het luckt,
 
Dat blijft voor alle tijt hem inden geest gedruckt.
 
Ghy dan, van eersten aen dat uwe teere leden
 
Sijn totten man gedaen, soo vought u nae de reden;
 
Vought u gebuychsaem hert soo gans nae sijnen aert,
 
Als of ghy metter daet in hem verandert waert.
 
Bethoont van stonden aen, en door u gansche leven,
 
Dat niet alleen u goet hem over is gegeven,
 
Dat niet alleen u lijf is in het trou-verbont,
 
Maer dat hem boven al u herte wort gejont;
 
Vherte, soo gesint dat uwe gansche krachten
 
Tot hem geduerich gaen, op hem gestadich wachten,
 
In hem sijn vast geset; een herte soo gesint
 
Dat eeuwich lieven wil, en eeuwich sijn gemint.
 
Indien een jonge vrou, door neygen vande sinnen,
 
Aen haeren nieuwen vrient dit eenmael kan gewinnen,
 
Daer is geen twijfel aen, de wech is dan bereyt
 
Waer door het echte paer tot vreuchde wort geleyt.
 
Maer soo ghy sijn gemoet, met vinnich tegen-streven,
 
Vervreemt van uwe gunst, een droef, een bitter leven,
 
Een gans verdrietich jock, een noyt geslaeckte last,
 
Is met een stale veer aen uwe leden vast.
 
Siet, of een ackerman twee ossen dede voughen,+
 
Die al haer leven lang te samen moesten ploughen,
 
En dat noch evenwel het onbedachte paer
 
On-eenich in het werck en wedersporich waer,
 
Den bouw en sal gewis aen niet een mensch behagen,
 
De plouch sal hortich gaen, en vry niet sonder slagen,
 
En des al niettemin, het pack, het lastich pack,
 
Dat kleeft haer aen het lijf met eeuwich ongemack.
 
Om dan op vasten gront tot beter stant te raecken,
 
Soo dient het echte paer van eersten aen te maecken
 
Dat alderhande stof van twist en felle spijt
 
Sy uyt het huys gedaen, en over al gemijt.
 
Ghy dient, o jonge vrou, u tochten af te snijden,
 
En wat de sinnen terght, door goet beleyt te mijden,
 
‘De trou moet alle tijt, doch meest in haer begin,
 
‘Sijn verre van krakeel, en dichte by de min.
 
+ Hoort ghy die vrede souckt, en tracht gerust te blijven,
 
Hoort eenmael goeden raet; vvacht voor het eerste kijven,
 
Dat is een korte les, nochtans een groote leer,
 
Want deedje dat ick seg, soo keefje nimmermeer.
 
Tis sonder eenich slot krakeel to willen maecken,
 
Als noch in uwen mont de bruylof-korsten kraken;
 
Indien dat immermeer, ghewis om desen tijt
 
Soo dient de jonge vrou gewapent voor de spijt.
 
 
 
Poocht oyt een hovenier sijn ente wel te setten,
 
Die moet in alle sorch op sijn beginsel letten;
 
‘Wat eerst te samen koomt, om recht te sijn gepaert,
 
‘Dient nau te sijn gemijt, en wel te sijn bewaert.
 
Voor al, wanneer het mosch is van het hout geschoven,
 
De tacken afghekapt, de stamme net gekloven,
 
De knobbels vande schors, de splinters uytte kerf,
 
De swijnen uytten hof, de bocken vande werf,
 
Soo dient de jonge stam gans ongemoeyt te blijven,
 
Geen mensch, of hortich beest, en dienter aen te wrijven,


illustratie

 
Geen spreeuw en sy gedoocht te picken aende schoot,
 
Geen hant, die ledich is, te pluysen aende loot;
 
Geen spin moet om het blat haer vuyle netten weven,
 
Geen webbe vanden herfst en dienter aen te kleven,
 
Geen mier of boom-gerut en heefter aen te doen,
 
Geen sleck en quijl' haer dracht ontrent het jonge groen,
 
Geen rups of ander worm en moeter over kruypen,
 
Geen nat of vuyle mist en dienter in te druypen,
 
Dan noch soo deckt de kerf, met was of vette kley,
 
Op dat geen vreemde sucht en valle tusschen bey;
 
En, mits het jong ghewas geen wint en kan verdragen,
 
Soo stijft het eerste loof voor alle stuere vlagen,
 
Want, als de griffy-tack is eerstmael ingeset,
 
Het kleynste siertje schaet, het minste diertje let.
 
Sie daer een sinne-beelt voor nieu-gehoude paren,
 
Dat hun het trou-geheym sal konnen openbaren;
 
Want die my dese pop ter degen ondertast,
 
Sal vinden wat den man en wat de vrouwe past.
 
Wat houfmen in het kleyn van alle ding te seggen,
 
En tot de gronden selfs de saecke bloot te leggen?
 
De reden leertet selfs, dat inde vrouwe-plicht,
 
Veel niet en dient ghesien als in een schemer-licht.
 
En pijnt u, Zeeusche pen, niet al te ront te schrijven,
 
Daer moet oock dit en gint voor uwen leser blijven:
 
Men vint dat ons de druyf te meer in lusten treckt,
 
Wanneerse van het loof is eenichsins bedeckt.
 
Een saecke niettemin is hier voor al te leeren,
 
Te weten, alle spijt van u begin te keeren,
 
Want onweer van krakeel, en wint van harde twist,
 
Is hier een noortsche buy, een ongesonde mist.
 
Daer kan geen rechte sucht aen uwe trou beklijven,
 
Als vanden eersten af twee jonge lieden kijven;
 
Ghy wacht u, lieve, wacht door twist te sijn verdeelt,
 
Het is een slecht begin indien men haest krakeelt.
 
+ Nu eenmael totten man. geschil in huys te schouwen
 
En vordert niet alleen de plichten vande vrouwen,
 
Maer eyst oock mans behulp. ‘een wettich over-heer
 
Moet jae de voorste sijn tot alle goede leer.
 
‘Om door het gansche lijf te vinden vergenougen,
 
‘Soo moet het edel breyn sich nae de leden vougen,
 
‘De leden naer het hooft. daer is geen liefde soet
 
‘Als die met weder sucht van liefde wort gevoet.
 
Al schijnt ons eerste wet het wijf alleen te binden,
 
Noch kan hier in de man sijn eyghe wetten vinden;
 
Een, die in sijn beroup de rechte gronden smaeckt,
 
Kent haest, met onderscheyt, wat man of vrouwe raeckt.
 
Wat isser, voor den man, wat isser al te schrijven,
 
Om hem van eersten aen in sijn beroup te stijven?
 
My dunckt ick sie een hof vol alderhande kruyt,
 
Ghy leester, mijn vernuf, een aerdich tuyltjen uyt.
 
Voor al eert uwen God, en oeffent huys-gebeden;
 
Dat is de rechte gront van alle goede seden:
 
Leest yet dat stichten kan, doch meest des Heeren bouck;
 
Dat maeckt voor alle ding de swacke sinnen clouck.a
 
Leert vorder niet alleen de feylen overwegen,+
 
Waer toe een swacke vrou by wijlen is genegen,
 
Ghy moet niet even staech gewennen u gemoet,
 
Te straffen wat de vrou niet opten regel doet;
 
Ghy moet voor alle ding in uwen boesem dragen
 
De gaven vande vrou, en menichmael gewagen
 
Van al de goede sorch, van al het innich soet,
 
Dat u door al het jaer u lief geselschap doet;
 
De man moet alle tijt haer aengenaemste seden,
 
Haer jeucht, haer teere bloem, haer voordeel inde leden,
 
Sich stellen voor het ooch, en toonen metter daet,
 
Dat hy met alle vlijt haer deuchden gade slaet,
 
Dat hy haer liefde merckt, haer gaven weet te prijsen,
 
Haer vrientschap hooge weecht, haer eere wil bewijsen,
 
Tis wonder, soo de man sich quijt in dit geval,
 
Tis wonder hoe de vrou in liefde wassen sal.
 
Ontallick schoon gewas van bloemen ende kruyden
 
Wort mette voet getrapt door onbewuste luyden,
 
Dat, soo het wert gepluckt en neerstich ingesien,
 
Den plucker menichmael ten nutte sou gedien.
 
Het schijnt dat even God vint eenich wel gevallen,
 
Wanneer uyt reyne sucht getroude lieden mallen;
 
Dat elders qualick past, en niet en dient ghedult,
 
Wort in het echte paer gheleden sonder schult.
 
Wort oyt een eerlick man by sijnen vrient gepresen,
 
Hy, die men prijsen wil, en dienter niet te wesen,
 
Tis anders mette vrou. het staet de mannen vry
 
Te prijsen sijn gemael, oock schoon sy staeter bya
 
Tis schande voor een man in sijn beleyt te missen,
 
En, door verkeerde sucht, niet recht te konnen gissen;
 
En des al niettemin soo wort oock losse waen
 
De mannen, sonder smaet, in vrouwen toegestaen.b
 
En wilt noyt echte man voor onverstandich houwen,
 
Oock schoon hy vorder treckt de gaven sijner vrouwen
 
Als u de waerheyt leert; of datter schoonder beelt
 
Als u de sin begrijpt hem inde sinnen speelt.
 
Laet yder, dat hy mint, nae sijn gevallen prijsen,
 
Geen minnaer houft het volck de reden aen te wijsen,
 
Waer op sijn liefde staet. de grondeloose min
 
Bestaet maer inde waen, en hangt maer aenden sin.
 
God geeft den man verlof hier in te mogen dwalen,
 
En door een gulle sucht de gunst te laeten dalen
 
Op al het soet beslach van sijn geminde vrou,
 
Oock verder als misschien de reden eyschen sou.
 
De liefd' is soet bedroch. laet echte lieden dolen
 
In onderlinge min. God heeftet soo bevolen;
 
Men hiel van overlang, men hiel de liefde blint,
 
Om datse geen gebreck in lieve dingen vint.
 
Men heeft een seker lant in ouden tijt ghevonden,+
 
En t'heeft ons door de Faem sijn wijse toegesonden,
 
Daer trock een bruydegom een keurs of vlieger aen,
 
En moeste voor een tijt in vrouwe-kleeren gaen.
 
Dat was genouch geseyt; ghy, die u kloucke leden
 
Wilt aen het swacke volck, ghelijck het dient, besteden,
 
Indien ghy sijt geneycht om wel te sijn ghepaert,
 
Doet aen, wanneerje trout, der vrouwen sachten aert.
 
Dat elders dwaesheyt is, en strijdich mette reden,
 
Wort inde trou gedult, en aende vrou geleden,
 
Siet, hoe de lieve God een echte wijf bemint,
 
Hy steltse voor den man gelijck een troutel-kint.
 
Gedenckt dit menichmael, ghy die u hebt begeven
 
Om met een echte vrou u daghen af te leven,
 
Verschoont haer swacken aert, verdraecht haer teere jeucht,
 
Vergeet al watse feylt, en leytse totte deucht.
 
Indien u bed-genoot koomt opentlick te missen,
 
Gelijck een jonghe vrou haer lichte kan vergissen,
 
Toont door een stillen wenck, of door een heus gelaet,
 
Dat haer soodanich werck niet al te wel en staet.
 
Dat is voor dan genouch. beschaemdelicke wonden
 
En dienen nimmermeer, en dienen niet verbonden
 
Wanneer het yemant siet. ghy, kiest een stil vertreck
 
En opent daer alleen met reden u ghebreck.
 
Ten is geen wijse daet haer voor het hooft te stooten
 
Of voor het schamper volck, of eygen huysgenooten.
 
‘Prijst vrienden, als het dient, prijst in het openbaer;
 
‘Maer straft, daer een alleen u straffe wort ghewaer.
 
De tucht uyt eyger aert is quaet om op te swelgen,
 
En al dit swacke volck genegen om te belgen,
 
Dus, als ghy nu en dan een vrouwe straffen moet,
 
Soo maeckt dat ghy het werck ter rechter uren doet.
 
Indien ghy quade sucht wilt buygen totte reden,
 
Soo ledicht uwen geest van alle bitterheden;
 
Maeckt datter niet en sy door schamper jock geseyt,
 
Maer door een-soet beklach, gelijckmen plaesters leyt.
 
Het bitter worrem-kruyt plach aende mont te kleven,
 
Het dient met eenich soet de kinders ingegeven;
 
De tucht en haer gevolch is nut te sijn versacht,
 
Soo wort de meeste vrucht de siele toe gebracht.
 
Draecht even goede sorch niet staech te sitten dringen
 
Op ick en weet niet wat, op alle kleyne dingen,
 
Waer koomter oyt een dach wanneer men niet en kijft,
 
Als staech een krygel hooft een hayr in stucken klijft?
 
Wilt oock in dit gheval niet lang-verhaelick wesen,
 
Maer, als ghy nae den eysch de feyl hebt aengewesen,
 
Soo keert u reden om, en went u teenemael
 
Van dit verdrietich werck tot eenich soet verhael.
 
Wilt nimmer met verwijt van oude feylen spreken,
 
Tot yemant die begint sijn feylen af te breken,
 
Ontrent een reyne wond of uyt ghebeten seer
 
En dient geen bitter kruyt, geen harde plaester meer.
 
Fy! die met strenge tucht en met een vinnich bijten
 
Een afgeleyde feyl des niettemin verwijten,
 
Fy hem! die evenstaech met recken besich sit,
 
Oock als het krepel been is in het rechte lit.
 
Ten lesten, wilje gunst aen uw gemael besteden,
 
Soo deylt uw vrientschap uyt als mette gansche leden,
 
Toont door een bly gelaet en door een soeten mont,
 
Dat uw beleefde sucht is uyt een volle gront.
 
‘Weet yemant sijn geschenck met woorden op te proncken,+
 
‘Al is de gave kleyn, noch schijnter veel geschoncken;
 
‘Maer een die wat hy schenckt met stuere wangen geeft
 
‘Is oock in miltheyt vreck, in heusheyt onbeleeft:
 
Doch, om op vasten gront te wijsen aen de vrouwen
 
Hoe alderley verschil is in het huys te schouwen,
 
En hoe het echte volck moet paren met bescheyt,
 
Soo dient het gansche stuck wat naerder aengeleyt.
 
Het is een nutte les voor alle jonge dieren,
 
Soo menich echte man, soo veelderley manieren,
 
‘Het staet in ons geplant, oock van het aenbegin,
 
‘Wat adem blasen kan dat heeft een eygen sin.
 
‘Gelijck als mensch en mensch verschillen inde leden,
 
‘Soo is oock mensch en mensch verscheyden inde seden,
 
‘Gelijck als mensch en mensch verschillen inde spijs',
 
‘Soo heeft een yder mensch een onderscheyden wijs'.
 
Hierom dient onse vrou ten nausten op te weghen
 
Waer toe haer bed-genoot is uytter aert genegen,
 
Wat hem tot vreuchde treckt, en wat hem weder quelt,
 
En waer hy soete lust of wangenougen stelt.
 
Wel aen, ghebuychsaem hert, leert uwen hoeder kennen,
 
Leert met u gansche doen aen hem alleen gewennen;
 
+ Want, als u rechter-hant is metten man gepaert,
 
Soo dienje van ghelijck te trouwen sijnen aert.
 
Sy die uyt echte sucht heeft eenich wel behagen
 
Den naem van haeren man voor alle man te dragen,
 
Dient, met gelijcke lust, te toonen metter daet
 
Dat sy de vrouwe-plicht niet inden naem en laet.
 
‘Die uyt haer ouders huys is totten man getreden,
 
‘Dient in haer ouders huys te laeten haere seden;
 
‘Die by een echten man ter neder is geset,
 
‘Dient wat de man ghebiet te noemen haere wet.
 
‘Daer is geen beter ding om herten in te winnen,
 
‘Als tot sijn even mensch te neygen mette sinnen,
 
‘Die naer een weerden vrient kan buygen sijn verstant,
 
‘Maeckt in desselven hert een onverbroken bant.
 
+ Amphion was ghesint tot dichten ende schrijven,
 
+ Maer Zethus nam vermaeck de bosschen af te drijven;
 
Het was een wijt verschil, en soo verscheyden aert
 
En konde (soo het scheen) niet langhe sijn gepaert.
 
Maer als Amphion sach, dat sijn ghedweege seden
 
By Zethi wilden geest niet konden sijn gheleden,
 
Hy leyt de Cyter af, en, met een volle macht,
 
Packt netten opten hals, en geeft hem opte jacht.
 
‘Een vrient moet om een vrient een out gebreck verlaten,
 
‘Een vrient moet om een vrient sijn eygen wesen haten,
 
‘En worden dat hy is; een vrient moet om een vrient
 
Vrywillich onderstaen, oock dat hem niet en dient.
 
Noch vorder moet de vrou haer sinnen leeren buygen,
 
En door een willich hert de nyders overtuyghen,
 
Een sacht, een vlytich ooch, een reyn en stil gemoet,
 
Dat is, o jonge vrou, u beste bruylof-goet.
 
Andromache, van outs in dese deucht ghepresen,
 
Socht in haer gans bedrijf van eenen sin te wesen
 
Met Hector haeren man; sy was, uyt eyger aert,
 
Afkeerich vande krijch, en van gheweer vervaert;
 
Maer als sy wert ghewaer dat Hector was genegen
 
Om met een swacke lans en met een blancken degen
 
Te rennen door het velt, doen booch haer gansche siel
 
Tot al wat Hector prees, wat Hector wel geviel.
 
Sy quam met eyger hant sijn felle peerden streelen,
 
Sy hing hun om de kop haer eygen hooft-juweelen,
 
Sy stack op sijnen helm een hupschen vederbos,+
 
Sy bant zijn wapen vast, en dedet weder los;
 
Sy liet een syden keel met enckel gout bordueren,
 
Dat vlooch, wanneermen slouch, te Troyen op de mueren;
 
Sy bracht hem sijn geweer, en sprack met kloucken moet
 
Keert weder, edel sweert, sat van Achilles bloet.
 
Sy liet aen sijne lans haer eygen sleuyer swieren,
 
En stack een geestich woort op alle velt-banieren,
 
Sy déd' hem uytgeley, tot aende buyte-vest,
 
En gaf hem voor de foy, een kusjen op het lest.
 
Dit heeft den vromen held soo byster wel bevallen,
 
Dat hy de wijse vrou hielt verre boven allen,
 
En ofse wat te groot aen d'een en d'ander scheen,
 
Sy docht hem wel te pas, jae schoonder als Heleen.a
 
 
 
Wanner een herders kint, door soete min ontsteken,
 
Koomt groeten met gesang Eleusis klare beken,
 
En speelt een geestich liet, of singtet metten mont,
 
Het waters is beroert en bobbelt uytte gront,b


illustratie

 
Het water staet en bruyst, en wort om hooch gedreven,
 
Het water huppelt op, en krijcht een ander leven,
 
Het water bortelt uyt, en maeckt een bly ghebaer,
 
Als offet door het spel tot vreucht ghetogen waer.
 
Maer als dan wederom de mousel koomt te swijgen,
 
Soo laet de koele beeck haer bobbels nedersijgen,
 
En staet dan weder stil. dit sy een vrouwen-beelt,
 
Die door en metten man, en anders niet, en speelt.
 
Leert stonden, jonge vrou, leert tijden overwegen,
 
En jockt wanneer de man tot jocken is ghenegen;
 
Maer hout u weder in, en voucht u nae den eysch
 
Wanneer hy besich is met eenich hooch gepeys.
 
Een vrou van soeten aert heeft overal te poogen
 
Te sijn met haeren man gelijck twee menschen oogen
 
Door eenen geest bestiert; al waer het eene siet
 
Daer ist van stonden aen dat oock het ander schiet.
 
Al is de spiegel-kas verciert aen alle kanten
 
Met perels, edel gout, jae fijne diamanten,
 
Soo maer het duyster glas geen beelt te recht en wijst,+
 
Soo koomter niet een mensch die glas of spiegel prijst.
 
Al is een jonge vrou aen alle kant behanghen
 
Met ketens om den hals, met perels om de wangen,
 
Noch isser geen juweel dat haer vercieren kan,
 
Indiense niet en toont het beelt van haeren man.
 
Een spiegel moet het al vertoonen naer het leven,
 
Moet aen een bly ghelaet een vroylick schijnsel geven,
 
Moet treurich wijsen aen een die verdrietich siet,
 
Of, soo haer dat ontbreeckt, soo deucht de spiegel niet.
 
Een wijf van rechte stof behoort in alle stucken
 
Den sin van haeren man ten nausten uyt te drucken,
 
Het is een groote deucht, een ciersel vande bruyt,
 
Haer man te drincken in, haer man te drucken uyt.
 
+ Geen vrouw en heeft de macht haer plichten uyt te wercken,
 
Als die haer heeft gestelt om neerstich aen te mercken
 
Den aert van haeren man, maer wie haer des verstaet,
 
Heeft als een vaste peyl daer sy op t'seyle gaet.
 
+ Ick hebb' een soete vont op dit geval ghelesen,
 
En siet! dat yemant weet kan yder dienstich wesen;
 
Daer was een seker man, gans veerdich totte spijt,
 
En (dat het slimste was) het duerde langen tijt:
 
Een die geen kennis had van sijn onsoete kueren,
 
En konde by den mensch als geenen tijt gedueren;
 
Sijn wijf des niettemin misprees hem nimmermeer,
 
Maer (wie hem tegen was) verhief hem wonder seer.
 
De gront dient aengemerckt. de man, van swaere saecken
 
By wijlen los gestelt, nam sonderling vermaecken
 
Te dichten eenich veers; dit was hem groote lust,
 
En, schoon hy was beroert, hy vont hem dan gerust.
 
Hier op wist dese vrou met alle vlijt te letten,
 
En, nae de tijt gedrouch, haer dingen aen te setten;
 
Des, schoon hy menichmael ontstack gelijck een vlam,
 
Hy werd, door haer beleyt, soo mack gelijck een lam.
 
Sy wist in dit geval een rijmtjen in te brengen,
 
Sy wist van stonden aen in haeren praet te mengen
 
Een lied, of kluchtich dicht, by hem wel eer gemaeckt
 
En siet, daer was de man als aen het hert geraeckt;
 
Het onweer was gedaen, hy kreech een ander wesen,
 
Daer quam ghelijck een son hem in het breyn geresen,
 
En scheen door al het huys. En siet, op desen gront
 
Soo wast dat al het huys in goeden vrede stont.
 
Wat quaet en kan de vrou niet in het huys verhoeden,
 
Die maer een sachten aert kan inden boesem voeden?
 
Tis wonder watmen doet, en door de reden werckt,
 
Als yemant met bescheyt op alle dingen merckt.
 
Wat is doch vande mensch! om kleyne vysevasen+
 
Siet yemant menichmael de gansche buerte rasen,
 
Hoe dickmael om een woort, om ick en weet niet wat,
 
Rijst tweedracht in het huys, en oproer inde stadt.
 
De daet die wijstet aen dat, even groote dieren,
 
Verschricken, hortich sijn, en uytter maten tieren,
 
En alsmen naderhant de rechte gronden siet,
 
Dan ist een wint, een damp, een mist, een enckel niet.
 
Geen Elephant en kan een witten douck verdragen,
 
Het kraeyen van een haen dat kan een Leeuwe jagen,
 
Indienmen in het wout maer eens den trommel roert,
 
De Tygher wort terstont met dulheyt omgevoert.
 
Men hoortet over al, dat jae gheringe saecken
 
Oock by een deftich man geen kleyn beroerte maecken;
 
‘Door ick en weet niet wat is menich hooft verdraeyt,
 
‘Door ick en weet niet wat is menich hert ghepaeyt.
 
De mannen meestendeel, soo maer de vrouwen willen,
 
Sijn licht in rust gebracht, en inder haest te stillen,
 
Alleen dient by het wijf in alle vlijt gelet,
 
En wat een man beroert, en wat hem weder set.
 
Wat dienter veel geseyt, of veel te sijn geschreven?
 
Of voor het echte volck veel boucken uyt-gegeven?
 
‘Het beste dat het wijf van yemant leeren kan,
 
‘Is sacht, is vreedsaem sijn, en heulen metten man.
 
Ick segge noch eenmael tot alle jonghe vrouwen,
 
Ick segghe voor besluyt; leert desen regel houwen,
 
Staet niet op eygen breyn, keert uwe sinnen om,
 
En weest aen uwen man een rechte Sonne-blom:
 
+ Ick acht ghy kent de plant; sy laet haer nederdalen
 
Soo haest de sonne neycht: sy groet de gulde stralen
 
So haest de sonne rijst; sy leeft in haeren vrient:
 
Ghy weet dat metten man juyst soo gehandelt dient.
 
Ick vreese, dit begin sal u verdrietich schijnen,
 
Maer treet wat dieper in, het bitter sal verdwijnen;
 
Niet dat een jongen os soo inde lenden prangt,
 
Als dat het eerste jock hem aende leden hangt.
 
Al waermen yet begint, daer sijn bedroufde banden,
 
Het vyer geeft bitschen roock, eer dat het koomt te branden,
 
Maer die met soet ghedult blijft sitten inde schouw,
 
Wort, naer een kleynen tijt, verlaten vande kouw.
 
Siet my de lieden aen, die inde mynen wercken,
 
Waer valt haer eerste sweet, als op de rouwe sercken?
 
Noch dient hier evenwel de moeyte niet gheschout,
 
Tis steenich boven op, maer onder leyt het gout.
 
Wy vinden in t'gemeen, dat alle soete dingen
 
Ontrent den eersten trap haer bitter mede bringen;
 
Ick raede niettemin, ghelijck een trouwe vrient,
 
Dat om een suer begin geen soet ghelaeten dient.
 
Al straelt de felle bie, het sap van honich-raten
 
En wort noch evenwel niet onder haer ghelaten,
 
Of schoon de purper-roos oock dichte prickels biet,
 
De vryster onderwijl en laet het plucken niet.
 
Al is de gansche noot bekleet met harde schellen,
 
Men plach des niettemin haer keirens uyt te pellen;
 
Al is de nieuwe trou niet sonder drouve pijn,
 
Koom naerder, jonge bruyt, het sal u beter sijn.
 
‘De liefde baert ghedult, en haet het leppich spreken,
 
‘De liefde duyckt en swijcht, de liefde deckt ghebreken,
 
+ ‘De liefde weert gheschil en ander ongheval,
 
‘De liefde, jonge vrouw, de liefde rechtet al.
 
Ghy hebt in u beroup een wesen aenghenomen,
 
Daer liefde dient te sijn, daer liefde dient te komen,
 
Daer liefde sonder end moet wassen alle tijt,
 
Het trouwen is een werck de liefde toeghewijt.
 
Maer hier nu dient besorcht u liefde niet te gronden
 
Of op een aerdich lijf, of op de kloucke vonden
 
Van eenich menschen breyn; of op een losse vreucht,
 
Die vande weelde spruyt of bortelt uytte jeucht.
 
Ghy wort u weerde lief door liefde toeghedreven,
 
Om dat hy is u deel van Gode toegheschreven,
 
Laet dat u baken sijn, en siet, ô lieve, siet
 
Niet wat hy weerdich is, maer wat u God ghebiet.a
 
Dat is de rechte gront, waer op de swacke vrouwen,
 
Waer op besette mans haer liefde moeten bouwen;
 
‘Wat sucht dat eenich mensch op aerdsche dinghen stelt
 
‘En is maer wacke snee die van den reghen smelt.
 
Is dan misschien uw deel noch handich inde leden,
 
Noch deftich in beleyt, noch abel inde seden;
 
Maer rou en sonder geest, oock dickmael onghesint,
 
Hy dient noch evenwel in God te sijn ghemint,
 
Om God te sijn ghelieft. hy dient te sijn ghedragen,
 
Dat is in u beroup des Heeren welbehaghen;
 
Seght dan, hoe dattet gae, dit is mijn eyghen lot,
 
‘Die haeren hoeder eert, vereert oock haeren God.
 
War isser menich ampt groot, achtbaer, hooch-verheven,
 
Niet om der menschen wil, aen wie het is gegeven,
 
Maer om den staet alleen? ghy, eert dan uwen vrient,
 
Om dattet God beveelt, al isset onverdient.
 
++ Het sal u swacke siel gheweldich konnen helpen,
 
En dickmael in verdriet u drouve tranen stelpen,
 
Indien u Christen-hert geduerich voelen kan
 
Den Hemel in het huys, en God in uwen man.
 
‘Tis dwaesheyt yet te doen, als God' alleen ter eeren,
 
‘Om dat ons aerds bedrijf soo licht kan ommekeeren,
 
‘Soo licht kan overgaen van vreuchde tot verdriet,
 
‘En wie vint immer troost die op de werelt siet?
 
Ghy, voucht u na u deel, en doet sijn wel-behaghen
 
Niet slechs in eenich deel, of op ghesette daghen,
 
Maer staech, en overal (ten waere sijn ghebot
 
Ging buyten u ghemoet en tegen uwen God)
 
Want als een echte vrou haer niet en laet bewegen
 
Ten goede vande man, dan als het is gelegen,
 
En juyst wanneer het past; soo is haer gans bedrijf
 
Geen dienst voor haren vrient, maer eygen tijt-verdrijf.
 
Des roep ick op een nieu, leert even quade slaghen
 
Verwinnen met ghedult, en sonder morren draghen,
 
Weest sacht in u ghebaer, en stille van ghemoet,
 
En hout dat ghy den Heer met lijden hulde doet.
 
God heeft van eersten aen, doen Eva wert gheschapen,
 
De stoffe totte vrou uyt Adam willen rapen;
 
Ten eynde dit ghespan, door echte min ghepaert,
 
Mocht eens en eenich sijn, en van ghelijcken aert.
 
God kond' het eerste vlees ten vollen onderscheyden,
 
En uyt besonder stof de vrouwe toebereyden;
 
Maer des al niettemin het teere vrou-geslacht
 
Is voor den man ghemaeckt en uyt den man ghewracht:
 
‘Geen dier en heeft de macht sijn eyghen brant te blussen,
 
‘Geen lip en heeft vermaeck sijn over-lip te kussen;
 
‘Geen hant en wast haer selfs, geen mensch en is geheel;
 
‘Een yeder is maer half, en souckt een tegen-deel.
 
Wanneer een gave slang in stucken is ghesneden,
 
Sy wispelt in het sant, en souckt haer eerste leden,
 
Sy wringt haer sonder rust. soo gaetet metten mensch
 
Hy woelt, tot dat hy vint sijn deel, sijn eersten wensch.
 
Siet wat een wonder ding! wie kan de diepe vonden
 
Van Godes hooch beleyt met reden ondergronden?
 
En wegen nae den eysch? het wijf is haeren man
 
Vry naerder inghelijft als yemant dencken kan.
 
De man heeft wederom, en uyt ghelijcke reden,
 
Gemeenschap aende vrou, en haere gansche leden,
 
Hy vint in sijn ghemael sijn vleys, sijn eygen been,+
 
En hierom is gheseyt, Sy twee die worden een.
 
Al wat een geestich breyn, nae lang bedachte reden,
 
Naer hooch en diep ghepeys, hier over mochte smeden;
 
Al wat een reyne sucht kan worden toegepast
 
Dat leyt in dese spreuck in eenen hoop ghetast.
 
Wie haet sijn eyghen vleys? wie salder oyt krakeelen
 
Met eygen ingewant, met aengebore deelen?a
 
‘Hy is in volle daet van reden afghewent,
 
‘Die met een vinnich hert sijn eyge leden schent.
 
Hoe wel sou alle ding met echte lieden tieren,
 
Indien men over-hant sich wilde leeren vieren!
 
Indien het wijf den man, de man verdrouch het wijf,
 
Niet als een slaep-gesel, maer als een eygen lijf.b
 
Gewis soo eens het volck de kracht van dese reden
 
Wou printen inde borst, en menghen inde seden,+
 
Ten waere nut of noot te brenghen eenich licht
 
Of tot het mans beroup, of aende vrouwe-plicht:
 
+ Maer nu men onse jeucht siet inde tochten woelen,
 
En van de waere trou geen rechte gronden voelen,
 
Soo dient het oude woort haer dickmael aengheseyt,
 
Niet als een nieuwe wet, maer op een nieu bereyt.
 
Doch eer wy vorder gaen, soo dient het wijf te letten
 
Dat wy niet soo ghemeen haer desen regel setten,
 
Als ofse, sonder feyl, en op een juysten draet,
 
Moest passen op den man, oock schoon hy qualick gaet.
 
Neen, dat is niet ghemeent. ‘geen wijf en is ghebonden
 
‘Te heulen metten man tot aendeel vande sonden.
 
Maer in het tegendeel soo dient te sijn betracht
 
Dat, wie van beyde doolt, te rechte sy ghebracht.
 
Doch hoe een snege vrou moet haeren heer vermanen,
 
Daer staet een breeder wech nae desen toe te banen;
 
Hier sy alleen gheleert, dat niet, als in het goet,
 
Het wijf haer metten man te samen voughen moet.
 
Noch isset niet ghenouch; want in verscheyde saecken
 
Die middel-matich sijn, of ymmers niet en slaken
 
De banden vande tucht, moet even nu en dan
 
Het wesen vande vrou niet hellen nae den man.
 
Neemt dat een kackerlack, in weelden uytghelaten,
 
Is besich alle tijt met jocken ende praten;
 
Of dat een vyser hooft is soo geweldich swaer
 
Als of hy uytter aert een siele-pijnder waer:
 
Moet stracx daerom het wijf nae malle weelde jaghen?
 
Of door een eeuwich leet haer eyghen herte knaghen?
 
De wijse seggen, neen. En vreucht, en drouve pijn
 
En staet niet alle tijt om naegedaen te sijn.
 
Koomt naerder, Sang-goddin, en opent uwe gronden,
 
Door eenich sinne-beelt, of diergelijcke vonden,
 
Stelt wat ghy seggen wilt eens inden lichten dach,
 
Op dat een jonge vrou u sin beseffen mach.


illustratie

 
Wie met een veerdich schip wil over water seylen,
 
Dient in ghelijcke maet de lading af te deylen;
 
Want soo het over kant, of syde-lastich helt,
 
De reyse dient ghestaeckt, of immers uytghestelt.
 
+ Vraecht yemant wat het schip in desen wil bedieden?
 
Het is een evenaer voor nieu-ghetroude lieden,
 
Wil man, wil echte wijf vervullen haeren plicht,
 
Sy dienen even staech te sitten int gewicht.a
 
Indien een quistich man speelt over al de gilde,
 
Ghy, moeder van het huys, en sijt dan niet te milde;
 
Of soo misschien u man de beurs gheduerich sluyt,
 
Soo geeft, wanneer het dient, een weynich ruymer uyt.
 
Indien hy wat te licht tot morren is geneghen,
 
Soo laet u soeten aert sijn stuerheyt overwegen;b
 
Of gaet hy wat te sacht, of, ick en weer niet hoe,
 
Soo maeckt dat u beleyt daer peper onder doe.
 
Int kort', het echte paer dient over-hant te leven,
 
Al wat hier yemant schort, dat moet daer yemant geven;
 
Het soet versacht het suer, het suer dat wett' het soet;
 
Soo ist dat hier de kock de sauce menghen moet.c
 
Gelijck het bly gesang, door onghelijcke stemmen,
 
Doet, yeder die het hoort in soete vreuchde swemmen;
 
Soo wort het echte bed, door vriendelicken strijt,
 
Ten goede van het huys de liefde toegewijt.
 
Waer yemant gasten noot, daer is het nut te letten
 
En hoe, en waer het volck aen tafel is te setten;
 
Geen mensch en is soo wel met spijs en dranck gedient,
 
+ Dan als hy by hem vint een soeten tafel-vrient.
 
Men vint schier yder hooft verscheyden inde seden,
 
Hier tongen wel bespraeckt, daer monden sonder reden,
 
Hier yemant geestich mal, en meester in het jock,
 
Daer yemant sonder vreucht, en swaer gelijck een block.
 
Indien het stilste volck is over hoop geseten,
 
Soo wort in dat gewest de soete vreucht vergeten;
 
Indien het vrolick deel is op een ander sy,
 
Soo wort de maeltijt woest, en ongeregelt bly.
 
Ghy daerom, sydy weert, leert alderley manieren
 
Vermengen nae den eysch, en onder een schakieren;
 
Ten is niet even veel hoe yemant gasten set,
 
Dus hout in dit geval de Griecsche tafel-wet.+
 
Het waere wonder nut, dat, alsser vemant troude,
 
Men op gelijcken voet de paren schicken woude;
 
Of soo ghy hebt alreets uw echte wederpaer,
 
Soo stelt noch in het huys een rechten evenaer.
 
Dit dient den man gheseyt, dit dient het wijf te weten,
 
Dit dient voor eens geleert, en nimmermeer vergeten;
 
Dit dient, al eer men vrijt, te vooren overdacht,
 
Dit dient wanneermen trout, en alle tijt betracht.
 
God heeft op dese wijs' en om ghelijcke reden,+
 
Gevoucht het gansche lijf, ghetempert onse leden;
 
Niet verre van het oir, dat noyt en wort gheroert.
 
Daer wort het wacker oogh geduerich omgevoert.
 
De buyck en sijn ghevolch, die niet en kan bejagen,
 
Wort vande snelle voet ghewillich omgedragen;
 
De hant is, die het raept; de vuyst, die neerstich wint
 
Al wat de tant verbreeckt, en wat de mont verslint.
 
Tis nut dat echte lien haer saecken overmercken,
 
Om nae den rechten eysch haer plichten uyt te wercken:
 
De man moet op de straet om sijnen handel gaen,
 
Het wijf moet in het huys de keucken gade slaen.
 
Men vint een selsaem lant, daer slechs alleen de wijven
 
Oock met het buyte-volck den ganschen handel drijven,
 
De man die broelt in huys, en moeyt hem met het kint,
 
De man let of de meyt eenparich garen spint.a
 
+ Daer sijn oock vlecken selfs in onse kust gelegen,
 
Daer vrouwen handel doen en groote saecken plegen;
 
Iae reysen overal, terwijlen dat de man
 
Sit ledich, sit en trouft ontrent een volle kan.a
 
Met oorlof, wie het raeckt, het sijn bekaeyde streken,
 
Die van het oude recht sijn byster afgheweken;
 
Waerom doch mans bedrijf de vrouwe toegepast?
 
Sy is het swackste deel, haer dient de minste last.
 
Het vlytich straet-gewoel wort inde man gepresen,
 
Maer in een teere vrou een stil en sedich wesen;b
 
Ghy, reyst dan, neerstich man, en past op u gewin;
 
Ghy, set u, jonge vrou, en let op u gesin.
 
Ghy, let op u bedrijf, en alle kleyne baten,
 
En wilt u op de winst niet al te seer verlaten;
 
De man is wel het hooft, die groote dingen doet,
 
Maer die het evenwel niet al bégraeyen moet.
 
Ick wou dat over al de jonghe vrouwen wisten,
 
Hoe veel, oock in het kleyn, een vrouwe kan verquisten:
 
Tis wint, dat eenich man sijn hooft geduerich breeckt,
 
Indien, o jonge vrou, u hant geduerich leeckt.c
 
Al wat de man vergaert, dat kan het wijf verstroyen;
 
Al wat de man verspaert, dat kan het wijf vermoyen:
 
Al wat de man bejaecht door lastich hant-bedrijf,
 
Al wat de man bekoomt, dat spilt een quistich wijf.
 
Ghy, die voor desen tijt niet recht en hebt geweten
 
Hoe dat het vrouwen-ampt hier dient te sijn gequeten,
 
Koom, hoort den goeden man, dien ghy hier onder siet
 
V spellen dijne les, en klaghen sijn verdriet.
 
Al draegh ick, wat ick mach, noch deuchtet niet met allen,
 
Mits een, die mede draeght, het pack wil laeten vallen:


illustratie

 
Mijn hulp is mijn belet; mijn troost is mijn verdriet;
 
Mijn vlijt is sonder vrucht; mijn sweet en gelter niet.
 
‘Of wel die vooren gaet sich quijt ten alderbesten,
 
‘Tis al maer hoy gedorst alst hapert aenden lesten;
 
+ ‘Al spant een rustich knecht twee peerden inde plouch,
 
‘Soo t'een maer qualick wilt, het gaeter slecht genouch.
 
+ ‘Siet! alsser eenich ding twee menschen is bevolen,
 
‘Een die te rugge treckt, doet sijnen marker dolen:
 
‘Al is u klouck beleyt gegront op wijsen raet,
 
‘Noch hangtet altemael aen uwen mede-maet.
 
Onthout my dese les, ghy vrouwen ende mannen,
 
Die met den echten bant sijt aen het huys gespannen,
 
‘Hout u bescheyden deel, en draecht gemeene last,
 
+ ‘Het gaet de leden wel als d'een hant d'ander wast.
 
De man is mette vrou ghelijck twee mole-steenen
 
Die onderling behulp malkander moeten leenen,
 
Want alsser een ontwijckt, of sijn bewegen staeckt;
 
Of schoon de tweede maelt, daer wort geen bloem gemaeckt.
 
Indien het nu gebeurt, dat in het echte leven
 
V man, door vreemde sucht, wort vanden wech gedreven,
 
En uyt een eygen sin wil dinghen onderstaen
 
Die sonder reden sijn, of uyt den regel gaen;
 
Ghy in het tegendeel, in seden onderscheyden,
 
Wenst, uyt een reyn gemoet, hem af te mogen leyden
 
Van dat hem qualick voucht; so dient voor eerst bedacht
 
Hoe dat de rechte tucht dient uyt te sijn gewracht.
 
Of schoon ghy menichmael siet eenich ding gebeuren,
 
Dat, tot gemeene rust, is dienstich af te keuren;
 
En kantter evenwel niet hortich tegen aen,
 
Maer wilt het gansche stuck te voren overslaen.
 
Let eerst of u gepeys bestaet in goede reden,
 
En dan seght u belang by wijse van ghebeden,
 
En niet door onverstant, of door een hart gebod,
 
Het wijf dat heerschen wil kant tegen haren God.
 
En dan noch evenwel en moochje niet vermanen,
 
Wanner u weerde vrient door onbesuysde wanen
 
Is inden geest beroert. ontrent een kranck gesicht
 
En dient geen sonne-schijn, geen aengesteken licht.
 
Als t'water is geroert, men laetet weder sincken,
 
Eer datter yemant poocht te putten of te drincken,
 
Hy doet een quade slach, die aende sweere nijpt,
 
Eer dat de puyst geneest, of dat het etter rijpt.
 
Abigel heeft de grant van dese kunst geweten,
 
Die, eer het hoofdich nat in Nabal was geseten,
 
Hem niet een woort en sprack; maer ging hem dapper aen,
 
Als hem en wijn en slaep was uyt het hooft gegaen.
 
Abigel, soo het schijnt, heeft eerstmael uyt-gevonden
 
Hoe dat een korsel hooft dient in te sijn ghebonden,
 
Te weten nae de wrock, en naer een soeten slaep,
 
En als het moedich hert is dwee ghelijck een schaep.
 
Tis dienstich in het bed u man sijn les te seggen,
 
Hy moet daer, hoe het gaet, in stilte blijven leggen;
 
Sijn geest heeft dan gerust, en hy is nuchters monts,
 
‘Noyt beter huys-vermaen als in het sachte dons.
 
Ghy, leert dan uwen vrient in heete tochten mijden,
 
En tast hem nimmer aen als op bequame tijden;
 
En, alst de reden eyst, soo kiest een stjl vertreck,
 
En doet, op dese wijs, een sedich huys-gespreck:
 
Ick weet, het is geseyt een langen tijt gheleden,
 
Ick weet, het is geseyt niet sonder groote reden,
 
Dat, wie sijn rijcker geeft, en wie sijn wijser leert,
 
Is uyt een sotte waen van wijsheyt afghekeert.
 
Ick weet hoe God den man heeft boven ons verheven,
 
Heeft aen sijn edel breyn een hooger aert gegeven;
 
Ick kenne mijn gebreck, en evenwel nochtans
 
Soo is een swacke vrou oock dienstich aende mans.
 
Wien isset onbekent, dat oock geringe knechten
 
Den Heere van het huys by wijlen onderrechten?
 
En dat oock menich vorst sich niet en heeft geschaemt,
 
Dat onder sijnen raet een vrouwe was genaemt?
 
Als Sara was gesint om Agar wech te drijven,
 
Haer man in tegendeel die wilse laeten blijven;
 
En datter menich woort hier over was ontstaen,
 
Siet, Abram liet de maecht en haren soone gaen.
 
 
 
De groote Nahual,(a) uyt vreese van te missen,
 
Gebruyckt tot sijn gheleyd een vande minste vissen,
 
En dat noch als het dier ontrent de droochte koomt,
 
En voor een dorre strant of harde klippe schroomt.
 
+ Het muysje vander zee koomt vooren uyt gevaren,
 
En vint een goeden wech, oock midden inde baren;
 
Siet! hoe het kleynste dier oock mette saecken doet,
 
Het leert het grootste beest hoe dat het swemmen moet.b
 
Hier uyt wort dan gemerckt hoe dat oock kleyne dingen
 
By wijlen raet en hulp tot groote saecken bringen;
 
Ghy, denckt dat oock een vrouw, al isse wonder slecht,
 
Een klouck en deftich man by wijlen onderrecht.
 
Laet my dan, weerde vrient, u sinnen heden stieren,
 
Laet my doch heden sijn een vande minste dieren;
 
Misschien soo kan het sijn, dat ick in dit gheval
 
V eenich driftich sant, of rotse wijsen sal.c
 
V man aldus gemaent sal jae de soete klachten
 
Ontfangen met bescheyt, en nae de reden achten;


illustratie

 
Waer is van hondert een soo dom en onbeleeft,
 
Die aen een tydich woort het oire niet en geeft?a
 
Wie sal met beter aert het manne-breyn bewegen
 
Als sijn geminde vrou? die, naer het is gelegen,
 
++ Hem leyden, overgaen, en onderwijsen mach,
 
Of door een deftich woort, of door een soeten lach.
 
Hoe menich rou gesel, door boose lust gedreven,
 
Heeft door een snege vrou begonnen beter leven?
 
Hoe menich selsaem hooft, vol grillich onverstant,
 
Is door een deftich wijf ghehouden inden bant?
 
Der Longebarden vorst, u man, Theodelinde,
 
+ Werd dwee, gelijck een lam, om dat hy u beminde;
 
Het was u wijs beleyt dat hem de deuchden prees,
 
Het was u soete mont die hem de reden wees.
 
Ataulphus was gesint out Romen af te breken,
 
+ Om sijn geduchte macht te wijder uyt te steken;
 
Het voorstel vande man geleeck een stale wet,
 
En noch heeft sijn gemael de boose daet belet;
 
Noch heeft het geestich wijf den held alsoo belesen,
 
Dat hy in korten tijt ontfing een ander wesen,
 
Want hy, die vanden haet te voren was gevat,
 
Werd hoeder van het volck, en vader vande stadt.
 
+ Tis boven al gemerckt, dat even door de vrouwen
 
Veel mannen over al sijn aende siel behouwen,
 
Sijn van haer ongeloof (siet wat een heylich werck!)
 
Gekomen totten Heer, en totte waere kerck .
 
Iuguldis soete tael heeft uytte doot ghetogen
 
Den Gotschen over-heer. Clothildis heeft bewogen
 
Clovys den franschen held te vesten sijn gemoet
 
Op Godes nieu verbont, in Christi weerde bloet.
 
Ghy siet dan jonge vrou hoe dese soete plichten
 
Ten hoochsten dienstich sijn om uwen man te stichten,
 
En effter dient het stuck niet aen te sijn geleyt
 
Als op een vaste peyl van noodich onderscheyt.
 
Daer sijn verwaende mans, vol ongetemde vlagen,
 
Die niet een deftich woort van yemant konnen dragen;
 
Want soo maer eenich mensch van hare feylen spreeckt,
 
Het schijnt dat hun een mes tot in het herte steeckt.
 
Vermijt dan, wijse vrou, in u ghespreck te treden,
 
Of eerst kent uwen man, en sijn gheheele seden,
 
En soo hy grillich is, en van een fieren moet,
 
Soo laet het spreken daer, en kiest een sachter voet.
 
Doet als een snege vrou, die op verscheyde stonden
 
Had onverduldich bloet in haeren man gevonden,
 
Die wist een beter wech, en vry een soeter greep,
 
Waer door sy haeren vrient, oock sonder spreken, neep.
 
Want alsser eenich ding haer sinnen mochte quellen,
 
Soo gingse mette pen haer klachte nederstellen;
 
En, mits haer korsel man eens op een maeltijt keef,
 
Soo wast dat hem de vrou in deser vougen schreef:
 
Schoon ick niet verr' en ben, schoon brieven sijn gevonden,
 
Om naer een vreemde kust te worden afgesonden,
 
Vermits ick evenwel uw snelle tochten ken,
 
Soo swijgh ick mette mont, en spreke door de pen.
 
Wy waren gister noen tot uwen vader eten,
 
Daer ick, nae sijn bevel, was over u geseten;
 
Ghy weer, daer viel geschil, om ick en weet niet wat,
 
By yemant vanden hoop ten quaetsten opgevat.
 
Ick, met een stillen wenck, en sonder yet te spreken,
 
Bestont u mette voet een weynich aen te steken,
 
Op datje vanden twist u wederhouden sout,
 
En met het grillich volck u niet vermengen wout.
 
Tis waer; ghy sweecht terstont, en liet de gasten blijven,
 
Maer dreeft u tochten aen om tegen my te kijven;
 
+ Het scheen, ick was te verr' uyt mijn bevang gegaen,
 
En siet! met onse twist was alle twist gedaen.
 
V vader nam een schrouf, en hiet de knechten schincken,
 
En ging op onse pays een vollen roemer drincken;
 
Hy noodde des' en geen hem nae te willen doen,
 
En dit ging over-hant by naest de gansche noen.
 
Ghy, die een jonghe vrou had onder u gebueren,
 
Vielt onderwijlen uyt in alle vreemde kueren;
 
Haer man sat over haer, en sach het speeljen aen,
 
Het scheen als of hy sprack, ey laet de grillen staen.
 
Maer desen onverlet soo bleefje sitten malen
 
Met streken die ick weet, en niet en wil verhalen;
 
Ick hadde sprekens lust, maer evenwel ick sweech;
 
Hoewel ick menichmael beschaemde wangen kreech.
 
Neemt my ten besten af, dat ick een weynich klage,
 
Van dat ick met verdriet in mijnen boesem drage;
 
Tis uyt geen vinnich hert door tochten omgevoert,
 
Maer uyt een rechte sucht die my de sinnen roert.
 
Hoe! sal een eerlick man op sijn geselschap kijven?
 
En met een ander wijf sijn dwase grillen drijven
 
Oock daer het schamper volck den ganschen handel siet?a
 
Tis seker weynich eer, die ghy de trouwe biet .
 
Een man van uwen staet, een man van uwe jaren
 
En vouchtet ymmers niet onstuymich uyt te varen;
 
En min noch dwaes te sijn, ghelijck een jonge laf,
 
Ey, laet een andermael van dese grillen af.
 
Mishaecht u eenich ding aen my, of mijne seden,
 
Soo spreeckt wanneer het dient, en dat met goede reden;
 
Daer voucht geen lief of leet voor alle man geseyt,
 
En mal en wijs te sijn dient stil te sijn beleyt.b
 
Dit schreef de jonghe vrou, en sonder yet te seggen,
 
Ging in een stil geheym haer klachte nederleggen,
 
Een plaetse daer de man sijn beste sinnen bracht,
 
En op sijn innich hert, of sijnen handel dacht.
 
Waer isser eenich mensch, soo rou en onbesneden,
 
Soo byster onbeschoft, soo buyten alle reden,
 
Die met een nuchter hert, noch vers, en ongestoort,
 
Sal nemen over dwers een ongesproken woort?
 
Hier is geen snarre stem, geen hevich tegen-spreken,
 
Geen stuer of vinnich ooch, geen honger om te wreken;
 
Hier is een stom geschrift dat geen geluyt en heeft,
 
Als dat de leser selfs met eygen monde geeft.
 
Heeft dan u weerde man van Nabals oude streken,
 
Dat niemant wagen derf om tegen hem te spreken?
 
Soo pleecht gesetten raet, en maeckt een brief ghereet,
 
Een pen, een wijse pen kan nijpen sonder leet.
 
Maer hier dient oock de man sijn lesse voor gelesen,
 
Ten eynde sijn gemoet gebuychsaem mochte wesen;
 
Op dat, wanneer de vrou met goede reden sprack,
 
De man sijn tweede siel niet voor het hooft en stack.
 
Hier is een gunstich hert de gront van alle saecken,+
 
Dat kan u, weerde man, de sinnen buychsaem maecken,
 
Dat kan een sauce sijn die, wat de vrouwe doet,
 
Die wat de vrouwe seyt, kan maken honich-soet.
 
Draecht liefde, deftich man, een liefde niet gebonden
 
Aen schoonheyt, dwase lust, of dierghelijcke gronden,
 
Maer aen haer eerste wet, een liefde wonder sterck,
 
Niet op het sant ghebout, maer op een vaste serck:
 
Een liefde, niet alleen ghewassen op de tippen
 
Van uwen lossen mont, of op de bloote lippen,
 
Niet uyt de domme jeucht, of van het dertel bloet,
 
Maer uyt het middel-punct van u beset ghemoet:
 
Een liefde sonder end, een liefde mette jaeren
 
Niet laeger afgedaelt, maer hoogher opgevaren;
 
Een liefde, tot besluyt, in Gode vast ghegront,
 
En die in haer begrijpt het eerste trou-verbont.
 
Geen noot moet eenich man van sijn geselschap scheyden,
 
Geen druck en moet het wijf van haeren hoeder leyden,
 
Geen harde slaverny, geen onverwachten rou
 
En mach een vroom gemoet verswacken inde trou.
 
Dit hebben soo betracht veel wel-gevouchde paren,
 
Die, met een rechte sucht, ten vollen eenich waren;
 
Veel kan op dit geval hier worden by ghebracht,
 
Maer een beleefde daet is weert te sijn bedacht.
 
 
 
+ Een herder uyt het wout, terwijl hy aender heyde
 
Sijn jonge geyten dreef, sijn oude schapen weydde,
 
Sach van een hoogen berch, sach in het laege dal,
 
Sach onder aende strant een drouvich ongeval.
 
Daer was een seker schip met roovers aengekomen,
 
Die hadden Galathee sijn vrouwe wech-genomen,
 
Oock eenich ander volck, dat onder aende zee
 
Was vlytich aen het werck, en wies het jonge vee.
 
De drouve Celadon, die sijn geselschap kende,
 
En sach hoe al het volck sich vanden oever wendde,
 
Slouch op sijn drouve borst, en sach den hemel aen,
 
En seyde; lieve God, wat dienter nu gedaen?
 
Hy geeft hem nae de zee, de tranen op de wanghen,
 
En riep, hou vrienden, hou! hier is al meer te vangen;
 
+ En scheyt niet vande wal, tot datter volle vracht
 
Is op het lant gerooft, en aen het boort gebracht.


illustratie

 
Ghy hebt mijn echte deel van Gode my gesonden,
 
En scheyt dat reyne sucht te samen heeft ghebonden;
 
Ghy schent het beste paer dat oyt het echte bedt,
 
Dat oyt den hemel selfs, te samen heeft geset.
 
Ey lieve, waerom dat? ey laet ons weder paren,
 
Soo mach u snelle barck geluckich henen varen;
 
Niet, dat ick weder eysch mijn lieve Galathee,
 
Maer wens benevens haer te varen over zee.
 
Neemt my oock inden boot; al moet ick dapper roeyen,
 
Of harder dienst begaen, ten sal my niet vermoeyen:
 
Neemt my oock inden boot, een klouck, een rustich man,
 
Die met een vollen wil een slave wesen kan;
 
Neemt my oock inden boot, al moet ick sijn geslagen,
 
En dienen evenwel, ick sal het willich dragen,
 
Ick sal het willich doen: neemt my oock inde boot,
 
Of sooje niet en meucht, soo schenckt my dan een loot.
 
Dit seyde Celadon, en gaf hem inde baren,
 
En bad al even-staech om met te mogen varen;
 
De roovers sijn verbaest dat yemant tranen schreyt,
 
Om vast te sijn geboeyt, en wech te sijn geleyt.
 
Nae lang en drouf geprach, men laet hem naerder komen,
 
Men wijst hem nae den boot, daer wort hy in genomen,
 
En, als de rouwe jeucht sijn handen binders wou,
 
O bint my, sprack de man, aen mijn geminde vrou.
 
Een knoop van soete min heeft my en haer omvanghen,
 
Laet hier oock eenen bant op onse leden prangen;
 
Hy bid noch andermael, en biet sijn rechter-hant,
 
En geeft hem mette vrou gewillich aenden bant.
 
Het schip doet sijnen loop, en snijt de soute baeren,
 
En koomt in korten tijt te Thunis aengevaren;
 
Daer wort het lieve paer den koninck voorgestelt,
 
Den koninck alle ding van eersten aen gemelt.
 
De vorst die prijst de daet, besiet de jonge lieden,
 
En toont met sijn gelaet haer gunst te willen bieden;
 
Hy laetse metter daet verlossen uytten bant,
 
En maeckt van Celadon sijn eygen lijf-trouwant.
 
De trouwe wort gheloont; en hy die aender heyden
 
Een bock, een schaep, een kalf, een geyte plach te weyden,
 
Is hoeder vande prins, niet sonder grooten lof,
 
En, voor een vuylen stal, geniet het lustich hof.
 
Ick wensch, geluckich paer, ick wensch aen onse dagen
 
Dat uwer over al de fame mach ghewagen,
 
Ick wensche boven al dat ons het trouwe bloet
 
Veel saets dat u ghelijckt, veel kinders geven moet.
 
Noch dient u trouwe sucht wat hooger opgeresen,
 
Op dat de weerde trou verkreech haer eerste wesen,
 
Verkreech haer eersten glans. wel aen, trouhertich man,
 
Treet vorder, en besiet waer trouwe reycken kan.
 
Indien het soo geviel dat, met te mogen sterven,+
 
Ghy kondet seker heyl aen u gemael verwerven,
 
Ghy moest, oock sonder schrick, u vougen totte doot,
 
Om haer, door u bederf, te trecken uytte noot.+
 
Ghy moest u eygen vleys, u lief en jeuchdich leven
 
Den onder-aertschen poel gewillich over geven;
 
Ghy moest uyt rechte sucht de kloucke daet bestaen,+
 
Die Gracchus overlang te Romen heeft ghedaen.
 
Hy, naer een vreemt gesicht van twee gepaerde slangen,
 
Die yemant van 'tgesin had in het huys gevangen,
 
Ging tot het eensaem volck dat sich hier op verstont,
 
En socht op dit geval te weten haeren gront.
 
Een vanden grijsen hoop ging hem aldus gewagen,
 
Indien de manne-slang koomt door te sijn geslagen,
 
Eer dat het wijfje sterft, daer is geen twijfel aen
 
Ghy sijt een seker lijck, u Leven heeft gedaen.
 
Maer soo in tegendeel het wijfje wort gegrepen
 
Om nae den swarten poel van Acheron te slepen,
 
Soo weet dat uw gemael sal varen nae den kolck,
 
Die vande werelt scheyt het onder-aertsche volck.
 
Ghy doet wat u behaecht; doch wilt u flucx bereyden,
 
Want, siet den hemel dreycht u inder haest te scheyden:
 
+ Denckt vry wat God besluyt dat heeft een vasten gront,
 
En weet dat u alleen de keuse wort gejont.
 
De man, nae kort beraet op veelderhande saecken,
 
Meest hoe het sijn gemael sal nae sijn leven maecken,
 
Laet stracx met eyghen hant het wijfjen inde locht,
 
Op dat het wederom de ruymte kiesen mocht.
 
Maer in het tegendeel gaet inder haest belasten
 
Het dier van mannen-aert met wapens aen te tasten;
 
Dit vordert Gracchus selfs, en stouwt de knechten voort,
 
En wort dus inde slang met eyghen wil vermoort.
 
Siet wat een wonder ding! naer loop van weynich dagen,
 
Siet, Gracchus is gegaen, en naer het graf gedragen,
 
+ Geluckich is de vrou die soo een man verkoor;
 
Rampsalich is het wijf, die soo een man verloor.
 
Tsa prouft aen dit geval, beprouft u, waere mannen,
 
Of u het edel hert is machtich uyt te bannen
 
Den hoochsten dwingelant, de vreese vande doot,
 
Tot heyl en onderstant van uwe bed-genoot.
 
En soo ghy dan bevint dat uwe sinnen beven,
 
En schricken vanden slach, en snacken om te leven,
 
Soo hoort u vonnis aen, en weet, tot uwer spijt,
 
Dat ghy tot heden toe, niet recht getrout en sijt.
 
Al die in dit geval haer teere leden vreesen,
 
En sijn geen echte mans, maer rechte pimpel-meesen,
 
Geen sucht van echte min en heefter rechten aert,
 
Daer yemant, als het gelt, sijn eyge leven spaert.
 
Hoewel dan eenich lant van Gode wort geslagen
 
Met pest, en haestich vyer, of diergelijcke plagen,
 
En dat u weerde deel is van het quaet gevat,
 
Noch staet u geensins vry te vluchten uytte stadt.
 
Tis tegen u verbont, en buyten alle reden,
 
Vlieve wederpaer, u vleys, en eyge leden,
 
V weerde tortelduyf, u deel, en beste pant,
 
Te laeten inden druck, te laeten inden brant.a
 
Al staet het yemant vry om wech te mogen vluchten,
 
Als God de werelt plaecht met ongesonde luchten;
 
Geen man heeft echter macht, uyt vreese vande doot,
 
Te gaen in dit geval van sijne bed-genoot.
 
Indien ghy recht bemint, geen pest, of peper-koren,
 
Geen kool, of vierich seer, hoe diep het is gesworen,
 
En kan in eenich deel verswacken u gemoet,
 
Want rechte liefde schopt de vreese mette voet.+
 
Ghy, buycht dan voor den Heer, en wacht sijn welbehagen,
 
Hy biet oock somtijts gunst te midden inde plagen,
 
En schoon ghy sijt besmet, en van het vyer geraeckt,
 
Noch steunt op uwen God, hoewel de doot genaeckt.
 
Seght met den goeden Iob,(b) of wel sijn heete schichten
 
My steken inde borst, en uyt de werelt lichten,
 
Of wel mijn innich merch wort in het vyer geroost,
 
God is mijn eenich heyl, mijn onbesweken troost.
 
Indien ghy desen gront komt eenmael vast te leggen,
 
Soo weet ick niet een woort tot u bericht te seggen;
 
Want die in sijn gemoet eens rechte liefde set,
 
En houft geen regel meer, hy is sijn eygen wet.
 
Ick keere wederom; de tonge vande vrouwen
 
Kan goet en weder quaet, kan vreemde dingen brouwen,
 
De tonge vande vrou, wanneerse byster woet,
 
Is doodelick vergif, is enckel draken bloet;
 
De tonge vande vrou, met soete min bestoven,
 
Gaet most, en honich selfs, gaet alle soet te boven;
 
+ De tonge vande vrou baert, juyst gelijckse wil,
 
Of herten vol genuchts, of huysen vol geschil.
 
Wel aen dan, eerbaer volck, dewijle vlouck en segen
 
Is in het kleyn begrijp van uwe tong gelegen,
 
Soo maeckt u voor het quaet een eeuwich mont-gebit,
 
En toomt met alle macht het ongetoomde lidt.
 
Veel sijnder onder u begaeft met schoone dingen,
 
En konnen evenwel geen losse tonge dwingen,
 
En konnen evenwel niet spreken soo het dient,
 
En konnen evenwel niet vieren haeren vrient.
 
Het schijnt (wat vreemder ding!) dat mannen eń vrouwen
 
Noch leven onder een, noch huys en konnen houwen,
 
Als somtijts met een vlaeg wort ick en weet niet wat,
 
Van d'een of d'ander sy ten quaetsten opgevat.a
 
Wie sach in eenich lant oyt twee gepaerde sielen,
 
Die noyt in ongemack van stuere woorden vielen?
 
Waer is in eenich huys soo staegen minne-vlam,
 
Daer noyt een muyltje rees, en noyt een pruyltje quam?
 
Het is van outs gelooft, of wel de klouckste vonden
 
Oock van het grootste rijck by een versamelt stonden,
 
Dat al het wijs beleyt niet machtich wesen sou
 
Te brengen aenden dach een recht volkomen trou.b
 
Ach! sedert dat de mensch van God is afgheweken,
 
Soo is de waere min in alle man besweken:
 
Ach! sedert dat de mensch den eersten vrede brack,
 
Soo bleeff ontrent den mensch gheduerich ongemack.
 
Niet altijt soete jock, niet eeuwich sachte rosen;
 
Ons meeste vreuchde selfs, heeft oock haer drouve posen;
 
Wie hoopter vaste rust, naedien men twist vernam
 
Oock in het sedich huys van Iob, en Abraham?
 
De moet noch evenwel, de moet is niet t'ontgeven,
 
Wy konnen met gemack, en sonder twisten leven,
 
Wy konnen jaren lang ons myden voor geschil
 
Indien het echte volck nae reden hooren wil.
 
Hier dient een lieve vrou de vrouwen aengewesen,
 
Die om haer vreedsaem hert noch heden is gepresen;
 
Die, om haer soeten aert in alle vrouwe-plicht,
 
Verkreech tot haeren lof dusdanich graf-gedicht.
 
De steen hier opgerecht, het schrift daer in gehouvven,
 
Is, leser, hier gestelt ter eeren eener vrouvven+
 
Die jaren viermael acht heeft by een man gevvoont,
 
En heeft dien ganschen tijt noyt sueren mont getoont.
 
Koomt Nymphen, aerdich volc, koomt maechden, soete dieren,
 
Wilt dir eerweerde graf met versche bloemen cieren,
 
Dat soet en vreedsaem hert behoort gekroont te sijn,
 
Met blyde maechde-palm, met groene ros-marijn.
 
Haer maechdom (ick bekent) was inde trou gebleven,
 
Was in het echte bed aen haeren man gegeven,
 
En dat met volle wil; en evenwel nochtans
 
Soo gunn' ick dese baer een volle maechde-krans:
 
Die koomt haer eygen toe, en dat met volle telgen,
 
En niemant (soo ick acht) en heeft haer des te belgen;
 
Want wat de maechde-palm voor eygen hebben mach
 
Dat sietmen dat het al in desen boesem lach.
 
Ick weet, u maechde-kruyt heeft eeuwich versche bladen,
 
Geen snee, of stuere vorst, en kan haer groente schaden;
 
Ick weet, dat uwe palm heeft bloemen sonder saet,
 
En, schoonse lustich bloeyt, geen vruchten achter laet.
 
Dit al kan evenwel op onse vrouwe passen;
 
Sy is in staege jeucht geduerich opgewassen,
 
+ Sy heeft met eeuwich groen het echte bed gekroont,
 
En noyt in haere min een dorre blat getoont;
 
Sy heeft noch boven dat (wy moetent hier beklagen)
 
Sy heeft met uwe palm ghebloeyt en niet gedragen;
 
Sy is, eylaes! ghegaen, en uytter tijt ghevlucht
 
Ach leyder! sonder saet, ach! sonder echte vrucht,
 
Ach! sonder eenich kint: sy is eylaes gestorven,
 
Maer wie doch heeft het erf van haere deucht verworven?
 
Wien is haer soet gedult, haer sedich hert gemeen?
 
Ey lieve sooje kont, ey lieve wijster een.
 
Niet dat ick al de schult wil op de vrouwen leggen,
 
O neen want op de mans is vry ghenouch te seggen;
 
Want als het echte volck geraeckt in onverdult,
 
Men siet het meestendeel, het is gemeene schult.
 
Dies, om tot aller stont krakeel in huys te mijden,
 
Soo dient de rust betracht, en dat ter weder-syden;
 
Want tot soo goeden werck behoort te sijn gepaert
 
Een man van rijpe sucht, een wijf van sachten aert.
 
Getroude, jonck en out, weest my hier in ghetuygen,
 
Soo maer een hevich man sijn tochten wilde buygen,
 
Soo maer een haestich wijf, wou snoeren haeren mont,
 
Dat trouwen soude sijn het soetste datmen vont.
 
Ghy mans, u vierich breyn, ghy vrouwen uwe tongen
 
Sijn oirboir ingetoomt, en nut te sijn gedwongen;
 
Een yder daer het dient, een yder in het sijn;
 
Soo doende, blinckt de trou gelijck een sonne-schijn.
 
Lat ons wat langer tijt in dese plicht besteden,
 
Het is de pijne weert hier dieper in te treden;
 
Want waer het echte paer vol-leert in dit geval,
 
Het soude vreedsaem sijn te huys en overal.
 
Wie sal hier mijn vernuft, wie mijne pen geleyden,
 
Op dat wy totte vrou veel goede dingen seyden?
 
Veel dat een echte man mocht dienen totte rust,
 
En dat de wrevel-sucht mocht worden uyt-geblust.
 
Du bist het, reyne Geest, die alle boose vlagen
 
Kont drijven uytten man en vande vrouwe jagen;
 
Du bist het, die het huys in rechte minne voet;
 
O koom dan, Heylich Vyer, en daelt in ons gemoet.
 
Voor eerst dient overleyt hoe gramschap is te mijden,
 
Ten tweeden hoe de spijt is veerdich af te snijden;
 
Ten derden hoe de mensch sal winnen op de siel
 
Dat haer gesette stant noyt uyt den vrede viel.
 
Laet ons in yder stuck met volle passen treden,
 
Want, soo het echte paer kan vaten onse reden,
 
Ick sie het huys bevrijt van twist en onverstant,
 
Ghy neemt dan, mijn vernuft, het eerste by der hant.
 
Nadien het soet gedult, en alle goede plichten+
 
Ons komen vanden Heer en vader vande lichten,
 
Soo maeckt tot aller tijt een deel van u gebet,
 
Dat u de krygel-sucht mach laten onbesmet.
 
Bid, met een innich hert, dat God u leere poogen
 
Kleyn nae den geest te sijn, kleyn in uw eygen oogen,
 
Een hooft vol sotte waen is flux en t'aller tijt+
 
Onbuychsaem totte min, en veerdich inde spijt.
 
‘Die trots sijn uytter aert, en grooten hoochmoet drijven,
 
‘Sijn, om het minste ding, genegen om te kijven,
 
‘Maer die sijn herte prouft, en kent sijn eygen schult,
 
‘Al wort hy schoon getercht, hy toont geen ongedult.
 
‘Daer is ter werelt niet, dat hooger dient gepresen,
 
‘Als laegh van geeste sijn, en sacht van moede wesen,
 
+ ‘Want die een sedich hert in sijnen boesem voet,
 
‘Is, boven echte min, tot alle dingen goet.
 
+ Hoe meughje, jonghe vrou, den soeten vrede storen?
 
Is niet het soetste soet de vrouwen ingeboren?
 
Wat sich in u verbercht of buyten openbaert,
 
Getuycht van alle kant van uwen sachten aert.
 
Wy sien u rooden mont, en uwe teere wangen,
 
Niet met een stueren baert, of ander ruygh behangen,
 
Wy sien u vorder lijf niet hart of vinnich wreet,
 
Maer van gedweege stof, gelijck een syde kleet:
 
Wy sien u geestich oogh met soete minne-stralen,
 
Vol aengenamen glans, op onse leden dalen;
 
Wy hooren uwe stem met vriendelick geluyt
 
Het beelt van u gemoet ten sachsten drucken uyt:
 
De geest die haer onthout in uwe teere leden,
 
Is swack, en haest beweecht, is buychsaem voor de reden,
 
Is ('tgunt men over al voor goede peylen acht)
 
Haest tot een eerbaer root, tot tranen haest gebracht.
 
V handel, u bedrijf, oock vande kintsche lueren,
 
Is spelen mette naeld', is breyen, is bordueren,
 
Is stil en soet beslach; u schoot die is beset
 
Met syde, met fluweel, met wolle, met saijet.
 
Vw sinnen evenwel gaen ondertusschen spelen,
 
Ghy moocht oock, even dan, een aerdich deuntjen quelen,
 
Ghy moocht oock vrolick sijn en plegen uwen lust,
 
En schoon u lichaem werckt, de geest die is gerust.
 
Int korte, watje draecht in sinnen, ofte leden,
 
Het wijst u altemael tot soete minne-seden,
 
V wesen, u bedrijf, u woorden, u gelaet
 
En geeft niet anders uyt als enckel honich-raet.
 
Tis anders mette mans, alwaer verboste saecken
 
Door innich overlegh verstoorde sinnen maecken,
 
Al waermen in het hof met hooge woorden pleyt,
 
Daer is de last alleen de mannen opgeleyt:
 
Al waermen yemant siet op smalle bancken leggen,
 
Op dat hy door de pijn de waerheyt mochte seggen;
 
Al waermen menschen straft die uytten regel gaen,
 
Het koomt al op de mans, niet op de vrouwen, aen.
 
Al waer de felle zee met ongetemde baren
 
Koomt op het taye kley geweldich uytgevaren,
 
Al waer door hoogen stroom de buyte-kade wijckt,
 
Daer wort het soute schor door mannen ingedijckt.
 
Al waermen middel souckt om krijch te mogen voeren,
 
Om steden door het sweert, en landen om te roeren,
 
Tis al, tis manne-sorch. soo dat de man verkeert
 
Al waermen wreetheyt hoort, en harde dingen leert.
 
Schoon dan u weerde vrient wort somtijts aengedreven,+
 
Tot eenich stuer gebaer, het is hem toe te geven;
 
Ghy sijt van sachte stof, en hy van harden aert,
 
Dus maeckt dat ghy de rust van al het huys bewaert.
 
Of wel een jonge vrou is schoon in al de leden,
 
Is geestich uytter aert, en deftich inde reden,
 
‘Of wel een jonge vrou is uytter maten kuys,
 
‘Is vlytich over al, is neerstich in het huys,
 
‘Of wel een jonge vrou kan wonder aerdich singhen,
 
‘Kan spelen nae de kunst, kan duysent moye dingen,
 
‘Tis al maer water-veruw, indiense niet en kan
 
‘Door middel van ghedult believen haeren man.
 
Dat is de waere born van alle vrede-gronden,
 
Waer op het echte bed te samen is gebonden,
 
+ Dat is de weerde deucht, die lust en ruste voet,
 
Die huys en huysgesin te samen houden moet.
 
Ghy wacht dan, edel dier, op uwen heer te bassen,
 
Daer is ter werelt niet dat u kan minder passen
 
Als door de felle nijt of spijt te sijn gheraeckt,
 
Pleecht liefde, soete duyf, ghy syter toe ghemaeckt.
 
Indien een echte vrou tot wrocken is genegen,
 
Sy treet als metten voet haer aengeboren segen;
 
Sy strijt met haeren aert, en tegen haer begin,
 
En wort een haestich ding, gelijck een boose spin.
 
Sy wort tot enckel smaet van alle man ghesongen,
 
Sy wort van alle kant gegeesselt mette tongen,
 
Gesteken mette pen. ô schande voor den douck;
 
‘Een wijf van boosen aert is alle menschen vlouck.
 
+ Ey weecht eens, lieve, weecht, wat vande quade wijven
 
De gansche werelt deur de beste pennen schrijven;
 
Het schijnt dat yder een hier op de tanden wet,
 
Het schijnt dat yder eeuw hier tegen is geset.
 
+ Hier wort een vinnich wijf een slimmer aert ghegeven,
 
En meerder ongemack en quelling toegeschreven
 
Als aen de drouve korts, van yder een gheschroomt,
 
Die op den derden dach gheduerich weder koomt.
 
Vraecht yemant waerom dat? de korts heeft tussche-vlagen,
 
En lacht den siecken toe met twee gesonde dagen,
 
En dat verquickt den mensch, en geeft hem weder moet,
 
Maer by een hatich wijf is niet een ure goet.
 
Daer wort een quade vrou by rotsen vergeleken
 
Die dichte byde kust, of inden oever steken,
 
Waer op het moede schip, nu dichte byde ree,
 
Lijt meerder ongemack, als inde volle zee.
 
De reden is bequaem. wie uytte vremde kusten
 
Koomt in sijn eygen huys, om eens te mogen rusten,
 
(Is sijn geselschap boos) lijt daer een harder stoot,
 
Als buyten inde stroom, en midden inden noot.
 
Hier wort een quetter-wijf van eenen aert ghevonden+
 
Met onrust inde siel, door wroughen vande sonden,
 
Een diep, een innich seer, een drouve siele-pijn,
 
Meest quellick als de mensch eens blyde meynt te sijn.
 
Hoe menich goet gesel, die gasten heeft ghebeden,
 
Koomt met een vrolick hert ten huysen in getreden,
 
En seyt; een uyrtjen bly. maer siet! het vinnich wijf
 
Stoot alle blyschap om door innich huys-gekijf.
 
Daer heefter een gheseyt, sijn huys te willen maken+
 
Veel liever in het wout by leeuwen ende draken,
 
By al het bosch-gespuys vol doodelick fenijn,
 
Als met een hortich wijf ghepaert te moeten sijn.
 
Een aerdich klippel-vers in ouden tijt geschreven+
 
Heeft oock op dit geval een vonnis uyt-gegeven,
 
Drie dingen, seyt de spreuck, sijn oorsaeck dat de man
 
Oock aen sijn eygen heert niet langhe dueren kan.
 
Roock in het huys verspreyt, een dack gewoon te leken,+
 
Een wijf, die haeren mont gewent tot leppich spreken,
 
Maer boven alle roock, en voor een lekend' dack,
 
Soo is een quade vrou een drouver ongemack.
 
Hier koomt een hooger pen, die schrijft een harder letter,+
 
En maeckt het wijf ghelijck met ongesonden etter,
 
Niet die haer heeft geset in eenich buyte-lidt,
 
Maer die al verder gaet, en inde beenen sit.
 
Siet, alsser groene dracht is inde buyte-leden,
 
Die worter uyt geperst, of anders uyt gesneden;
 
Maer als het quellick vocht is in het holle been,
 
Wat raet dan, lieve vrient? voor my 'ken weter geen.
 
Een onbeleefde gast is leet van korte dagen,
 
Een meyt die qualick wil is lichte wech te jagen,
 
Al is u dochter geil, of uytter maten stout,
 
Sy wort, nae lange sorch, ten lesten eens getrout.
 
+ Maer die met sijn gemael is qualick ingespannen,
 
En gaetse nimmer quijt. ô broeders, lieve mannen,
 
O schout dit lastich jock, het is een eeuwich leet,
 
Het is een taye klis ontrent een wolle kleet.
 
Gebueren vol krakeels sijn jae bedroufde plaghen;
 
Een vrient van stueren aert is harder om te dragen,
 
Een broeder sonder gunst is drouvich sonder maet,
 
Een kint dat qualick wil is noch een hooger quaet:
 
+ Maer wie een boose vrou in handen is ghevallen,
 
Die is en blijft, och-aerm! ellendich boven allen:
 
Wat houftmen alsem, gal, vergiftich kruyt, regael?
 
Een wijf, een hatich wijf, begrijptet altemael.
 
Ick stont eens op een tijt ontrent een Apotheke,
 
Daer sach ick aende deur veel kinders op een reke,
 
Veel lieden uyt het lant, veel steetsche gapers staen,
 
Dies liet ick, met de rest, het ooch daer henen gaen.
 
Ick sach een glasen fles, daer nat was in gegoten,
 
Ick sach een groenen vorsch, die wasser in gesloten,
 
Ick sach hoe dat het beest daer gins en weder swom,
 
Ick sacher boven al veel egels om end om;
 
Ick sach het gansche rot ontrent den kicker wroeten,
 
Een hinger aenden hals, een ander aende voeten,
 
+ Een onder aenden buyck, een boven aende kop,
 
Een achter aenden rugg', een voren aende krop;
 
De vorsch was inde neep, hy wist niet wat te maken,
 
Hy dede wat hy mocht, om uyt te mogen raken,
 
Hy doock, hy rees om hooch; hy dreef, hy ging te grond;
 
Maer, waer hy wijcken mocht, daer was een wreede mont
 
Die beet hem inde borst, die stack hem inde lenden,
 
Die sooch hem aende buyck. waer kan, of sal hy wenden?
 
De pijn is over al; en siet! het enge vat
 
Is sonder open lucht, en sonder eenich gat.
 
Hoort, waer in dit gesicht mijn losse sinnen vielen;
 
Ick dacht; hier is de stant van die bedruckte sielen,
 
Die qualick sijn getrout; sy voelen haer verdriet,
 
Maer woelen in het bocht daer niemant uyt en vliet.
 
De vorsch was my een beelt van die geduerich suchten,
 
Van die geringelt sijn, en niet en konnen vluchten;
 
My docht het enge glas geleeck de nauwe trouw;
 
En dat soo vinnich stack, de tonge vande vrou;
 
Die is doch byster scherp, en bijt van alle syden,
 
Het oir, het breyn, het hert, dat heefter af te lijden,
 
Ach! tis voor alle ding een ongeluckich man,
 
Die staech gepijnicht wort, en nimmer vlieden kan.
 
Noch wort de Wijste Vorst al harder aengedreven,+
 
Om aen een boose vrou haer mate vol te geven,
 
Hoort, wat de Koninck seyt; hy beelt haer wesen af
 
Of met de wreede doot, of met het drouve graf.
 
Siet wat een bitter woort! wie kander leeger dalen?
 
Wie, met een hooger vlouck de vrouwen over-halen?
 
De doot besluytet al, de doot is volle pijn;
 
Noch sijnder, even hier, die vry gestrenger sijn,
 
+ Noch sijnder die het wijf vry laeger willen stellen,
 
Want kruypen uyt het graf, en daelen inder hellen,
 
Iae roupen dat een wijf vol hatich onverstant
 
Is slimmer als het vyer dat sonder eynde brant:
 
Ick schricke van het woort, ick trille mette leden,
 
Maer, vrient, die soo ghevoelt, nu segh doch eens de reden;
 
Tis, mits het eeuwich leet maer boose menschen knaecht,
 
Daer meest een vinnich wijf de beste sielen plaecht.
 
Ey lieve tis genouch, tis at te veel ghesproken,
 
Tis al te lang gedraelt by dese drouve spoken,
 
Ghy, soo u teer gemoet de felle woorden haet,
 
Soo maeckt, o sedich hert, u verre vande daet.
 
Leert, jonge vrouwen, leert voor desen grouwel schromen,
 
En laet die quaden naem u nimmer over komen;
 
Want alsser eenich mensch u desen tijtel geeft,
 
Die noemt u inder daet het slimste datter leeft.
 
+ Treet in het tegendeel daer vloeyen soete dingen,
 
Die uyt de volle pen, als uyt een ader springen;
 
Daer wort het edel pant, de weerde vrou, vereert
 
Met al dat oyt de mont sijn leven heeft geleert.
 
Wie kan een sedich wijf, gelijck het dient, verhoogen?
 
+ Sy is aen haeren man een wellust sijner oogen,
 
Sy is aen haeren man, en al het huys, sy is
 
Gelijck een sachte lauw ontrent den siecken vis.
 
+ Sy is gelijck een schip, dat over zee gevaren
 
Vervult het gansche lant met alle nutte waren,
 
+ Sy is een hooft-juweel, een kroone voor den man,
 
Die hem en binnens huys en buyten eeren kan.
 
+ Sy is gelijck een tuyn, die, om den hof gevlochten,
 
Bewaert het edel fruyt van alle snoup-gedrochten,
 
+ Sy is een soete plant, een rechte vyge-boom,
 
Die oock een dullen stier kan houden inden toom,a
 
Sy is een gulde krans, een reyn en edel wesen,
 
Een eygen Gods-geschenck van duysent uyt-gelesen,b
 
Sy is een klare lamp, een gulde kandelaer,
 
Die al het huys verlicht, doch meest haer echte paer;c
 
Sy is een wijngaert-ranck die met haer koele blaren
 
Hem, die haer siele mint, van hitte kan bewaren,d
 
Sy is de wijnstock selfs, vol vrucht, en soete vreucht;
 
Sy is een stille ree, een haven voor de jeucht.e
 
Sy is gesuyvert gout,(f) dat, even niet gedragen,
 
Wort nimmer vanden roest, van schimmel niet beslagen;
 
Sy is een schoon juweel, dat glinstert inder nacht,
 
Sy is een rijcke steen, maer echter wonder sacht.g
 
Sy is gelijck de son, die met een helder schijnen
 
Doet mist, onguere lucht, en alle quaet verdwijnen,
 
Versacht de wrange twist, al isse byster scherp,
 
Een wijf, een vlytich wijf, is jae een Davids help.h
 
O! dat nu eenich mensch het wesen deser vrouwen
 
Vermochte, nae den eysch, met oogen aen te schouwen,
 
De siele ging hem uyt, door ongemete vreucht,
 
O! noyt volmaeckte lust als inde waere deucht.
 
Soo lief ghy dan begeert, dat alle soete namen
 
Gelijck een gulde krans om uwe leden quamen,
 
Soo let op u gelaet, u tong, en gans bedrijf,
 
En weest, tot inder doot, een vyant van gekijf.
 
Iaecht domheyt vanden geest, en leuyheyt uytte leden,
 
En satheyt vanden buyck, en stuerheyt vande seden,
 
En tweedracht uyttet huys. een vrouwe sonder rust,
 
Een trouwe vol verdriets, een leven sonder lust.
 
+ Maer laet ons vorder gaen en goede regels leeren,
 
Hoe dat de siele mocht haer tochten overheeren,
 
En hoe een jonge vrou haer korsel onverstant
 
Mocht krijgen inden toom, oock midden inden brant.
 
Voor eerst soo is het nut, wanneer men koomt te voelen
 
Dat eenich slim geswel in ons begint te woelen,
 
Sich stracx te maecken op, en vanden eersten aen
 
Met alle tegenweer het quaet te wederstaen.
 
Wort u de mont geneycht tot roepen ende tieren,
 
Gelijckmen vint te sijn der gramme luy manieren,
 
Helt met geheele macht, helt naer het tegendeel;
 
En door, als inde wiech, het bitter huys-krakeel.
 
Giet water inde vlam, en hoe de felle vlagen
 
Het vyer door meerder kracht sijn besich uyt te jagen,
 
Ghy, pijnt u des te meer, al eer u tonge schelt,
 
Te stellen haer gheluyt, te stillen haer ghewelt.
 
Tis waer, daer is een tijt dat roepen ende tieren
 
Van Gode wort belast aen alle teere dieren,
 
Maer dat is dan alleen, wanneer een rouwe gast
 
Haer grijpt, oneerlick voelt, en aende leden tast:
 
Daer is de rechte stont om luy te mogen schreeuwen,
 
Wel roept dan watje meucht, jae brijst gelijck de leeuwen;
 
Daer is het schelden nut, en dient tot uwer eer,
 
Maer by een weerden vrient en pastet nimmermeer.
 
Siet als de wijste Grieck(a) begonde stil te spreken,
 
En door een soete stem sijn woorden af te breken,
 
Dat was een seker merck dat hy een felle vlam
 
Wert inde geest gewaer, en inde borst vernam;
 
De jeucht hem toebetrout wist stracx hier uyt te mercken,
 
Dat hy met alle macht was besich om te wercken
 
Ontrent het vinnich deel, dat hem de ontstack,
 
Waer uyt hy naderhant gewissen honich track.
 
Als Pallas op een tijt eens wilde leeren spelen,+
 
Eens wilde mette fluyt een deuntjen leeren quelen,
 
Iuyst daerse neder sat, ontrent een klare beeck
 
En inde stille born, haer eygen wesen keeck,
 
En doese door den wint sach haere wangen swellen,
 
En haeren teeren mont in vreemde bochten stellen,
 
Wech, sprack de Wijse maecht, de fluyt en dient my niet,
 
Om datmen van het spel soo byster leelick siet.
 
Ick wou dat alle tijt, als u de gramschap quelde,
 
Men stracx in u gesicht een klaren spiegel stelde;
 
Ick weet indienje saecht hoe fel u wesen stont,
 
Ghy sout van stonden aen verstellen uwen mont.
 
Want alsje saecht het vyer uyt u gesichte breken,+
 
V tanden t'samen slaen, u hayr om hooge steken,
 
V wangen opgepuylt met root ghespickelt vel,
 
V mont in vuyle schuym, u aders vol geswel,
 
Int korte, soo gestelt ghelijck de dulle vrouwen
 
Die Bacchi weelde-feest hier voormael gingen houwen,
 
Onstuymich, sonder eer, uytmondich, ende los,
 
Tot niet ter werelt nut, als tot het woeste bos.
 
Ghy sout van stonden aen den horsel laeten blijven,
 
En, met een stil gemoet, een soeter wesen krijgen,
 
En worden datje waert; ghy sout van stonden aen
 
Verfoeyen u ghebreck, en tot de reden gaen.
 
+ Ghy sout met beter vrucht den spiegel hier gebruycken,
 
Dan als ghy toyt het hooft met vremde koop-paruycken;
 
Men hout dat aende vrou het fijn Veneets gelas
 
Tot geen soo nutten ding, als hier, en komt te pas.
 
+ Doch om een sachten aert ten vollen uyt te wercken,
 
Soo dient een sedich hert ten nausten aen te mercken
 
Hoe eens het leven was van dat onnosel lam,
 
Dat tot ons eeuwich heyl hier inde werelt quam:
 
Ey! spiegelt even daer, ey spiegelt uwe leden,
 
Ey spiegelt u gelaet, ey spiegelt uwe seden,
 
Ey spiegelt u gepeys en uwen broosen geest,
 
Ey spiegelt alle ding, maer uwe tochten meest.
 
Leert daer ootmoedich sijn, leers harde sinnen buygen,
 
Leert liefde, leert gedult uyt sijne volheyt suygen,
 
Leert daer, met alle vlijt, verheeren u gemoet,
 
Leert drijven uytte borst al wat den horsel voet.
 
Al spiegelt eenich mensch oock inde beste glasen,
 
Hy sal misschien te meer van eygen liefde rasen,
 
Of blijven evenwel gelijck hy eertijts was,
 
Maer tis een ander ding met dit gesuyvert glas.
 
Hier schuylt een wonder kracht, die noyt en is gelesen,
 
Want die het wel ghebruyckt, die krijcht een ander wesen,
 
Al wie sich hier beschout, en dat in waere vlijt,
 
Wort schoonder alle daech, en beter alle tijt.
 
Treet vry in dese plicht, en dat met alle krachten,
 
En treckt uyt desen glans u soete vouch-gedachten;
 
+ Vernieuwtet menichmael, en trachter vlytich naer,
 
Dat in u Christi beelt mach worden openbaer.
 
‘Daer is geen nutter ding tot alle goede plichten,
 
‘Als in u eygen hert een vierschaer op te richten,
 
‘Als in u eygen borst te doen een strengen eys,
 
‘Tot laste vande spijs, en alle slim gepeys.
 
‘Daer is geen nutter ding, als in sijn eygen selven+
 
‘Met innich ondersouck te graven en te delven,
 
‘Te soucken met bescheyt wat onkruyt datter schuylt,
 
‘Die ons den geest verwoest, en sijnen hof vervuylt.
 
Pijnt u met alle sorch, en met geheele krachten,
 
Te prouven uwen geest, te siften u ghedachten,
 
‘Niet dat ons beter sticht, of nutter dingen leert,
 
‘Als datmen sijnen geest geduerich ommekeert.
 
Soo haest een grooter licht de mane sal verjagen+
 
Ghy, nae den goeden God te hebben opgedragen
 
Een offer van gedanck, maeckt flux een vast verbont
 
Voor eerst met u ghemoet, en dan met uwen mont;+
 
Beveeltet uwe siel, ghebietet uwe sinnen
 
De gramschap niet een sier op u te laeten winnen,
 
Belastet u ghemoet, wat u geschieden kan,
 
Niet, als een soet ghelaet, te toonen uwen man.
 
‘Ten is met geenen mont by menschen uyt te spreken,
 
‘Hoe seer een goet besluyt kan swacken ons gebreken,
 
‘Hoe licht men vuyl bejach uyt onse leden drijft,
 
‘Indien een voor-gepeys de swacke sinnen stijft.
 
Wanner een dapper heldt is mette gansche krachten
 
Geduerich inde weer om eenich slot te wachten,
 
Wie kan het immermeer door listen ondergaen?+
 
Wie op den vyant wacht, die kan hem tegenstaen.
 
Als wederom de son is vande kim ghevloden,
 
En datje dijnen man hebt goeden nacht geboden,
 
V kinders swijghen stil, het licht is uytgeblust,
 
En al u dienstbaer volck gheniet de soete rust.
 
Ghy, eer de soete slaep koomt over u ghekropen,
 
Gaet in u eyghen selfs, doet uwen boesem open;
 
Daelt in u innich hert, doorsouckt u gansche siel,
 
En let eens waerse stont, en waerse neder viel.
 
Eyst staet van u ghemoet in alle quade slagen,
 
Prouft u geheele macht, en watse kan verdragen,
 
Dat goet is treckt het op, dat quaet is druckt het neer,
 
Soo wort u siele kalm in dit onstuymich Meer.
 
+ ‘Ghy kont uyt uwe borst en uyt u eyghen wesen
 
‘Het meeste voordeel doen, jae groote dingen lesen,
 
‘Die niemant anders werckt. want eygen ondersouck
 
‘Gaet dieper als de kunst en als een geestich bouck.
 
Hier heb ick wat te ras, daer al te snar gesproken,
 
Hier is een haestich woort my uytten mont gebroken,
 
Daer heb ick mijnen heer een stuer gesicht getoont,
 
Wat ging mijn sinnen aen? hy dient te sijn verschoont.
 
Hoort oir, en wacker ooch, die met te rassche klachten
 
Koomt stooren mijn gemoet, en roeren mijn ghedachten;
 
Wat let u menichmael soo licht te sijn ghestoort,
 
Of om een stil ghelaet, of om een enckel woort?
 
Wat koomt u inden sin oock dickmael kleyne saecken
 
Verkeert te nemen op, en hatich uyt te maecken?
 
Wat schort u grillich volck, soo licht te sijn beweecht?
 
Ey weest, nae desen, weest gesetter alsje pleecht.
 
En du verdwaelde siel, wat let u so te swellen,
 
Met dat of oir, of ooch, u dit en gint vertellen?
 
Hoe wort u moedich hert soo veerdich omgevoert
 
Oock daer ghy menichmael maer aen en wort geroert?
 
Ghy woonplaets van bescheyt, moet alle twist verhoeden,
 
Moet niet als soete rust in uwen boesem voeden,
 
+ Siet! schoon ghy jaeren lang den spijt in u behout,
 
V loon is anders niet, als dattet u berout.
 
Gedenckt dat wrange twist verhindert u ghebeden,+
 
Hoe kan een vinnich hert tot sijnen vader treden?
 
Hy is de liefde selfs, hy wil een sachten geest
 
Die alle menschen lieft en sijne wetten vreest.
 
‘Een die tot sijnen God in vrede wil genaken
 
‘Moet aen sijn even mensch al voren vrede maken,
 
‘Weet dat God inden geest noyt rechten vrede geeft
 
‘Dan alsmen in het vlees in soeten vrede leeft.
 
‘Wie in sijn herte dorst om dit en dat te wreken,
 
‘Die maeckt hem onbequaem tot God te mogen spreken;
 
‘En wie dat heylich werck uyt sijnen huyse sluyt,
 
‘Die jaechter van gelijck des Heeren segen uyt.
 
‘God is een stil gemoet, die niet en is te vinden,
 
‘Noch in het felle vyer, noch in de snelle winden,+
 
‘Maer in de sachte lucht. wie sijne gunst begeert
 
‘Die maecke dat hy twist uyt sijnen huyse weert.
 
En du, o gladde tong, o rapste vande leden,
 
O tael-man vande siel, o beelt van onse seden,
 
O kleyn, maer wonderding; o roer van al het lijf,
 
Ey vaert niet haestich uyt, maer blijft in u bedrijf.
 
Dat noyt uyt u verwelf een woort en koom ghevlogen,
 
Ten sy in vollen raet te voren overwoghen;
 
‘Want die, aleer hy spreeckt, sijn reden niet en prouft,
 
‘Die maeckt sijn eygen hert of sijnen vrient bedrouft.
 
‘Of somtijts onder een de losse sinnen woelen,
 
‘Maeckt dattet evenwel geen mensch en kan gevoelen;
 
‘Ten is geen rechte geck die mette sinnen malt,
 
‘Maer die met open mont in dwase reden valt.
 
Ghy kond, indienje wilt, beleefde woorden spreken;
 
Sal dan soo teeren lid, ghelijck een slange, steken?
 
Ghy hebt en goet en quaet, en t'kost u even veel;
 
Wel, slaet dan soet geluyt, of houtet inde keel.a
 
Dan tis voor dese tijt al lang genouch ghekeven;
 
Al wat voorleden is, dat wil ick u vergeven,
 
Alleen draecht goede sorch, na desen nimmermeer
 
Te vallen in verschil met uwen overheer.
 
Indien ghy neerstich sijt, om dit gerecht te plegen,
 
En wilt in alle ding u feylen overwegen,
 
Daer is gheen twijffel aen, ghy sult in korten stont
 
Sijn beter inde borst, en sachter inde mont.
 
Want als het sondich vlees sal hebben waer ghenomen,
 
Dat jae sijn gans bedrijf moet voor den rechter komen,
 
Moet worden aengetast, en lijden harde tucht,
 
Tis seker, alle vuyl sal tijden op de vlucht.
 
Laet een, die schuldich is, voor sijnen rechter setten,
 
Hy sal wee-moedich sijn, en schromen voor de wetten,
 
Hy sal met vreese staen, en beven voor den Raet,
 
En krijgen mette schrick een af-keer van het quaet.
 
Gedenckt dan alle daech(b) uw saecken aen te klagen,
 
En watter qualick wil voor uwe banck te daeghen,
 
En, als u dan de geest is dwee ghelijck een schaep,
 
Soo geeft u siel aen God, uw oogen totten slaep.
 
Ghy sult dan wonder sacht te bedde sijn ghelegen,
 
En met een stil ghemoet tot ruste sijn genegen,
 
‘Want alsmen is verlost van innich huys-krakeel,
 
+ ‘Soo rust het vreedsaem hert als laget in fluweel.c
 
‘Ghy kondt, door vast gheloof, tot uwen God genaken,
 
‘Ghy kont door soete min een ander eyghen maken,
 
‘Maer om op u gemoet te krijgen volle macht,
 
‘Dat wort maer door gedult te vollen uytgewracht.
 
Laet ons nu vorder gaen, en voor het leste schrijven,+
 
Hoe dat een vrouwen hert in ruste mochte blijven,
 
Mocht krijgen metter tijt een onbewogen stant,
 
Mocht sonder hitte sijn, oock daer een ander brant.
 
Ick weet hoe diep het is in menich wijf gheschreven,
 
Dat geen onstuymich hooft yet toe en is te geven;
 
Vyt vreese dat de man hem licht ghewennen sou,
 
Om ick en weet niet wat te woeden op de vrou.
 
Vriendinnen, hoort een woort; geen leet te willen dragen
 
Sijn rancken vande jeucht, en onbewuste slagen;
 
Geen mensch die menschen kent en sijn beroep verstaet
 
En wees oyt echte wijf tot soo bekaeyden raet.
 
Ick weet, dat menich man heeft ongetoomde sinnen,
 
Maer die en sijn voor al met schelden niet te winnen;
 
Ick weet dat menich hooft verdruckt sijn eygen lijf,
 
Maer dat en sachmen noyt gebetert door ghekijf.
 
Hier dient geen stuere mont, geen vinnich tegenspreken,+
 
Legt harde keyen sacht, ghy sultse lichter breken;
 
De daet die wijstet uyt; een rouwe kegel berst,
 
Indiense sachte leyt, eer datse wort geperst.
 
Ick hebbet ondersocht, dat even harde keyen
 
Met kussens onderleyt, sijn beter om te scheyen
 
Als op een vaste rots, of op een fellen steen,
 
Tis hinder hart en hart te dringen teghen een.
 
De reden heeft geleert, hoe door onstuymich spreken
 
De man wort aengehitst om felder uyt te breken,
 
Daer anders soete tael met reden aengeleyt,
 
De tochten neder set en sonder hinder scheyt.
 
Men kan oock, jonge vrou, met soete woorden dringen,
 
Met sachte lippen slaen, met wel te spreken dwingen;


illustratie

 
Ghy, legt eerst uwen vrient en sijne tochten sacht,
 
En dan gaet deftich aen, als met de gansche macht.
 
O! woude maer de vrou beleefde woorden spreken,
 
Sy konde rotsen selfs en harde klippen breken,
 
+ Waer toe een felle tong die inde sinnen bijt?
 
Alleen een soete mont is meester vande spijt.
 
Gaet in beleeftheyt voor. exempels konnen leeren;+
 
Wy drincken in den aert van die met ons verkeeren:
 
Siet alsser eenich wilt wort onder ons gevoet,
 
Al was het byster wreet, het wort ten lesten soet.
 
De leeuw, die niet en weet als van onaerdich krijten,
 
En met een fellen tant te scheuren en te bijten,
 
Indien hy wort gestreelt, al is hy wonder straf,
 
Noch leyt hy metter tijt sijn felle stuypen af.
 
Of schoon een dullen bock met ongetemde spronghen
 
Door al de kudde raest, soo maer een herders jonghen
 
Hem troetelt aende baert, al is hy wonder gram,
 
Hy kropt sijn tochten in, en wort gelijck een lam.
 
Men noemt ons seker wijf, die hadde voorgenomen
 
Niet inden echten staet haer leven oyt te komen
 
Als met een selsaem mensch, die in sijn eerste trou
 
Was fel en hart geweest ontrent sijn echte vrou:
 
Sy wilde (soo het scheen) hier op der aerden lijden,
 
Om, wat het vlees ghebiet, te beter af te snijden;
 
Sy wilde met gedult haer geven inde pijn,
 
Op dat haer gulle jeucht mocht ingebreydelt sijn.
 
Het valt om dese tijt dat tweederhande lieden
 
Haer dienst, haer volle gunst, haer trouwe komen bieden;
 
Een isser voor beleeft aen alle kant vermaert,
 
Een ander voor een nurck van ongetoomden aert.
 
De lest' had niet alleen sijn eerste wijf ghesmeten,
 
Maer scherlinx menichmael haer op het lijf geseten,
 
Oock daer het yder sach, en desen onverlet
 
Sy jont het korsel hooft voor al het echte bed.
 
Een yder is verbaest in dese vremde streken,
 
En om de jonghe vrou met jammer aengesteken;
 
Een yder heeft het ooch gheduerich over haer,
 
Men wort noch evenwel geen ongemack gewaer.
 
Sy staen te samen op, sy gaen te samen slapen,
 
En leven onder een gelijck gepaerde schapen:
 
+ En hierom riep het volck, dat jae een soete vrou
 
Is moeder vande rust en ruste vande trou.
 
+ De daet die wijst het uyt dat sachte troetel-woorden
 
Sijn aen een gram gemoet gelijck als taye koorden,
 
Sy binden alle sucht, en stremmen hevich bloet,
 
En maecken dat de spijt haer woelen laeten moet.
 
Dus soo ghy sijt gesint een korsel hooft te winnen,
 
Soo breydelt u gemoet en ongetoomde sinnen;
 
Een sacht, een vlytich ooch, een soete vrouwe-tael
 
Dringt in het steenich hert, en dwingt ooc vinnich stael.
 
Het is een slim ghebreck op yder woort te dringen,
 
En nae den quaetste sin te wraken en te wringen,
 
Te trecken alle ding tot twist en huys-krakeel,
 
Ghy (wat ick bidden mach) betracht het tegendeel.
 
Laet schimp als onghemerckt, laet harde woorden vliegen,
 
En wilt u eygen oir, en eygen ooch bedriegen;
 
Of somtijts eenich woort een harden prickel heeft,
 
Ten gaet niet dieper in als ghy het plaets en geeft.
 
De vruchten vande pers in't eene lant ghelesen
 
Die vintmen ongesont, jae slim vergif te wesen,
 
Maer geeft den boom alleen den sucht van soeter kust,
 
Het fruyt is sonder leet, en dienstich voor de lust.
 
Een hoorter schamper jock, en lacht met luyder kelen,
 
Een ander kroptet in, en gaeter onder quelen.
 
Het is een vaste les, de kost is nae den mont,
 
De vruchten naer het lant, de woorden nae den gront.
 
Of schoon dan menichmael gestrenge buyen wayen,
 
Wilt al wat bitter is ten besten ommedrayen:
 
Daer kome watter mach, dat hart en schamper luyt,
 
Maeckt dattet evenwel ten goede sy geduyt.
 
Ghy siet een honde tong het quaetste seer genesen,
 
En sal een vrouwe tong van minder krachten wesen?
 
Neen, teere dieren, neen. laet immers uwen mont
 
Niet sijn van slimmer aert, als lobben uwen hont.
 
Wort u 'ken weet niet wat van uwen man verweten,
 
Het dient u, sedich hert, met suycker opgegeten;
 
Niet inden mont gekauwt, niet weder overdacht,
 
Maer van een grimmich woort tot soete jock gebracht.
 
Siet! als de snelle bie gaet inde groene dalen,
 
Gaet uyt het woeste bosch haer edel voetsel halen,
 
Sy set haer opten tym, en suycht het bitter kruyt,
 
En treckter heylsaem was en soeten honich uyt.
 
Vriendinnen, wilt het oogh veel op de byen keeren,
 
Ghy kont een groote deucht van kleyne dieren leeren;
 
Maeckt van het bitter soet; treckt honich uyt de gal;
 
Dat maeckt een jonge vrou den manne lief-getal.
 
Doch soo ghy niet soo verr' u tochten weet te breken,+
 
Soo mijt, ten minsten, mijt, het quetter tegenspreken:
 
Al hebje schoon gelijck, ghy des al niettemin
 
Hout, niet de spraeck alleen, maer oock u reden in.+
 
Een man die sijnen geest in gramschap voelde stijgen,
 
Voor hooger twist beducht, geboot het wijf te swijgen:
 
Maer sy riep des te meer; ick houde mijnen mont!
 
Mijn moeder was verblijt om dat ick spreken kond.
 
Vw' moeder, sprack de man, mocht over u besteden
 
Wel ruym soo blijde sijn, jae beter sijn te vreden,
 
Om dat haer grillich kint bequam een eerlick man,
 
Die haer onstuymich hooft soo duldich lijden kan.
 
+ Het wijf had ongelijck. ghy, slacht de medecijnen,
 
Die brant en heete sucht met koude doen verdwijnen;
 
Maeckt dat een stil gedult u gansche sinnen koelt,
 
Wanneer u wederpaer in heete posen woelt.
 
Hoe dat hy hooger rijst, wilt des te laeger sygen,
 
Hoe dat hy luyder roept, wilr des te stilder swygen;
 
Hoe dat hy felder swetst, en sonder reden baert,
 
Ghy, wint hem des te meer door uwen soeten aert.
 
Wat kan doch slim gemor, of vinnich tegenstreven,
 
Als stoffe tot het vyer, en nieuwe voncken geven?
 
+ Het onweer heeft gedaen, soo ghy maer uwen mont
 
Een weynich, jae alleen een weynich houden kont.
 
Siet! buyten alle werck, en door een enckel swijgen,
 
Is ruste voor het huys, is lof voor u te krijgen;
 
Wat ist dat eenich mensch u beter raden kan,
 
Als sonder yet te doen te stillen uwen man?
 
Tis eere, jonge vrou, in dit geval te wijcken,
 
Tis kunste daer het dient het seyl te konnen strijcken;
 
Men segge watmen wil, die felle wraecke broet,
 
Heeft jae een slaven hert, en niet een hooch gemoet.
 
Siet al het vuyl gespuys is veerdich om te wreken,
 
Een muys bijt diese raeckt, een bye weet te steken,
 
Een mier kan hinder doen, een domme mossel nijpt,
 
Een netel broeyt terstont een diese maer en grijpt.
 
Wat wilje dat ick seg? royt maer een kegel henen,
 
Sy geeft haer weder op, en springt u voor de schenen:
 
Daer is 'ken weet niet wat, daer is een wreede geest
 
Oock in het slimste ding, oock in het minste beest.
 
Aensiet de menschen selfs; wie kander weynichst dragen?
 
Een kint van kleyn begrijp, een man van oude daeghen,
 
Een die in sieckte queelt, een die van honger klaecht,+
 
Of die een innich quaet in sijnen boesem draecht.
 
Het slimste datmen weet is veerdich om te byten,
 
Is veerdich uytter aert tot stooten ende smyten;
 
Maer die in recht gedult de wraecke wederstaet,
 
Die voet een hoogen geest, die na den hemel gaet:
 
O! die met recht gedult sijn tochten heeft gebroken,
 
Heeft opten besten voet sijn ongelijck gewroken:
 
O! die sijn eygen hert met krachten overwint,
 
Bedrijft een ridder-stuck het schoonste datmen vint.
 
Ghy seght; tis wel geseyt, en weerdich om te mercken,+
 
Maer wie doch heeft de macht dit uyt te konnen wercken?
 
Wie ist die niet en wrockt, en nae de wrevel helt,
 
Wanneer een hevich man met vollen monde schelt?
 
Wy sijn niet opgevoet in wijt-beroemde scholen,
 
En sijn in dit geval te swack om niet te dolen;
 
Wy hebben noyt gesien, of uyt de kunst gheleert,
 
Hoe dat een vaste siel haer tochten overheert.
 
Wy sijn maer tanger volck, en niet als swacke vrouwen,
 
Wie kan, oock daer het klemt, de sinnen weder-houwen?
 
Laet dat die mannen doen die, mits een grysen baert,
 
Gaen boven haer gemoet, en tegen menschen aert.
 
Met oorlof, jonge vrou, weecht beter uwe saecken,
 
Let hoe het overal oock slechte lieden maecken;
 
+ Let op u eygen selfs. de minste van het lant
 
Betoomen menichmael het grillich onverstant.
 
Siet, alsser eenich mensch in dulheyt is ghevallen,
 
Wie ist die sich ontset om eenich selsaem rallen?
 
Als yemant leyt en slaept, en dringt u op het lijf;
 
Ghy kiest een ander plaets, en vorder geen gekijf.
 
Als yemant u bespot, wanneer hy is beschoncken,
 
Ghy seght in u gemoet; De wijsheyt is verdroncken.
 
Als yemant kortsich is, en raest 'ken weet niet wat;
 
Ten wort by niet een mensch ten quaden opgevat.
 
Een meyt om loon gehuert sal haer geduldich dragen,
 
Al krijchtse van een kint by wijlen harde slagen;
 
Een die in maensucht woelt, al schopt hy mette voet,
 
Maect ons een drouven geest, maer nimmer hittich bloet.
 
Koom hier nu, jonge vrou, en geeft eens goede reden,
 
Waerom dit met gedult wort al te mael geleden,
 
Daer echter u gemoet niet oversetten kan
 
Een vry of schamper woort van uwen eyghen man?
 
Ghy antwoort, so het schijnt: Men duydet hem ten besten
 
Als hy, die qualick doet, is dul en buyten westen,
 
Maer een, wiens korsel hooft sijn vrouwe niet en spaert,
 
Heeft anders geen gebreck als sijnen boosen aert.
 
Ick segghe wederom, dat alle gramme stuypen,
 
Die als een heete korts door onse leden kruypen,
 
Sijn enckel rasery, en korte dullicheyt
 
Die met een hevich vyer in onse sinnen weyt.
 
Is dan u weerde vrient van dese wesp ghesteken,
 
Ick bidde, pleecht ghedult, en laet het vinnich spreken,
 
Onthaelt doch uwen man op soo beleefden voet
 
Gelijck een slechte meyt oock vreemde kinders doet.
 
Ick heb een soete streeck op dit geval gelesen,
 
Die aen het echte volck sal dienstich konnen wesen,
 
Tis nut te sijn bedacht en weert te sijn besint
 
Al watmen overal in oude boucken vint.


illustratie

 
Als in voorleden tijt het wijt-beroemde Troyen
 
Sach hare borgery door alle landen stroyen,
 
Sach midden inde stadt haer straeten overmant,
 
Haer mueren omgestort, haer poorten afgebrant;
 
Doen wasset dat het volck, met hier en daer te varen,
 
Versleet in ongemack veel ongheruste jaren,
 
Tot dat het op een tijt een schoone kust vernam,
 
En met een moede vloot tot in den Tyber quam.
 
De mannen ginghen op, en spronghen aende stranden,
 
Begeerich om te sien de nieu-gevonde landen,
 
De vrouwen onder een gaen sitten aende vloot,
 
En keken hoe de stroom voorby den ouver schoot.
 
Hier tyter een te werck, en stelt haer om te klagen
 
Hoe grooten ongemack nu lange was ghedragen,
 
Soo vande stuere zee als vanden harden wint,
 
En al om dat de mans tot dwalen sijn gesint.
 
Ey! laet ons sprack het wijf, voort aen niet langer reysen,
 
Maer liever om ghemack end om de ruste peysen;
 
En, om hier al het volck te houden in het lant,
 
t'Sa, laet ons al de vloot gaen steken inden brant.
 
Men houter kort beraet, de vrouwen aengedreven
 
Door onderling vermaen, beginnen vyer te geven;
 
Daer rijst van stonden aen, daer rijst een swarte vlam,
 
Die, soo het schijnen mocht, tot aenden hemel quam.
 
Het wacker manne-volck, nu midden inden lande,
 
Verwondert van het licht dat flickert aende strande,
 
Koomt al te samen af, en maeckt een vast besluyt
 
Met alle tegenweer het vyer te blussen uyt.
 
De vrouwen sien het heyr in haesten neder komen,
 
En worden vanden angst geweldich ingenomen,
 
Haer innich herte klopt, haer gansche leden slaen,
 
Vriendinnen, roepter een, wat dienter nu ghedaen?
 
Wy sien, de snelle vlam is over al gevlogen,
 
De luycken enckel vyer, de masten om ghebogen,
 
De seylen afgesengt, de kabels inden brant,
 
Soo datter niet en rest van al het syde-want.
 
Wat raet tot ons behout? Om niet verstelt te schijnen
 
Sy loopen totte mans, een yder nae den sijnen,
 
+ Sy vallen hun te voet, en kennen haere schult,
 
Sy roepen om verdrach, en bidden om gedult.
 
Sy brengen aenden dach haer aengebore streken,
 
Tis niet als honich-raet dat alle monden spreken;
 
Een yeder stelt te werck het beste dat sy kan,
 
Na datse weet te sijn den aert van haeren man.
 
Hier koomt een aerdich dier en stelt haer om te vleyen,
 
Een van gedweeger aert die settet op een schreyen,
 
Een derde brengter by dat jonge vrouwen doen,
 
En souckt een korsel hooft te payen met een soen;
 
Een vierde, nu bedaecht, mengt onder haer gebeden
 
En woorden van gewicht' en huyselicke reden;
 
Int korte, wat de kunst tot vrede dienstich acht,
 
Dat wort daer uyt-gekipt, end in het spel gebracht.
 
Van noot een deucht gemaect. een yeder spreect ten besten,
 
En raet de mannen aen haer wooning daer te vesten;
 
De saecke wort gemeent, de gansche kust beschout,
 
En siet! dit was het volck dat Romen heeft gebout.
 
Men houtet voor gewis, dat die haer mannen kusten
 
Vermochten aldermeest om daer te blijven rusten,
 
Om daer te mogen sijn; vermochten aldermeest
 
Tot vrede vande mans en haren wrangen geest.a
 
Ick segge voor besluyt, hoe seer het is verkorven,
 
De gunste vande man kan lichte sijn verworven,
 
Soo maer een soete vrou haer tegen haeren vrient
 
En draecht gelijck het voucht, en spreect gelijc het dient.
 
Siet! als een korsel hooft met reden aengevochten,
 
En met een teeren arm ontrent den hals gevlochten,
 
Wort lieffelick gestreelt en vriendelick gekust,
 
Daer is geen twijffel aen, de wrock is uytgeblust.
 
Is dan u bed-genoot met gramschap aenghesteken,
 
Wat houfje vreemde salf, of sap van apotheken,
 
Of gom van over zee, of ander selsaem kruyt,
 
Dat, ick en weet niet waer, in vreemde landen spruyt?
 
En loopt niet in het wout om wortels uyt te delven,
 
Gebruyckt in uwen noot, gebruyckt u eygen selven,
 
Gebruyckt u beste salf, een plaester vande mont,
 
Of sooje noch misschien yet beters dencken kont.
 
Al wat het huys vereyst, om in ghemack te leven,
 
Dat is, uyt eyger aert, de vrouwen ingeschreven;
 
Wat dienstich wesen kan te koelen heeten brant,
 
Dat is van eersten aen de vrouwen ingeplant.
 
Maer tis hier niet ghenouch uw gunst te laten smaken,
 
Ghy moet oock uwen man geen quade vrienden maken,
 
Niet hissen totte spijt door uwe tusse-spraeck,
 
Niet trecken in krakeel, of totte felle wraeck;
 
Al valter eenich ding van dees' en die te klagen,
 
En wiltet uwen man niet hatich over draghen;
 
Een saecke neem ick uyt. en hout u nimmer stil
 
Indiender oyt een bouf u eere krencken wil;
 
Dat sy den man geseyt; want dit bejach te swijgen
 
Doet licht een die het raeckt een vreemt bedencken krijgen;
 
Het is aen menich wijf tot grooten rou ghestreckt,
 
+ Om datse voor den man dit hadde toeghedeckt.
 
In ander kleyn beslach en wilt hem nimmer tergen,
 
Of uyt een lichte waen tot wrake komen vergen,
 
‘Het is een kints gemoet, dat licht en haestich klaecht,
 
‘En tis een Christen hert, dat leet geduldich draecht.
 
En ghy, o deftich man, indien op alle vlagen
 
V vroutjen is gewoon aen u te komen klagen,
 
En neemtet, sydy wijs, niet al te byster hooch,
 
Oock schoon de tranen selfs haer puylen uyt het ooch;
 
Weet dat haer wack ghemoet is inder haest bewogen,
 
En om een kleyn geval als uytter har getogen;
 
Dus wat hier in gebeurt, ontset u niet te ras,
 
Maer siet eerst watter schuylt, en wat de reden was:
 
En weecht niet al te swaer de pruyltjens vande vrouwen,
 
Weet datse menichmael op weecke gronden bouwen;
 
Sy morren onder een om ick en weet niet wat,
 
En dickmael koomt de wrock maer uyt een gote-gat.
 
De man moet hooger gaen, en met gebuer-krakeelen
 
Niet lichte sijn gemoeyt, niet lichte mede-deelen,
 
Niet lichte korsel sijn, niet angstich gade slaen,
 
Want vrouwen kneuter-sucht is veel-tijts enckel waen.
 
Gewis soo eenich man wil vrouwe-knibbel wreken,
 
Hy sal hem sonder noot in veel beroerte steken;
 
Ghy daerom, voor besluyt, veracht de vrouwe-twist,
 
Al kijft dit soete volck, tis weder haest geslist.
 
Dan yemant sal misschien hier over komen vragen+
 
Wie, man of echte vrou, moet vande pays ghewagen,
 
Wanneerder eenich leet den soeten vrede staeckt,
 
Of eenich boos gepruyl de sinnen gaende maeckt.
 
Ach! had een yder lust sijn gaven op te wecken,
 
Men soude dit geval niet eens in twijffel trecken;
 
Men soude man en wijf, als uyt een soete strijt,
 
Sien ruymen haren geest van alderhande spijt.
 
Nu sietmen menich paer, by wijlen gansche weken,
 
Gaen pruylen onder een, gaen muylen sonder spreken,
 
De wrock is al te fel, de schande veel te groot,
 
Om eerst het korsel hooft te leggen inde schoot.
 
Bedaert u, Christen-volck, laet hoochmoet neder-dalen;
 
Hier kan een laech gemoet een hoogen prijs behalen:
 
+ Fy hem die soete vreucht met lange pruylen breeckt;
 
Het is de beste siel die eerst ten besten spreeckt.
 
Maer, desen onverlet, laet ons den leser seggen
 
Wie man of echte wijf gehouden is te leggen
 
De gronden vanden soen; en wie in dit geval
 
Ten goede van het huys den vrede bouwen sal.
 
Indien ick voor het volck de waerheyt mach ghetuygen,
 
+ Ick spreke buyten sucht, de vrouwe dient te buygen,
 
Te swichten voor den man; dat heeft den besten schijn:
 
Het wijf moet over al de vrede-maeckster sijn.
 
De man noch evenwel en dient hier niet te pruylen,
 
Noch in een grauwe wolck sijn gunst te laeten schuylen;
 
Maer haer te nemen aen, en op den eygen stont
 
Te grijpen inden arm, te kussen aenden mont.
 
Doch schoon het soo geviel (gelijck de wranghe sinnen
 
In menich selsaem hooft niet licht en sijn te winnen)
 
Dat sich misschien de man hier toonde bitter-straf,
 
En laet noch evenwel niet van het smeecken af;
 
Ghy moet, gelijck een klis, hem aende leden hangen,
 
Hem grijpen om den hals, hem vallen aende wangen,
 
Hem kleven aen het lijf; niet stille, niet gerust,
 
Tot dat de felle gloet ten lesten is gheblust.
 
Of is misschien de man van soo gedweege sinnen,
 
Dat hy oock voor de vrou den vrede wil beginnen,
 
En door een sachten aert het wijf te boven gaet,
 
Als vyant vande spijt, en vande wrangen haet;
 
Soo wacht u, sedich hert, met onbeleefde streken
 
Hem vander hant te slaen, of voor het hooft te steken;
 
Het is een slim bejach, dat niemant lijden kan,
 
Wanneer een teere vrou is harder als de man.
 
Het is een hels gebreck, dat alle menschen vloucken,
 
Het is van ouden tijt een monster inde boucken,
 
Een grouwel inde stadt, een plage voor het lant,
 
Ghy, mijt, o lieve, mijt soodanich onverstant.
 
Ick hebb' op dit geval een vreemde streeck ghelesen,+
 
Waer door in mijn ghemoet verschrickte sinnen resen;
 
Het leyt tot heden toe my in het hooft en quelt,
 
En siet! tot u bericht, soo wortet hier ghestelt.
 
Ten tijd', als Mahomet het rijck van Seven-bergen
 
Quam met een machtich heyr aen dry gewesten tergen,+
 
En dat het Christen volck te Torde sich beriet,
 
Soo is in dat gewest een vreemde daet gheschiet.
 
Een seker jong gesel, tot Varadijn geboren,
 
Die hadde naer het ooch een vryster uyt-ghekoren,
 
Gelijck de jonckheyt plach, een net, een titsich dier,
 
Maer niet dan al te vol van ongeregelt vier.
 
Want, naer het eerste soet van haere bruylofts-dagen,
 
Soo was de jonge vrou in vreemde lust gheslagen;
 
Een lincker haer bekent genoot de meeste vreucht,
 
En van haer schoone verw', en van haer teere jeucht.
 
Tis maer een korte tijt (gelijck onkuysche streken,
 
Hoe seer men die bedect, licht komen uyt te leken)
 
Het wijf wort nagespoort, en opte daet gevat
 
Gelijckse metten pol in haere lusten sat.
 
Daer was in ouden tijt een strenge wet geschreven,
 
Voor man en echte wijf, die vuyle rancken dreven;
 
Want alsser eenich mensch in desen grouwel viel,
 
Soo wierd hem flux het lijf gescheyden vande siel.
 
+ Niet datter eenich beul het schuldich hooft genaeckte,
 
Het sweert werd toegestaen die meest de schande raeckte:
 
De vrou moest haren man, de man sijn eygen wijf
 
Beklagen voor het recht, en brengen om het lijf.


illustratie

 
Vyt kracht van dese keur in ouden tijt geschreven,
 
Soo werd het vuyl bejach den rechter aengegeven:
 
O! wat eèn drouf geval, als eygen vleys en been
 
Staet voor den rechter-stoel en buldert tegen een.
 
De saecke wort bepleyt, de vuyle daet bewesen,
 
Het vonnis ingestelt, en openbaer gelesen;
 
De man krijcht volle macht om sijn geleden schand
 
Te wreken aen het wijf, en dat met eyger hant.
 
Daer wort de jonge vrou ter straffe wech gedreven,
 
Veroordeelt by het volck onweerdich om te leven;
 
De menschen dringen aen, en woelen over hoop,
 
Het lantschap waechter van, de stadt is opte loop:
 
De vensters sijn beset, de tussen-goten krielen,
 
De luyffen sijn belast met hondert duysent sielen;
 
Een yder is bekeurt hoe dat het vreemt gheval
 
En komen tot begin, en eynde nemen sal.
 
Het wijf, in dit gevaer, begint terstont te schreyen,
 
Te vallen in het stof, en haeren man te vleyen,
 
Dan rijstse weder op, en maeckt een groot beklach,
 
En druckt haer lijden uyt, soo bitter alsse mach.
 
Hoe sulje, weerde vrient, hoe sulje konnen grieven
 
Een die ghy sijt gewoon met alle macht te lieven?
 
Hoe sulje brengen om u vleys en eygen bloet,
 
Den troost van uwe siel, en lust van u gemoet?
 
Bedaert u dese mael, en wilt het my vergeven;
 
Ghy sult nae desen noyt, ghy sult u gansche leven
 
Noyt lyden smaet of leet door eenich mijn bedrijf,
 
Maer hebben over al een gans ootmoedich wijf.
 
Ick sal u slave sijn, en dat met al de leden,
 
Ick sal my opten neck geduldich laeten treden,
 
Ick sal, ghelijck een worm die inder aerden wroet,
 
My wringen in het stof, en kussen uwen voet.
 
Leght my de weerelt op, oock sonder yet te myden,
 
Ick sal het, sonder leet, ick sal het willich lyden:
 
Alleen doet my de gunst dat ick op desen dach
 
De doot, en mette doot, de schande vlieden mach.
 
Eylaes de goede man, tot aende siel bewogen,
 
Koomt met een open hert haer om den hals gevlogen;
 
Doet, seyt hy, lieve, doet dat u en my betaemt,
 
Ghy sult, noch heden self, mijn vrouwe sijn genaemt.
 
Hy kustse voor het volck, en seyt noch ander-werven,
 
Ghy sult mijn vrouwe sijn, mijn vrouwe sulje sterven,
 
Hout maer u weerde lijf, hout onsen leger kuys,
 
Hy geeftse noch een soen, en leytse weder t'huys.
 
Ey! wat is vande mensch! de beste konnen vallen.
 
Siet, naer een korten tijt, de man begint te mallen,
 
De man vergeet hem selfs, de man die wort beklapt,
 
De man wort achterhaelt, en opte daet betrapt.
 
Daer isset al bekaeyt. de man die wort gebonden,
 
Gelevert aende schout, en na den stock gesonden,
 
Beschuldicht, ondervraecht, en voor het recht gestelt,
 
En eer de sonne daelt, het vonnis is gevelt.
 
Het wijf bekoomt de macht haer leet te mogen wreken,
 
En door het vinnich stael haer trou te mogen breken.
 
Daer wort het al bereyt. de beul die stroyt het sant,
 
De doot-kist is bereyt, het sweert is byder hant.
 
De man wort opgeleyt, als mette doot bevangen,
 
Die buycht hem voor de vrou, de tranen opte wangen,
 
Nu schijntet dat hy spreeckt, dan weder dat hy swijcht,
 
Vermits hy dickmael sucht, en tussen beyden hijcht.
 
Vriendinne, liefste pant, die met gedweege sinnen,
 
En door een soeten aert, my hebt geleert te minnen,
 
Hier is nu, weertste deel, hier is de rechte tijt
 
Te toonen voor het volck hoedanich datje sijt.
 
Ach! hebdy oyt vermaeck in mijne jeucht genomen,
 
Of heb ick eenich soet door uwe gunst bekomen,
 
Soo hout nu doch de wraeck, hout alle tochten in,
 
En denckt tot deser uyr op mijn getrouwe min:
 
+ Gedenckt wat ick bestont, een kleynen tijt geleden,
 
Hoe ras ick was gepaeyt, hoe lichte wel te vreden;
 
Ach! mits ick u berou en drouve tranen sach,
 
Het scheen dat my het hert op heete kolen lach.
 
De gramschap was gedaen, het bloet terstont gheseten,
 
Ick hebbet metter daet, ick hebbet al vergeten,
 
Ick heb u wederom als vrouw in huys geset,
 
Ick nam u weder aen, oock in het echte bed.
 
Ghy, in het tegendeel, ghy, menschen konnen moorden,
 
Die niet en hebt geleert als soete minne-woorden?
 
Ghy, dooden uwen man? o neen. u rechter-hant
 
Die is my inde trou een heylich onderpant.
 
Ghy, doen het schandich werck! ghy, felle wraecke plegen
 
Aen dat in uwen arm soo dickmael heeft gelegen!
 
Soo menichmael gerust! o neen, geminde, neen:
 
Het is u eygen vleys; wy sijn te samen een.
 
Doet als ick heb ghedaen. laet ons te samen leven
 
Ten goede vande vrucht, aen onse jeucht gegeven;
 
Laet doch ons eenich kint niet hooren dit verwijt,
 
Dat ghy een wreeden beul van sijnen vader sijt.
 
Acht my, gelijck ick ben, de vuylste vande schrouven,
 
De slimste van het lant, jae schuym van alle bouven;
 
Drijft uyt een vollen haet mijn klachten inde wint,
 
Maer watje my ontseyt, gunt dat u weerde kint.
 
Daer is geen bidden aen. sy laet haer niet bewegen,
 
Sy schudt haer grillich hooft, sy toont den blooten degen,
 
Sy grijpt hem byde mou, sy sleurt hem metter hant,
 
Tot dat hy neder knielt ontrent het drouve sant.
 
Hier vangt de goede man van nieuwen aen te spreken,
 
Te kruypen voor het wijf, sijn handen op te steken,
 
Ey (seyt hy) liefste lief! mits geeft het wijf een slach
 
Soo dapper alsse kan, soo vinnich alsse mach.
 
Het sweert vaert inde strot, het woort by na gesproken
 
Wort mette slach geklooft, en overmits gebroken;
 
Men hoort het eerste deel, het leste komt te kort,
 
Om dat het bloet terstont den boesem overstort.
 
De man valt overkant, sijn hooft dat sijcht ter neder
 
Noch aen het lichaem vast; sy grijpt den degen weder,
 
Sy roert het bloedich mes, sy slaet al even stijf,
 
Tot dat het opper-deel is van het onder-lijf.
 
De gansche werelt sucht, en achtet voor een wonder
 
Dat God het schendich wijf niet met een fellen donder,
 
Niet met een haestich vier, een onverwachte vlam,
 
En doodde, daerse stont, en uyt de werelt nam.
 
Onmenschelick gemoet, fel, vinnich, onbewogen,
 
Wat beir heeft u geteelt? wat tyger uytgespogen?
 
Wat adder opgevoet? wat draeck gaf u de borst?
 
Die niet als haet en blaest, en niet als bloet en dorst.
 
Al stont dit groote Rond noch hondert duysent eeuwen,
 
Men sal noch alle tijt op uwe wreetheyt schreeuwen,
 
En vloucken u bedrijf: o fy, verwoede vrou!
 
Fy moortster vande min, en monster inde trou!
 
Fy van u wreede daet!. Maer ghy, o teere dieren,
 
Weest sacht in u gemoet, en soet in u manieren;
 
V voucht geen wrange geest, u dient geen vinnich stael,
 
+ Het sweert dat u betaemt, dat is beleefde tael:
 
V dient geen bloedich mes, geen ander hatich wapen,
 
Pleecht liefde, soet geslacht, ghy syter toe geschapen:
 
Noyt sachmen datter vrou een goede daet bestont,
 
Als door een heus gebaer, en met een soeten mont.
 
+ Een swijn vecht metten tant, een osse metten horen,
 
Een bije mette strael, een hane mette sporen,
 
Een luypaert mette klau, een slange door fenijn:
 
Maer u gewelt bestaet alleen in soet te sijn.
 
Geen onbewogen hert, geen honger om te wreken,
 
En heeft sijn leven oyt u sachten aert geleken:
 
Niet, in het tegendeel, dat vrouwen beter staet
 
Als eerst te roeyen uyt de gronden vanden haet.
 
Dit heeft van over lang out Romen wel geweten,+
 
Al was de gansche stadt in diepe nacht geseten;
 
Men vont daer seker kerck, gewijt tot manne-soen,
 
Daer moest de jonge vrou den offer komen doen:
 
Sy drouch een reyn gewaet, en moeste priester wesen,
 
Sy moeste voor den man gewyde woorden lesen,
 
Sy moeste vlytich sijn, al wasse schoon gestoort,
 
Sy brack het bitter leet, en sprack het vrede-woort.
 
Het offer, dat het volck hier was gewoon te slachten,
 
En was niet eenich beest, maer niet als echte klachten;
 
Den autaer daer gestelt en was geen harde serck,
 
Daer stont een ledekant te midden inde kerck;
 
Daer was het wijf gewoon den man te komen streelen,
 
En keelde daer het leet van bitter huys-krakeelen;
 
Sy was de priester selfs, de wrevel was het schaep,
 
En t'eynde vanden dienst dat was een soete slaep.
 
Daer was de twist gegaen. daer gingen onse lieven
 
Versekert over-hant met vaste minne-brieven:
 
Soo werd de spijt gedoot, de tochten uytgeblust,
 
En al het huysgesin verseghelt inde rust.
 
En duyt dit, schamper volck, de vrouwen niet te schande,
 
Maer neemt het voor een peyl hoe sacht, en goederhande,
 
Hoe geestich in begrijp het edel vrou-geslacht
 
Is by het Roomsche volck en over al geacht.
 
Tis jae een konstich werck een deel verdraeyde sinnen
 
Met woorden aen te gaen, met reden in te winnen;
 
Siet! waermen vrede sluyt, of maer een kort bestant,
 
Daer rouptmen tot behulp de beste van het lant.
 
Wanneer men heftich pleyt, en dat aen alle syden
 
Het stuck in twijffel staet, de reden schijnt te stryden,
 
De wijste vanden raet, de klouckste vande wet,
 
Wort hier, en over al, tot overmaet geset.
 
Tot soo een hooch beroup, van alle tijt ghepresen,
 
Heeft u den Roomschen staet bequaem geacht te wesen,
 
O voesters vande pays. wel, doot dan alle spijt,
 
En maeckt een vreedsaem huys, gelijck in ouden tijt.
 
Voorwaer u soet beleyt heeft op verscheyde stonden
 
Aen menich koninckrijck den vrede toegesonden,
 
Heeft ongeval gestremt, heest oproer uytgeblust,
 
Heeft menich ongemack verandert inde rust.
 
Eens stonden over hoop Romeynen en Sabynen,
 
En deden tegen een haer blancke sweerden schijnen;
 
Maer als hier over quam u soete vrede-macht,
 
Soo was terstont de krijch tot eenicheyt gebracht.
 
De vrouwen traden heen tot aende bloote sweerden,
 
Tot in het fel gewoel, en even door de peerden;
 
De vrouwen drongen aen, en gingen tusschen bey,
 
Tot dat het korsel volck de spiessen neder ley.
 
Hier sprack een aerdich dier; hoort vaders, broeders, oomen,
 
O! wilt doch uwen haet en gramme sinnen toomen;
 
Want soo ghy door het sweert de mannen overwint,
 
Ghy doodt in haere doot de moeder en het kint.
 
Daer riep een ander stem; hout stille, Roomsche knechten,
 
Wat gaet de vrienden aen, de vrienden aen te vechten?
 
Hout stille machtich heyr, en dwingt den over-moet
 
Al wat ghy storten sout, is niet als eygen bloet.
 
Geen spies, of bloedich sweert, geen pijl en kander raken,
 
Of t'sal in u gemoet een dieper wonde maken:
 
Tis vrient al watter is, tis vrient al watje siet,
 
Tis vrient al watje treft, tis vrient al watje schiet.
 
Int korte, vrouwe-praet weet so het stuck te drijven,
 
Nu met een soet gevley, dan met een aerdich kijven,
 
Dat strax een velt-geschrey door al de benden liep,
 
Dat bruyloft op een nieu, en nieuwe bruyloft, riep.
 
Als Rome was omringt met menich duysent mannen,+
 
By eenen die wel eer uyt Rome was gebannen,
 
En dat de Volsche macht het gansche lant besat,
 
En quam haer leger slaen niet verre vande stadt,
 
Doen koos men uytten raet de best bespraeckte monden,
 
Om naer het machtich heyr te worden afgesonden;
 
Doch wieder henen ging, of uyt het leger quam,
 
De stadt bleef inde pijn, de Vorst al even gram;
 
Sijn trots en moedich hert, genegen om te wreken,
 
En was van geen bestant, van vrede niet te spreken,
 
Hy drong geduerich aen, tot datmen niet en dacht
 
Als dat het eeuwich rijck ten eynde was gebracht.
 
Den Raet is sonder raet. maer, siet! de Roomsche vrouwen,
 
Die hier noch eenich heyl haer krachten toebetrouwen,
 
Gaen letten op het stuck, gaen, naer een rijp besluyt,
 
En senden naer het heyr haer eyghe boden uyt.
 
De moeder vanden Held, een wijf van groote reden,
 
De vrouwe sijner jeucht vol onbevleckte seden,
 
+ Gaen in het eerste lid, als hoofden vanden tocht,
 
En strax is alle ding in beter staet gebrocht.
 
Dat onbewogen hert, door vrouwen aengesproken,
 
Heeft opten staenden voet sijn tochten afgebroken,
 
Sijn tenten op-gepackt; en strax een trommel-slach,
 
Dat niemant schade doen of boeren plagen mach.
 
Siet! daer het Rooms gewelt en krachten aller helden
 
Sich vonden overmant en niet en konden gelden,
 
Daer heeft een vrouwe tong de saecken uyt gericht,
 
En sonder eenich bloet den leger op-gelicht.
 
Wat pays blijft ongemaeckt? wat leet doch kander vesten
 
Daer een van desen aert maer eens en spreeckt ten besten?
 
Geen haet, geen felle spijt, geen twist en kan bestaen,
 
Indien een wijse vrou wil tusschen beyde gaen.a
 
Koom hier Abigael, een perel vande vrouwen,
 
Die met een soeten mont hebt leeuwen wederhouwen,
 
Hebt Nabal uwen man behouden vande doot,
 
En al het huysgesin getogen uytten noot.
 
Het sweert was inde vuyst, de spiessen opgeheven,
 
En David door de spijt geweldich aengedreven;
 
Ghy des al niettemin hebt door een geestich woort,
 
Hebt door een sachten aert belet een felle moort;
 
Hebt weder goet gemaeckt dat Nabal had bedorven,
 
En voor een wrangen haet beleefde gunst verworvenn,
 
Hebt aen u vaderlant en over al getoont,
 
Hoe dat een vlytich wijf van Gode wort geloont:
 
V lief en heus gelaet, u soet en geestich leven
 
Dat heeft u beter man en hooger staet ghegeven;
 
Ghy word den Nabal quijt, niet sonder u gewin,
 
En siet! van stonden aen ghy waert een koningin.
 
Heeft niet een kloucke vrou, tot David ingetreden,
 
Hem door een soet gespreck en wel-beleyde reden
 
Soo kunstich aengetast, soo deftich ondergaen,
 
Dat sijn verbannen soon het hof is opghedaen?
 
Wat eyster yemant meer? als Haman wilde moorden,
 
Siet! Hester steuyt het quaet alleen met soete woorden;
 
Sy keert van Iacobs saet het drouvich ongeval,
 
Iae maeckt het even doen den Koninck lief-getal.
 
Maer eer sal ons de Son onttrecken hare stralen,
 
En met de gulde kouts tot in het water dalen,
 
Als ick door mijn gedicht sou brengen aenden dach
 
Hoe veel een soete vrou, en haere tong vermach.
 
Dan yemant sal misschien vereysschen nae de reden,
 
Waerom wy onse vrou en haere teere leden
 
Dus buygen voor den man. de vrage dient voldaen.
 
Des sal ons eerste loop een weynich stille staen.
 
En denckt niet, echte vrou, dat wy gedichten schrijven
 
Om eenich grillich hooft in sijn gebreck te stijven;
 
Ick, in het tegendeel, verfoeye desen aert
 
Die met de reyne trou geen soete liefde pert.
 
Ick segge dat het volck, dat niet en hout in weerden
 
Die God met hun verbint, sijn monsters opter eerden;
 
Ick segge dat de nurck die sijn geselschap quelt
 
Sich even tegen God, en alle wetten stelt.
 
Al die het soet verdrach uyt haere sinnen bannen,
 
Sijn spoocken inde trou, sijn enckel huys-tyrannen,
 
Sijn grouwels in het lant, en nutter in het wout
 
Te brullen mette leeuw, als om te sijn getrout.
 
En des al niettemin soo stell' ick dese gronden,
 
Dat jae een echte vrou is uytter aert gebonden
 
Met hooger eer-bewijs te vieren haeren man,
 
Als sy met eenich recht van hem vereysschen kan.
 
Het man-hooft is verplicht, met uyt-gelate sinnen,
 
De vrouwe sijner jeucht te lieven en te minnen;
 
+ Dat is sijn gansche schult, en als hy die betaelt,
 
Soo wort hy nimmermeer met reden achterhaelt.
 
Ons plicht en is maer een: der vrouwen menichfuldich;
 
Want, boven echte sucht, soo is de vrouwe schuldich
 
Te vreesen haren man, en onder sijn gebiet
 
Te buygen haeren wil, gelijck een jeuchdich riet.
 
Daer is het gansche lant niet weynich aen gelegen,
 
Dat yder echte wijf haer plichten leere wegen;
 
En weder, dat de man ten vollen gade slae,
 
Hoe verre dat het reck van sijne machten gae.
 
Ick houde voor gewis; dat veel bekaeyde stuypen
 
In vloer, in binne-sael, in onse kamer sluypen,
 
Alleen, om dat het volck niet recht en heeft besint,
 
Waer man of vrouwe-plicht haer eyndicht, of begint.
 
+ Ick houde, soo de man ten vollen konde mercken
 
Den gront, en eygen wit van Godes hooge wercken,
 
De vrouw, het krancke vat, en soude nimmermeer
 
Of slons of slave sijn by haeren over-heer.
 
Want als de man bedenckt hoe seer hy is verheven,
 
Soo wort hy oock bewust, hoe dat hy dient te leven;
 
+ ‘Hoe yemant hooger is, en grooter saecken doet;
 
‘Hoe dat hy des te meer sijn feylen schromen moet.
 
‘Het geeft een grooten slach, als hooge torens vallen;
 
‘Het schettert dapper uyt, als wijse lieden mallen;
 
‘Men siet dat al het volck de quade slagen meet
 
‘Nae weerde vanden mensch die sijn beroup vergeet.
 
Indien oock wederom de vrouwen dese gronden
 
Eens namen inde borst, en inder daet verstonden,
 
Nae recht en reden eyst, daer is geen twijffel aen,
 
En lant, en weerelt selfs, die souden beter gaen.
 
Want mits een yder mensch sich liever laet ghebieden
 
Van eenich hooger bloet, als door gemeene lieden,
 
Wie twijffelt of het wijf sal beter sijn gheleert,
 
Soo haest sy wort ghewaer hoe God de mannen eert?
 
Op, mijn ghedachten, op; ick moet de lieden tooghen
 
Dat gansch het rond begrijp moet echte macht gedoogen,
 
Dat Aerde, Lucht, en Zee op echte trouwe staet,
 
En dat al watter is nae dese wetten gaet:
 
Ick wil in alle ding de menschen doen beseffen,
 
Dat mannen over al de wijven overtreffen;
 
Dat meest in alle ding, oock schoon het niet en leeft,
 
Al wat een man gelijckt, een hooger wesen heeft.
 
Laet ons het vrouwen ampt een weynich laten vaeren,
 
Om God in dit beleyt te mogen openbaeren:
 
Al wijckt ons losse pen een weynich uytte baen,
 
Noch gaet de buyte-sprong de jonghe vrouwen aen.
 
Of schoon een vreemde wet ons niet en plach te binden,
 
Indien wy niettemin in vreemde landen vinden
 
Een wet die over al op onse wetten past,
 
Dat stelt ons des te meer in onse wetten vast.
 
Als Godt in ouden tijt de Zee, en haere stroomen,
 
De lucht, en haer gevolch, de velden matte boomen
 
Had door het Woort ghemaeckt, en in het aerdsche dal
 
Den mensch, sijn evenbeelt, verheven boven al;
 
Soo is het edel dier, om niet alleen te leven,
 
Een troost, een soet behulp, een mede-maet gegeven,
 
Een vrou, met haeren vrient in alle ding gemeen,
 
Als vleys van eygen vleys, en been van eygen been.
 
De man, des niettemin in leden onderscheyden,
 
Is om het teere vat als metter hant te leyden,
 
Want uyt sijn kloucken stant befluyt een yder dit,
 
Dat hem geduchte macht in al de leden sit.a
 
Het wijf in tegendeel vint yeder soo geschapen,
 
Dat uyt haer kranck gestel ten vollen is te rapen,
 
Te tasten metter hant, dat haer een weerde vrient,
 
Dat haer een vast behulp, een bondich steunsel dient.
 
Men vint ontrent den man meer krachten inde leden,
 
Meer geesten inde borst, meer gaven inde reden,
 
Meer hitte door het lijf; daer woont een kloucker aert
 
En inde grove stem, en inden ruygen baert.b
 
Sijn ader is gewoon, met wonder harde slagen,
 
Het vyer dat binnen woelt geduerich uyt te jaegen,
 
Gewis de groote kracht die haer bewegen doet,
 
Seyt dat voor al de man de vlagge voeren moet.
 
Maer siet hoe dit beslach met vrouwen is gelegen,
 
Haer pols die heeft alleen maer eenich kleyn bewegen;
 
Een yeder voelt ghenouch aen haeren ader-slach,
 
Dat soo een flauwe siel geen heerscher wesen mach.c
 
+ Daer is een selsaem ding, dat niemant kan beseffen,
 
Dat niemant door verstant of reden weet te treffen;
 
Daer is een wonder kracht verholen inde man,
 
Die in het swacke vat geen mensche vinden kan.
 
Wat isser lichter ding als mette penne spelen?
 
Wie kan een ganse-veer, een lichte pluym, vervelen?
 
En des al niettemin, wanneer een vrouwe schrijft,
 
Daer is, 'ken weet niet wat, dat inde penne blijft.
 
Laet vry een kloucke maecht haer uytter maten pijnen
 
Op dat haer latter-werck mocht vast en bondich schijnen,
 
Laet vry een handich wijf hier recken haer verstant,
 
Men seyt noch evenwel; het is een vrouwen hant.
 
Maer onder dit getal mach niet gerekent wesen,
 
O Schuermans, u juweel,(a) eerst onlanx opgeresen,
 
Van wiens geleerde jeucht en uyt gelesen pen
 
De steden aenden Rijn, en ick, getuyge ben;
 
Noch die beroemde vrou, wiens net en geestich schrijven
 
Sal inde boucken staen, sal aenden Amstel blijven,
 
Sal door de weerelt gaen, een wonder voor de mans,
 
Soo lang de beste schaft sal koomen uytte gans.
 
Maer desen onverlet soo blijven onse gronden,
 
Al worter altemets een kloucke maecht gevonden;
 
Een bloeme, soomen seyt, en maeckt geen roose-krans,
 
Een snare geen gespel, een vryster geenen dans.
 
God heeft dan aende man een hooger aert gegeven,
 
En aen het wijf gelast om onder hem te leven,b
 
En siet! uyt dese born ontstaet een even-beelt,
 
Dat inde menschen werckt, en inde dieren speelt.
 
Gelijck een groote beeck, verdeelt in kleyne stralen,
 
Laet, als een stille vloet, in alle velden dalen;
 
Soo is de milde stroom van Godes eerste wet
 
De gansche weerelt deur geduerich uyt-geset.
 
Besiet het woeste rond aen alle vier de winden,
 
Het voor-recht vanden man is over al te vinden;
 
Het wijfje geeftet op, het broose maecksel wijckt,
 
En siet! het stelt de wet al wat den man gelijckt.
 
Men vint een echte sucht gestort in alle dieren,
 
Het sy die inde lucht, of opte velden swieren,
 
Of krielen inde zee, of door een binne-vliet,
 
Sy duycken over al en lyden mans gebiet.
 
Ten is van geenen noot om preuven uyt te senden
 
Tot eenich verre lant, dat noyt de menschen kenden;
 
Ghy, siet maer opte werf uw kalikoutsen haen,
 
Siet hoe sijn felle snuyt, en spitse veren staen,
 
Hoe trotst hy mette steert! hoe slaet hy mette vleken!
 
Hoe buldert hem de krop! hoe koomt hy aengestreken!
 
Het is aen sijn gebaer, het is genouch te sien,
 
Dat hy met volle macht wil op het hof gebien.
 
Dit munt des hooger uyt, wanneermen daerentegen
 
Sijn hinn', en watse doet, wil neerstich overwegen;
 
Sy gaet daer duycken heen, of schrafelt inde mis,
 
En wijst ten vollen uyt dat sy het wijfjen is.
 
Sy staet gelijck besorcht, om haeren haen te myden,
 
Men siet haer met gedult sijn harde sprongen lyden,
 
Men siet haer menichmael vertreden mette voet,
 
En noch soo blijft het beest geduerich even soet.
 
Gaet op een ander oirt, en siet de pauwen toogen
 
Haer uytgestreckten steert, vol Argus glinster-oogen,
 
Siet in het tegendeel hoe mack het wijfje gaet,
 
En minder in gesach, en minder in cieraet.
 
Siet my een doffer aen, siet hoe hy weet te kyven,
 
En hoe hy sijn duyvin te neste weet te drijven,
 
Siet hoe het wijfje duyckt, en, sonder eygen sin,
 
Vliecht, nae de man gebiet, de koten uyt en in.
 
Het is bedenckens weert dat duyven alsse spelen,+
 
Meest doffer en duyvin uyt een gebroetsel telen,
 
Maer, als de kip-tijt naeckt, de rouwe doffer-kop
 
Kiest eerst de ruyme lucht, en laet den engen dop.
 
Het edel manne-dier geneycht tot vrye spronghen,
 
Wil in het enge kot niet langer sijn gedwonghen;
 
Het wijf in tegendeel koomt nimmer aenden dach
 
Dan als sy met ghemack de ruymte kiesen mach.
 
Wat sal ick van de swaen en sijn manieren schrijven?
 
Hy kan het manne-recht voor alle kenners stijven;
 
Let op sijn fel geblaes, wanneer hy somtijts kijft,
 
En hoe hy met een trots voorby het wijfjen drijft.
 
Indien sijn echte gay in ontucht wort ghevonden,
 
Hy grijptse metten hals, en geeftse duysent wonden,
 
Hy sleeptse naer het riet, en met een harden beck
 
So scheurt hy haer de borst, en breecktse dan den neck.a
 
O schande dat de mensch sal boose lusten vieren!
 
Siet! hoerdom is de doot oock byde wilde dieren,
 
De swaen is wel te recht ghekleet in enckel wit,
 
Om datter noyt een hoer op haren leger sit.
 
Neemt vorder uwen gang tot aen de groote kudden,
 
En let daer hoe de ram sijn hoorens weet te schudden;
 
Siet hoe de bock betoont een rechten mannen-aert,
 
En door een stouten moet, en door een ruygen baert.
 
+ De ram gaet als een hooft, en leyt de stille beyten,
 
De bock die geeft de wet, en heerscht ontrent de geyten;
 
O malt niet, harders kint, en malt niet met het wijf,
 
Het beest is yver-sieck; het sprong u op het lijf.a
 
Wat dienter doch gewaecht van hengxsten ende stieren,
 
Van groot en moedich vee? siet inde minste dieren,
 
Siet inde kleyne spin een beelt van dese macht;
 
Het wijfje spint alleen, de man gaet opte jacht.b
 
Wat houfje, jonge vrou, veel regels om te leven,
 
De spinne sal alleen u volle wetten geven:
 
Al isse by het volck gheweldich inden haet,
 
Sy kan een baken sijn ontrent den echten staet.
 
Sy leert een jonge vrou op huys-behouften mercken,
 
En wijst een echte man tot harde buyte-wercken;
 
Schoon dan u meysen is een vyant vande spin,
 
Als sy haer netten weert, ghy, neemt haer wetten in.c
 
'k En wil niet in het wout, niet inde bosschen dwalen,
 
'k En wil geen slang of worm uyt diepe kuylen halen;
 
Een beesje dient gewaecht; dat heeft een dubbel lijf,
 
Het teelt, gelijck een man; het baert gelijck een wijf.
 
Hoort, echte lieden, hoort een wonder om te lesen,
 
Het kan nu vader sijn, en dan eens moeder wesen,
 
Doch niet gelijck het valt, of nae sijn eygen waen,
 
Maer naer het inde krijch sijn dingen heeft gedaen.
 
Want soo het middel weet den vyant uyt te jagen,
 
Soo mach het voor een man sich inden woude dragen;
 
Maer wort het oyt gesien te vluchten uyttet velt,
 
Soo wortet afgeset, en voor een wijf gestelt.d
 
Ten mach nae desen val geen manne-lid gebruycken,
 
Maer dwee en buychsaem sijn, en neder leeren duycken;
 
Wat eyster yemant meer? het bosch hout desen voet,
 
Dat wat daer wijfjen hiet den man believen moet.
 
Indien ick mette pen wil roeyen inde baren,
 
En soucken in het meyr hoe alle visschen paren,
 
Men sal van stonden aen, men sal oock even daer
 
Het voor-recht vande man u maken openbaer.
 
Al is het water stuer, het voet beleefde dieren,
 
De visch kan hooge macht en echte wetten vieren;
 
Siet! als een adder-slang maer schuyfelt aende strant,
 
Strax is de zee-lamprey ontrent het drooge lant;
 
Sy voucht haer byden man, en koomt op sijn bevelen
 
Geswommen uytter zee en aenden oever spelen.
 
Dat is genouch geseyt; Ghy, die in echte paert,
 
Gaet heult met uwen man, oock tegen uwen aert.a
 
De kater vander zee kan yeder openbaeren
 
Dat oock in heete sucht de koude visschen paren,
 
Want soo een schippers gast het wijf gebaert te slaen,
 
Hy biet terstont het hooft, en kanter tegen aen:
 
Maer wort in tegendeel de kater aengevochten,
 
Het wijf dat treckt den rugg' in veelderhande bochten,
 
En welt haer in het sant: als of het seggen wou
 
De krijch is voor de man, het vluchten voor de vrou.
 
De zee-ram (inde zee sijn schapen, koeyen, peerden,
 
En menich ander vee, gelijck als opter eerden)b
 
De zee-ram maeckt den haen door al het driftich velt,
 
En laet in sijn bevang geen visschen ongequelt:
 
De wijfjens onder dies, gelijck gemeene schapen,
 
Sijn dieren sonder gal, en sonder eenich wapen,
 
Sijn stil, onnoosel, sacht, en uytter-maten tam;
 
Sy vreesen haeren heer, en lieven haeren ram.
 
+ De Roock-vis, vander jeucht in echte min gebonden,
 
En wort te gener tijt in buyte-lust gevonden,
 
Waecht met een moedich hert sijn leven voor de vrou,
 
Een spiegel voor de mans, een baken inde trou.
 
Noyt quam die Griexsche Vorst soo moedich aengestreken,
 
Om sijn ontschaeckte vrou en sijn verdriet te wreken,
 
Als dit man haftich dier ontbrant in heet geschil,
 
Wanneer een ander visch sijn wijf onteeren wil.
 
Mijn penne, vorder niet. wil yemant dieper soucken
 
Het wesen vande Zee, die koome totte boucken
 
+ Die menich klouck verstant de weerelt achter liet,
 
Daer in men al het meyr tot inde gronden siet.
 
Het is voor ons genouch geswommen inde stroomen;
 
Te lande, mijn vernuft, en nae de groene boomen:
 
+ Daer is beleefde sucht oock in het naere wout,
 
En daermen niet en leeft, daer isset datmen trout.
 
Laet maer het ooge gaen ontrent de boom-gewassen,
 
Ghy sulter planten sien die opten regel passen,
 
Die echte lieden bint. al sijn de bossen rou,
 
Men vinter rechte min, men vinter echte trou.
 
Let op den Dadelbooma.. het wijf laet haere tacken
 
Met ootmoet voor den man ter eerden neder sacken;
 
De man buycht wederom al is hy hooch ghekroont,
 
Het blijckt aen sijn geway dat hy haer gunste toont.
 
Gebeurt het dat de man is van het wijf verscheyden,
 
Misschien om eenich huys getimmert tusschen beyden,
 
Soo queelt de vrouwe-plant, en staet gelijck bedruckt,
 
Soo datmen vanden boom niet eenen dadel pluckt;
 
Maer als de manne-stam ten lesten opgedreven
 
Kan met een jeuchdich blat tot aen het wijfje sweven,
 
Dan is haer treuren uyt; sy wort terstont begort
 
Soo dat het vruchtbaer hout van fruyten overstort.a
 
Siet daer een aerdich beelt van twee gehoude lieden,
 
Die met oprechte sucht malkander eere bieden;
 
Siet daer een lieve vrou, die geen vermaken heeft,
 
Dan alsse byden man in reyne trouwe leeft.
 
Wilt hier, o nortsen aert, van harde boomen leeren
 
Hoe dat een echte wijf moet haer geselschap eeren;
 
Komt grimmers, quellich volck, en siet aen quastich hout
 
Hoe datmen liefde pleecht, wanneermen is getrout.
 
Een block, een hart gewas, sal eenmael overtuygen
 
Een wijf van stegen aert, dat niet en weet te buygen;
 
Hout, echte lieden hout u tochten inden toom,
 
En druckt in u gemoet den soeten Dadel-boom.
 
Keert weder, mijn vernuft. Cypressen, Klim, Laurieren,
 
Erkennen echte trou, schier beter als de dieren,
 
Soo doet oock menich kruyt dat inde bossen groeyt,b
 
En menich edel gom dat uyt de boomen vloeyt.c
 
Noch heeft de kloucke geest van wijt-beroemde luyden
 
Een diep geheym ontdeckt in alle groene kruyden,
 
Want alsmen man en wijf hier onderscheyden kan,
 
Soo vintmen noyt het wijf soo krachtich als de man.
 
De man heeft meerder kracht in alle medecijnen,
 
Voor pest en heete korts, voor alderhande pijnen;
 
Siet wat een selsaem ding! de reden heeft beseft,
 
Dat over al de man het wijfjen overtreft.a
 
Noch hooger, snelle pen. in alle rijcke steenen
 
Is wijf en mans gewas, gelijck de schrijvers meenen,
 
Geen kenner heefter oyt dit onderscheyt gemist
 
Noch aenden Hyacinth, noch inden Amethyst.b
 
Men heeft doch over al (ghelijck op vaste gronden
 
De kunste roemen derf) geduerich ondervonden
 
Dat vry het schoonste licht en klaerste weder-glans
 
Koomt stralen uytte lucht, en dalen inde mans.
 
Een geest van onse tijt, in dese kunst ervaren,
 
Wijst sijnen leser aen hoe diamanten baren;
 
En datmen menichmael bevint een derden steen,
 
Daer niet als man en wijf eerst rolden over een.c
 
Waer sal ick vorder gaen? besiet de felle rotsen,
 
Die met een steyle kruyn den hoogen hemel trotsen,
 
Siet alle klippen aen, siet alderhande steen,
 
Sy paren soo het schijnt, en teelen onder een.
 
Het wonder key-gewas, daer by de schepen seylen,
 
Dat kan een wacker ooch in man en vrouwe deylen,
 
De Schepper aller ding, de Vader van het licht,
 
Bint keyen in de trou, en aenden echten plicht.
 
+ Een die het Zee-kompas wil met het wijfjen strijcken,
 
Moet dolen inde stroom, en elders henen wijcken,
 
De naelde staet en suft, de wijser is bekaeyt,
 
Sy kent geen vaste ster die om het noorden draeyt.
 
Geen schip in tegendeel oyt vanden regel dwaelde,
 
Indien de manne-kracht was leyder vande naelde;
 
Want schoon dat yemant seylt de weerelt op en neer,
 
Het stael sweeft alle tijt ontrent den kleynen Beer.a
 
Ghy siet dan, jonge vrou, dat alderhande dingen
 
Haer onder mans gebiet gewillich laten dwingen;
 
Ghy siet het woeste bosch, ghy siet de felle zee
 
Ootmoedich voor den man, en uytter maten dwee.
 
Ghy siet tot uwen troost(b) hoe schepsels sonder leven
 
Als met gebogen hals haer mannen eere geven;
 
Wel maeckt dan u besluyt, dat God het manne-recht
 
De gansche weerelt deur in alle dingen hecht.
 
En, soo ghy niet en wilt met uwen schepper strijden,
 
Soo leert het echte jock aen uwen halse lijden;
 
Het is een out gebruyck, men achtet geen verdriet
 
Dat alle man gebeurt, en over al geschiet.
 
Ghy man, weet onder dies ons schrijven niet te strecken
 
Om tot een sotte waen u sinnen op te wecken;
 
Maer liever dat het hooft sich stelle voor een wit
 
Te plegen recht gedult ontrent een swacker lid.
 
‘Is yemant door geluck ter eeren opgedreven,
 
‘O laet hem des te meer sijn herte neder geven;
 
Want als de milde God verleent geduchte macht,
 
Dan eyst hy meerder sorch, en even minder pracht.
 
En beelt u geensins in een wijf te sullen krijgen
 
Die met een volle deucht sal inden hemel stijgen;
 
Wie treft in dit geval het spits van sijnen wensch?
 
De beste vanden hoop is maer een nietich mensch.
 
Een vrouwe, seyt het volck, heeft veelderley gebreken;
 
Sy is swack, bloode, vreck, en veerdich om te spreken,
 
Sy helt nae plusery en alle kleyn beslach;
 
En haeckt om moy te sijn, oock alsse niet en mach.
 
Ghy, die u soete jeucht wilt met een vrouwe wagen,
 
Leert haer, en haer gevolch, leert hare feylen dragen;
 
Maeckt hier, en over al, een voorbereyde baen,
 
Daer is in als gebreck, wie kan het tegenstaen?
 
Doch om, tot uwen troost, het jock alsoo te vougen
 
Om in u wederpaer te vinden vergenougen,
 
Klimt op met uwen geest, en set geduerich vast,
 
Dat geen bequamer wijf op uwe seden past,
 
Dat niemant, wie het sy, van die op aerden leven
 
V eenich beter deel en hadde konnen geven,
 
Dat God, der sielen siel, die alle sinnen kent,
 
V dit geselschap jont, en u ten besten sent.
 
Hoort, al die sijt geneycht om u te laeten raden,
 
Ick weet een groot behulp tot alle groote quaden;
 
Hoort, die onrustich sijt en wenst te sijn gestilt,
 
Seght met een buychsaem hert; God heeftet soo gewilt,
 
God heeftet soo gevoucht; kan ick het maer verbeyden,
 
God sal het metter tijt ten rechten eynde leyden;
 
Al dunckt my dit en gint een drouvich ongeval,
 
God is het, die het quaet ten goede stieren sal.
 
Maer desen onverlet, dat wy gebreken noemen
 
Kan, die het wel beseft, in als te passe koemen:
 
‘Wat elders niet en dient als tot een lastich pack,
 
‘Is voor een billick man een dienstich huys-gemack.
 
Wat vrouwen swackheyt raeckt; die kan de mannen baten,
 
Indien het rechte wit niet achter wort ghelaten:
 
Siet! waer haer lichaen sterc, haer breyn geweldich klouck,
 
Daer is geen twijffel aen, sy grepe nae de brouck,
 
Sy bleve niet gesint, om voor den man te duycken,
 
Maer woude boven ons de volle macht gebruycken,
 
Iae worden dat wy sijn. sie daer een wonder werck,
 
Door swackheyt van het wijf sijn alle mannen sterck.
 
Men schrijft haer vreese toe, en datse menich-werven
 
Verswijmen dit en gint, om datse niet en derven;
 
Maer die een sedich wijf van haeren angst ontbloot,
 
Tis vast, dat hy de rust der mannen omme-stoot.
 
Wie sal het stoute rot van onbesuysde wijven
 
Doen uyt het woeste volck, of inden huyse blijven?
 
Gewis geen strenge wet en hout een vrouwe stil
 
Indiense woelen derf, of anders qualick wil.
 
Een wijf die niet en vreest, vermeestert alle deuren,
 
Bijt stale grendels af, en doet de mueren scheuren;
 
Wat dienter veel geseyt? is u geselschap stout,
 
Ghy waert my, lieve vrient, al beter niet getrout.
 
Noch heeft het wijf den naem van deun te sijn geboren;
 
Maer laetse quistich sijn, soo is de man verloren:
 
Al is de neering goet, de beurs wort omgekeert,
 
Indien u losse vrou haer penning niet en eert.
 
Laet yemant sijn beroup met alle macht besueren,
 
Noch sal een dertel wijf de winst verturelueren,
 
Met ick en weet niet wat. al waer de vrouwe quist,
 
Daer smelt een dicke beurs gelijck een dunne mist.
 
Noch roeptmen op de vrou, en stelt haer in het praten,
 
Met al te lossen tong te byster uyt-gelaten:
 
Maer, vrient, het gladde lid dat elders hinder doet,
 
Is even voor de man en voor de kinders goet:
 
Een mont vol soete jock kan ons het breyn vermaken,
 
Oock als het is vermoeyt door last van groote saecken;
 
En wat doch paeyt een kint dat drouve tranen schreyt,
 
Als dat een geestich wijf met soeten monde vleyt?
 
Men tijght de vrouwen op, dat sy met beusel-dingen,
 
Met ick en weet niet wat haer dagen over bringen:
 
Maer draeyt doch eens het ooch door al het huys-bedrijf,
 
Al watter omme gaet, wat heeftet om het lijf?
 
Tis meest al leure-werck. daer is een vloer te schueren,
 
Hier dient de wasch besorcht; en elders, kinder-lueren,
 
Of yet dat slechter is; en evenwel nochtans
 
Het minste datter valt is dienstich voor de mans.
 
Indien het nu geviel dat alderhande vrouwen
 
Met grooter omme-slach haer besich wilden houwen,
 
En datse geen bedrijf en namen metter hant,
 
Als dingen van gevolch, of saecken van het lant,
 
Wat raet hier voor den man? hy stond gewis verlegen,
 
Want niemant sou voortaen de kleyne diensten plegen
 
Ons noodich tot gemack. ey swijcht dan, lieve vrient,
 
En schelt niet voor gebreck dat ons ten nutte dient.
 
Ten lesten laeckt het volck in onse teere dieren,
 
Dat sy genegen sijn haer dingen op te cieren;
 
Maer even dese sucht is nut voor al het huys,
 
Het maeckt de keucken net, en hout de tafel kuys:
 
Ach waere dese lust de vrouwe niet gegeven,
 
Wy leydden altemael gelijck een beestich leven;
 
Noyt man en heeft gemack, noyt kint en vaerter wel
 
Ontrent een vuyle slons en rechte morsebel.
 
Ghy vint dan inder daet, en uyt bequame reden,
 
Al mochtje vande vrou een ander maecksel smeden,
 
Iae dat het scheppen selfs u ware toe-betrout,
 
Dat ghy licht oock het goet voor feylen weeren sout.
 
De schepsels vanden Heer sijn groote wonder-wercken,
 
Die geen aelweerdich mensch nae weerde kan bemercken;
 
Bedaert u, schamper volck. wat vanden hemel koomt
 
Dient niet te sijn berispt, maer eer te sijn geschroomt.+
 
Siet! waer een yder mensch geboren sonder feylen,
 
Wat sou dan yeder mensch een ander mede deylen
 
In pantschap vande sucht en van het soet verdrach,
 
Dat geen herboren mensch te rugge laten mach?
 
Gelooftet, alle vlees heeft onbewuste slagen,
 
En dat heeft God gewilt, om ons te leeren dragen;
 
Wel draeght dan, Christen hert, al heefter yemant schult,
 
‘Daer is geen beter werck als liefde met gedult.
 
Leert, nae den rechten eysch, leert alle ding gebruycken,
 
Leert, met gebogen hals, voor uwen schepper duycken;
 
Vernedert u gemoet en uwen stegen neck,
 
Daer schuylt volmaectheyt in, al dunckt het u gebreck.
 
Ick hebbe menichmael het ooge laten swieren,
 
En inden geest gelet, op alle kleyne dieren,
 
Op ick en weet niet wat, dat op het water sweeft,
 
Dat aende mueren kruypt, dat inder aerden leeft;
 
Ick hebbe menichmael in stilte sitten gapen,
 
En seyde, door gepeys, Wat diende toch geschapen,
 
Een mug, een maed', een mier, een mot, een mol, een muys,
 
Een sleck, een slang, een seuch; en ander vuyl gespuys?
 
Maer als ick naderhant des Heeren diepe gronden
 
Had beter ingesien en naerder ondervonden,
 
Soo dat ick eenichsins sijn hooch beleyt verstont,
 
Doen leyd' ick met berou mijn handen opten mont.
 
Ick sach dat alle ding, van waer het mochte koemen,
 
Schoon dattet niemant kent, of niet en weet te noemen,
 
Tot aen de minste vliech, tot aen de kleynste mier,
 
Voor spijse wort genut by eenich grooter dier;
 
En al tot ons behouf. het schuym van alle dingen
 
Kan menschen dienstich sijn, jae noodich voetsel bringen;
 
Daer is een groot beleyt in alle kleyn gerut,
 
‘Geen diertje sonder heyl, geen siertje sonder nut.
 
Het slechtste vande mensch, het slimste vande dieren,
 
Dat weet de wijse God tot ons behout te stieren:
 
Wie dit beseffen kan, en treft het recht besluyt,
 
Die vinter wijsheyt in, en treckter voordeel uyt.a
 
Nu isset weder tijt naer onsen wech te keeren,
 
Op dat de jonge vrou ten vollen mochte leeren
 
Hoe dat in alle ding de liefde dient gebout,
 
De liefde die het huys in soete banden hout.
 
+ Wat oyt gebeuren mach, wat immer kan geschieden,
 
Past noyt, o jonge vrou, van uwen man te vlieden;
 
Wat onweer datter ruyst, of watter omme gaet,
 
+ Siet datje nimmermeer u eyge posten laet.
 
Daer sijnder onder u genegen om te pruylen,
 
Die loopen uytten huys by vreemde lieden huylen,
 
Die loopen door de stadt, en ick en weet niet waer,
 
En maecken over al haer klachten openbaer:
 
Daer sijnder even noch die alle kleyne dingen,
 
Die, oock het minste woort, haer moeder overbringen;
 
De moeder wederom, by wijlen al te mal,
 
Verleent een gunstich oir, en stijft het ongeval.
 
Die raet dat jae de vrou haer elders sal vertrecken,
 
En wil oock even daer een bedde laeten decken;
 
Iae seyt, soo maer het wijf wil tyden opte loop,
 
De man sal sachter gaen, en geven beter koop.
 
Maer neen, geliefde, neen; al valter yet te klagen,
 
En wiltet niet te licht u moeder over-dragen;
 
Hebt op u weerde plicht een wijser ooch-gemerck,
 
Te klagen buytens huys is enckel kinder-werck.
 
Soo plach eens Venus wicht, vol onbedachte rancken,
 
Ontrent sijn moeders schoot wel eer te koomen jancken;
 
Gelijck het geestich volck, dat op de Fame sweeft,
 
Ons met bedeckte jock genouch te kennen geeft.
 
Het dertel Weelde-kint, tot spel alleen genegen,
 
Had eens een lustich velt tot sijn vermaeck gekregen;
 
Een koele somer-lucht, die uytten westen blies,
 
Die maeckte dat het wout vol schoone bloemen wies.
 
Daer sprong de lecker om, daer sat hy aender heyden,
 
Daer vlooch hy door het wout, daer lach hy inde weyden,
 
Hy riep de nymphen uyt, hy liep aen alle kant,
 
Tot dat hy daer een korf vol kleyne bijen vant.
 
Hy sach een bly gewoel, hy hoorde geestich singen,
 
Hy roock een soeten geur; het schenen moye dingen;
 
Hy riep; wat fraeyer spel! en wat een lustich dal!
 
Hier ist dat my het wout met honich spijsen sal.
 
Hy keeck eens wederom al wat de bijen deden,
 
Hy knilde mette booch de beesjens opte leden,
 
En drilde weder heen; ten lesten riep het wicht,
 
Geen lust en lijt verdrach, de fuycke dient gelicht.
 
Maer als hy doen begon int bijen-huys te breken,
 
Soo wort het naeckte kint aen alle kant gesteken,
 
En over al gestraelt; hy, siende dit gevaer,
 
Liep nae sijn moeder toe, en liet den honich daer.
 
Hy klaechde sijnen noot, hy toonde duysent wonden,
 
Hy riep, voor soet, eylaes! heb icker suer gevonden,
 
Ick lijde voor de lust een drouvich ongeval;
 
‘Daer yemant honich wacht is dickmael enckel gal.
 
Ach, moeder, wat een pijn! hoe ben ick dus gequollen?
 
Hoe ben ick over al met bobbels opgeswollen?
 
Hoe ben ick dus gestelt? dus leelick afgemaeckt?
 
Hoe is mijn teere jeucht in dese noot geraeckt?
 
Hoe kan soo kleynen dier soo grooten pijne maecken?
 
Hoe kan soo teeren strael tot aen het herte raecken?
 
Ey, lieve moeder, help! het doet te byster seer;
 
'k En koom ontrent de bijen nae desen nimmermeer.
 
De soete Venus louch, en ging hem weder vragen,
 
Wat isser, lieve soon? wat valter al te klagen?
 
Bedenckt, hoe grooten leet van uwen boge spruyt,
 
En die het al beloert, is maer een kleyne guyt.
 
Al quelt u dit en gint, noch dienter niet geweken,
 
Het soet is aengenaem, of schoon de bijen steken,
 
‘Die om een soeten mont ontrent de bijen dwaelt,
 
‘Moet lijden met gedult, oock als hy wort gestraelt.
 
Indiender yemant meynt, dat, watter is gesongen
 
Van al het geestich volck, is drift van losse tongen,
 
En reden sonder slot, en kluchten sonder sin;
 
Die is te mael bekaeyt; daer steken kruymen in.
 
Het kint, dat vleugels heeft, vertoont de jonge dieren
 
Die om de minne-vlam, gelijck de muggen, swieren;
 
De vrijers sijn de bijen, die pijpen wonder soet,
 
Het schijnt dat haer bejach is enckel honich-vloet.
 
Maer als het Weelde-kint laet sijnen lust vervoeren
 
Om met een stouter hant de bijen aen te roeren;
 
Dat is, wanneer de maecht, gedreven vande jeucht,
 
Meynt in een ander huys te vinden hare vreucht;
 
Dan maistse menichmael haer voorgenomen eynde,
 
Om datse niet en vint den honich, diese meynde;
 
De man, die niet en is geduerich even soet,
 
Spreect dickmael eenich woort dat prickelt haer gemoet:
 
Het huys, en sijn gevolch, veroorsaeckt menich treuren,
 
En, datmen binnens jaers gemeenlick siet gebeuren,
 
Baert onverwachte pijn, verweckt een vreemt geswel,
 
En maeckt aen alle kant een bitter huys-gequel.
 
Wat raet in dit geval? sy stelt haer om te suchten,+
 
En wil, wanneer het nijpt, tot haere moeder vluchten;
 
Die is haer eenich heyl, haer troost en toeverlaet,
 
Die hoort al water schuylt, en watter omme-gaet.
 
Daer roupt de jonge vrou, ach waer ick eens genesen!
 
Ick woude sonder man geduerich maget wesen;+
 
Maer siet! de beste troost die moeder geven kan,
 
Is niet als, Slechte duyf keer weder nae den man:
 
Waerom uyt u bevang om eenich leet geweken?
 
Ghy geeft oock menichmael niet al te soete steken;
 
Daer is (naer icket merck) van beyde syden schult;
 
Dus smoortet onder u, of lijtet met gedult.
 
De vrouwen sijn verdoolt, die uytten huyse vlieden,
 
En klagen haeren noot oock byde vreemde lieden;
 
Men vinter menichmael die, mits een sotte vlucht,
 
Oock om haer eersten stant niet weynich sijn beducht.
 
Al heeft een jonge vrou by wijlen stuere vlagen,
 
Daer sijn beleefde mans die haere swackheyt dragen
 
Soo lange sy het leet in hare kamer sluyt;
 
Maer als het buyten vliecht, dan is de vrientschap uyt.
 
Dan wort de man geneycht sijn eere voor te spreken,
 
En even voor het volck in schelden uyt te breken,
 
Dan wijckt sijn wrang gemoet van alle soetheyt af,
 
‘Tot openbaere sond' een openbare straf.
 
Een wijf niet lang getrout, die haeres mans wanieren
 
Of niet en had gheleert, of niet en wilde vieren,
 
Sprack dickmael schots genouch. voorwaer een slecht begin
 
En voor een jonge vrou, en voor een nieu gesin.
 
En als haer dan de man het swijgen wou gebieden,
 
Soo wouse metter daet tot haere moeder vlieden;
 
En hier toe werd het wijf ten lesten soo gewent,
 
Dat sy het vluchten hielt als voor een dreygement.
 
Eens, op een avont stont, als dese lieden keven,
 
Het wijf, door gramme sucht ten hartsten aengedreven,
 
Liep naer het voor-huys toe, en riep daer overluyt;
 
Ick wil van stonden aen, ick wil ten huysen uyt:
 
De man, die des te meer de schande wou beletten,
 
Ging met een snelder loop sich voor de deure setten;
 
En hielt de vrouwe daer, al wasse vinnich gram,
 
En trock het nacht-slot af, en ging van daer hy quam.


illustratie

 
Sy, noch te meet gestoort, en felder uyt gelaten,
 
Springt knap ter venster uyt, en geeft haer op de straten;
 
En opten staenden voet, geen mensch en weter hoe,
 
Loopt in haer vaders huys, en nae haer moeder toe.
 
Daer vangt de pruylster aen haer handen om te wringen,
 
En met een groot gewelt haer tranen uyt te dringen;
 
Daer maeckse watter schuylt haer moeder openbaer,
 
Die hoort het speeltjen aen, en hout haer dochter daer.
 
Het was den ganschen nacht nae dit verschil geleden,
 
De man doet geen vervolch, maer hout hem soo te vreden;
 
De vader vande vrou gemoet hem opten dach,
 
Die groet hem heus genouch, maer vorder geen gewach.
 
Dat quelt den ouden man, en seyt, met goede reden,
 
Hoort vrouwe, dit gepruyl en diende niet geleden;
 
Ghy draecht u (nae my dunckt) in desen wat te mal,
 
Ick vreese dat ons volck van een vervreemden sal.
 
De moeder, nae de saeck te hebben overwogen,
 
Ten eynde dit verschil niet hooger sy getogen,
 
Roept strax een snege meyt, en spreeckt uyt volle last,
 
Gaet tot mijns dochters man en noot hem hier te gast.
 
De meyt gaet haeren gang. de swager wort gebeden,
 
Die koomt ter rechter uyr vrymoedich aengetreden;
 
Men wort aen sijn gelaet geen korsel hooft gewaer,
 
Hy eet, en drinckt, en lacht, gelijck als voor en naer.
 
De tijt van scheyden koomt, de nacht begint te vallen;
 
Men staet van tafel op; en vorder niet met allen,
 
Als, Vader, grooten danck van u beleeft onthael;
 
Hy slaet de mantel om, en maeckt hem uytte sael.
 
De vader staet verbaest; maer, sonder lange dralen,
 
Gaet (seyt hy totte knecht) mijn swager weder halen,
 
Loopt hem in haesten nae, en roupt hem vande straet,
 
Ick hebbe noch een woort te seggen, eer hy gaet.
 
De man koomt wederom; daer gaet de vader vragen
 
Waerom hy mettet wijf niet eens en weet te dragen?
 
En of hy jaren lang wil leven in geschil?
 
En of hy daer in huys sijn vrouwe laten wil?
 
De man gaet sachtjens aen, opent sijn belangen;
 
Ick wil oock even nu mijn wijf in huys ontfangen,
 
+ Behoudens datse my betoone metter daet
 
Dat sy in dit versouck ter goeder trouwen gaet.
 
Voor al haer korsel hooft moet beter seden leeren,
 
Sy heeft mijn huys ontsticht, sy moetet weder eeren,
 
Sy koos, uyt eygen raet, een onbekende baen,
 
Sy moet op mijn bevel gelijcke wegen gaen:
 
Sy moet de reyse doen, en komen ingedrongen
 
Iuyst door het eygen gat daer uyt sy is gesprongen;
 
En soo, en ghy, en sy, des niet en sijt gesint,
 
Ghy, vader, sijt gegroet, en, moeder, hout u kint.
 
Hier schiet de moeder toe, en gaet haer swager vleyen,
 
De dochter koomter by, en settet op een schreyen,
 
De vader neemt het woort, en doet een lang gespreck
 
Hoe dat een jonge vrou moet buygen haren neck.
 
Naer onderling beklach, de vrede wort gesloten,
 
En met een frisschen dronck van nieuwen aen begoten;
 
Het wijf, hoewel gestoort, moet buygen haren sin,
 
Sy klam te venster uyt, sy quam te venster in.
 
Daer mede was de lust van loopen wech gedreven,
 
En sedert wistmen noyt of dese lieden keven,
 
En schoon daer eenich woort by wijlen rijsen mocht,
 
Ten quam, na dit geval, noyt inde ruyme locht.
 
Vriendinnen, watter valt, haet diergelijcke rancken,
 
Duyckt onder uwen man, ghy sullet u bedancken;
 
Of schoon u Griet en Trijn wat in het oire blaest,
 
Ey slaetet inde wint, voorwaer het is geraest.
 
Men siet dat menich volck, van over lange tijden,
 
De vrouwen onderwees om dit gebreck te mijden,
 
Te Roomen, als de bruyt quam totten bruydegom,
 
Een greep de jonge maecht, en draeyde lustich om,
 
En swierde mette bruyt, om, door het omme-keeren,
 
Den wech, van daerse quam, haer af te mogen leeren;
 
Ghy, schoon men dit gebruyck niet meer en onderhout,
 
En keert noyt wederom, wanneerje sijt getrout.
 
Men vont een ander lant, daer met een snellen wagen
 
De bruyt wert uytgevoert, en nae den man gedragen,
 
En als de jonge maecht ter rechter plaetse quam,
 
Soo wert de gansche koets gegeven aende vlam.
 
Dat was genouch geseyt; De wech is afgesneden,
 
Soo datje nimmermeer en moocht te rugge treden;
 
Wel, temt dan uwen geest en uwen lossen voet,
 
Hier isset daerje woont, en daerje blijven moet.
 
Als Agar Sara sach in gramschap aengesteken,
 
In plaetse vande wrock door smeecken af te breken,
 
Soo steltset opte loop, en geeft haer in het wout,
 
Als ofse by het wilt sou vinden haer behout;
 
Doch alsse met gevaer ging aender heyde dolen,
 
Soo is haer byden Heer het tegendeel bevolen;
 
Daer koomtse weder t'huys, en, met een groot berou
 
Moet, tot een meerder smaet, haer buygen voor de vrou.
 
+ Tis dwaesheyt hart te sijn, en liever wech te loopen,
 
Als door een buychsaem hert den pays te willen koopen,
 
En d'wijl men immers eens moet koomen totten soen,
 
Soo raed ick alle twist ten eersten af te doen,
 
Tis beter inder haest, en eer de tochten groeyen,
 
En eerder yemant vreemts met u behouft te moeyen,
 
En, eer een kleyne vonck verweckt een groote vlam,
 
De schapen, soomen seyt, te schutten voor den dam.
 
Bedenckt eens, jonge vrou, hoe veel gebuer-klappeyen
 
Haer monden open doen, en in het breede weyen,
 
Wanneer een jonge vrou in hare plichten mist,
 
En, om 'k en weet niet wat, met haeren hoeder twist;
 
Bedenckt, soo deser een u schande koomt te weten,
 
Hoe breet sy alle ding sal poogen uyt te meten,
 
Hoe wil haer flabbe gaen? bedenckt dit alle tijt,
 
Doch meest als u gemoet wil swellen vande spijt.
 
Gelijck de medecijn het booste van de slangen
 
Tot nut en heyl gebruyckt; gelijck de menschen vangen
 
Al watter in het wout is uytter maten wreet,
 
En maecken van het bont een beste winter-kleet;
 
Soo moet de snoode gift van dese vuyle slecken
 
De vrouwen tot behulp van goede dinghen strecken;
 
Siet! dat u tegen is en die u qualick wil
 
Kan heelen u gemoet, kan hélen u geschil.
 
Het is de beste greep, in plaetse van te wreken,
 
In spijt van achter-klap het twisten af te breken:
 
Wie door een quade tong verbetert sijn gemoet,
 
Doet sijnen vyant leet, en sijne vrienden goet.
 
Ghy dan, om aenden nijt tot geen vermaeck te strecken,
 
En niet door al de stadt met u te laten gecken,
 
Of weest geduerich eens; of, sooje somtijts twist,
 
Maeckt dattet onder u in stilte sy geslist.
 
Waer yemant bijen hout, daer achtmen goet te wesen
 
Dat in het bijen-huys gedommel is geresen;
 
Gedommel inde korf is, in der bijen lant,
 
Een teycken van geluck en van een goeden stant.
 
Tis anders mette trou, en mette vrou gelegen,
 
Ick wensch in dit geval, dat jonge lieden swegen:
 
Ten staeter niet te wel ontrent het echte paer,
 
Indienmen opte straet haer tieren wort gewaer.
 
Maer hier dient oock de man te worden aengesproken,
 
Want door hem wort de rust oock menichmael gebroken:
 
Hoe menich selsaem hooft maeckt dat de vrouwe sucht,
 
En inden huyse treurt, of uytten huyse vlucht?
 
Is yemant van het volck genegen om te weten
 
Hoe dat een teere maecht haer moeder kan vergeten,
 
En hoe een jonge vrou sal hangen aenden man,
 
Soo datse nimmermeer van hem gedueren kan;
 
Die sie, hoe menich kint sijn duyve kan gewennen
 
In nieuwe keeten sijn, en vreemde nesten kennen;
 
En hoe de wilde vlucht, oock sonder eenich slot,
 
Blijft in een kleynder huys, en op een enger kot.
 
Geen duyve, soo het schijnt, is immer wech gevloden,
 
Indiense met komijn, in honich opgesoden,
 
Is door een nieuwen heer van eersten af gevoet,a
 
Soo veel, beminde vrient, soo veel vermach het soet.
 
Gaet even soo te werck ontrent de jonge vrouwen,
 
+ Ghy sultse, sonder dwang, van loopen wederhouwen:
 
Daer past op dit geval noch gerste, noch komijn,
 
Het aes voor dese vlucht moet enckel honich sijn.
 
Beleeftheyt, waere sucht, en sachte troutel-woorden
 
Sijn hier en over al de beste minne-koorden;
 
Belieft, o vlijtich man, belieft een jonge vrou,
 
En leght in honich-raet de gronden vande trou.
 
+ Beelt u voor seker in, dat alle teere sinnen
 
Tot liefde sijn gemaeckt, door liefde sijn te winnen,
 
Met liefde sijn gewiecht. de liefde vande man
 
Is die een vluchtich hert in huys gewennen kan.
 
Hier maen' ick al het volck, dat veeltijts gantsche dagen
 
Is besich om een haes, of ander wilt te jagen,
 
Dat meer vermakens heeft ontrent een vreemden hont,
 
Als by een aerdich kint, of aen een vrouwen mont.
 
Hier maen' ick al het volck, dat byde slemp-gesellen
 
Doet met een eeuwich nat haer vette buycken swellen,
 
Dat met de blinde kaert, of metten teerling speelt,
 
Terwijl een jonge vrou sit aenden heert en queelt.
 
Hier maen' ick al het volck, dat verre plach te reysen,
 
En meer om haer bejach als om het wijf te peysen;
 
Hier maen' ick al het volck dat inden huyse wrockt,
 
En by het buyte-volck met vollen monde jockt.
 
Hier maen' ick al het volck, dat hare jonge leden+
 
En tegen alle recht, en buyten alle reden,
 
En tegen alle sucht van God en sijne vrees,
 
Gaet paren in het bed met eenich ander vlees.
 
Leert yder in het sijn op uwe saecken letten,
 
Leert, daer de reden eyst, u jonste neder setten;
 
Die God sijn offerwerck, den Prins sijn tollen geeft,
 
Die leere dat een vrou oock haere rechten heeft.
 
Noch bid ick al het volck, dat onder duysent boucken
 
Geduerich besich is om dit en gint te soucken,
 
In eenich stil vertreck te plaetsen dit beslach,
 
En niet als bly gelaet te brengen aenden dach.
 
De fronsen in het hooft, die alle vrouwen haten,
 
Sijn noodich afghekeurt, en dienstich naegelaten;
 
Beswaert u koetse noyt met eenich hooch gepeys,
 
Maer geeft aen bed, aen heert, en tafel haeren eys.
 
Laet boucken, diepe sorch, en groote dingen blijven
 
Ter plaetse daermen plach te lesen, en te schrijven;
 
‘Wie staech en buyten tijts blijft hangen aenden bouck,
 
‘Doet onrecht aende vrou, en smaetheyt aenden douck.
 
Doch, als hier in de man sijn jonste sal betrachten,
 
Soo moet haer wederom de vrouwe neerstich wachten
 
Door ick en wet niet wat te stooren sijn verstant,
 
Wanneer hy sijnen geest in hooge saecken spant.
 
+ Het is van outs gelooft, dat meest de schoone vrouwen
 
De mannen inde kunst geweldich wederhouwen;
 
En dat een lach, een lonck, een lucht van haeren schoot,
 
De boucken nederwerpt, de kassen ommestoot.
 
Ghy daerom, jonge vrou, die niet en wilt gehengen
 
+ Dat yemant door het huys sal boucken mogen brengen,
 
Verschoont oock uwen man, en doet hem geen belet
 
Wanneer hy metten geest sich inde boucken set.
 
Soo doende, sal de man niet besich mogen wesen
 
Om tegen uwen sin aen tafel yet te lesen,
 
Niet besich mogen sijn (ick stelle dese wet)
 
Met boucken aenden heert of in het sachte bed.
 
Of soo misschien de man in kamers ende salen
 
Wil brieven, out geschrift, of boucken laten halen,
 
En dat hy lesen wil wanneer hy spreken sou,
 
Soo is het bouck-geheym geopent aende vrou.
 
En weder, soo het wijf, eer datse wort geropen,
 
Koomt tot het schrijf-cantoir ontijdich ingestopen,
 
Soo isser volle macht geboren aenden weert,
 
De boucken, als hy wil, te brengen aenden heert.
 
Leert daerom, jonge vrou, (soo wy te voren seyden)
 
En stonden gade slaen, en tijden onderscheyden,
 
Nae dat de reden eyst. al is het jocken soet,
 
Noch koomter oock een tijt wanneer men blocken moet.
 
Ghy weder, vlytich man, leert uwe vreuchde mengen,
 
En niet als soet gelaet aen u geselschap brengen;
 
Sit by haer niet en dut, of al te diep en peyst,
 
Maer doet een soet verhael nae dat de reden eyst.
 
De gront van u gespreck dient boven al te wesen+
 
Yet, waer des Heeren naem mach worden uyt gepresen,
 
Te weten, hoe de mensch genaeckt het hoochste goet,
 
En wat een reyne siel hier vrolick leven doet.
 
Hoe al de werelt dwaelt in veelderhande saecken,+
 
Hoe vast de mensche slaept, oock daer hy dient te waecken,
 
Hoe alle vreucht verdwijnt gelijck een lossen droom;
 
En hoe ons leven vlucht gelijck een snelle stroom.
 
Oock hoemen ongemack en alle swaere tijden
 
Moet sonder onverdult en sonder morren lyden,
 
En wat het recht gebruyck van alle dingen sy,
 
En wat een s'menschen hert maeckt vande tochten vry.
 
Dit dient van yeder man dus waer te sijn genomen
 
Naer dat de tijt vereyst, en na de saecken komen;
 
Een die sijn weerde vrou met reden niet en sticht,+
 
En heeft niet recht geleert de ware manne-plicht.
 
Doch, als ghy besich sijt ontrent de swacke vaten,
 
Soo wiltse niet te lang in hooge dingen laten;
 
Maer tracht om over-hant te brengen aenden dach
 
Dat haer bewogen hert tot vreuchde leyden mach.
 
Vertelt haer met bescheyt, wat in verscheyde steden
 
By dese wort gedaen, by gene wort geleden;
 
Brengt soete spreucken by van eenich deftich man,
 
En wat haer met vermaeck ten nutte dienen kan.
 
Wien isset niet bekent, dat veel te mogen weten
 
Is aen een edel hert gelijck een lecker eten?
 
En dat van alle tijt de mensch in sijn gemoet
 
Door hooren wort gesticht, door leeren aengevoet?
 
Ten sijn geen lieve mans, die haer geminde vrouwen
 
Niet met een soet verhael by wijlen onderhouwen;
 
Sy, die met eygen wil haer bannen vande straet,
 
Ontfangen met vermaeck wat buyten omme-gaet.
 
Hier dient alleen besorcht, door lust van nieuwe dingen
 
Niet tot het innich merch van yemant in te dringen;
 
Niet met een nydich ooch te loeren over al;
 
Of met vermaeck te sien eens anders ongeval.
 
Noch dient te sijn gemijt tot vuyl en weelich mallen,
 
Als ghy te samen jockt, oneerlick uyt te vallen;
 
Weest heus in u gelaet ontrent u wederpaer,
 
Want soo ghy dertel sijt, haer schaemte lijt gevaer.
 
Het kuys en eerbaer root, der vrouwen beste gaven,
 
Wort door een geile tong allenxen ondergraven;
 
Soo dat een eerbaer wijf, door ongesouten praet,
 
Haer aengeboren aert ten lesten achter laet.
 
Het is een oude leer, dat onbeschaemde reden
 
Doen hinder, metter tijt, oock aende beste seden;
 
Door middel van het oir soo wort de siel gesticht,
 
En door het eygen lid soo wort het herte licht.
 
O schaemte, dier juweel, o ciersel vande vrouwen,
 
Ghy dient in haeren geest geduerich onderhouwen;
 
Want raeckt haer weelich hert eens buyten u gebot,
 
Soo wort haer teere schoot een deure sonder slot.
 
Nu tot ons eerste wit. in plaetse van te vluchten,
 
Of elders daer het valt u klachten uyt te suchten,
 
Getroude lieden hoort, ick weet u beter raet,
 
Beslicht het onder een al watter qualick gaet.a
 
Ick weet een seker huys daer twee gehoude lieden
 
Sich vieren over-hant, en soete gunste bieden,
 
Want schoon daer rijst verschil ontrent het huys-bedrijf,
 
Men sieter geen gepruyl, men hoorter geen gekijf:
 
Wat elders heeft de kracht een korsel hooft te wetten,
 
Dat kan het eerbaer volck in stilte nedersetten;
 
Want schoon daer yet ontstaet dat d'een of d'ander spijt,
 
Men spaertet altemael tot op een ander tijt.
 
En als het vinnich bloet ter neder is gesoncken,
 
En dat het boos geswel ten lesten is gesloncken,
 
Soo daecht de man het wijf, het wijf ontbiet den man,
 
Daer niemant van het huys haer sien of hooren kan.
 
Daer gaet het bouckjen op; men gaeter overwegen
 
Hoe dat aen alle kant de saecken sijn gelegen,
 
Men stelter in beraet al wat een yeder schort,
 
En wie sijn plichten doet, en wieder blijft te kort.
 
En, als nae rijp beraet de feyl is uyt-gevonden,
 
Soo wort die schuldich is met reden in gebonden,
 
Met reden aengetast, en dapper overhaelt,
 
Omdat hy vanden wech der liefden is gedwaelt.
 
Die moet, van stonden aen en eer de rechters scheyden,
 
Beloven op een nieu sijn herte soo te leyden
 
Dat alle wrevel-sucht, en korsel onverstant
 
Sy met een staege sorch gehouden inden bant.
 
Daer gaen de lieven heen met vast-gestelde sinnen
 
Geen spijt of hevich bloet op hen te laeten winnen;
 
En, tot een vast gemerck van soo te willen doen,
 
Soo wort het vrede-bont versegelt met een soen.
 
Ick prijse dit gebruyck; en stont het my te wenschen,
 
Ick gunde dit beleyt aen alderhande menschen;
 
Want soo in yeder huys dit werde nae ghedaen,
 
Ick meyne voor gewis het souder beter gaen.
 
Een man heeft menichmael, 'ken weet niet wat, gebreken,
 
Oock die hy niet en kent; een wijf, verkeerde streken,
 
Oock diese niet en merckt; en siet, dit ondersouck
 
Leert al wat qualick staet, en haeltet uytten houck.
 
Een korts' is somtijts nut ontrent de swacke lijven,
 
Om datse geen-vergif laet inde leden blijven;
 
Om datfe vuyle slijm en alle quade sucht
 
Kan jagen uytte maech en drijven opte vlucht.
 
Tis dienstich menichmael malkander wat te seggen,
 
Op dat geen oude wrock bleef inden boesem leggen;
 
Op dat de bitsche gal mocht ruymen door den mont;
 
Men wort oock aende siel met sieck te sijn gesont.
 
‘Wanneer het jonge paer woont eenich by malkander,
 
‘En niet en leeft in vyer gelijck een Salamander,
 
‘Noyt voor de bueren twist, of voor de boden kijft,
 
‘Soo wort haer beyder macht in alle ding gestijft.
 
‘Maer soo het echte volck doet openbare klachten,
 
‘Geen vrient of nagebuer, geen meyt en sal haer achten;
 
‘Geen ding dat haer gesach soo voor de lieden breeckt,
 
‘Als dat het lieve paer te samen leppich spreeckt.
 
‘Het wijf moet over al met haer exempel leeren,
 
‘Hoe dat een stege meyt moet haeren meester eeren;
 
‘Weet dat het dienstbaer volck geen eere bieden kan,
 
‘Ten sy dat eerst de vrou wil eeren haeren man.
 
Doch wat u overkomt, of hoeter is geschapen,
 
Ick rade nimmermeer van uwen man te slapen;
 
Het valle soo het mach, gaet evenwel te bed;
 
Daer wort verstompte min van nieuwen aen gewet;
 
Daer wort de spijt gedoot, en alle nijt verdreven,
 
Daer wortmen weder eens oock daermen heeft gekeven,
 
Daer wijckt de koude sucht en alle drouve pijn,
 
Daer rijst een nieuwe vreucht gelijck een sonne-schijn.
 
Maer boven alle ding soo dienen echte wijven
 
Ten hoochsten aengemaent, in't bedde niet te kijven;
 
Want alsser onlust rijst van daer men vrede wacht,
 
Soo is de soete trou in drouven stant gebracht.
 
Vriendinnen, als ghy komt ontrent de sachte pluymen,
 
Laet twist, en overmoet, laet harde sinnen ruymen;
 
Het bed is overal een haven vande rust,
 
Hier dient al watter brant te worden uytgeblust:
 
Sich in het sachte dons tot twisten af te wenden,
 
Dat is de weerde Trou in haeren tempel schenden:
 
Ghy, breeckt, ten minsten hier, de gronden vande spijt;
 
De waen en haer gevolch is Venus toegewijt.
 
Maer yemant sal misschien op onse rymen kijven,
 
Om datse veel te lang in desen handel blijven;
 
Maer, lieve, met verlof: de soete vrede-plicht
 
Is vry een grooter werck als voor een kleyn gedicht.
 
Men geeft een langen tijt om wel te leeren spellen,
 
Om letters nae de kunst, en soo het dient, te stellen;
 
Men buycht en tong, en mont, en sinnen altemael,
 
Op datmen leeren mocht een overwaelsche tael.
 
Men leert, met alle vlijt, een douck in stucken breken,+
 
En hoe het dient gevult door veelderhande steken;
 
Men leert een vreemden naet met tijt en harden dwang,
 
En hierop suft de jeucht geheele jaeren lang:
 
Maer tis een meerder kunst een deel verdraeyde sinnen
 
Te brengen over een, en weder in te winnen,
 
Tis vry een grooter werck de tochten vanden haet
 
Te brengen tot gedult, en op de rechte maet,
 
Tis jae van meerder vrucht beleeft te konnen spreken,
 
En door een soeten aert den wrevel af te breken;
 
Wel, leert dan met gedult, besette vrouwen, leert
 
Hoe datmen huys-krakeel tot soeten vrede keert.
 
Dat sal u nutter sijn en beter konnen stercken,
 
Als yet dat komen mach van al het spelle-wercken,
 
Het sal u meerder gunst verwecken by den man,
 
Als yet dat u de priem of naelde geven kan,
 
En des al niettemin soo dienen alle mannen
 
Tot soo een noodich werck haer sinnen in te spannen;
 
Al spreeck ick totte vrou; veel dingen sijn gemeen,
 
Soo dat ick oock den man en hier en elders meen.
 
Nu hoort dan noch een woort. het schijnt de lieden vragen,
 
Hoe dat een echte wijf haer dan behoort te dragen
 
Wanneer een korsel hooft soo buyten reden gaet,
 
Dat hy een teere vrou met harde vuysten slaet.
 
Het stuck dient ondersocht. Doch, eer hier in te treden,
 
Soo wil ick onsen man een weynich over-reden,
 
Op dat sijn edel hert, geroert door ons gedicht,
 
Mocht prenten inde siel de rechte manne-plicht.
 
Men vint een vreemde straf, gebruyckt in oude dagen,
 
Als eenich wrang gemoet een slave wilde plagen,
 
Men bont die schuldich was, men slouch hem op het vel,
 
Iuyst nae de rechte maet van eenich snare-spel.
 
Gelijck, wanneermen danst, de leden nedersincken,
 
Of rysen inde lucht, al nae de snaren klincken,
 
Iuyst op gelijcke wijs soo ging het mette sweep,
 
Die even mette klanck hem inde leden neep,a
 
Vraecht yemant, waerom dat? men wilde mette slagen
 
Niet slechts alleen het lijf maer oock de siele plagen;
 
Want, dat eens herte-lust en vreuchde plach te sijn,
 
Dat werd daer herten-leet, en uyt-gesochte pijn.
 
Dit past op u bedrijf Trou-schender, mensche-plager,
 
Siel-pijnder, huys-verdriet, muyl-stooter, vrouwe-slager,
 
Vreucht-breker, minne-beul, int korte, rechte jan,
 
Niet weerdich om den naem te dragen van de man,a
 
Ghy quetst u wederhelft met uwe rappe leden,
 
Die maer tot vrou-behulp de man en moet besteden;
 
Ghy quelt u bed-genoot met uwe rechter hant,
 
Die vande weerde trou haer was het eerste pant.
 
Het lid dat eygen is om haer alleen te streelen,
 
Om u beleefde gunst haer uyt te mogen deelen,
 
Dat laet sijn eerste wit en oeffent wreede straf,
 
Dat snijt het soete bont van alle vrientschap af.
 
Ghy had aen uwen God voor alle man gesworen,
 
Dat sy was u vermaeck, uw siel, en uytverkoren,
 
V troost, u weerde bruyt, de lust van uwe jeucht,
 
V lieve tortelduyf, en uwe gansche vreucht;
 
Waer sijn op dese tijt, waer sijn u schoone woorden?
 
Waer al het lang gevry, en al de vaste koorden
 
Te voren hier gebruyckt? waer uwe soete mont,
 
Die u aen hare gunst met duysent éeden bont?
 
Gewis, een swacke vrou is vry genouch geslagen,
 
Die hare jeucht verslijt met uwe vrucht te dragen;
 
Die met een swaere pijn haer kinders baren moet,
 
En noch het teer gewas met eyge borsten voet.
 
Hier dient geen ander sucht, als enckel medelijden,
 
En met een soet gedult haer krancken aert te mijden;b
 
Of soose wat bestaet dat immers niet en sluyt,
 
En doet haer geen gewelt, maer lachtse liever uyt.a
 
Het purper, datter wast op hare teere wangen,
 
Is met geen harde neep, met slagen niet te prangen;
 
Is voor geen felle vuyst of ander leet gemaeckt,
 
Maer door een sachten mont te werden aengeraeckt.
 
De vrouw is uyt het lijf van haeren man gekomen,
 
De vrouw is uytte borst van haeren man genomen;
 
Het is dan onverstant en niet als vinnich bloet
 
Dat tot den boesem dient te treden metten voet.
 
Het wort tot heden toe, bynaest in alle landen,
 
Gerekent by het volck een vande meeste schanden,
 
Als yemant sijn verstant soo verre dwalen laet,
 
Dat hy een teere vrou met slagen onder gaet.b
 
Een die sich vande gal soo verre laet verwinnen,
 
Betoont voor alle man een onmacht inde sinnen;
 
Ach Cato was te wrang, die sett' een raets-heer af
 
Om dat hy buytens tijts sijn wijf een soentjen gaf;c
 
Hy mocht op beter gront de vrouwe-smyters plagen,
 
Ontnemen haren staet, en uyt den lande jagen;
 
‘Want die in soete min sich wat te buyten gaet,
 
‘Is vry een beter man, als die sijn vrouwe slaet.
 
Een die sich hier verger, sal, voor sijn gansche dagen,
 
De gront van alle gunst uyt haren boesem jagen,
 
Al vleyt hy naderhant, al streelt hy wonder seer,
 
Hy krijcht geen rechte sucht, geen ware liefde meer.
 
Ick weet dat dees en geen dit anders willen drijven,
 
Iae met een stoute pen voor al de weerelt schrijven,
 
Dat menich selsaem wijf noyt man ten vollen acht,
 
Voor datse totte tucht met slagen is gebracht.
 
Men vint in onsen tijt van seker man geschreven,
 
Die totte soete min met slagen wert gedreven;
 
Men hoort van seker wijf, die nimmer liefde drouch
 
Dan als een dulle kop haer opte leden slouch.a
 
Maer die verkeerde lust, gebout op vreemde gronden,
 
En is in onse kust te geener tijt ghevonden;
 
Al wat tot liefde dient wort in het Zeeusche lant
 
Door gunst en soet onthael, niet mette vuyst geplant.
 
Men segge watmen wil, in my sal nimmer komen,
 
Dat vrouwen onverstant met slagen wort genomen;
 
Ick vind in tegendeel dat wie een vrouwe smijt
 
Verweckt in haren geest een onversoende spijt.b
 
Al wat een billick man van vrouwen wil bejagen,
 
Dat moet door jonste sijn, en niet door harde slagen;
 
Het is in dat gesin ten besten niet ghestelt,
 
Daer sucht tot echte min moet rijsen uyt gewelt.
 
Het is nyt vrijen wil, dat jonge lieden trouwen,
 
Het is uyt vrijen wil, dat sy de weerelt bouwen;
 
Al wat uyt vrijen wil niet onder hen geschiet,
 
Maeckt huysen vol geraes, en herten vol verdriet.
 
Een heer mach sijnen knecht oock metter hant kastyden,
 
Een leerling moet de plack van sijnen meester lyden,
 
De vader mach het kint met roeden ondergaen,
 
Maer noch vermach de man sijn vrouwe niet te slaen.
 
Het edel trou-verbont, een steunsel vande landen,
 
Gaet boven alle bloet, en boven alle banden,
 
Al watter maeschap is, of ander vrientschap hiet,
 
En heeft noch evenwel by echte liefde niet.
 
Ick wil in dit geval een korten regel geven,
 
Een regel voor het bed en voor het echte leven,
 
Ghy die met herten-lust wilt lange sijn getrout,
 
Siet datje dese les geduerich onderhout.
 
Vermanen dienter veel, berispen wonder selden,
 
Ten sy door hoogen noot, soo wacht u van te schelden;
 
Doch watter ruyssen mach, of hoe de saecken gaen,
 
En past, o salich man, u vrouwe niet te slaen.a
 
De feylen van het wijf sijn dienstich afgesneden,
 
Of moeten by den man in stilte sijn geleden;
 
Het is van ouden tijt een regel inde trou,
 
‘Of leert, indienje kont, of lijt een swacke vrou.
 
Daer sijn in dit geval maer tweederhande wegen,
 
Waer door een billick man sijn ampt behoort te plegen,
 
Te weten door de tucht, of door een stil gemoet,
 
En wat ghy neemt ter hant, het is u beyde goet.
 
Kan yemant door de tucht sijn vrouwe beter maken,
 
Het sal hem dienstich sijn in veelderhande saken;
 
Of woont hy by het wijf door middel van verdrach,
 
Soo wort hy voor hem selfs vry beter als hy plach.
 
Een yeder sy bedacht, dat even quade wijven
 
De mannen evenwel ten goede konnen drijven;
 
‘Tis rechte manne-saus, die inde tonge bijt;
 
‘En niemant worter klouck, als die te voren lijt.
 
De kouck, die boven al in Hollant wort gepresen,
 
En mach noch evenwel niet sonder peper wesen;+
 
Al isse wonder soet, des echter niettemin
 
Soo steeckter hier en daer een klautje gembers in.
 
Al die het recht geheym van onse monden kennen,
 
En willen kinders selfs niet al te soet gewennen;
 
Wel, neemt dan tot behulp, en lytet inden douck,
 
Dat yeder dienstich acht oock inde soete kouck.
 
Wie smaet en onlust hoort by wylen gantsche dagen,
 
En dan sijn herte geeft om spijt te leeren dragen;
 
Die wort ten lesten sterck en krijcht een vaster huyt,
 
Soo dat hy twist verwint, of uyt den boesem sluyt.
 
Men vinter in het lant, die even haer bedancken+
 
En van een kribbich wijf, en hare stuere rancken;
 
Om dat, met haer behulp, het eertijts vinnich bloet
 
Is sedich, is geset, is uytter-maten soet.
 
Ghy, leert oock even hier, leert uwe sinnen buygen,
 
En uyt een grillich wijf gesette tochten suygen;
 
Daer is een hooge school oock midden inde trou,
 
Men leert beleefde sucht oock van een stuere vrou.
 
Het schaep, dat Pontus voet, gaet dolen aender heyden,
 
En pluckt aen alle kant maer alsem uytte weyden;
 
En, mits het alle tijt alleen van bitter leeft,+
 
Gebeurtet dat het beest geen galle meer en heeft.
 
Ick wenste (mochtet sijn) dat alle jonge paren+
 
Iuyst van gelijcken aert met dese schapen waren;
 
Ghy man, die overal de leyder wesen moet,
 
Wort klouck door ongeval, en uyt het bitter soet.
 
Maer soo noch evenwel aen yemant onder allen
 
Een man van desen aert in handen is gevallen,
 
Vriendinnen, weest besorcht voor al te nemen acht
 
Wat eerstmael dit verloop heeft in het huys gebracht.
 
Siet! wijse lieden selfs verklaren wel te weten
 
Dat selden goede vrou wort vanden man gesmeten,
 
Dat selden eenich man sijn leet met handen wreeckt,
 
Ten sy de vrouwe wrockt of mette tonge steeckt.
 
Ghy, sift dan u ghemoet, en weecht u voorich spreken,
 
En soo door u bedrijf de man is afgeweken
 
Van dat de reden eyst; ó betert u gebreck,
 
En maeckt op sijn gebiet te buygen uwen neck.
 
Maer eerst gaet totten Heer, en neycht uw teere leden,
 
Doch klimt met uwen geest en offert u gebeden,
 
Bid met een innich hert, dat vrede met verdrach
 
Voortaen in uwen geest haer wooning houden mach.
 
Koomt dan tot uwen vrient, te rechter uyr getreden,
 
En leght hem opte borst de gronden vande reden;
 
En, soo ghy sijnen geest in goede posen vint,
 
Soo hangt hem aen het oir tot ghy het herte wint.
 
Voor al weest noyt geneycht u handen uyt te steken,
 
Om even met gewelt u leet te komen wreken;
 
En schoon u Ael of Heyl met onbedachten sin
 
Dit blasen in het oir, en krachtich beelden in,
 
Schoon, ick en weet niet wie, u schijnt te willen leeren
 
De slagen vande man met slagen af te keeren,
 
O, sooje my gelooft, bedwingt u rechter-hant,
 
Sy is van echte min een heylich onder-pant.
 
+ Ghy, vechten jonge vrou! tis buyten alle reden,
 
En tegen u beroup, en alle goede seden,
 
Ey lieve weest gerust, en laet het woelen daer,
 
De vuysten vanden man die wegen u te swaer.
 
Siet, als een teere vinck met vogel-lijm gevangen
 
Blijft in het taye slijm met hare veeren hangen,
 
Indiens' haer leden rept, en gins en weder treckt,
 
Soo wortse vande gom noch des te meer bevleckt.
 
Gelooftet, jonge vrou, het onverduldich woelen+
 
En doet u maer te meer het ongeluck gevoelen,
 
Al die een donderslach of blixem myden wil
 
Die syge laech genouch, en swyge vorder stil.
 
Ghy roept hier tegen aen, dat schoppen, nepen, slagen,
 
Niet als met ongedult van u en sijn te dragen;
 
Maer denckt, al wort de vrou vertreden vanden man,
 
Dat haer, oock even dat, ten goede dienen kan.
 
Besiet, hoe menich mensch wort in het lijf gesneden,
 
Wort met een vinnich nat gewreven inde leden,
 
Wort aen het vlees gebrant, en op het been geschrapt,
 
En door een vuylen dranck geduerich uyt-getapt.
 
En al noch tot behulp. de God die onse wonden
 
En vuyle puysten kent, tot in de diepe gronden,
 
Gaet dickmael hart te werck ontrent een leelick seer,
 
Ghy, lijd, o lieve, lijd de plaester vanden Heer.
 
Of schoon u duyster ooch niet recht en weet te mercken,
 
Wat God door u verdriet besloten heeft te wercken;
 
Noch toont geen onverdult door uwe drouve stem,
 
Maer, soo ghy ruste souckt, verwacht en klaechtet hem.
 
In spijt van all spijt, leert even harde slagen,
 
Leert schande, leert gewelt oock sonder morren dragen;
 
En pleecht geen ander wraeck als door een drouve traen,
 
Iae gaet dan uwen vrient oock des te soeter aen.
 
Doet als het hof-Camil dat, mette voet getreden,
 
Rieckt beter als het plach. ghy, suyckert uwe reden
 
Oock in het bitter selfs, en weest geduerich soet,
 
Dat sal den smyter sijn een vyer in sijn gemoet.
 
En laet geen wreede sucht in uwen boesem swellen,
 
En laet u reyne siel niet vanden wrevel quellen;
 
Ten is geen sedich hert, geen ware Christen borst,
 
Die innich leyt en wrockt, en nae de wraecke dorst.
 
Toont geen versworen aert, geen ingekanckert wesen,
 
Geen vuylen etterpuyst, uyt fellen haet geresen,
 
Geeft segen uytten mont wanneer hy leelick smaet,
 
En spreeckt oock enckel heyl wanneer hy vinnich slaet.
 
+ Ick weet dat ons gebot gaet hooger als de reden,
 
Gaet vorder als de kracht van uwe teere leden,
 
Maer weet des niettemin, soo ghy een Christen sijt,
 
Dat jae een Christen hert is boven alle spijt.
 
Weet dat de groote God is machtich u te styven,
 
Is machtich alle quaet van uwen hals te dryven,
 
‘O! die met reyne sucht op hem alleen betrout
 
‘Wort door het leet gesterckt, en in verdriet gebout.
 
Al is u man geneycht tot veelderley gebreken,
 
Vermijt u niettemin van tegen hem te steken;
 
+ Ten staet u geensins vry, door onbedachte waen,
 
Te woeden inden geest om tegen hem te gaen.
 
De vrouwe moet den man, en hy het wijf beminnen,
 
Niet om 'ken weet niet wat in leden ofte sinnen,
 
Maer om des Heeren wil, en om de soete wet
 
Waer op het echte paer te samen is geset.
 
Want anders so de mensch, wanneer hy koomt te trouwen,
 
Wil sijn gestreckte gunst op frissche leden bouwen,
 
Of op een wacker ooch, of op een hooch verstant,
 
Soo wort die vaste knoop niet als een lossen bant:
 
Eylaes! in dat geval soo konnen oude dagen,
 
Druck, korts, en ander leet, u steunsel neder-jagen;
 
En siet! daer is de siel tot inde doot bedrouft,
 
Iuyst als het nietich vlees den meesten troost bedrouft.
 
Maer soo men poocht het ooch van menschen afte drayen,
 
En met den hemel selfs sijn herte tracht te payen,
 
Dan staet de liefde vast. ‘het is de beste leer
 
‘Oock in het hoochste leet, te rusten inden Heer.
 
Doch soo des niettemin hier yemant mochte vragen,
 
Hoe lang een echte vrou dit pack behoort te dragen,
 
Eer sy het bitter leet moet brengen aenden dach,
 
Of by een trouwen vrient haer lyden klagen mach;
 
Ontfangt een kort bericht. Ick raede niet te klappen
 
Aen yemant wie het sy, als nae verscheyde trappen;
 
Eerst dienter totten man, en voor den Heer geschreyt,
 
Eerst dienter al ghedaen dat voren is gheseyt:
 
Soo dit u niet en helpt, maer valt gelijck verloren,
 
En dat sijn felle sucht is harder als te voren,
 
Soo berst ten lesten uyt door uwe drouve stem,
 
En roept oock ander volck tot rechters over hem.
 
Siet alsmen eenich seer met sap van eyge kruyden
 
Niet overwinnen kan; soo haeltmen vreemde luyden:
 
Men siet dat slechte salf op versche wonden past,
 
Maer kancker in het vlees wort harder aengetast.
 
Indien u oyt ontmoet soo boosen aert van saecken
 
Die binnen u bedrijf niet recht en sijn te maecken,
 
Of dat sich eenich man soo buyten reden draecht
 
Dat, naer een lang gedult, u lyden dient geklaecht.
 
Ghy maeckt noch evenwel in u verdriet te myden
 
Te roupen tot behulp een vrient van uwer syden,
 
Gaet tot sijn eygen volck, en aen sijn naeste bloet,
 
Gaet tot sijn vader selfs, en opent u gemoet.
 
V man in dit geval en heeft hem niet te belgen,
 
Maer sal met beter hert uw klachten neder-swelgen,
 
Dan of ghy sijn gebreck en uwes herten gront
 
Een vrient van uwe stam gingt leggen inden mont.
 
Maer soo het korsel hooft u niet en laet te plagen,
 
Soo streckt u vorder uyt, en gaet tot uwe magen;
 
Laet die met u geslacht te samen henen gaen
 
Om hem, met grooter ernst, de tucht te raden aen.
 
En soo oock dese plicht behoorlick aengedreven
 
Hem echter niet en brengt tot eenich beter leven;
 
Soo tast hem naerder aen, en stelt voor aen te werck
 
De hoeders van het volck, de herders vande kerck;
 
+ Laet die hem sijn gebreck met diere woorden seggen,
 
En even Godes vlouck hem opten boesem leggen,
 
Laet dreygen eeuwich leet, en dringen opte wet,
 
En neemt tot u behulp meer als een huys-gebet.
 
Waer henen mijn vernuft? sal ick de vrouwen leeren
 
Van haer geselschap gaen, en tot de rechters keeren?
 
God geve dat de smaet van soo een vreemde slach
 
Geen wijf, geen echte man ten deele vallen mach.
 
Men vinter evenwel die, mits haer twistich leven,
 
Geheele steden deur een quaet exempel geven;
 
Des koomt haer quaet beleyt ten lesten aende wet,
 
Die scheyt het grillich paer van tafel ende bed:
 
Een yeder neemt het sijn', en gaet bysonder woonen,
 
De dochters by de vrou, de vader mette soonen;
 
Siet daer het weerde bont van alle glans berooft.
 
‘Een vrouwe sonder man, een lichaem sonder hooft.
 
Dit moet het echte paer, gelijck een kancker, schroomen,
 
En noyt de boose sucht soo verre laeten koomen;
 
Men segge watmen wil, ten is geen Christen aert
 
Te scheyden vant gesin wanneermen is gepaert.a
 
‘Daer is een groot behulp tot alle groote quaden,
 
‘Oock dan wanneer de mensch met druck is overladen;
 
‘Want als de gansche siel met lyden is gevult,
 
‘Dan ist den besten troost te lyden met gedult.b
 
Ghy, wilt in dit geval niet om de menschen dolen,
 
Maer segt in u gemoet; God heeftet soo bevolen:
 
Want als een Christen-hert lijt innich huys-verdriet,
 
Hy siet een slaende macht die niemant anders siet:c
 
Hy siet den goeden God in sijne boose dagen,
 
En lijtse met gedult, en leertse willich dragen;
 
Iae suycht oock soeten troost uyt alle tegenspoet,
 
En weet dat hem het quaet ten goede dienen moet.d
 
Ghy, die u wettich deel hebt eenmael uytgekoren,+
 
En trouwe met behulp voor eeuwich aengesworen,
 
Waerom beswijckt uw jonst in dit verdrietich leet
 
En tegen alle recht, en tegen uwen eet?
 
Tis eenmael tijts genouch van disch en bed te scheyden,
 
Als u de bleecke doot sal inde plaetse leyden
 
Daer niemant spijs en nut; als u de strenge wet
 
Sal leggen in het graf, het enge made-bed.
 
‘Wie kan tot sijnen God op vasten gront genaken,
 
‘Die met sijn echte deel geen vrede weet te maken?
 
‘Wie kan des Heeren broot sich brengen aenden mont,
 
‘Die aen sijn eygen vlees sijn tafel niet en jont?
 
Gewis het innich hert sal u geduerich wrougen,
 
Ten sy ghy wederom uw handen poocht te vougen;
 
Of soo ghy niet en past op desen weerden bant,
 
Soo is u beste deel met ysers afgebrant.
 
Ten sy dan u gemoet verneme vaste gronden,
 
En dat men inder daet heeft dickmael onder-vonden
 
Dat u de wreetheyt stelt in vreese vande doot,
 
Soo scheyt u nimmermeer van uwen bed-genoot.
 
Geen wonde-meester brant, geen snyter inde leden,
 
Geen setter beenen af als op gewisse reden,
 
En noyt, voor dat hy merckt dat kruyt, noch wortel baet,
 
Maer dat het stege seer de kunst te boven gaet.
 
Ick wenste dat de Wet noyt paer en wilde scheyden,
 
Noyt haer geduchte macht en stelde tusschen beyden,
 
Dan als het huys-gewoel en onversoenden haet
 
Nu kanckert in het merch en buyten hope staet.a
 
Ick wenste dat het volck haer noyt en liet gelusten
 
Of tafel op haer selfs of leger uyt te rusten
 
Voor dat aen alle kant wat tot de rust behouft
 
Ten vollen is betracht en menichmael beprouft.b
 
Leeft, echte lieden, leeft als twee gepaerde schapen,
 
Tot dat het aertsche deel sal inder aerden slapen;
 
De man is mette vrou als water ende wijn,
 
Dat recht vermengelt is kan noyt gescheyden sijn.c
 
Doch in het tegendeel sijn wederom te straffen,
 
Die uyt een malle sucht haer vrouwe liffelaffen,
 
Die sonder onderscheyt, en buyten alle maet,
 
Betoonen voor het volck een selsaem ongelaet.
 
Daer sijn verwijfde mans die niet en willen smaecken,
 
Of liefste moetet eerst met haren monde raecken;
 
Die nimmer uyt en gaen, en niet en willen doen
 
Als naer een tusse-lonck en met een minnen-soen.a
 
Daer sijnder in het lant die opte strate mallen,
 
En, ick en weet niet wat, voor al de weerelt rallen,
 
Die dragen aen het lijf, als voor een heylich pant,
 
Een lint, een hayre-snoer, een vrouwe kousse-bant.
 
‘Wat is doch vande mensch? die quade slagen myden,
 
‘Die sietmen menichmael in tegen-feylen glyden:
 
De maet is wonder goet, en hier, en overal,
 
Ghy mint, o soete jeucht, maer echter niet te mal.
 
Gaet dringt van uwe beeck, en pluckt van uwe rosen,
 
Maer wilt in reyne tucht uw hinde lieve-kosen;
 
En al te rechter tijt; want vreucht en huys-verdriet+
 
En dienen niet gepleecht, dan als het niemant siet.
 
Maer, o vervlouckte daet! o schuym van alle plagen!
 
Men hoort van ouden tijt, en oock in onse dagen,
 
Als datter vrouwen sijn, van soo een stouten aert,
 
Die mannen onderstaen te grijpen inden baert,
 
Die haeren over-heer met vuysten komen tergen,
 
En als een vollen krijch met hooge woorden vergen,
 
Die mette nagels selfs, jae met een fellen tant
 
Verscheuren echte trou, en haeren soeten bant.b
 
Ick bidde, mijn vernuft, laet dese monsters blijven,
 
Mijn hant die schrickter af, en weygert yet te schrijven,
 
Mijn penne sluyt haer op, haer edel nat vervriest,
 
Het schijnt dat al de kunst haer inde schrick verliest.
 
Een woort dan, sonder meer. heeft yemant dese vlagen,
 
Die moet geen vrouwen naem in onse lande dragen;
 
Want die soo byster verr' is buyten haeren plicht,
 
En is geen echte vrou, maer eer een helle-wicht,
 
Een suster van de pest, die, uytte nacht geboren,
 
Set door een holle stem, en met een fellen horen,
 
De steden in geschil, het lant in enckel bloet,
 
Gehaet van Pluto selfs, en al het hels gebroet.
 
O! dat geen helle maen, geen sonne meer en schijne,
 
O! dat het edel licht, en alle glans verdwijne,
 
O! datter niet een ster, niet een vergulde strael
 
En blincke voor het spoock, of uyt den hemel dael.
 
O! dat het lustich vyer, (het sy men tracht te koken,
 
Daer dit gedrochte woont, of datmen poocht te stoken,
 
Ten dienste van het huys) niet sy als enckel damp,
 
Niet als een vuyle mist, en ongesonde ramp.
 
O! dat het klare nat van alle soete stroomen,
 
O! dat het aerdich groen van alle schoone boomen
 
Verdrooge voor het spoock; o! datter niet een blom
 
En ryse daer het gaet, of uytter aerden kom.
 
O! dat de stuere vorst het gansche wout versenge,
 
Soo dat het treuŕich velt geen roosjen voort en brenge
 
Ten luste van het ooch; ten eynde niemant weet
 
Van yet dat lustich is, al waer het over treet.
 
Waerom soo veel geseyt? laet alderhande dingen
 
Het wijf te spijte sijn, en in het aensicht springhen,
 
Op datse weten mach dat lucht, vyer, water, lant,
 
Iae dat den hemel selfs is tegen haer gekant.
 
Doch, boven alle twist, en alle quade streken,
 
Soo wort de man voor al met yver aengesteken
 
Wanneer een dertel wijf, vol ongesonde lust,
 
Verkeerde minne pleecht en vreemde lippen kust.
 
Ey! laet een echte vrou tot alle tijt gedencken
 
Haer eere voor te staen, haer eere niet te krencken;
 
‘Het beste dat de bruyt ten echte brengen kan
 
‘Is yver inde tucht, en liefde totten man.
 
Een' die sich hier vergeet, die stort in alle schanden,+
 
Sy quetst haer eygen selfs, en alle diere panden,
 
Sy quetst haer eygen vleys, haer eer, en eerbaer root,
 
Sy quetst, tot aen het hert, haer eygen bed-genoot.
 
Sy doet de reyne tucht uyt haeren huyse vluchten,
 
Sy baert een vreemt gebroet van onbekende vruchten,
 
Sy maeckt dat wettich erf wort qualick uytgedeylt,
 
En dat een vader selfs in sijn geslachte feylt;
 
Sy breeckt de weerde trou en alle vaste banden,
 
Sy treet als mette voet het recht van alle landen,
 
Sy schent het reyne bed en haeren dieren eet,
 
Sy brant haer inde siel een eeuwich herten-leet;
 
Sy doet het gansche lant van haeren handel spreken,
 
Sy laet haer vuyle dracht op alle straten leken,
 
Sy maeckt een eerlick man tot schimp en enckel spot,
 
En, dat het swaerste weecht, sy stinckt voor haren God.
 
Wat dienter noch geseyt? het schuym van alle sonden,
 
Van alle slim bejach, van alle boose vonden,
 
Het slijm van alle vuyl, de grouwel vander hel,
 
En al wat leelick hiet, is in het overspel.
 
Ach! die haer eens beklat met dese vuyle smetten,
 
En kan haer leven noyt haer eere weder setten;
 
Soo haest als haere jeucht maer eens en is gemeyn;
 
Geen zee, met al haer nat, en maeckse weder reyn.
 
Al wou soodanich wijf met uytgestreckte leden
 
Haer eeuwich inden dienst van haeren man besteden,
 
En treuren alle tijt met innich siel-berou,
 
Noch mistse niettemin de gronden vande trou.
 
Al wou soodanich wijf oock hondert dooden sterven,
 
Iae lijf en yeder lid in stucken laeten kerven,
 
Ten goede vande man, de dracht van haeren schoot
 
Die kleeft, die kleeft haer aen, tot inde bleecke doot.
 
Al wie haer jonste drouch, of oyt te voren kenden,
 
Die sullen met een walch haer oogen omme-wenden,
 
En wijcken van haer af, als van de boose pest;
 
Dus maeckt, dat reyne sucht in uwen boesem vest.
 
Bewaert met alle sorch de bloem van uwe jaren,
 
Geen ding dat lichter pleckt als uwe teere waren;
 
V jeucht moet niet alleen niet geyl, of dertel sijn,
 
Maer schroomen voor den naem, en schricken vande schijn.
 
God heeft in grooten ernst getoont in oude tijden,
 
Dat hy in echte trou gheen schande wilde lijden,
 
Want soo een dertel wijf bedrooch haer bed-genoot,
 
Men dreef haer inder yl met steenen nae de doot.a
 
En om tot aller tijt te worden ondervonden,
 
Of door verkeerde lust een vrouwe was geschonden,
 
Soo werter op een nieu gestelt een yver-wet,
 
Soo werter op een nieu een offer ingeset;
 
Een offer, vol gevaers, voor alle snoode wijven,
 
Een offer, sonder noot, voor alle reyne lijven,
 
Een offer voor de tucht, en voor het echte bed,
 
Een offer sonder reuck, een offer sonder vet,b
 
Een offer vanden Heer. als eenich quaet vermoeden+
 
Begonste naere sorch in yemant aen te voeden,
 
De man, uyt dit geval, bequam dan volle macht,
 
Dat flux daerop het wijf voor Gode werd gebracht.


illustratie

 
Daer quam de priester aen, en ging voor eerst ontbinden
 
Al wat een jonge vrou plach om het hooft te winden,
 
De spangen van het hayr, met al het omme-werck,
 
En stelde dan het wijf te midden inde kerck.
 
Daer stontse treurich heen, de tranen opte wangen,
 
En liet voor al het volck de vlechten neder hangen,
 
Dat was genouch geseyt; Siet wijf! hier staeje naeckt,
 
Voor Hem, die voor den man de vrouwe heeft gemaeckt.
 
Hier was dan seker bad vermengt met offer-asschen,
 
Geheylicht voor het volck, om sich daer in te wasschen,a
 
Hier trat de priester toe, en schepte bitter nat
 
Niet in een gulde schael, maer in een aerden vat:
 
Noch liet hy vande vloer het stof te samen brengen,
 
En ging het onder een en met het water mengen,
 
Daer schreef hy dan een vlouck, die luydde wonder straf,
 
En gooter water op, en wies de letters af;
 
En als hy dit beslach te samen had gebrouwen,
 
Een selsaem mengel-moes voor alle kiese vrouwen,
 
So sprack hy tot het wijf; Nu koomt hier voor den Heer,
 
Of tot een eeuwich leet, of tot uw grooter eer;
 
Indien u reyne jeucht haer noyt en liet besmetten,
 
Soo sal het bitter nat u geensins konnen letten;
 
Ghy sult, oock nae den dronck, bevrijt van alle pijn,
 
Bequamer totte vrucht, en liever vrouwe sijn.b
 
Maer soo ghy buyten af uw vrouwelicke deelen
 
Hebt door onguere lust aen vreemde laeten streelen,
 
Of dat uw geyle schoot oneerlick open staet,
 
Voor snoode linckerny, en overspelich saet,
 
Soo weet dat u geheym sal even nu vervuylen,
 
En vloeyen alle tijt van duysent etter-buylen,
 
Sal smooren inde stanck, en smelten inde dracht,
 
Tot dat u nietich vlees ter aerden wort ghebracht.
 
Hier op soo moest het wijf dan seggen voor de lieden,
 
Al wat de priester seyt, dat late God geschieden;
 
En daerop tratse toe, en even, tot besluyt,
 
Soo greepse naer het vat, en dronck het water uyt.
 
Ten leet als geenen tijt, indien haer geyle leden
 
By yemant van het volck oyt waeren afgereden,
 
Haer buyck swol byster op, haer dgie werd verrot,
 
En sy van stonden aen een openbare spot.
 
Maer was haer lichaem reyn, en noyt haer leven-dagen
 
Een bouve toegewijt, een lincker opgedragen,
 
Soo kreech haer gave schoot geen hinder vanden vlouck,
 
Maer was door al het lant een eere vanden douck.
 
Besiet, het eygen nat op eene wijs geschoncken,
 
Op eene wijs gemengt, en in het lijf gedroncken,
 
Bracht opten staenden voet ontrent een vrouwe schoot
 
Of kracht van nieuwe vrucht, of nepen vande doot.
 
God toonde metter daet dat alderhande saecken,
 
Die man, en echte vrouw, en hare kamer raecken,
 
Sijn aenden hemel selfs ten hoochsten lief-getal,
 
En dienen by het volck gesuyvert boven al.
 
In diefte, woecker, moort, en diergelijcke sonden
 
En werd geen strenge vlouck, geen bitter nat gevonden;
 
Dit selsaem ondersouck en was maer ingeset
 
Tot ruste vanden man, en voor het echte bed.
 
God liet de weerelt sien dat alle boose stuypen,
 
Die uyt een dertel ooch tot in het herte sluypen,
 
Verwecken aende vrou een kancker in het bloet,
 
En maecken haeren schoot tot vuylen etter-vloet.
 
Tis waer, het yver-nat en wort in onse dagen
 
Geen vrouwen ingeperst, hoewel de mannen klagen,
 
Maer weet des niettemin dat God oock heden leeft,
 
En nu, en alle tijt, gelijcke krachten heeft.
 
Hy siet tot inde borst, tot midden inde nieren,
 
Hy siet tot in het hert, en waer de sinnen swieren,
 
Hy siet van alle kant wat inde duyster nacht
 
Wort over al gedaen, wort over al gedacht.
 
Hy is tot heden toe van onbevleckter oogen,
 
Hy wil geen vuyl bejach in eenich huys gedoogen,
 
En schoon hy somtijts dult de voncken vanden brant,
 
Hy straft te sijner tijt, en dat met swaerder hant.
 
Vermijt dan dese pest, vermijt haer eerste gronden,
 
Vermijt het dertel ooch, en alle vuyle monden;
 
‘Sy heeft haer goeden naem in eenich deel verkleent,
 
‘Die maer het vragen dult, en die het oire leent.
 
Een vogel vander zee vermaert aen alle syden,
 
+ Halcyon by het volck genaemt in oude tyden,
 
Dient hier bedacht te sijn, ten goede vande trou,
 
Op datse wesen mocht een spiegel voor de vrou.
 
Het dier weet sijnen nest soo konstich op te maecken,
 
Dat niemant, wie het sy, daer in en weet te raecken,
 
De meeuwe, mette wulp, en al het zee-gespuys,
 
Vint staech, hoe naeuw het loert, een toegesloten huys.
 
Het meyr met haeren stroom, en watter plach te vlieten,
 
En weet haer siltich nat niet inden nest te schieten;
 
Men vinter niet een gat, jae niet een enge scheur,
 
Geen yser kander in, geen stael en gaeter deur.
 
Het manne-dier alleen dat vint den ingang open,
 
Dat sitter op en speelt, dat koomter in gekropen,
 
Dat vint daer sijn gemack, en alle soete vreucht,
 
En draecht sijn gaeytjen op sijn onbevleckte jeucht:
 
Een woort, en dat genouch. Ick wensche dat de vrouwen
 
Iuyst op gelijcken voet haer kamers wilden bouwen,
 
En dat haer stil geheym, haer teere binne-vest,
 
En sloot en open ging gelijck Alcyons nest.
 
Maer; die het eerbaer root wil inde vrouwe stijven,
 
En mach geen vuyl bejach of quade lusten drijven,
 
‘Geen spijt die aende vrou meer in het herte knaecht,
 
‘Als dat een dertel man sijn vreuchde buyten draecht.a
 
Hoe dickmael is het wijf van hare trou gevallen,
 
Om dat een weelich man oneerlick dorste mallen!
 
Hoe dickmael is het wijf in quade lust verhit,
 
Om dat een weelich man een vreemden acker spit!
 
Tis onrecht volle macht te geven aende mannen,
 
Haer vrouwen af te gaen en uyttet huys te bannen,
 
Oock schoon die weelich fijn en uytter-maten stout,
 
Ten sy de klager selfs sijn plichten onderhout.
 
Al heeft de man gesach op huys en huys-kateylen,
 
Noch heeft hy geene macht sijn leden uyt te deylen;
 
Noch heeft hy geene macht ontrent sijn eygen lijf,
 
Maer is in dat geval gebonden aen het wijf.
 
Tis onrecht aenden man sijn weelde vry te laten,
 
En hart te willen sijn ontrent de broose vaten;
 
Waer vintmen eenich recht van ongelijcken aert,
 
Daer twee met eenen bant te samen sijn gepaert?b
 
Getroude, tot besluyt, laet buyte-lusten varen,
 
En treft het rechte wit van uwe groene jaren;
 
Maeckt niet alleen het bed, maer alle vreucht gemeen
 
En mengt u soete jeucht ten vollen onder een.
 
Dan tis, nae mijn begrijp, nu lang genouch gesproken
 
Hoe dat de wrange twist dient af te sijn gebroken
 
Ten ingang vande trou. nu tottet huys-beslach,
 
Op dat oock daer het wijf haer regels vinden mach.
 
Om dan door ons gedicht hier dieper in te treden,
 
Ten dienste van het huys, en alle goede seden;
 
Soo raed ick dat het wijf haer immers niet en stoot,
 
Wanneer een eerlick man by wijlen gasten noot.
 
Het wijt-beroemde beelt Diane van Ephesen
 
Was van een vreemden aert, en van een selsaem wesen,
 
Sy toonde stuer gelaet, en scheen geweldich gram,
 
Wanneerder eenich mensch in haeren tempel quam;
 
Maer alsmen naderhant sich weder ging bereyden
 
Om uyttet hooch verwelf van haer palleys te scheyden,
 
Soo gafse blyder schijn als sy te vooren plach,
 
Want die te rugge ging die kreech een soeten lach.
 
Al was Diana maecht (gelijck de lieden praten)
 
Sy heeft des niettemin veel dochters na-gelaten;
 
Wat isser menich wijf, die niet en is gepast
 
Als metten rug alleen van haeren buyte-gast?
 
Wat isser menich wijf tot suer te sien genegen,
 
Indiense by geval eens vrienden heeft gekregen?
 
Hoe menich isser bly en stelt haer vlytich aen
 
Wanneer de gast vertreckt, en als de vrienden gaen?
 
+ Het staet geweldich honts, en is mitsdien te myden,
 
Geen vrient aen sijnen dis, geen gast te konnen lyden;
 
Weest gast-vry jonge vrou, het is een soete deucht,
 
Die uwen plicht betaemt en uwen vrient verheucht.
 
Doet wel, naeu-hertich volck, niet slechts aen eyge magen;
 
Maer siet aen vreemde selfs uw jonste toe te dragen:
 
Leest hier op Godes woort; een gast te nemen in
 
Is dickmael aenden weert bedegen tot gewin.
 
Het is een wijs beleyt, en van gewissen segen,
 
Het is een nutte vont, al schijntet ongelegen,
 
Sich tot een tafel-vrient te kiesen eenich man,
 
Die voor u goet onthael niet weder geven kan.
 
Een die sijn tafel deckt aen lieden van vermogen,
 
Wort over-hant genoot, en weder aengetogen,
 
Maer die behouftich volck uyt reyne liefde spijst,
 
Die gaet den rechten wech die na den hemel wijst:
 
Die leyt hem schatten op, die noyt en konnen rotten,
 
Noyt aes sijn voor de worm, noyt voetsel aende motten;
 
En of hem schoon de gast niet wederom onthaelt,
 
Hy worter vanden Heer met woecker af betaelt.
 
Men leest, hoe dese deucht, oock byde wilde luyden,+
 
Die maer en sijn gevoet met wortels ende kruyden,
 
Wort uyt een gulle sucht met alle vlijt betracht,
 
Iae dat haer enge kluys op vreemde gasten wacht.
 
En siet! by ons, eylaes, soo sacht en wel geseten,
 
Daer wort die weerde plicht meest overal vergeten:
 
Wie isser in het lant die vreemde, sonder gelt,
 
Of huyst in sijn bevang, of aende tafel stelt?
 
Meest al ons vrouwe-volck is al te seer genegen
 
Eensinnich huys-gepronck in alle ding te plegen,
 
En hier van is de feyl, dat schier een yder schroomt
 
Dat haer of vrient of gast van buyten overkoomt:
 
Tis net, maer sonder nut, sijn huys alsoo te vieren,
 
Tis beter tot gebruyck de kamers op te cieren;
 
O moeder van het huys, maeckt datje minder dweylt,
 
Maer datje meerder geeft, en milder omme-deylt.
 
Maer boven alle ding soo dienen aengenomen
 
Die van u man genoot met hem ten eten komen;
 
Want sooje sijnen gast niet met beleeftheyt dient,
 
Soo quelje sijnen geest, soo quetsje sijnen vrient.
 
Ick kenne vreemde wijfs die sonder stuere vlagen
 
Geen vrient aen haren disch, geen gast en konnen dragen;
 
Het schijnt als of het volck, dat aen haer tafel eet,
 
+ Met tanden evenstaech haer in het herte beet.
 
Ick hoore menichmael van desen handel spreken,
 
En hoe sich hier de mans met groote kosten wreken;
 
Een staeltjen dient de kunst te brengen aenden dach,
 
Op dattet aende jeucht een spiegel wesen mach,
 
Op dat een jonge vrou met handen mochte tasten
 
Hoe qualick dattet voucht te midden inde gasten
 
Te grollen opten man; op datse naderhant
 
Mocht houden inden toom haer grillich onverstant.
 
Een man van blyden aert en van beleefde seden
 
Had onlanx sijnen vrient by hem te gast gebeden;
 
Een vrient van grooten naem, een welbekenden vrient,
 
Gewoon tot bly gelaet, en wel te sijn gedient.
 
So haest de gast verschijnt, de weert koomt hem gemoeten,
 
De weert koomt sijnen vrient met heusche woorden groeten;
 
Hy leyt hem inden hof, tot datter wort geseyt;
 
Mijn Heer alst u belieft; de tafel is bereyt.
 
De weert, niet onbewust van op een hoofs te leven,
 
Laet eerst aen sijnen gast het rieckend water geven,
 
Hy biet hem insgelijcx het schoonste vanden dwael;
 
(Besiet den eersten trap van sijn beleeft onthael.)
 
Noch stelt hy voorts te werck beleefde tafel-wetten,
 
En gaet soo lieven vrient ter hoochster plaetse setten;
 
Doen sontmen om de vrou, maer die en quammer niet,
 
Hoewel de goede man haer dickmael roupen liet.
 
Hier uyt besloot de gast, en vry niet sonder reden,
 
Dat hy maer stucx-gewijs ter maeltijt was gebeden:
 
Of schoon een gast geniet de gunste vande weert,
 
Wat batet als het wijf sit treurich aenden heert?
 
Hoewel van alle kant veel maechden ende knechten
 
Verschijnen aenden disch met alderley gerechten,
 
Tis voor een eerlick man maer spijt en enckel kruys,
 
Indien hy niet en siet de vrouwe van het huys.
 
Een vande kinders sprack den segen voor den eten,
 
De gast wort op een nieu eens willekom geheeten;
 
Daerop ontsluyt de weert sijn vrient de serviët
 
Te voren noch ghebruyckt, en daerom niet te net.
 
Dat speet den goeden man, en wilde dat het meyssen
 
Sou byde vrouwe gaen en ander lywaet eyssen,
 
Maer schoon hy veel geboot, eylaes hy taste mis;
 
‘Wat baet een vlytich man alst wijf een suermuyl is?
 
Doen riepmen om de kost; die quam ten lange lesten,
 
Maer tis geweldich blaeu al watter is ten besten:
 
Geen vet ontrent de sop, geen boter opte vis.
 
‘Wat baet een vlytich man alst wijf een suermuyl is?
 
De weert, die alle ding wou mette mont verschoonen,
 
Riep dickmael dit en gint, om sijn gesach te toonen,
 
Riep, breng hier speck en moes, breng eyers vers en nis,
 
‘Wat baet een vlytich man alst wijf een suermuyl is?
 
Daer quam niet voor den dach; des gingter op een kyven,
 
De gast riep even-staech; Ick bidde laetet blijven;
 
Ick weet, ghy meyntet wel; des ben ick wel gewis.
 
‘Wat baet een vlytich man alst wijf een suermuyl is?
 
Men schoncker geenen wijn, des riep de weert te felder;
 
Maer schoon hy deftich sprack, de wijn bleef inde kelder:
 
Ten lesten quammer wat, maer ros, en niet te fris.
 
‘Wat baet een vlytich man alst wijf een suermuyl is?
 
Daer sit de man en kijckt met twee beschaemde kaken,
 
Hy berst van enckel spijt, onseker wat te maken,
 
O wijf van vilsen aert, en tay gelijck een wis!
 
‘Wat baet een vlytich man alst wijf een suermuyl is?
 
Ten lesten quam de vrou; daer isset al bedorven,
 
De gast die sit en sweet, de weert geheel bestorven,
 
Het wijf sach byster grauw, de roe lach inde pis.
 
‘Wat baet een vlytich man alst wijf een suermuyl is?
 
De man die brengtet haer, sy set de glasen neder;
 
En, wat hy bidden mach, sy brenget niemant weder;
 
Dit maeckte wederom een nieuwe steurenis:
 
‘Wat baet een vlytich man alst wijf een suermuyl is?
 
Lief, brenget onsen vrient; en dringt u wel-gevallen;
 
Sy steech, gelijck een muyl, beweecht haer niet met allen;
 
Haer vinger schijnt bepeckt, en hout gelijck een klis.
 
‘Wat baet een vlytich man alst wijf een suermuyl is?
 
De gast wenst onderwijl te sijn in verre landen,
 
Al wat hy nutten sou dat hangt hem aende tanden
 
Dat kleeft hem aen de mont gelijck een frans vernis.
 
‘Wat baet een vlytich man alst wijf een suermuyl is?
 
O maeltijt sonder vreucht! wie sou niet liever vasten
 
Als met een karich wijf te sitten byde gasten?
 
Geen spijs of dranck en smaeckt aen soo een vilsen dis.
 
‘Wat baet een vlytich man alst wijf een suermuyl is?
 
Fy van een karich wijf, en van haer bitter muylen,
 
Ick wou mijn leven lang, ick wou my liever schuylen
 
By draken in het bos, by padden in het lis.
 
‘Wat baet een vlytich man alst wijf een suermuyl is?
 
In desen tussen-val was onse gast gedreven,
 
Terwijlen man en wijf vast over tafel keven;
 
Ten lesten, als de vrient geen beter troost en kreegh,
 
Soo seyd' hy, goeden dach, en maeckt hem uytte weegh.
 
Tis drouvich aen te sien, dat onbescheyde wijven,
 
Oock in het openbaer met haer geselschap kijven:
 
‘Niet dat een eerbaer mensch soo inde siele knaecht,
 
‘Als dat het echte paer niet over een en draecht.
 
Al stont van alle kant u tafel overladen
 
Met spijse nae de kunst gebacken en gebraden,
 
Met aerdich suycker-werck, met alderhande wijn,
 
Daer man en vrouwe kijft, hoe kander vreuchde sijn?
 
Het was van stonden aen van yder een geweten,
 
Hoe eerlick haer het wijf in desen had gequeten;
 
Des wertse door het lant en over al vermaert
 
En van een nortse kop, en van een vilsen aert.
 
De man nae desen tijt, om dit gebreck te straffen,
 
Gaet daermen heeft de kunst van beter op te schaffen,
 
Gaet daer een rasse kock en vlugge boden sijn,
 
En daer het nimmermeer en hapert aenden wijn;
 
Gaet daermen niet en mort, hoe lang de gasten blijven,
 
Gaet daermen veerdich tapt, en niet en laet te schrijven,
 
Gaet daer de vrouwe lacht, wanneer men lustich teert,
 
En prijst een ruymen weert, hoewel hy dapper scheert.
 
Het schip moer op het sant, of aende klippen drijven,+
 
Als schipper en piloot haer stellen om te kijven:
 
Wanneer het echte paer is tegen een gekant,
 
Soo stoot haer gansch beslach als op een harde strant.
 
Maer dit is op een Zeeuws, en daer bescheyde mannen
 
Den vrede van het huys niet soucken uyt te bannen;
 
Maer elders, als het wijf in dese parten slaet,
 
Daer kiest een korsel hooft by wijlen harder raet.
 
Laest, daer ick was gescheept met soete reys-gesellen,
 
Hoord ick by seker quant een vreemde greep vertellen,
 
In Schotlant, soo het scheen, in versche daet geschiet
 
Aen yemant hem bekent, gelijck hy sich geliet.
 
Een Ridder metter woon op seker slot geseten,
 
Had vrienden aengesocht om daer te koomen eten;
 
Hy seyt het sijn gemael, op dat de jonghe vrou
 
Wat totte maeltijt dient ter eeren schicken sou.
 
Het wijf sprack uytte mont; ten quam haer niet gelegen:
 
En, wat de Ioncker maeckt, sy laet haer niet bewegen;
 
Hy spreeckt, hy swijcht een wijl, hy gaet haer weder aen;
 
Sy hoortet altemael, maer laetet ongedaen.
 
Hy vleyt, tis sonder vrucht; hy vlouckt, tis al verloren;
 
Hy dreycht in grooten ernst, sy laet haer niet bekoren;
 
Dan spreeckt hy weder sacht, dan met een hart getier,
 
Sy staet gelijck een rots, en achtet niet een sier.
 
Ten lesten koomter uyt; Waer toe vergeefsche lasten?
 
Ick weet, die gecken noot heeft jae gewisse gasten:
 
Ghy spilt mijns vaders erf, en quist mijn ouders goet;
 
En wat heb icker van, als dat ick slaven moet?
 
Oock sijn wy desen dach juyst besich om te wassen,
 
Wie kan in dit gewoel op uwe slempers passen?
 
Voor my, ick ben gesint geen hant daer aen te slaen:
 
Hier op soo strijcktse deur, en laet den Ioncker staen.
 
De man krijcht hevich bloet; doch, sonder haer te krencken,
 
Soo treet hy nae den hof, en gaet hem wat bedencken,
 
Daer blijft hy lange tijt, tot dat hy is gekoelt,
 
En geen ontstelde sucht meer inden boesem voelt.
 
Hy roupt een vande knechts, en seyt met sachte reden,
 
Tsa, wacker als een man, spoet uwe rappe leden;
 
Haelt uyt het naeste dorp een goeden Chirurgijn,
 
En seght hem dat de reys wel sal vergolden sijn.
 
De jongen loopter heen, en brengt in korte stonden
 
Den man by sijnen heer, om wien hy was gesonden;
 
De Ridder roept hem toe, hout my den meester daer
 
Ick sal hem mijn bevel haest maecken openbaer.
 
Daer gaet hy wederom het wijf ter preuve stellen;
 
Maer sy doet anders niet, als hem geduerich quellen;
 
Hy dan, met koelen moet, tis, seyt hy, nu de tijt
 
Dat ick u loon betael, gelijck ghy weerdich sijt.
 
Hy tast haer soetjens aen, maer heeft een vuyst verheven,
 
En op haer slincken arm een vollen slach gegeven
 
Wat hooger als het lid. de pijp die gaf een krack,
 
Als ofmen met gewelt een hout in stucken brack.
 
Daer schreeuwt de gramme vrou; maer siet! haer leden hangen,
 
Eylaes, een bleycke verw beslaet haer gansche wangen;
 
De man staet ongemoeyt, en roupt den meester in,
 
Siet quant, hier ist te doen, koom past op u gewin;
 
Me-vrouw is wel gewent yet aen het lijf te breken,
 
Dus moet ick uwe kunst tot haeren dienst bespreken;
 
Ick vinde daerom goet dat ick u dit betael,
 
En efter boven dien, noch voor een ander mael.
 
Hy greep van stonden aen een hant vol goude stucken,
 
En seyde, meester Ian, het moet u wel ghelucken,
 
Hout daer, en doet u werck. de gast die nam het gelt,
 
En heeft met alle vlijt de breuck in een gestelt.
 
Siet daer een vreemden slach, en dat van weder-sijden,
 
Wie kander sonder schrick soo felle vlagen lijden?
 
O al te schotschen treck! o wreet, en hart bedrijf!
 
O al te rouwen man! en al te stegen wijf!
 
Tis beyde sonder slot, dat dese luyden deden,
 
Tis buyten alle recht, en teghen alle reden,
 
Vermijt u, sedich man, van soo een strenge tucht;
 
Vermijt u, jonge vrou, van soo een stege sucht.
 
+ Dan hier dient aengemerckt of, als de boden wassen,
 
Het wijf heeft eenich recht om niet te moeten passen
 
Op yemant die de man ten eten heeft gebracht,
 
Dan, of oock daer de man behout sijn oude macht:
 
Verklaert u mijn vernuft. om kort hier in te spreken,
 
Geen wijf en heeft de macht om oyt te mogen steken
 
Of tegen haeren man, of tegen sijnen gast;
 
Sy moet hun vlytich sijn, oock als het qualick past.
 
Maer, desen onverlet, soo leert de wijse reden
 
Dat hier met onderscheyt is dienstich in getreden;
 
Ten staet niet alle tijt te plegen byden man
 
Al wat het vinnich recht hem immer geven kan.
 
Daer sijn in alle ding, daer sijn bescheyde palen,
 
Daer over echte sucht geen lust en heeft te dwalen;
 
Ghy, weest in u gesin niet al te strengen heer,
 
Buycht lieve, buycht de boogh, maer spantse niet te seer.
 
Hoort, soo daer eenich vrient van buyten is gekomen,
 
Die juyst om desen tijt houft waer te sijn genomen,
 
Dien, meyn ick, dat de man met reden nooden mach,
 
Al woelt het gansch gesin in eenich huys-beslach.
 
Maer soo de gasten sijn van uwe nae-gebueren,
 
En woonen inde stadt, of onder haere mueren,
 
Soo datje t'aller tijt u jonste toonen kont,
 
Stelt dan het nooden uyt tot op een ander stont.
 
De wasch heeft opte vrou een wonder groot vermogen,
 
Haer breyn is dan geroert, haer geesten opgetogen;
 
‘En die aen eenich werck sijn gansche sinnen bint,
 
‘Indien hy wort gestoort, soo wort hy ongesint.
 
Schoon lywaet is een schat van yeder een gepresen,
 
Leert man om dit juweel een weynich lijdsaem wesen;
 
Al hebj' ontrent de wasch geen dienst van u gesin,
 
Het koomt u naderhant, het koomt u weder in.
 
Maer schoon ick heb geklaecht van al te deune vrouwen,
 
Die voor de vrienden selfs het broot gesloten houwen;
 
Noch sijnder evenwel die, alsmen gasten noot,
 
Haer geven inde pracht met al te ruymen schoot.
 
Wanneer vrou Weelde koomt de rijcke landen streelen,+
 
Strax worter overdaet verspreyt in alle deelen;
 
Men wort terstont gewaer dat haer de gulle Pracht
 
Voor eerst ter neder set ontrent de vrouwe-dracht:
 
Sy koomt des niettemin tot inde kamers lincken,
 
En doetet altemael, gelijck een spiegel, blincken;
 
Men wrijft aen alle kant, men boent 'ken weet niet hoe,
 
Banck, tafels, al het hout, tot aen de trappen toe.
 
Noch isset niet genouch; sy leert de menschen brassen,
 
En met gestreckte sorch op haere buycken passen,
 
Sy leert hoe dat de kunst, en hoe een nieuwe vont
 
Sal locken totte lust een smakeloosen mont.
 
Het lant wort overheert van alle vreemde wijsen,
 
De menschen aengeleyt tot onbekende spijsen;
 
Dat nieuw is, wort gewilt; het oude wort gelaeckt;
 
En niet, als datmen niet en kan bekómen, smaeckt.
 
Vyt desen tafel-pronck en overtollich mallen
 
Is menich hooch gemoet met schande neer gevallen;
 
Is menich huys berooft, oock van het beste pant,
 
En door een stillen vlouck gedreven uyttet lant.
 
Besiet des Heeren woort, vraeght alle wijse mannen,
 
Vraeght die op hoogh beleyt haer gansche sinnen spannen,
 
Ghy sult door haer bericht in volle daet verstaen,
 
Dat om den overdaet de rijcken onder gaen.
 
Leest al den ouden tijt, leest hedendaechsche boucken,
 
Siet wie de linckers sijn die nieuwe dingen soucken;
 
Let wieder voetsel geeft tot oproer in het lant,
 
Tot twist, en muytery, en alle mis-verstant,
 
Ghy sult in korter stont ten vollen ondervinden
 
Dat slempers, quistich volck, en die het al verslinden,
 
Sijn jae het vuyl gespuys dat op een ander loert,
 
Dat vreemde rancken broet, en landen ommeroert;
 
Hierom plach menich vorst op dit gebreck te letten,
 
En stelde voor het volck ghestrenge tafel-wetten;
 
Men vint in menich rijck met regels afgepaelt,
 
Hoe dat een yder gast behoort te sijn onthaelt:a
 
Hier weertmen vreemt gewas, en daer uytheemsche vissen,
 
En elders moet de jeucht gegoten suycker missen;
 
Doch watmen stelt te werck, of achter rugge laet,
 
Het beste dis-ghebot, dat is de middel-maet.b
 
Tis waer, dat in het reck van onse nederlanden
 
Geen mensch en is gepraemt met enge tafel-banden,
 
Doch soomen elders teert, gelijck als Zeelant doet,
 
Ick segge dat de wet hier mede spreken moet.
 
Ghy hebt geduchte macht, oock als de Machten swijgen,
 
Ghy vaders van het huys, laet pracht en hoochmoet sijgen;
 
Het is een eerlick huys, dat op sijn eyge wet
 
Verkeerde rancken weert, en goede regels set.
 
Maeckt op u eygen hant, en binnen uwe deuren,
 
Een matich keucken-recht en alle goede keuren,
 
Laet mate, laet bescheyt op uwe tafel staen,
 
Niet dwase lieden pracht of sotte vrouwe waen.
 
Ick hoorde lest een vrient van desen handel spreken,
 
Die maeckte groot beklach van duysent huys-gebreken;
 
Het scheen dat sijn gemoet met alle feylen vocht,
 
Een stell' ick hier te bouck, oft yemant smaken mocht.
 
‘By veelderley beslach dat wijse lieden straffen
 
‘Soo stell' ick (sprack de man) als noodich af te schaffen
 
‘Het suycker, datmen dient nae datmen is versaet,
 
‘Recht lock-aes totte lust, en voor den over-daet.
 
‘Wat koomter overal gebortelt uytter weelden
 
‘Ooft, huys-raet, huysen selfs, mans, vrouwen, groote beelden
 
‘Van alderhande wilt; en wat en isser niet,
 
‘Van datmen opte mart, of inde winckels siet?
 
‘Ey wat een selsaem tuych! gestooft, gereckt, geblasen,
 
‘Bedot, begaet, begomt; ach poppen voor de dwasen!
 
‘Ach peste voor de beurs, en kosten sonder eer!
 
‘Ten is nau aengedist, en siet! ten is niet meer.
 
‘Een yeder taster in; en, die hen niet en schamen,
 
‘Vergaren over hoop geheele suycker-kramen,
 
‘En gaen ten lesten heen met buycken vol gebrast,
 
‘En des al niettemin met schotels vol getast;
 
‘Siet daer het gansche nut van uwe diere beten,
 
‘De tafel is geleecht, en niemant heeft gegeten;
 
‘Voorwaer tis Egels werck te slocken als een vraet;
 
‘En kost te dragen met, oock alsmen henen gaet.
 
‘Gedenckt begeerich oogh, dat vrienden ende magen
 
‘Ten eten sijn genoot, en niet om wech te dragen:
 
‘Het is van over lang een onbeleefde gast,
 
‘Die met een vollen buyck noch inde schotel tast.
 
‘Het is een oude wet, gesproten uytte reden,
 
‘Dat yemant, als hy reyst, mach inden wijngaert treden,
 
+ ‘Mach plucken voor den mont een rijpen druyven-tack;
 
‘Maer niemant staetet vry te plucken voor de sack.
 
‘Dit leert van eersten af de teere jonckheyt snoupen,
 
‘En om 'ken weet niet wat geheele dagen roupen;
 
‘Des koomt ons menich leet van wegen dit gebruyck,
 
‘De kortsen aen het hert, de wormen inden buyck.
 
‘Ick wenste dat het volck dit onheyl wilde steuyten,
 
‘En dienen boom-gewas, en aengenaeme freuyten,
 
‘Geschencken van het velt, en van des Heeren gunst,
 
‘Die met haer aerdich waes gaen boven alle kunst:
 
‘Ick wenste dat het volck vercierde gansche tafels
 
‘Met eygen huys-geback, van struyven ende wafels,
 
‘Met room, en witte saen, met toerten uytten hof,
 
‘Dat ware minder kost, en even meerder lof.
 
‘Ick weet dat menich vraet sal tegen onse reden
 
‘Veel brengen aenden dach, en vreemde rancken smeden,
 
‘Maer efter is de pracht van desen overdaet
 
‘Aen goede sielen leet, aen wijse lieden smaet.
 
+ ‘Hoe! sal een grillich hooft tot nadeel vande seden
 
‘Vermogen nieu bejach te brengen inde steden?
 
‘En sal een sedich hert niet mogen sonder schant
 
‘De tucht te voeren in ten dienste van het lant?
 
‘Ey lieve laet het volck, laet alle spotters gecken,
 
‘En laet u gans bedrijf tot goede seden strecken;
 
‘Stelt u na reden aen, geensins na de lust:
 
‘Wat is van schamper jock? doet wel, en fijt gerust.
 
Dus verre sprack de man. Hier maen' ick alle vrouwen
 
Hier op, met rijpe sorch, eens raet te willen houwen;
 
Let wat den oirboir eyst, en schrijft uw punten uyt,
 
En maeckt een staets-gewijs een dienstich huys-besluyt.
 
Maer, desen onverlet, leert met de keucken moeyen,
 
Leert wat de houve sent, of watter vande koeyen
 
Of vanden boomgaert komt, beleyden aenden heert,
 
Ten dienste vanden gast, ten nutte vanden weert.a
 
Leert alle groen gewas op uwe tafel brengen,
 
Tis kunste nae den aert dat wel te konnen mengen;
 
Maeckt koucken uytten hof, doch niet van alle kruyt,
 
Maer kiester met bescheyt de beste soorten uyt.b
 
Leert hoemen somer-freuyt kan voor de winter sparen,
 
Leert hoemen aerd-gewas in pekel sal bewaren,
 
Leert hoemen jonge vlier moet sulten inde Mey,
 
En hoemen winnen moet het amper que-geley:
 
Leert hoemen toerten backt van druyven, persen, krieken,
 
Van hoppe, van latou, pottage voor de siecken,
 
Van room of versche kees; leert hoe een geestich kock
 
Tot goede smaecke brengt een rauwen artisock.
 
Leert braden na den eysch, leert sieden ende stoven;
 
Leert fruyten inde pan, en backen inden oven,
 
Verlusticht uwen vrient met eygen huys-geback,
 
Dat is u kleyne kost, en even groot gemack.
 
Niet dat met eygen hant dit juyste moet geschieden,
 
Het dient, op dat de vrou te beter mach gebieden;
 
Een die niet recht en weet den gront van haer bedrijf,
 
Is staech een slappe gans, en noyt een handich wijf;
 
Het staet de vrouwen toe te trachten om te weten,
 
Hoe kock, en keucken-meyt haer quyten aen het eten;
 
‘Of schoon het kleyn beslach veel aen het meyssen staet,
 
‘Noch moet de vrouwe sien al watter omme-gaet.
 
Sy dient met rijpe sorch, haer boden aen te wijsen
 
Hoe datmen nae den eysch een vrient behoort te spijsen;
 
Tis noodich dat de vrou haer maechden openbaert
 
En watter dient genut, en watter dient gespaert.
 
Ghy moeders sijt bedacht u dochters op te trecken,
 
Op datse, daer het dient, voor vrouwen mogen strecken;
 
Maeckt dat het gansch gesin, tot aen de joncxste meyt,
 
Mach voelen haer verstant, en vinden haer beleyt.
 
Is u een schoone jeucht te samen opgewassen,
 
Geeft yeder haren tijt om op het huys te passen,
 
Geeft yeder haren keer om aende mart te gaen,
 
En leertse door het doen de keucken gade slaen.
 
En ghy, o teere maecht, leert, even voor de jaren,
 
Leert wat het huys vereyst, oock eerje komt te paren;
 
Leert alle rijp beleyt, oock in u jongen tijt,
 
Leert wijf en moeder sijn, terwijl ghy vryster sijt.
 
Veracht de keucken niet; veel hoogh ghebore vrouwen
 
Die hebben desen plicht gewillich onderhouwen,a
 
Hoe menich edel wijf heeft voor een lustich man
 
Yet dat hem wel beviel gebacken inde pan!
 
Veracht de keucken niet; oock wijt-beroemde mannen
 
Die hebben aenden heert de sinnen ingespannen,
 
Die hebben onderstaen en visch, en alle vleysch,
 
Te sieden na de maet, te braden nae den eysch;
 
Die hebben alle moes, en alle boom-gewassen,
 
Gewesen aen het volck de maege toe te passen,
 
Niet op een wilden bof, of soo het vallen mocht,
 
Maer naer het jaer-getijd' en reden vande locht.
 
Ten is geen slechte kunst, met onderscheyt te weten
 
En watter dient gemijt, en watter dient gegeten,
 
Want die hier recht bewust en wel ervaren sijn,
 
Die worden metter tijt haer eygen medecijn.
 
Wat heefter menich wijf, door onverstandich koocken
 
Een goede beet vermorst, en alle lust gebroken?
 
Een ander wederom die koestert haren weert
 
Met, ick en weet niet wat, door konste vanden heert.
 
Veel konnen sonder kost een schotel spijse maecken,
 
En doen een moes-gerecht aen vyse monden smaecken;
 
Men vinter die terstont, oock als het niet en past,
 
Onthalen met vermaeck een onverwachten gast.
 
Wel aen dan soete jeucht, leert nutte tafel-vonden
 
En voor een kloucke maegh, en voor de swacke monden,
 
Dat maeckt een jonge vrou de vrienden aengenaem,
 
Dat maeckt een jonge vrou voor al het huys bequaem.
 
Maer wacht des niettemin van opte klap te raecken,
 
En by het schamper volck u naem bekent te maecken
 
Door eenich nieu gerecht, of ongewoone vont,
 
Ten luste van het oogh, of van een geile mont.
 
V namen door de stadt hier in te laten spellen
 
Sal by een sedich hert u lof in twijffel stellen;
 
Al wat hier nieus ontstaet (soo menich man gelooft)
 
Koomt uyt een weelich hert, of uyt een dertel hooft.
 
'k En wil niet dat het volck sal opte keucken passen
 
Ten luste van het vleys, of om te leeren brassen;
 
Ick wil maer dat het wijf de gaven vanden Heer
 
Sal koken opte maet, en rechten metter eer.
 
‘Te nutten goede kost, en dat in rechter maten,
 
‘Te schaffen na den eysch, is yeder toegelaten;
 
Hebt maer geduerich acht te loven uwen Godt,
 
En hangt niet al te seer de sinnen aende pot.
 
Die sonder overdaet sijn tafel weet te decken,
 
Het sal hem tot vermaeck en frisse leden strecken;
 
Want die voor sijnen God een reyne maeltijt doet,
 
Wort aen het lijf gesterckt, en inde siel gevoet.a
 
Doch schoon of menichmael de vrouwen haer vergeten,
 
En plegen overdaet ontrent het prachtich eten;
 
Noch blijcktet dat de mans hier even schuldich sijn,
 
Indien niet aende kost, ten minsten inden wijn.
 
Hoe sietmen menichmael, hoe sietmen lieve gasten
 
Door weldaet hinder doen, door vrientschap overlasten,
 
Door heusheyt in gevaer, door gunste schier gedoot,
 
Door blyschap in verdriet, door nooden inden noot?
 
Men laet een groote plas in diepe koppen schincken,
 
Men moeter op een prins, of op een koninck drincken,
 
Voor al doch op het heyl van onsen vryen stant,
 
En siet! dit is het volck gelijck een dwingelant.b
 
Daer is geen seggen aen, ten baet geen tegenspreken,
 
Het is een stale wet, en daerom niet te breken,
 
De wijn moet uyttet glas; en wortet niet gedaen,
 
Het moet dan (soo het schijnt) de landen qualick gaen.
 
Noch isset niet ghenouch; men laet de deuren sluyten,
 
Men hout de gasten op, en niemant kander buyten,
 
Al is de maegh gepaeyt, men hitse totten dorst,
 
Men brengter rauwe vis, of heet-gekruyde worst.
 
In plaetse vande mont in rechte maet te laven,
 
Soo lijt de wijn gewelt, de vrienden worden slaven;
 
Ey wat een selsaem ding! waer toe gedwongen dranck?
 
Of laet de vrienden t'huys, of laetse buyten dwanck.
 
Wy woonen, soo het schijnt, in vry-gevochte landen;
 
En leven evenwel in enge tafel-banden;
 
Wie maer een eerlick man eens spijst aen sijnen dis,
 
Die meynt dat hy een heer van sijne vryheyt is.
 
Waer toe een vrient gepraemt met dese groote backen,
 
Die niet de maegh alleen, maer al de leden swacken?
 
Ghy touft hem aen het lijf, maer quetst hem aenden geest,
 
Hy quam gelijck een mensch, hy gaet gelijck een beest.
 
Waerom het edel nat soo quistich uyt gegoten?
 
Waerom u soete vreucht met sotte pijn besloten?
 
Wat Gods-dienst kan het sijn te drincken sonder dorst?
 
Ey! soo ghy segen eyst, soo bid voor uwen Vorst.
 
Vermijt doch uwen vrient van reden af te leyden,
 
Want door bescheyt te doen soo wortmen onbescheyden;
 
Gesontheyt maeckt gewis de menschen ongesont,
 
Wanneerse mette wijn koomt vloeyen inde mont.(a)
 
En beelt geen menschen in dat oyt des Heeren segen
 
Door glasen is verweckt, door rasen is gekregen;
 
De sonden sijn van outs de gronden van verdriet:
 
Ghy, drinckt maer tot vermaeck, en dwingt de vrienden niet,
 
Laet u beleefde gunst, laet uwe maeltijt strecken
 
Om tot een reyne vreucht de vrienden op te wecken;
 
Doet wel aen uwen gast, het is een oude wet,
 
Maer wilder yemant gaen, en doet hem geen belet.
 
Ghy moet aen uwen disch u beste vrienden touven
 
Door reden, door gespreck, en niet door groote schrouven;
 
Het is de beste weert die vrienden onderhout,
 
Niet met een diep gelas, maer door een soete kout.
 
God heeft en soeten dranck en spijse laten wassen,
 
Om in gesette maet u toe te mogen passen;
 
Ghy daerom, watje nut of totten monde keert,
 
Siet datje metten geest den milden Schepper eert.
 
Danckt vry den grooten God, o vrye Nederlanden,
 
Van sijn gestreckte gunst, en uwe rijcke stranden;
 
Wat naer of verre wast, wat uytter aerden groeyt,
 
Dat koomt u mette zee ter haven in gevloeyt.
 
God is gelijck de son, die duysent gulde stralen
 
Laet vanden hemel af op uwe steden dalen,
 
Wat oyt aen boomen hing, of opte velden stont,
 
Dat wort u vanden Heer gesteken inden mont.
 
Men wint hier in het lant geen most of rijpe wijnen,
 
Gelijck men elders doet daer heeter stralen schijnen;
 
En des al niettemin soo heeft u gansche kust
 
Van mosten wils genouch, van wijnen volle lust:
 
Al wat de Necker geeft, al wat de fransche dalen,
 
Al wat Madera sent, het speelt in uwe schalen;
 
Al waer in eenich lant een rype druyve berst,
 
Daer wort, tot u behouf, een segen uyt geperst.
 
Men packt in u bevang geen blaeuwe tonne-vygen,
 
Sy koomen evenwel op uwe tafel sygen;
 
God heeft den Spangiaert selfs als inde borst geprent
 
Dat hy nae dit gewest de beste fruyten sent.
 
Wat lyter menich volck des somers heete vlagen,
 
Om aen dit verre lant sijn vruchten op te dragen?
 
Hier is geen suycker-riet, dat inde dalen wast,
 
En noch wort hier de jeucht met suycker overlast.
 
Het Indisch rijck gewas de peper, foely, noten,
 
Wort hier, gelijck het graen, op solders uyt gegoten;
 
Men pluckt hier geen kanneel, geen ander edel kruyt,
 
Wy deelent evenwel met gansche schepen uyt.
 
Of China maer alleen en backt de porceleynen,
 
En boutse menich jaer, gelijck de lieden meynen,
 
Men vint hier onderwijl de fijnste lijckewel
 
Of by een schippers wijf, of by een boots-gesel.
 
Al sijn in dese kust geen onder-aerdsche slaven
 
Die koper, yser, stael, in diepe kuylen graven;
 
Soo woont doch hier het volck dat groote stucken giet,
 
En met een hol metael door harde mueren schiet.
 
Al sijn hier in het lant geen steyle boom-gewassen,
 
Die tot een hooge mast op groote schepen passen;
 
Noch sijn hier evenwel meer seylen opte ree,
 
Als oyt een machtich vorst had opte ruyme zee.
 
Tis maer een kluyte lants dat hier de lieden banen,
 
Noch sijn de solders vol, en buygen vande granen;
 
Men vint hier in het lant maer weynich eygen wol,
 
Van lakens evenwel sijn alle winckels vol.
 
Geen dier van ons gewas en draechter schoone vellen,
 
Wie kan noch evenwel hier al de bonten tellen?
 
Hier is geen rijcke worm, die ons de syde spint,
 
En waer ist daermen meer fluweel en syde vint?
 
Wie kenter eenich gout in onse kust gewassen?
 
Noch vint men even hier veel duysent rijcke kassen:
 
Men graeft tot heden toe geen tin in dit gewest,
 
Noch blincktet evenwel in dese landen best.
 
Het schijnt dat hier het lant sal in het water sincken,
 
En niemant evenwel en wilder water drincken;
 
Het water is te schrael, te killich opte borst,
 
Hier wort het koren dranck, het graen is voor den dorst.
 
Bedenckt dit, Zeeusche jeucht, en weeghtet int bysonder;
 
Al wat u lant besit, dat is een eygen wonder;
 
In alle rijck gewas sijn uwe velden schrael,
 
Ghy noch, die niet en hebt, die hebtet altemael.
 
Al wat de weerelt vangt, dat valt in onse fuycken;
 
Geef maer, o goede God, dat wy het wel ghebruycken;
 
Geef ons een danckbaer hert, een ingebonden geest,
 
Die uwe gunste lieft, en uwe straffe vreest.
 
Hy kleeft aen enckel stof, en eet ghelijck de beesten,
 
Die niet in als en eert den vader vande geesten,
 
‘Het is een steen, een block, een ongevoelich swijn,
 
‘Die met een deusich hooft blijft hangen aenden wijn.
 
Rijst hooger, Christen hert, en als de goede gaven
 
Verdryven uwen dorst, of uwen hongher laven;
 
Soo dringt de sinnen op, en seght in u gemoet,
 
Wie ben ick nietich mensch die God soo milde voet?
 
Een woort noch totte vrou. En laet u niet bestuyven
 
Of van het Rinsche nat, of vande Fransche druyven,
 
Of ander heet gewas; maer, als ghy vrienden touft,
 
Weest sober inden dranck, schoon datter yemant schrouft.
 
Tis gansch een leelick ding dat mans te gulsich drincken,
 
En uyt een volle maegh na vuyle dampen stincken;
 
Maer tis een booser plaegh, tis schande voor den wijn,
 
Tis jae de vuylheyt selfs, dat vrouwen droncken sijn.
 
De wijn die baent de wech tot veelderley gebreken,
 
De wijn die maeckt de tong genegen om te spreken,
 
De wijn baert herten-leet, en menich ongeval,
 
De wijn te ruym genut die maeckt de wijse mal:
 
De wijn te veel besteet ontrent de swacke vrouwen,
 
Kan verre boven al den meesten hinder brouwen:
 
Wel sijt dan niet geneycht tot haren soeten geur,
 
Eylaes een droncken wijf is maer een open deur.
 
Ghy wacht, oock even dan, u tot een weelich praten,
 
Of tot een losse vreught te veylich uyt te laten;
 
Die sonder mate ralt, is droncken inden schijn,
 
Schoon datse niet en voelt de dampen vanden wijn.
 
Ick keere totten man. Laet u geselschap weten
 
Wie dat de lieden sijn die met u koomen eten,
 
Soo mach en spijs, en dranck, en tafel sijn gepast,
 
Na mate vande saeck, en weerde vanden gast.
 
Tis met een jonge vrou by wijlen soo ghelegen,
 
Dat sy geen heere-straet en kent voor enge stegen;
 
Sy struyckelt al te licht, en tast geduerich mis,
 
Om datse dom, en groen; of niet geoeffent is.
 
Men vint in dit geval niet selden vreemde slagen,
 
Die somwijl aende man tot in het herte knagen;
 
Men vinter wonder veel, een dienter by gebrocht,
 
Op dat ons jonge vrou haer beter quyten mocht.
 
+ Een geestich edelman had, om bescheyde reden,
 
Een hoogh-gebooren vorst by hem te gast gebeden;
 
Die quam ontrent de noen met groote sleep verselt
 
Maer hiet de knechten gaen, met datter was gebelt.
 
Hy was in slecht ghewaet en van mis-maeckte leden;
 
Doch goedich inder aert, en van beleefde seden:
 
De weert en wasser niet, maer wel sijn jonge vrou,
 
Die meynd' hy waer een knecht van een die komen sou.
 
Sy seyt hem; Rap gesel; waer toe het ledich treden?
 
Hier, klooft dit bultich hout, en oeffent soo de leden:
 
De vorst seyt niet een woort, maer grijpt terstont de bijl,
 
En geeft hem aen het werck, en kapt een lange wijl.
 
Hier over koomt de weert met haesten ingetreden,
 
En siet dit selsaem ding, onseker vande reden,
 
Onseker watter schuylt in soo een vreemt geval,
 
Onseker wat hy doen, of wat hy laten sal.
 
Ten lesten berst hy uyt; o weertste vanden lande,
 
Wie doet u dit verdriet, en my de groote schande?
 
Tot antwoort wert geseyt; me-vrou heeft uwen gast
 
Aen desen block geset, en mette byl belast.
 
Ick draghe lieve vrient, en vry niet sonder reden,
 
Ick draegh, (eylaes!) de straf van mijn wanschape leden,
 
Ick drage mijn gebreck, maer draghet met gedult;
 
'k En wijt' het geenen mensch, het is mijn eygen schult.
 
Daer wasset al bekaeyt. de vrou is niet te spreken,
 
Maer ging haer inde stal of inden hof versteken;
 
Haer man bracht wat hy mocht tot onschult aenden dagh,
 
Maer des al niettemin het bleef een domme slagh.
 
Hoort mannen, deftich volck, of trout besette vrouwen,
 
Of leertse nae den eysch de vrienden onderhouwen;
 
Want een die niet en weet wat u en haer betaemt,
 
Maeckt dickmael uwen vrient en haren man beschaemt.
 
Ten wort u niet gheleert tot aller tijt te brassen,
 
Noch eeuwigh, jonghe vrou, op uwen mont te passen:
 
Weest sunich na den eysch, en schaft wanneer het dient,
 
Een schotel voor een gast, een bete voor een vrient.
 
Of schoon u onverhoets eens gasten over quamen,
 
Al is de keucken slecht, j'en hebtje niet te schamen;
 
Doet brengen datter is, al waeret sout en broot,
 
Of anders, ronde kost: een vrient is haest ghenoot;
 
Een vrient is haest ghespijst, een vrient is haest te vreden,
 
Een vrient, een eerlick man, die vought hem na de reden;
 
Een vrient aensietet hert, een vrient een ware vrient,
 
Is dickmael mette wil en sonder kost gedient.
 
Wat houfje, jonge vrou, u teere jeucht te quellen,
 
Al hebje niet te veel uw gasten voor te stellen;
 
Siet als u spijs ontbreeckt, soo neemt tot uwer baet
 
Schoon lywaet voor den disch, voor u een bly gelaet.
 
Neemt acht in dit gheval het voor-hooft niet te fronssen,
 
Vermorst u spijse niet gelijck de vuyle slonssen;
 
Mijt pracht in u beleyt, maer alle dinghen net;
 
Dat is in mijnen sin de beste tafel-wet.
 
Alst al is by gebracht om uwen gast te spijsen,
 
Soo weet ick boven dat noch een gerecht te wijsen,
 
Ghy die met kleyne kost u vrient wilt maecken bly,
 
Gaet setter op het lest u eyghen tonge by.
 
Alleen een vlytich oogh doet koude spijse smaecken,
 
Dat kan oock sonder kost, de lieden vrolick maecken;
 
Waer rechte geesten sijn, daer leefmen vande kunst;
 
Waer rechte vrienden sijn, daer leefmen vande gunst.
 
Ghy kont de naeste reys uw jonste beter toonen,
 
En met een ruymer hant het eerste mael verschoonen;
 
Ghy, maeckt slechs dat de kock en dat de tafel spreeckt
 
Dat somtijts u de daet, de wille noyt ontbreeckt.
 
Eer dat ick vorder gae, soo moet ick hier belasten
 
Drie dingen aende weert, drie dingen aende gasten,
 
Drie dingen aende vrou, drie dinghen aende knecht,
 
En siet hier is het gros van al het tafel-recht.
 
De weert, naer onsen raet, die moet ten eersten schouwen
 
De gasten aenden disch met kracht te willen houwen;
 
De gasten tegen meugh te porren totten dranck,
 
De gasten in het huys te sluyten teghen danck.
 
De gast moet veerdich sijn, en op sijn ure letten,
 
Moet daer de weert ghebiet hem neder laten setten,
 
Moet in sijn eygen huys besluyten sijnen hont,
 
De weert heeft al genouch aen eenen gragen mont.
 
De vrou moet opten disch en opte keucken passen,
 
Moet lywaet ende tin ter eeren laten wassen,
 
Moet toonen metter daet, en even mette schijn,
 
Dat haer de gasten lief, en weerde vrienden sijn.
 
De knecht, en wieder dient, moet heus en vlytich schencken,
 
Moet trachten niemants kleet met storten oyt te krencken,
 
En dan noch vont het volck in oude tijden goet,
 
Dat niemant drincken mach, wanneer hy schencken moet.
 
Hier ware nu de tijt een regel uyt te schrijven,
 
Hoe dat een jonge vrou haer mart-gang heeft te drijven;
 
En watter voor het huys is noodich ingebrocht,
 
En watter voor het huys is beter onghekocht.
 
Doch in dit nieu beslach en staet ons niet te treden,
 
Dewijl ick seker houw dat over lang gheleden,
 
Een dochter dese les ten vollen heeft geleert,
 
Doen alsse noch ontrent haer moeder heeft verkeert.
 
Wie oyt een handich wijf wit voor een man bereyden,
 
Die moetse vander jeucht in huys en keucken leyden,
 
De reck van dese plicht is van een groot beslach,
 
Het koomt van langer hant, en niet op eenen dach.
 
Doch soo daer yemant is tot echten staet ghekomen,
 
Die in haer ouders huys niet waer en heeft genomen
 
Wat tot het koopen dient; die vange nimmer aen
 
Alleen en sonder hulp de kramen in te gaen.
 
Het sal bequamer sijn haer voor een tijt te paren
 
Met een die sneger is, en van besette jaren,
 
Die sal haer wijsen aen al watter omme-gaet,
 
En styven haer bedrijf door haren goeden raet.
 
Wat hier toe vorder dient, en is niet inde boucken,
 
Maer opte marten selfs, en inde daet te soucken,
 
Men wort ten lestén klouck, en uytter-maten vroet,
 
Wanneer men neerstich let hoe dat een ander doet.
 
Een woort noch evenwel. Veel loopen achter straten
 
Vol kommerlick ghewoel, en besich uytter-maten,
 
En koopen niettemin, in vleys, en versse-vis,
 
Het slechste vande banck, het blaeuste datter is;
 
Al om de minste kost, gelijck de lieden seggen,
 
Maer neen, besette vrou, leert beter gronden leggen;
 
Leert eenmael dese les, dat noyt de beste koop,
 
Leyt in het minste gelt, of inden meesten hoop.
 
Is yemant van het volck genegen om te sparen,
 
Die koope nimmermeer als vande beste waren;
 
Het beste, wat het sy, is over al bequaem,
 
Ghy, koopt tot aller tijt het beste vande kraem:
 
Het sal aen u gesin ten nutte konnen strecken,
 
Het sal uw weerden vrient tot uwe jonste trecken;
 
Het sal u dienstich sijn, soo hy een goeden beet
 
Met vreuchde, sonder twist, aen sijne tafel eet.
 
Ghy sult, met dese vont, hem inden huyse binden,
 
En niet, dan als het dient, by vreemde gasten vinden;
 
Wie door een milde kock op hare tafel past,
 
Die maeckt een eerlick man geduerich haren gast.
 
Ick weet dat menich wijf met al te deun te leven,
 
Den Heere van het huys heeft uyttet huys gedreven;
 
‘Tis seker dat de man sich elders henen keert
 
‘Wanneer een karich wijf haer tafel niet en eert.
 
Wy vinden overal een hoop van deune vrouwen,
 
Maer weynich recht bequaem om huys te konnen houwen;
 
+ Die voordeel meynt te doen met al te schralen dis,
 
En kent noch heden niet wat recht een huys-wijf is:
 
Maer die de kunste weet wanneermen dient te sparen,
 
En laet te rechter tijt haer deune sinnen varen,
 
En alst de reden eyst de keucken vieren kan,
 
+ Dat is een weerde vrou, de kroone vanden man.
 
Hier dien' ick met een woort de vrouwen aen te raken,
 
Die al te grooten werck van hare kelen maecken;
 
Ick weet dat menichmael geen spijs en wort gekocht,
 
Als die een lecker wijf tot hare lusten socht.
 
In vleys, in visch, in fruyt, in moes, in hof-saladen,
 
In datter is geroost, in datter is ghebraden,
 
Of aenden heert gestooft, men vinter niet een beet,
 
Als dat haer kiesche mont met volle tanden eet.
 
Ghy, hout een ander streeck, en tracht voor al te weten,
 
Wat kost van uwen man met smake wort gegeten;
 
En dan, soo ghy de maegh soo verre buygen kont,
 
Soo leert na sijne smaeck gewennen uwen mont.
 
Ick wilde dat het wijf haer lusten konde dwingen,
 
En heulde metten man, tot inde minste dingen;
 
‘Waer wil en tegenwil te samen wort gepast,
 
‘Daer rijst een ware sucht, en set de liefde vast.
 
Dan offet soo gheviel, gelijck het kan geschieden,
 
Dat u de maeghe walcht, en niet en laet gebieden;
 
Of dat u tegen-aert mette spijse vecht,
 
Soo geeft noch aenden man sijn volle tafel-recht.
 
'k En wil noch evenwel geen echte mannen leeren
 
Haer lusten gade slaen, haer luye buycken eeren;
 
Neen, dat is niet ghemeent; wy leggen geenen gront
 
Noch voor het dertel vleys, noch voor een geylen mont.
 
Ten is geen manne-werck op haren mont te passen,
 
Laet vraten lecker sijn, die leven om te brassen;
 
En weest niet al te kies, niet al te keucken-sot,
 
‘Ten vought geen reyne siel te woonen inde pot.
 
Het keel-gat is een wolf, en wat de menschen eten
 
Glijt inder haesten deur, en is terstont vergeten;
 
Dus, soo u tanger lijf geen innich letsel heeft,
 
Soo neemt tot voetsel aen al wat de keucken geeft.
 
Een saecke, tot besluyt, is dienstich hier geweten;
 
Doet voor-raet na den eysch van dranck en noodich eten;
 
Van alderhande brant, en, sooje sparich sijt,
 
Koopt niet als om gereet, en dat te rechter tijt.
 
Een moeder van het huys moet passen opte stonden,
 
Moet letten opten aert van alle grage monden;
 
Ghy die geen slappe gans en wilt geheeten sijn;
 
Schout al te versschen broot, en al te nieuwen wijn.a
 
Hier achte niemant vreemt dat wy te voorschijn bringen
 
Het diepste vrou-geheym tot aen de keucken-dingen;
 
Tot al het innich huys. Ionckvrouwen, ick beken,
 
Dat ick in dit beslach de naeckte schrijver ben.
 
Al watje naest bevint op u bedrijf te passen,
 
Is verr' het minste deel op mijne gront gewassen;
 
Een ander geeft de stof, en ick het rijm alleen;
 
Ick menge slechs de kalck, een ander geeft de steen.
 
Wie regels stellen wil op huys en keucken-saecken,
 
En tracht in dit beroup de gronden aen te raecken;
 
Moet tot de vrouwen gaen, en leenen haren raet,
 
En leeren, even daer, al watter omme-gaet.
 
+ Lucani geestich wijf heeft, op verscheyde stonden,
 
In dat man haftich bouck veel dingen uyt gevonden,
 
Tot ciersel van het werck, heeft dickmael by gebracht
 
Yet daer de schrijver selfs niet op en had gedacht.
 
Mijn weerde bed-genoot, mijn siel en tweede leven,
 
Heeft menich schoon juweel aen onse Vrou gegeven;
 
Want als mijn traege pen by wijlen stille stont,
 
Soo kreechse weder stof uyt haren lieven mont.
 
Vint sich dan eenich mensch door onsen bouck te lesen,
 
In huys of huys-bedrijf wat naerder onderwesen;
 
Die wensche vrede toe, en biede goeden dach
 
Aen haer die totte gront in dese plichten sach.
 
Voor al moet onse Vrou haer plichten overpeysen
 
Wanneer haer weerde man wil uytten lande reysen;
 
Wat heefter menich wijf haer goeden naem bekladt
 
Die sonder goet beleyt, en sonder hoeder sat?
 
Ionckvrouwen leent het oir; mijn penne sal gewagen
 
Hoe sich in dit geval een vrouwe dient te dragen;
 
Leert hoe een echte wijf haer liefde toonen kan,
 
Al isse met de Zee gescheyden vanden man.
 
Ten dage vande reys, soo wilt voor eerst besorgen
 
Yet dat hy nutten mach, al isset inde morgen;
 
Brengt tot een seker pant van uw beleefde sucht,
 
Yet dienstich voor de maegh en tegen quade lucht.
 
Ist verre dat hy reyst, gaet mette vrienden buyten;
 
En leyt hem, naer het valt, aen wagens ofte schuyten;
 
Of druckt u dat te seer in u bedrouft gepeys,
 
Soo valt hem om den hals, en wenst hem goede reys;
 
Wenst dat de lieve God in ryden ende varen
 
Hem wil geleyde doen, en over al bewaren,
 
Wenst dat hy met gemack, en sonder tegenspoet,
 
Haest koomen daer hy gaet, haest weder keeren moet.
 
Wanneer u tweede siel is uytte stadt gereden,
 
Soo wilt een meerder sorgh in u beroup besteden,
 
Let op u eygen selfs, daer is nu volle tijt;
 
Let op u innich hert, terwijl ghy ledich sijt.
 
Of schoon uw vrient verlaet de kusten vande Zeeuwen,
 
Ghy meucht noch evenwel niet ledich sitten geeuwen;
 
Niet sitten inde deur met handen opten schoot,
 
Ghy, treet nu in het ampt van uwen bed-genoot.
 
En spreeckt niet als het wijf, by Salomon beschreven,+
 
Nu ist de rechte stont sich inde vreucht te geven,
 
Nu isset eenmael tijt te koelen onse vlam;
 
De man is uytte weech, het heck is vanden dam.
 
Neen, sedich herte, neen, vermijt u soo te spreken,
 
Maer wacht u des te meer in weelden uyt te breken;
 
Het is een heyloos wijf dat, als de man verreyst,
 
Om gasten, om vermaeck, om speel te rijden peyst.
 
Ghy, blijft in u bevang, en let op alle saecken,
 
Siet met een wacker oogh wat uwe boden maecken,
 
Weest vrouger inde weer als ghy te vooren pleecht,
 
Om datter grooter last op uwe schouders weecht.
 
Ghy, in het onderwint van uwen man getreden,
 
Gaet knielt met u gesin, en oeffent huys-gebeden,
 
Ghy moet in dit geval ten vollen onderstaen
 
Al wat u weerde man voor desen heeft gedaen.
 
Soo haest de gulde son u brengt den rooden morgen,
 
Ghy, eer u vlytich hert te geven aende sorgen,
 
Soo stelt u gans gesin ootmoedich voor den Heer,
 
En doet het alle daegh, en latet nimmermeer.
 
De mensch, ellendich dier, is van sijn eerste gronden
 
Besoetelt uytter aert, verbystert inde sonden,
 
Dies waer hy vinger slaet, of voeten neder set,
 
Daer wortet altemael van sijnen ramp besmet:
 
Alleen het innich hert den hemel opgedragen
 
Brengt heyl en vast behulp voor alle boose plagen;
 
Alleen het reyn gebet in Christi naem geseyt,
 
Dat suyvert u bedrijf, en heylicht u beleyt.
 
God, segen van het volck, en wortel aller saecken,
 
Sal wat de mensche doet hem weder heylich maecken
 
Alleen om Christi wil; dus vangt geen dingen aen,
 
Of wilt voor alle werck tot uwen Schepper gaen.
 
Strax, na dit goet begin, soo wilt uw sinnen geven
 
Tot Godes heylich woort, den regel van het leven,
 
Suyght daer de reyne melck die ons de siele voet,
 
Daer ist dat yder mensch het leven soucken moet.
 
En soo ghy na den eysch wilt alle saecken stieren,
 
Erkauwt dat heylich aes, gelijck de reyne dieren,
 
Denckt vry dat yder punt, dat hier gheschreven staet,
 
Op uwe sinnen past, op uwe saecken slaet.
 
Leest vanden eersten af, en sonder losse stucken
 
Nu hier, dan weder daer, by horten uyt te plucken;
 
Leest staech, en met bescheyt, leest wijf, en sedich man,
 
Hier is dat uwen geest tot Gode leyden kan.
 
Leest tweemael alle daegh, leest twee bescheyde deelen,
 
En brenget aende siel, het sal uw feylen heelen;
 
En sijn de stucken kleyn, verdubbelt u getal,
 
Gelijck u, na den eysch, de rectal wijsen sal.
 
Maer als des Heeren dach koomt over u ghesegen,
 
Soo wilt uw reyne plicht in dubbel mate plegen;
 
Hebt dan op u bedrijf een naerder oogh-gemerck,
 
God eyst op sijnen dach bysonder offer-werck.a
 
Al schijnt des Heeren bouck u wonder groot te wesen,
 
Ghy sultet, even dus, ten vollen konnen lesen
 
Oock eer de gulde son den wagen omme-went,
 
En tot een ander jaer met nieuwe peerden rent.b
 
Doch maeckt het heylich bouck niet uytter hant te leggen,
 
Of laet het gansch gesin op hare beurte seggen
 
Wat yder heeft geleert, en uytte Schrift gemerckt,
 
Waer door by sijnen geest ten goede vint gesterckt.
 
Want soo ghy niet en pooght een yeder wat te vragen,
 
Gewis het meeste deel sal weynich mede dragen;
 
Maer als een yeder spreeckt, en reden geven moet,
 
Dan isset dat de geest sijn plichten beter doet.
 
Vergeet oock even dan, geen alemoes te geven,
 
En laet een drouve siel van uwen seghen leven;
 
+ Lijt yemant hongers noot, of eenich ander leet,
 
Sent kost, wanneer het dient, of geeft een oodich kleet.
 
Ghy nu, met dit begin geheylicht aende leden,
 
Gaet, met een vlytich hert, tot uwe saecken treden,
 
Maer siet dat over al de reste vanden dach
 
Een parich henen gaen, en eynde nemen mach;
 
Laet aen u wesen sien, laet in u woorden mercken,
 
Laet schijnen uytte daet en uwe gansche wercken,
 
Laet blijcken over al, dat ghy in uwen geest
 
Vw even mensche lieft, en uwen Schepper vreest.
 
Bewijst met gewaet, met uwe reyne seden,
 
Bewijst met u gebaer, met uwe goede reden,
 
Bewijstet over al, dat ghy een Christen bloet
 
In uwe leden draeght, in uwen boesem voet.
 
‘Een recht herboren siel die moet haer gansche leven
 
‘Bepalen mette tucht, en aende reden geven,
 
Haer lagh, haer oogh-gewenck, haer alderminste daet
 
Moet nae den regel sijn, en passen opte maet.
 
Siet hoe de groote God oock alle slechte saecken
 
Verweerdicht menichmael ten nausten aen te raecken;
 
Siet, inden tempel selfs, siet alle kleyn gestel,
 
Niet sonder sijn beworp, niet buyten sijn bevel:
 
Hy laet op sijn ghebot, en na den regel stieren
 
Domp-horens, richel-werck, jae snuyters, en klauieren
 
Tot aen het minste tuygh. dat is tot ons gheseyt,
 
Dat oock het minste werck dient inde tucht beleyt.
 
Laet vorder opten dach u sinnen niet verstroyen,
 
Niet vliegen inde lucht, niet loopen rinckel-royen,
 
Niet swieren over al, gelijck een losse stroom,
 
Maer pooght de geesten selfs te houden inden toom.
 
Een mensch die ledich is, en laet de sinnen sweven,
 
Wort, ick en weet niet hoe, uyt sijnen wegh gedreven;
 
En alsser los ghepeys in onse sinnen speelt,
 
Wat koomter anders van als dattet sonde teelt?
 
Is nu misschien uw man soodanich van manieren,
 
Dat hy een wind, een brack, of diergelijcke dieren,
 
Een vinck, of quackel voet, of eenich ander beest,
 
Daer aen hy menichmael verlusticht sijnen geest,
 
Soo dient tot u beroup met alle vlijt te sorgen
 
Dat sijn geminde queeck kreech voetsel alle morgen;
 
Ten eynd' hy vinden mach, wanneer hy weder-keert,
 
Dat hem sijn weerde vrou in alle dingen eert.
 
Siet! als een geestich quant de vryster wil behagen,
 
Hy sal oock haren hont in sijnen mantel dragen,
 
Ter eeren vande maecht; hy sal oock haren hont
 
En streelen metter hant, en kussen metten mont:
 
Die waere liefde draecht, en laet hem niet genougen
 
Alleen tot sijnen vrient een gunstich hert te vougen,
 
Maer streckt hem wyder uyt; soo dat hy gunste biet
 
Alwaer hy maer de gunst van sijn geminde siet.
 
Laet u geen vreemt besouck om desen tijt behagen,
 
Schout al het manne-volck, behoudens eyge magen;
 
Hoe lichte, jonge vrou, ontstaeter groot verdriet
 
Wanneermen veel geloops aen uwe deuren siet?
 
Die met een echte man gemeensaem kennis houwen
 
Vermogen, des versocht, ten goede sijner vrouwen
 
Te leenen haer behulp, maer veel by haer te gaen,
 
Dat heeft aen menich huys, door jonste, leet gedaen.a
 
Een vrient van haren vrient tot haren vrient te kiesen
 
Heeft menich eerbaer wijf haer eere doen verliesen;
 
Dus, schoon ghy met uw man sijt over al gemeen,
 
Laet des al niettemin hem sijnen vrient alleen.
 
Een die van buyten koomt te willen herrebergen
 
En is in desen stant een vrouwe niet te vergen,a
 
Een neef, men weet niet wie, een vrient, een ander gast,
 
Doet somtijts sijnen weert een stillen overlast.
 
Wien isset niet bekent? waer isset niet geschreven
 
Wat Paris heeft gedaen, wat Paris heeft bedreven?
 
Wat Paris met bedroch ten lesten onderstont
 
Doen hy een jonge vrou alleen gelaten vont?
 
Ey siet! de Griecksche vorst is in het dorre Creten,
 
En laet dien vreemden haen met sijn geselschap eten;
 
O dwaesheyt vanden man! hy mist sijn weerde lief,
 
Sijn gast die wort een schalck, een bouf, een mensche-dief:
 
Al eer hy weder koomt, het seyl is opgetogen,
 
De vloot is vande ree, en over Zee gevlogen;
 
Helene (wat een spijt!) Helene was gegaen,
 
En eerse weder keert soo is haer jeucht gedaen.
 
Vermijt dan, jonge vrou, een bed te laten decken,
 
Vermijt in dit geval u tafel uyt te trecken, b
 
En gaet oock niet te gast, als by het naeste bloet,
 
Maer leeft om desen tijt gelijck een mossel doet.
 
Te rijden inden duyn, te rotsen aender heyden,
 
Of door een jong gesel sich uyt te laten leyden,
 
Of, soomen elders doet, te varen mette jacht
 
In eenich binne-meyr, of in een versche gracht,
 
Te nemen sijn vermaeck met alle blyde geesten,
 
Te rennen door het lant tot alle boere-feesten,
 
En al wanneer de man is uytter stadt gereyst,
 
En is niet dat de tucht van echte vrouwen eyst.
 
Die sonder haren man met vreemde mannen brassen,
 
En schijnen op haer eer niet meer te willen passen;
 
Ghy, mijt dit loos beleyt; het is een listich net,
 
De tafel is van outs een voorspel van het bed.a
 
Tis waer, het Britten-lant kan dese weelde lijden,
 
Daer mach een echte vrou met losse toomen rijden;
 
Maer watter over Zee in eenich lant geschiet,
 
In Hollant luytet vreemt, in Zeelant sluytet niet.
 
Als nu de moede son met afgemende peerden
 
Ten lesten onderschept de rontte vander eerden,
 
Roept weder u gesin, eer datmen gaet te bed,
 
En sluyt uw dagh-bedrijf met Godes soete wet.
 
Wilt noyt ontrent den heert met uren sitten gapen,
 
Noyt op een duffe stoof, of aenden viere slapen;
 
Maer, als ghy tot besluyt uw kinders hebt gekust,
 
Soo sluyt u kamer toe, en stelt u nae de rust.
 
V man en hoortet niet, dus moet ick hier gewagen+
 
Van yet dat slechts bestaet in rechte sinne-vlagen;
 
Neemt my ten besten af, dat ick in vryheyt spreeck;
 
Een, die in stilte straft, die hout de rechte streeck.
 
Daer is een vreemde lust van boenen, dweylen, schueren,
 
Van al te net te sijn, van duysent vreemde kueren;
 
V trap is mijn getuygh, daer niemant op en gaet
 
Ten sy dat eerst de voet haer schoenen achter laet:
 
Men hangt een schoonen dwael, maer niet om aen te droogen,
 
Ten is maer enckel schijn en voor de lust der oogen;
 
V meeste keucken-tuygh en kent geen heete vonck,
 
En schier al watter blinckt en is maer voor de pronck.
 
Ick heb een wijf gekent (o dwaes heyt vande menschen!)
 
Van lywaet soo voorsien als yemant mochte wenschen,
 
Men vont noch evenwel dat sy geduerich at
 
Of op een blaeuwe slet, of ick en weet niet wat.
 
Men vinter heden noch die koffers, pysels, kassen
 
Vol aerdich serviët, vol ammelakens tassen,
 
En altijt weder aen, en evenwel nochtans
 
En sietmen over disch Pavy noch Rosekrans:
 
Men isset al gewoon in berders op te binden,
 
En voor een goeden vrient en isser niet te vinden;
 
Waer toe lavenderbloem, en al het schoon damast?
 
Het slechtste vande kist is voor een weerde gast.
 
Men vinter even hier met dese plaegh bevangen,
 
Die voor haer eygen bloet geen lywaet willen langen;
 
Soo dat de felle twist hierom soo verre gaet,
 
Dat jae een korsel man de koffers open slaet.
 
Ick hate dit bedrijf, een wijse vande vrecken,
 
Die menich duysent pont in hare koffers trecken,
 
En hebben evenwel, al sijn de schatten groot,
 
Niet voor haer even mensch, niet voor haer eygen noot.
 
Tracht, lieve, dit gebreck uyt uwen geest te bannen;
 
Tis rechte plusery, gehaet van alle mannen,
 
Het is uw beste pant, end aldernutste goet
 
Dat voordeel of gemack aen sijnen meester doet.
 
Ghy, siet op uwen man en sijn ghebot te passen,
 
Laet dat den sleutel sijn van uwe rijcke kassen;
 
Wanneer der yemant komt, en dat hy maer en spreeckt,
 
Maeckt dat sijn woort alleen u pysel open breeckt.
 
Maer veel, die onder u doen alle berders glimpen,
 
Verwecken menichmael de lieden om te schimpen,
 
Om dat het sinnich wijf dat banck en tafel wrijft,+
 
Ontrent haer eygen selfs een vuyle slonsse blijft.
 
Laet ons op dit geval een woort te samen spreken,
 
Want hier, besette vrou, dient mede van geweken;
 
Ghy, die nau-keurich sijt ontrent een steenen huys,
 
Hout eerst het schoon gebou van uwe leden kuys.
 
Men siet meest over al de vrouwen opter straten
 
In alderhande pracht geweldich uyt-gelaten,
 
Men pleecht hier menichmael, men hout gesetten raet,
 
Opt schicken van een hayr, en t'leggen van een draet:
 
Maer by een eygen man, of binnen sijnen huyse,
 
Daer vintmen menichmael een backhuys van Meduse,
 
Een leelick momme-tuygh, een spoock, een vuyl gestel,
 
En wiljet al in een? een rechte morssebel.
 
Wie heeft doch niet gemerckt, hoe dickmael gansche dagen
 
Veel vrouwen sijn gestelt om kinders wech te jagen?
 
Bekrosen, ongeschickt, wanbacken, afgeslooft,
 
Een schabbe voor het lijf, een nacht-douck om het hooft?
 
Begrommelt, ongesien, met ongewasse kaken,
 
Int korte; soo gestelt, men schijnter af te braken;
 
Het dunckt my wonder vreemt, hoe menich eerlick man
 
Dit lijden met gedult, en oversetten kan.
 
O fy van dat gebruyck! wilt u na reden cieren,
 
De mensch is uytter aert een vande reyne dieren:
 
Heeft oyt een suyver kleet in yemant goeden schijn,
 
Ghy sijt het, jonge vrou, die net behoort te sijn.a
 
Maer seg my doch een reys, is al u geestich hullen
 
Maer slechts om aen het volck het oogh te mogen vullen?
 
Om aen een jonge wulp, of ander dertel quant
 
Te dienen tot een spoor van sijnen geylen brant?
 
Neen, eerbaer herten, neen: wilt uwe teere leden
 
Alleen maer inde vreucht van uwen man besteden:
 
Hy is uw lust, uw troost, uw vrient, en opper-voocht,
 
Dus brengt tot sijn vermaeck al wat ghy brengen moocht.
 
En laet u reyne dracht geen vreemde lust besorgen,
 
Maer past op uwen man, en kuyst u alle morgen;
 
Schickt hooft, en leden op, al isset noch soo vrough,
 
Die eenen man behaeght, behaeghter al genouch.a
 
Daer sijn ontrent de dracht twee schadelicke rotsen,
 
Of al te slordich sijn, of al te prachtich trotsen;
 
Hier dient een oogh int seyl, of anders sal het schip
 
Geraecken in gevaer van d'een of d'ander klip.
 
Daer sijnder onder u die, juyst gelijck de slecken,
 
Genouchsaem huys en al met haren lijve trecken;
 
Men vint dat haer beslach in hals en hant-cieraet
 
Haer gansche vaders erf in prijs te boven gaet.
 
Ghy, die nu sijt getrout, moocht reyne kleeders dragen,
 
Op datj' aen uwen man te beter mocht behagen;
 
Ghy, die noch vryster hiet, moocht cieren uwe jeucht,
 
Op datje totten man te beter koomen meucht.
 
Laet dat u baken sijn. geen kleet en moeter strecken
 
Om eenich dertel oogh tot lusten op te wecken;
 
Blijft dan in dese maet, en sijt ontrent u kleet
 
Niet al te slonsich vuyl, niet al te machtich breet.b
 
Een die haer reyne dracht besluyt in dese palen,
 
En kan geen achter-klap, met reden, achter halen;+
 
Want watmen hier en daer voor wijse schrijvers vint,
 
Die sijn meest altemael in desen eens gesint.a
 
Waer toe de groote pracht? wat isser mé te winnen
 
Als nijt van uws gelijck? betoomt uw trotsche sinnen;
 
Men acht een vrouwe kleet dan best te sijn gemaeckt,
 
Alst niet en wort benijt, en niet en wort gelaeckt.
 
De loon van hooge dracht is een van dese dingen;
 
Of datje boven staet u schijnt te willen dringen,
 
Of datje souckt de gunst van eenich buyte-vrient,
 
Of datje metter daet en vlees en weerelt dient:
 
Kiest een van dese dry, alleen de bloote namen
 
Die sullen uwen man, die sullen u beschamen;
 
Ghy daerom, Christen hert, mijt door een sedich kleet,
 
En ander lieden haet, en eygen herte-leet.
 
Hoewel ghy machtich sijt, waer toe het moedich prijcken?
 
Laet, wat u gelt vermach, ter rechter plaetsen blijcken;
 
Maeckt dat een schamel mensch, in plaetse van geklach,
 
Een segen over u met reden spreken mach.b
 
Het gout aldus besteet en vreest geen holle baren,
 
Geen krijgh en haer gevolgh, geen tanden vande jaren,
 
Geen brant, of hoogen vloet, geen ongewisse kans;
 
Het gout, aldus besteet, dat heeft den besten glans.
 
De rijckdom aengeleyt om uwe pracht te styven
 
Kan u van uwen God, en uyt den hemel dryven;
 
Maer rijckdom aengeleyt ontrent een schamel mensch,
 
Kan u voor eeuwich sijn vermaeck en herten-wensch.
 
Veel isser over al, door overtollich proncken,
 
In prangen vande siel, en swaren angst gesoncken
 
Als haer de doot bestreet; maer noyt en heeft de pracht
 
Aen yemant, doen hy sterf, den minsten troost gebracht.
 
Wel laet dan u gepeys niet angstich liggen malen
 
Hoe datje mettet lijf sult voor de weerelt pralen,
 
Maer weest tot aller tijt met desen angst vervult,
 
Hoe datje voor den Heer de siele cieren sult.
 
+ Het ware vrou-cieraet en is geen hayr te vlechten,
 
Geen baggen aen te doen, geen kanten op te rechten;
 
‘Het is een sedich hert, dat uyt een stillen geest
 
‘Sijn oogen neder slaet, en sijnen Schepper vreest.
 
Verlaet dan alle sucht van dese malle dingen,
 
En stelt u ciersel niet in uwe groote ringen;
 
Want schoon men groote schat in rijcke steenen quist,
 
Noch isser niemant moy die goede seden mist.a
 
Het wijf moet onder dies haer kleet en ciersel vougen,
 
Soo dat een billick man mach hebben vergenougen;
 
Want mits haer gansche dracht maer op den man en siet,
 
Soo staetet aende man, en onder sijn gebiet.
 
Is dan uw bed-genoot tot moye dracht genegen,
 
En datje totte maet hem niet en kont bewegen,
 
Soo buygt nae sijnen wil, maer tuyght in u gemoet
 
Dat ghy het om den man, niet om de weerelt doet.b
 
Maer soo in tegendeel u vrient, uyt goede reden,
 
Is met een matich kleet voor u en hem te vreden;
 
Soo hebje, jonge vrou, voor al doch geene kans
 
Tot eenich lijf-cieraet van ongewoonen glans:
 
Een, die met kleynen kost kan haren man behagen,
 
En mach geen rijck gewaet, geen groote steenen dragen,
 
Wie daerom prachtich gaet, oock tegen sijn gebot,
 
Is boven haren man, en tegen haren God.
 
Daer sijnder hedensdaechs in dese stadt te vinden,
 
Die weten aenden man het ooghe toe te binden,
 
Soo dat hy niet en merckt, al wort hy schoon gepluckt,
 
Hoe diep de vrouwe-pracht hem inde beurse druckt.
 
De list dient aengemerckt en aenden dach getogen,
 
Op dat een eerlick man niet meer en sy bedrogen,
 
Op dat een loose vrou nae desen nimmermeer
 
En prale tegen danck van haren overheer.


illustratie

 
Een wijf, een moedich wijf, was uytter aert genegen,
 
Om door een rijcke dracht haer vrienden op te wegen,
 
Maer, siende dat haer man hier tegen dapper stack,
 
Soo om de groote kost, als ander ongemack,
 
Bedenckt een slimme vont. sy gaet in alle kramen,
 
Brengt syde, brengt fluweel in eenen hoop te samen;
 
En, naer een groot beslach, sy koopt een prachtich kleet
 
Om nae den nieuwen tits te worden uyt-gereet.
 
Het pack is opgemaeckt, en heeft sijn volle leden;
 
Maer boven haren staet, en tegen alle reden,
 
Soo datter maer en rest, hoe dat haer weerde vrient
 
En om den tuyn geleyt, en ingenomen dient;
 
Sy roept een vande wijfs, die door de steden loopen
 
En dragen dit en gint aen yeder een te koopen,
 
Sy geeft haer dit gewaet, en seyt haer boven dien
 
En wat te seggen staet, en watter sal geschien.
 
Het wijf, dus onderrecht, koomt in het huys gestreken
 
Ter ure dat de man daer mede was te spreken;
 
Sy doet een lang verhael hoe seker schoone dracht,
 
Vyt enckel ongeval, te koope wort gebracht;
 
En, om den goeden man te beter in te leyden,
 
Seyt voor een kleyne prijs daer van te sullen scheyden,
 
Heeft even metter daet het kleet op gelt geset,
 
Tis weynich, sprack het wijf, maer noot is sonder wet.
 
De vinster vande list, gewet op dese streken,
 
Na datse langen tijt den vlieger heeft bekeken,
 
Genaeckt tot haren man en grijpt hem metter hant,
 
En seyt hem in het oir; o wat een aerdich pant!
 
En wat een kleyne prijs! ghy let op alle baten,
 
Dit voordeel, lieve man, en dient u niet gelaten;
 
Gewis soo my het kleet ter dege passen mocht,
 
Daer is geen twijffel aen, het dient te sijn gekocht,
 
Naer onderling gespreck, sy gaet den vlieger passen;
 
Die staet haer aen het lijf, als uyt het lijf gewassen,
 
De man spreeckt totte koop, al is hy wonder vijs,
 
So om de goede stoff, als om den kleynen prijs.
 
Int kort', het listich wijf gaet metten vlieger proncken,
 
De vrient die sietet aen, en houtse voor geschoncken;
 
Besiet hoe menich man door loose vrouwen dwaelt,
 
Het kleet was jae gekocht, en dier genouch betaelt.
 
Het lijt een korte stont, de man die koomt te sterven,
 
Doen wasset al bekaeyt, geen kint en macher erven;
 
Men vint aen alle kant een huys vol sware schult,
 
Een kasse sonder gelt, een hooft vol onverdult.
 
Het is een slim gebreck wanneer de vrouwen liegen,
 
En om de sotte pracht, haer eygen man bedriegen;
 
Ghy, pleeght geen quade list, maer gaet hier ronder in,
 
Doet niet uyt loos beleyt, of op een eygen sin:
 
Is u een noodich kleet te breken off te maken,
 
Siet offet uwen man oock soude mogen smaken;+
 
En duncktet hem te bont, soo dientet niet gewaecht;
 
‘Geen kleet en past de vrouw, als dat de man behaecht.
 
Siet! als een dertel wijf wil hoofsche tabbaerts dragen,
 
En buyten haren staet, en boven hare magen,
 
Wil ketens om den hals, en ick en weet niet wat,
 
Gout, peerels, diamant, int kort', een gansche schat,
 
Daer is geen seggen aen, al is de man verbolgen,
 
De pracht die kanckert in, de dochters willen volgen;
 
Het is een Zeeusche spreuck; ghelijck het oude song
 
Soo pijpt van eersten af, soo queelt het kleyne jong.
 
Dit maeckt een eerlick man by wijlen drouve nachten,
 
Dit baert hem laete sorgh, en sware vroegh-gedachten,
 
Soo dat hy menichmael in onrust leyt en maelt,
 
O ware dit geborcht! o ware dat betaelt!
 
Het loon van sijnen staet, de vruchten sijner renten,
 
De winst van dat hy koopt om weder uyt te venten
 
Versmelt gelijck een mist; en al sijn bitter sweet
 
En druypt maer op het wijf, en wort een syde-kleet.a
 
Wat raet in dit geval? de man wort aengedrongen
 
Tot boose linckerny en loose buyte-sprongen;
 
Hy spant het gansche breyn en alle krachten in
 
Tot alle slim bejach, en alle vuyl ghewin.
 
Men siet oock weesen selfs in dit geval bedriegen,
 
De trouwe lijt gewelt, men hoort de menschen liegen,
 
Men vint dat aen het volck, dat grooter staten heeft,
 
Oock dickmael tegen eet, yet aende vingers kleeft.
 
Wien isset niet bekent dat onbedachte wijven
 
Oock vrome mannen selfs in quade wegen drijven?
 
Wien isset niet bekent dat, als de vrouwe malt,
 
De man, oock by gevolch, in quade nucken valt?
 
Wien isset niet bekent hoe door een gulden regen
 
Veel linckers haer bejach en snoode rancken plegen?
 
Wat heefter menich wijf haer eere leet ghedaen
 
Om wel gekleet te sijn, en moy te mogen gaen?b
 
Dewijl dan uytte pracht soo veel gebreken rijsen,
 
Soo wil ick hier de jeucht een weynich onderwijsen;
 
Hier is de rechte stont te brengen aenden dach,
 
Of ymmer jonge vrou geschencken nemen mach.
 
Daer is een seker gift, die met bedeckte loncken
 
Wort in het huys gebracht, en aen het wijf geschoncken;
 
Daer is een ander gaef, die brengtmen aen de vrou,
 
Op dat voor al de man den handel weten sou:
 
Van beyde dient gewaecht. Als door bedeckte streken
 
Yet aen een jonge vrou wort inde vuyst gesteken,
 
Daer is geen twijffel aen, dat heeft een angel in,
 
Het is de wech gebaent tot ongeschickte min.
 
Hier tegen dient behulp: Ghy, die op vaste gronden
 
Wilt blijven onbesmet van dese loose vonden,
 
Wilt blijven datje sijt, en leven metter eer,
 
Sent alle schenckers heen tot uwen overheer.
 
Indien noch jonge vrou, noch vryster, giften namen
 
Als die voor haren man, of haren vader quamen,
 
Veel waren heden noch bevrijt van alle smaet,
 
Die nu niet anders sijn als veechsel op de straet.
 
Maer totten tweeden aert. daer sijn geslepe gaven,
 
Die oock de mannen selfs by wijlen ondergraven,
 
Door middel van het wijf. o! wacht u, lieve, wacht
 
Van al dat onverhoets wort in het huys gebracht.
 
Siet, die een swaer geding heeft voor den rechter hangen,
 
Geeft dickmael aen het wijf, om haren man te vangen;
 
Hy geeftet aen de vrouw, als aen een gragen vis,
 
Die met een gulden houck alleen te vangen is.
 
Veel hebben vast gestelt dat swacke vrouwe-sinnen,
 
Vry lichter als de mans, met gaven sijn te winnen;+
 
Iae datter selden wijf soo groote krachten heeft
 
Dat sy een geschenck gewillich weder geeft.
 
Men heefter ons genoemt die rijcke gaven kregen,
 
En des al niettemin den loosen handel swegen;
 
Iae staken uytte weegh al datter was gebrocht,
 
Vyt vreese dat de man yet weder senden mocht.
 
Ghy, beter onderricht, en laet u niet bekoren,
 
Maer toomt den vrecken aert de vrouwen in geboren;
 
En slacht in dit gevaer u moeder Eva niet,
 
Die Adam, om de vrucht, tot quade lusten riet.
 
Is uw eerweerde man een rechter inden lande,
 
Of raets-heer in het hof; dat een volle mande
 
+ Van eenich dierbaer tuygh koomt sacken in het huys,
 
Ey hout u greetich oogh en uwe sinnen kuys:
 
En laet geen porceleyn, geen over-zeesche glasen
 
V drucken in het breyn, of inde sinnen blasen
 
Het doodelick vergif, dat u en uwen man
 
In druck, in quaden naem, in schande brengen kan:
 
En laet geen rijcken steen, geen kop, of gulde schalen,
 
Door haren flicker-glans u in den boesem stralen;
 
Al watmen qualick wint, en is maer eenmael soet,
 
Maer is een eeuwigh leet, een beul in u gemoet.
 
De sonde kan den mensch een kleynen tijt vermaken,
 
Maer sal noch evenwel ten lesten bitter smaken:
 
‘De sonde geeft alleen maer schuym van losse vreucht,
 
‘Maer geen volkomen heyl, als inde ware deucht.
 
Wel leert dan uwen man in goede plichten stijven,
 
En wacht hem, lieve, wacht tot vuyl gewin te drijven;
 
En voet noyt inde borst een onversaden geest:
 
‘Die geeft, en niet en neemt, gelijckt den hemel meest.
 
+ Laet even vasten kost, laet etelijcke waren,
 
Laet wijn, en wilt-braet selfs, laet alle giften varen,
 
Dat is de beste voet om niet te sijn bevleckt,
 
‘De kleynste gave schaet, de minste gifte treckt.
 
Men segge watmen wil, de daet die kan betuygen
 
Dat oock een kleyn geschenck kan groote lieden buygen:
 
Het geven heeft vergift. ghy rechters van het lant,
 
Hebt oock in dit geval een toegesloten hant.
 
Wat van het tegendeel. 'ken vinde niet geschreven
 
Dat vrouwen sijn gerecht om wech te mogen geven,
 
Oock niet ten goede selfs; haer beurs sluyt wonder vast,
 
Ten sy dat haer de man dit andersins belast.
 
Het is van ouden tijt tot heden toe geschreven,
 
Dat vrouwen karich sijn, en niet en willen geven;
 
En als een gierich mensch bekoomt een milden sin,
 
Dat heeft een vreemt gevolch, een loosen handel in.
 
Wilt daerom, jonge vrou, wilt alle tijt gedencken
 
Te keeren u gemoet van nemen ende schencken,
 
Door beyde wort men licht in quaden naem gebrocht,
 
‘Wie geeft, die biet haer aen; wie neemt, die is verkocht.
 
Verhoet u boven dat, van gelt by een te garen,+
 
Of wilt aen uwen vrient ten vollen openbaren,
 
Van waer uw spaer-pot koomt; t'is uytter-maten soet,
 
Als man en wijf verstaet wat d'een en d'ander doet.
 
Het pot-gelt inde beurs, de kostelijcke ringen,
 
De ketens om den arm, en diergelijcke dingen,
 
En staen u geensins wel, dan als uw man verstaet
 
Van wie, en waer het koomt, en watter omme-gaet.a
 
Het wijf, dat anders doet, sal opte tonge rijden,
 
En door het gansche lant dit quaet vermoeden lijden,
 
Of datse diefte pleecht, en haren man besteelt;
 
Of datse dertel is, en met haer eere speelt.
 
Hier sy de man vermaent van sich te willen hoeden
 
De pracht in sijn gesin, door eygen moy, te voeden;
 
Al watter spruyten kan uyt soo een dwaes bedrijf,
 
Is altijt nieuwe kost, en staech een moedich wijf.
 
Tis vry een beter voet de vrouwen aen te wijsen
 
Dat lust tot ware lof dient hooger op te rijsen;
 
En dattet dwaesheyt is, te geven sijn gemoet
 
Tot, ick en weet niet wat, tot enckel poppe-goet.
 
Maer vrient, om u gemael hier toe te mogen leyden,
 
Soo wilt voor eerst de pracht van uwe leden scheyden;
 
De wet heeft volle kracht, en treft de lieden best
 
Als eerst de ware tucht in haren gever vest.
 
Gelijck een machtich vorst sich opent inde seden,
 
Soo gaetet in het hof, en dickmael inde steden,
 
Iae door het gansche rijck. een deftich overheer
 
Ghebiet oock sonder wet, en is een stomme leer.
 
Ghy Princen van het huys, en alle ware mannen,
 
Wilt alderley getoy van uwe leden bannen;
 
Want soo ghy sedich kleet, en niet te prachtich gaet,
 
Ghy sult u gans ghesin bewegen totte maet.
 
De man moet deftich sijn in alle sijne wegen,
 
Tot pralen niet geneycht, tot proncken niet genegen;
 
Een man in sijn bedrijf, een man in sijn gelaet,
 
Geen pluyser achter huys, geen proncker achter straet.
 
 
 
Ick sie uw weerde vrient vertreckt sijn weder-komen,
 
Dies is u teere siel van droefheyt ingenomen;
 
Het streckt u, jonge vrou, tot ongewoone pijn
 
Soo lang in u gesin alleen te moeten sijn.
 
Wel aen, om van ghetreur uw sinnen af te wenden,
 
Ick wil u tot besouck mijn lief Geselschap senden,
 
Die sal u dit en gint noch brenghen aenden dach
 
Dat u en al het huys ten nutte dienen mach;
 
Die sal tot u behulp te voorschijn konnen bringen
 
Veel kleyne (soo het schijnt) maer echter nutte dingen:
 
Mijns oordeels dienter niet voor kleyn te sijn geschat,
 
Indien een groot gesin lijt hinder sonder dat.a
 
Nu spreeck, mijn ander ick.a Ick ben u toe gesonden
 
Van yemant, die begreep hoe uwe saecken stonden;
 
Ick kan, wanneer het dient, met drouve sijn bedrouft,
 
En troosten na den eysch, daer yemant troost behouft.
 
My deert een jonge vrou, die in het huys gesloten
 
Sit eenich, sonder hulp, met droefheyt over-goten,
 
Terwijl haer tweede siel de weerelt omme seylt,
 
Of in een verre kust sijn rijcke waren veylt;
 
Of, als een deftich man, om saecken vanden lande,
 
Niet als een drouf ghepeys sijn vrouwe laet te pande:
 
‘O tis een sware last de menschen op-geleyt,
 
‘Wanneer een verre reys twee lieve sielen scheyt.
 
Wel aen, ick ben geneycht om door bequame reden,
 
V noodich in het huys, en dienstich inde seden,
 
Te stremmen (soo ick kan) u drouvich ongeval;
 
Ghy, leent een gunstich oir aen dat ick seggen sal.
 
Ick heb door eygen daet veel dingen waer genomen,
 
Veel sijnder boven dat van elders by gekomen,
 
Ick wil het altemael u storten inden schoot,
 
En al tot enckel dienst van uwen bed-genoot.
 
Wel hoort mijn eerste les. Veel wijse lieden meenen
 
Dat noyt besette vrou yet dient te komen leenen,
 
Het sy dan keucken-tuygh, of ander kleyn beslach,
 
Of yet dat tottet bed of tafel dienen mach.
 
Tis menichmael gesien dat op het weder-geven
 
En bueren onder een, en lieve vrienden keven,
 
Daer hapert veel-tijts yet; het afgeleende vat
 
Dat heeft een vuyl, een buyl, of ick en weet niet wat.
 
Daer wert een soet gebruyck hier voormaels onderhouwen
 
By seker geestich volck; daer moesten alle vrouwen
 
De moeder hares mans gaen eyssen yet te leen,
 
+ Het sy een pot of glas, een banck of lywaet-steen;
 
Al inde bruyloft selfs: de moeder daerentegen
 
Ontseyde dit versouck, en liet haer niet bewegen,
 
Sach uytter-maten grau, ten minsten soo het scheen,
 
En sont de jonge vrou met roode wangen heen:
 
Dat was genouch geseyt, leert alle jonge dieren
 
Ter eeren vanden man sijn weerde moeder vieren,
 
Verdraechtse met gedult, bedrouftse nimmermeer,
 
Al spreecktse somtijts hart, het dient tot uwe leer:
 
Voor al onthout de les, u heden aengewesen,
 
Ghy sult tot u bericht geen beter regel lesen:
 
Want dat een moeder selfs u bede wederhout,
 
Dat is, op datje noyt van yemant lorssen sout.
 
 
 
Oock vanden eersten aen en dienter niet vergeten,
 
Met spoet en alle vlijt, te passen op het eten;
 
Ghy, maeckt dat alle daegh of kock of keucken-mey[t]
 
Ter uren als het dient haer spijse toe bereyt.
 
Men siet in menich huys uyt saecken vander spijsen
 
By wijlen hoogh verwijt en harde woorden rijsen,
 
Wat maer een schotel moes voor desen heeft gedaen,
 
Wijst Esau met berou de gansche weerelt aen.
 
Geen mont en kenter jock, geen buyck en heefter ooren,
 
Hy wil geen breet verhael, geen lange reden hooren;
 
Die grage monden spijst versacht een wrangen sin,
 
Maer in een holle maegh daer sit de wrevel in.
 
Daer sijn verkeerde wijfs, die, als de mannen komen
 
Vermoeyt in haer bedrijf, van honger ingenomen,
 
Die, seg ick, even dan gaen halen uytten houck
 
Een eygen krygel-naet, een rechte futsel-bouck;
 
Dit heeft men alle tijt veracht als quade streken,
 
End daerom, jonge vrou, soo dienter afgeweken;
 
Meest als de sonne daelt, of juyst ontrent de noen,
 
Soo wort het leuyste volck genegen yet te doen.
 
Ghy, stelt u na den man, en vought u nae de reden;
 
En, als hy mette noen koomt haestich ingetreden,
 
Soo geeft u nae den disch; want als de image bast
 
Soo dienter opten man, niet op het huys gepast.
 
 
 
Hoort noch een keucken-les; al schijntse ruym te wesen,
 
Soo dientse niettemin uw boden aengewesen:
 
Doet, vanden eersten af, doet boter opte vis,
 
Die niet te weynigh sy, maer die genoeghsaem is;
 
Want sooje vande kock of van het keucken-meyssen
 
Moet sauce naderhant of nieuwe boter eyssen,
 
Daer is geen twijffel aen, ghy sult de tweede reys
 
Ontfanghen ruymer maet als nae den rechten eys.
 
Die sonder goet beleyt haer eerste feylen myden,
 
Die sietmen menighmael in tegen-feylen glyden:
 
De schaersheyt wort gestraft en met verlies geboet;
 
‘Doet wel van eersten af, dat is de beste voet.
 
 
 
Wanneer te sijner tijt de fruyten op het leste
 
V worden toegedient, ghy, neemt het alderbeste,
 
Het schoonste vanden hoop, en geeftet uwen vrient,
 
Dat is een soete streeck die totte liefde dient.
 
Hy sal van stonden aen, indien hy weet te leven,
 
Hy sal u metter daet u gifte weder geven;
 
Of eet hy eenigh deel, hy sal tot u gewin,
 
Hy sal dan mette vrucht u liefde drincken in.
 
 
 
+ Van tafel naer het bed. wy vinden yet te leeren
 
Oock in het slape-gaen, oock in het omme-keeren,
 
Gelooftet, jonge vrou, daer is een heusche wet
 
Oock inde kamer selfs, en op het stille bed.
 
Wat isser menich wijf, die, om het lijf te decken,
 
Sal, ick en weet niet wat, tot haren rugge trecken?
 
En soo misschien de man maer eens de leden roert
 
Sy wort van stonden aen met gramschap omgevoert.
 
Dit beyde dient ghemijt. voor eerst uw teere leden
 
Te scheyden vanden man, is tegen alle reden:
 
Ghy, maeckt geen middel-schut, geen eygen tusse-muer;
 
Een man heeft beter recht, als eenich na-gebuer.
 
Hoort vryster, hebje voor na desen eens te paren,
 
Soo denckt, oock inde loop van uwe vrye jaren,
 
Hoe datje metter tijt eens anders slapen sult,
 
Na dat uw ruyme koets sal beter sijn gevult.
 
 
 
Leert vanden eersten af rugg, hant, en voet gewennen,
 
Haer by-slaep eere doen, haer nacht-geselschap kennen;
 
Op dat geen kromme bocht, of ander vreemt gestel
 
Of leet of hinder doe aen uwen bed-gesel.
 
Ten tweeden, hoe het gae, soo mijt uw gramme posen,
 
En schoon ghy wort geweckt, ontluyckt gelijck de rosen;
 
Wort u de slaep gestoort, ey seg, wat isset dan?
 
‘Het wijf, oock alsse slaept, is eyghen aenden man.
 
Wanneer ghy door de stadt te samen koomt getreden,
 
En datter over straet een wagen koomt gereden,
 
Of datter eenich beest koomt loopen opte baen,
 
Of datter eenich mensch koomt tegen u gegaen,
 
En laet u nimmermeer van u geselschap scheyden,
 
En lijt geen hinder-pael, geen schutsel tusschen beyden,
 
Helt staegh naer uwen man, en toont hem metter daet
 
Dat ghy hem noemt en neemt voor uwen toeverlaet:
 
Dat sal hem die het siet een soet bedencken geven,
 
Dat sal een teycken sijn van u eendrachtich leven,
 
Dat sal uw soeten aert, en t'huys, en over al
 
Doen achten by het volck, en maecken lief-getal.
 
 
 
Hier dientje noch vermaent uw maeghden ende knechten
 
Met reden nu en dan te willen onder-rechten,
 
Dat yeder sy besorcht te brengen alle ding
 
Ter plaetsen daer het stont, of van te voren hing,
 
Al schijnt de leere slecht, noch sal de daet bewijsen
 
Dat uyt het tegendeel veel onghemacken rijsen;
 
Wie eenichs dinx behouft en niet terstont en vint,
 
Die wort, ghelijckmen siet, niet selden ongesint.
 
 
 
Leert noch het dienstbaer volck, leert uwe kinders sorgen,
 
Noyt eenich kleyn behouf te lorssen of te borgen;
 
Tis nut dat ghy het huys op desen regel stelt,
 
Dat niemant voor het huys en koope sonder gelt.
 
Al geeft de soele lucht maer stof-gelijcken regen,
 
Noch salse metter tijt het kruyt ter eerden wegen;
 
Geringe kleuter-schult die ongevoelick wast,
 
Wort even metter tijt een over-groote last.
 
Wanneerje meyt of knecht wilt voor of achter senden,
 
Soo maecktse doch gewoon, eer sy den rugge wenden,
 
Dat by hun met bescheyt sy neerstich overdacht,
 
Of daer geen ding en is, om wech te sijn gebracht;
 
Soo doende, leert het volck op alle saecken letten,
 
En door u klouck beleyt haer domme sinnen wetten,
 
Soo doende leert de jeucht haer oogen omme-slaen,
 
De tijt dient uyt-gekocht; waer toe het ledich gaen?
 
 
 
Laet ons in dit beslach een weynich dieper treden,
 
En wegen inde schael van tucht en ware reden
 
Hoe knecht, hoe keucken-meyt, hoe kock ghehandelt dient;
 
Want even dese plicht is nut aen uwen vrient.
 
De minste van het huys dient na de tucht gebogen,
 
Dient metter hant geleyt, en totte deucht bewogen;
 
Weet dat de groote klock haer ure niet en slaet,
 
Indien het minste radt met horten stille staet.
 
 
 
Voor eerst, indienje wilt een rechten peyl bekomen
 
Wat bode dient gemijt, of aen te sijn genomen,
 
Siet hier een kort beworp, dat u in dit gheval
 
Ten dienste van het huys den wech bereyden sal.
 
Schout al het dienstbaer volck, dat vande nijt ghedreven
 
Kan schampen na de kunst, en dwersse nepen gheven;
 
Schout al het dienstbaer volck dat hatich sit en wrockt;
 
Of stout en onbeschaemt met vrou of meester jockt.
 
Schout al het dienstbaer volck, als weerdich af te keuren,
 
Dat veel een uytgang heeft door ongewoone deuren;
 
Schout al het dienstbaer volck dat van ter sijden lonckt,
 
Dat sonder eten werckt, en sonder slapen ronckt.
 
Schout al het dienstbaer volck genegen om te knorren,
 
Dat niet ter hant en treckt als met een hortich morren;
 
Schout al het dienstbaer volck dat moedich henen gaet,
 
En achtet groote vreucht te drillen achter straet.
 
Schout al het dienstbaer volck dat meynt te sijn geboren
 
Om tot het innich merch sijn heere na te sporen;
 
Schout al het dienstbaer volck dat vrou en meester vleyt,
 
En echter voor het volck haer feylen open leyt.
 
Schout al het dienstbaer volck dat schier op alle stonden
 
Heeft hier, en weder daer, heeft elders yet gevonden;
 
Schout al het dienstbaer volck dat sijne daden prijst,
 
En niet ter herten neemt wat yemant onderwijst.
 
Schout al het dienstbaer volck dat vreuchde weet te plegen
 
Wanneer de meester selfs is inde rust gelegen;
 
Schout al het dienstbaer volck dat op een vreemden voet,
 
En ick en weet niet hoe, de sloten open doet.
 
Schout al het dienstbaer volck gheslepen om te lincken,
 
Sluyp-sielen uytter aert, en rechte luyster-vincken;
 
Schout al het dienstbaer volck dat by het snoupen leeft,
 
En dicke buycken voet, en dunne tongen heeft.
 
Ten lesten schout het volck dat alle snoode vlecken
 
Weet staegh en overal met liegen toe te decken;
 
Een meyt die leugens smeet en mette waerheyt speelt,
 
Is als een witte raef, indiense niet en steelt;
 
Een die haer heeft gewent de vingers krom te dragen,
 
Die sal oock, des versocht, haer eer voorseker wagen;
 
Tis soo; die dertel is, en steelt niet alle tijt,
 
Maer een die steelen derf, is alle schaemte quijt.
 
En denckt niet evenwel dat ghy volmaeckte boden
 
Sult krijgen in het huys, of onder uw geboden;
 
O neen, de rouwe jeucht dient aen te sijn geleyt,
 
En met gestaege sorch den huyse toebereyt.
 
Wel aen dan, jonge vrou, die maechden ende knechten
 
Wilt leeren nae den eysch haer plichten uyt te rechten,
 
Ten nutte van het huys, aenhoort een goeden vont;
 
Gaet leydse totten Heer, dat is een vasten gront.a
 
Tis niet genouch gedaen u van het quaet te scheyden,
 
Ghy moet oock u gesin te rechter bane leyden;
 
Een moeder van het huys is niet voor haer alleen,
 
Maer deylt uyt reyne sucht haer gaven int gemeen.
 
+ Als Hester Godes volck met druck sach overlasten,
 
Sy riep haer maeghden selfs tot bidden ende vasten,
 
Tot ootmoet inden geest, tot alle goede leer,
 
En lietse nevens haer verschijnen voor den Heer.
 
Vraecht yemant watter schort dat soo veel huys-gesinnen
 
Sijn dickmael menich jaer van buyten ende binnen
 
Ontsteken door gekijf, door ander huys-verdriet?
 
De reden is bekent: Gods vreese woonter niet.
 
Daer is geen beter toom tot alle vuyle sonden,
 
Als met des Heeren vrees te worden ingebonden;
 
Geen Staet en kan bestaen, geen Vorst en heeft gebiet,
 
Indien het woeste Grauw geen hell' of hemel siet.
 
De Prins en sijn ontsagh, de straffe vande wetten
 
En konnen over al het quade niet beletten;
 
Wat yemant voor bedroch in stille nachten doet
 
En wort (soo meynt het volck) van niemant oyt geboet.
 
+ Maer Godes ware vrees die kan het herte raecken,
 
Die kan in ware daet de menschen sedich maecken,
 
Die keert de geesten om, en toont haer volle kracht
 
Oock in het eensaem wout, en inde midder-nacht.
 
Doch geen soo nutten ding om u gebiet te stijven,+
 
Als Christi soete leer u boden in te schrijven;
 
Die is de rechte school daer yeder wort geleert
 
Hoe datmen sijnen Vorst en sijnen meester eert:
 
Daer wort het sacht gemoet, het stil en sedich wesen
 
De sielen ingeprent, en boven al gepresen,
 
Daer wort het korsel hooft gehouden inden bant,
 
Daer wort het buychsaem hert de menschen ingeplant:
 
Daer is de rechte salf voor alle drouve slagen,
 
Daer hoortmen over al van duycken, wijcken, dragen,
 
Van liefde sonder gal, en lyden sonder schult,
 
Van leven sonder nijt, en sonder ongedult.
 
Wat sijnder, lieve God! wat sijnder soete dingen,
 
Die uyt dat eeuwich Woort, als uyt een ader springen?
 
Wie maer dien sachten aert eens inde leden prent,
 
Die heeftse metter daet tot alle goet gewent.
 
Ontsluyt my desen born; twist, leugen, tegen-spreken,
 
Nijt, achter-klap, bedroch, en duysent quade streken,
 
Van snoode linckerny, en ander vuyl gespuys,
 
Sal ruymen u gesin, en wijcken uyttet huys.a
 
Daer is geen beter voet, om goeden dienst te trecken,
 
Als yeder uyt den slaep der sonden op te wecken;
 
Want die van eenich mensch in Gode wort gedient,
 
En heeft geen knecht alleen, maer oock een trouwen vrient.
 
Hoort noch een ander heyl, dat, als een gulden regen,
 
Koomt door godsalich volck op u bedrijf gesegen;
 
Siet! Laban wort verrijckt van alderhande goet,
 
Om dat een heylich man sijn witte kudde hoet.
 
Siet! Ioseph, inden dienst van Potiphar genomen,+
 
Doet Godes milde gunst op sijnen meester komen;
 
En weder uytgejaecht, en inde stock geset,
 
Draecht in het duyster hol den rijcken segen met.
 
Leert, leert u dienstbaer volck op God den heerscher achten,
 
En loon of harden vlouck uyt sijnen hemel wachten;
 
Maeckt dat besette tucht in uwe boden vest,
 
Die God al voren dient, die dient de menschen best.a
 
Maer om met goede vrucht hier in te mogen treden,
 
En om het steech gesin te buygen na de reden,
 
Soo doet u boden wel, onthaeltse waer het dient,
 
Niet als een strenge vrou, maer als een ware vrient:
 
Wilt hun door goede kost een gunstich hert bewijsen,
 
En laetse vollen tijt om haer te mogen spijsen;b
 
Indiender yemant feylt, ontset u niet te seer,
 
Weest deftich alle tijt, maer vinnich nimmermeer.
 
Denckt datse menschen sijn, die op gelijcke gronden,
 
Met groote princen selfs, te samen sijn ghebonden;
 
Denckt dat oock Godes hant hun lijf en siele schiep,
 
En inde weerelt bracht, en uyt de moeder riep.c
 
Indien ghy somtijts hoort een hortich tegen-spreken,
 
En toont u niet geneycht om dat te willen wreken,
 
En wrockt niet op het woort, maer latet henen gaen;
 
En denckt wat u gemoet by wijlen heeft gedaen:
 
Denckt hoe u grillich hert met tochten aengedreven
 
Oock met den hemel selfs heeft menichmael gekeven;
 
Heeft dickmael overluyt gemorret sonder slot,
 
Heeft dickmael krijgh gevoert oock metten grooten God.
 
Een die sijn eygen vuyl wil nae de reden wegen,
 
En sal niet veerdich sijn om harde tucht te plegen;
 
Dus, ghy die alle wraeck wilt houden inden bant,
 
Ontleet rechten ernst uw eygen onverstant.d
 
Gewent u nimmermeer, gewent u niet te schelden,
 
Want oock u beste vrient die heefter in te gelden,
 
Wanneer ghy boden straft met fel en hart gebaer,
 
V man die draechtet half, en lijtet neven haer.
 
Tis seker, soo de vrouw heeft mette meyt gekeven,
 
En kan oock aende man geen soete woorden geven;
 
Sy is soo gansch onthutst, en uytter-maten gram
 
Dat sy het al begraeuwt, en scheert op eene kam.
 
En, dat noch boven al in desen is te klagen,
 
De minste van het huys die moet het meeste dragen,
 
Een kint, dat even dan wort aende borst gevoet,
 
Dat suyght (onnosel schaep!) het ongestuymich bloet.
 
Vermijt dan, jonge vrou, op yemant uyt te varen,
 
En laet geen losse tong uw feylen openbaren,
 
‘Tis beter eenich quaet te lijden met gedult,
 
‘Als van een anders vuyl te maecken eygen schult;a
 
Met schreeuwen door het huys, met tieren ende kijven
 
Te straffen u gesin, uw boden aen te drijven,
 
En is de rechte voet, en is de middel niet,
 
Waer door een jonge vrou moet stijven haer gebiet:
 
Een woort te rechter tijt met reden uyt te spreken,
 
Met soetheyt strenge sijn, de tochten af te breken,
 
En slechs door reyne sucht te worden aengeraeckt;
 
Dat is de weerde deucht die vrouwen achtbaer maeckt.
 
Doch watter omme gaet, en laet uw broose sinnen
 
Soo verre nimmermeer van gramschap overwinnen,
 
Van oyt door onverdult een meyt te willen slaen
 
Neen; daer is beter wech, betaelt en laetse gaen.
 
Laet voor lijf-eygen volck de stramen vande slagen,
 
Ons vry-gevochte kust en kanse niet verdragen;
 
Laet aen het Britten-lant de harde meyssen-tucht,
 
Ten koomt niet over een met onse Zeeusche lucht.
 
Hoort noch een dienstich woort voor alle teere vrouwen,
 
Die niet en sijn geleert haer sucht te weder-houwen,
 
Die licht, en inder haest, om eenich kleyn geval,
 
Gaen stellen in het werck de vlagen vande gal.
 
Men sietet menichmael dat yemant schijnt te rasen,
 
Wanneer een plompe meyt ontrent de fijne glasen
 
Of by het porceleyn haer dingen qualick doet,
 
Men siet dat yeder een de straffe lyden moet.
 
+ Ghy, uw swackheyt kent, verschoont uw eyge feylen,
 
En treckt de sinnen af van al de blauwe teylen,
 
Van al dat China sent. het broose porceleyn
 
En is u geensins nut, al isset wonder reyn.
 
Of, soo u weerde man vint eenigh soet vermaken
 
In lack, of aerde-werck, of diergelijcke saecken,
 
Soo gaet van eersten af, en wapent u gemoet
 
Met vrede, met gedult, en met een sedich bloet.
 
Gewent u met verdrach en sonder gramme vlagen
 
Nu eenich ongeluck, dan ongelijck te dragen;
 
Nu dat een haestich knecht uw fijnste schotel breeckt,
 
Nu dat een plompe meyt uw glasen omme steeckt:
 
Nu dattet eenich kint sal overhant verkerven,
 
En stroyen uwen vloer met kostelicke scherven;
 
Nu dat de schuerster selfs uw dingen omme stoot,
 
Of somtijts eenich vrint, of ander dis-genoot.
 
Set vast in u gemoet u niet te willen quellen,
 
Wanneerje nu en dan koomt uwe dingen tellen;
 
En, schoon ghy menichmael uw beste panden mist,
 
Onthout u niettemin van alle wrange twist.
 
Hier is geduerich stof, om uyt de daet te leeren
 
Hoe datmen alle spijt moet krachtich over-heeren,
 
Hoe datmen alle sucht van korsel onverstant
 
Moet houden inden toom, en leggen aenden bant.
 
Denckt hier, tot uwen troost, dat broose vaten breken,
 
Dat weecke stoffe smelt, dat natte dingen leken;
 
Al wat van desen aert of is, of komen sal,
 
Dat heeft alree gevoelt, of wacht gelijcken val.
 
Al wat de weerelt siet moet vallen, breken, sterven,
 
Wat sietmen evenstaegh, wat moeter niet bederven?
 
Al watmen hier besit is ick en weet niet wat,
 
Ia siet de meester selfs is maer een aerden vat.
 
Waerom dan door de spijt soo vinnich aengedreven?
 
Ey lieve! breeckter yet, het staeter op geschreven;
 
Hoe diep oock eenich ding u wortelt inden sin,
 
De doot, de bleecke doot, die sitter midden in.
 
Doch soo ghy lijckewel u niet en weet te dwingen,
 
Soo keert de sinnen af van alle broose dingen,
 
En des al niettemin, versouckt aen uwen man
 
Dat hy doch niet en koop dat haestich breken kan.
 
Tis beter, jonge vrou, tis beter rogge soppen
 
Te nutten sonder twist uyt hier-gemaeckte koppen,
 
Als treurich, ongesint, en met een vinnich breyn,
 
Te nutten hoofsche kost uyt fijne porceleyn:
 
Wat China backen kan, Venétje weet te blasen
 
Van konstich aerde-werck, van kostelicke glasen,
 
En dient aen geenen mensch van tochten opgebult,
 
Dus laet dat broose tuygh, of oeffent u ghedult.
 
Indiender dit en gint is in het huys verloren,
 
Hoewel ghy neerstich sijt u dingen na te sporen,
 
+ En gaet niet tot het volck dat niet als leuren geeft,
 
En evenwel den naem van waer te seggen heeft:
 
En roert de sifte niet,(a) en wilt u noyt bekroonen
 
In water of gelas den dief te laten toonen,
 
Vermijt het ring-geklanck, en watter meer geschiet
 
Waer van geen wacker oogh of gront of reden siet.b
 
Tis duyvels guychel-spel van over lang gedreven,
 
En noch, 'k en weet niet hoe, in onsen tijt gebleven,
 
Ghy, houtet voor bedroch, vermytet als verdacht,
 
En laet het duyster werck begraven inder nacht.
 
De duyvel is gewoon van eersten aen te liegen,
 
Al spreeckt hy somtijts waer, hy wil oock dan bedriegen;
 
Dus schout dat naer geheym, en wat daer henen siet,
 
Want byde leugen-vorst en is de waerheyt niet.
 
Tis quaet in dit geval een ongerust vermoeden
 
Te rapen uytte lucht, en inden geest te voeden;
 
Noch slimmer inder haest en op een losse waen
 
Te loeren opte meyt, of in haer kiste gaen;
 
Door wantrouw ommesien en angstich na te sporen
 
Heeft menich swack gemoet sijn eerste trou verloren:
 
Men siet dat menichmael met ontrou wort geloont
 
Die aen het dienstbaer volck mistrouwen heeft getoont.
 
Hier maen' ick yeder man en alle kloucke vrouwen
 
Geen leuy en dertel volck in huys te willen houwen;
 
Siet wat het weelich hof voor snoode leckers heeft,
 
En al om dat de jeucht daer onbekommert leeft.
 
Het is de beste voet dat alle menschen wercken,
 
Dat sal haer aen het lijf en inde sinnen stercken;
 
‘Wie ledich sit en gaept, is water sonder vloet,
 
‘De mensch doet enckel quaet wanneer hy niet en doet.
 
Dan, schoon ghy vlytich volck in dienst hebt aengenomen,
 
Noch dientet niet alleen op boden aen te komen;
 
Men vint dat alle ding en rau en slordich gaet
 
Wanneer het gans bedrijf op vreemde boden staet.a
 
'k En segg' niet dat de vrou sal mette leden wercken,
 
Maer laet haer wacker oogh op alle dingen mercken;
 
Al watter omme-gaet en deucht gemeenlick niet
 
Indien het huys-wijf selfs geen dingen naer en siet.
 
Het ooghe vande Struys (het is van outs geschreven)
 
Dat broet alleen het ey, en doet haer jongen leven;
 
Het toesien baert de vrucht. het ooghe vande Struys
 
Is vanden ouden tijt een lesse voor het huys.
 
Hoort mannen, vrouwen hoort; of wie het mochte wesen,
 
Die onsen bouck misschien hier namaels sullen lesen,
 
Wanneer ghy nu en dan een vreemde wat ghebiet,
 
Hout niet voor wel ghedaen voor ghy het eerstmael siet.
 
Het ooghe vanden heer verbetert alle saecken,
 
Het ooghe vande vrou kan gaeuwe boden maecken;
 
Het ooghe vanden heer dat maeckt de peerden vet,
 
Het ooghe vande vrou dat maeckt de kamer net.
 
Een woort, maer in het oir. Indienje koomt te mercken
 
Dat over uwen man de kriele tochten wercken,
 
Soo let op u beleyt wanneerje boden huert:
 
Wat sonder raet gheschiet wort naderhant besuert.
 
Souckt niet te sijn ghedient van al te schoonen meyssen,
 
Maer denckt wat menichmael de snoode lusten eyssen;
 
Weet dat een jonghe vrou geen kleyne kans en waeght,
 
Die in haer kamer brengt een moye kamer-maeght.
 
Ghy sijt by wijlen swack, by wijlen uyt-gevaren,
 
By wijlen sonder lust, ontrent het kinder-baren,
 
By wijlen ongesont, by wijlen inde kraem,
 
By wijlen ongesint, by wijlen onbequaem;
 
V man, een weelich quant, is dickmael uytter-maten
 
Van krevel aengeperst, in tochten uyt-gelaten;
 
De meyt die deckt het bed of viertet mette pan,
 
O! denckt dat uyt het vyer een vlamme rijsen kan.
 
Gewis een swack gemoet dat niet en weet te strijden,
 
Sal haest gebogen sijn en licht ter aerden glijden;
 
De mensch is wonder broos, de jeught geweldich teer,
 
De nacht is al te vry, en schoonheyt lockt te seer.a
 
Ey! leght de steenen wech daer over menschen vallen,
 
Ey! sluyt de dingen uyt daerop de sinnen mallen;
 
Het is van outs gemerckt, een ongesloten kist
 
Maeckt datter yemant gelt en moye dingen mist.
 
Door schoonheyt, gulle jeucht, en wel-gelege stonden
 
Is menich swack gemoet in vuyle lust gevonden;
 
Wel aen dan, tot besluyt, hier tusschen ons geseyt,
 
Huert voor een dertel man geen schoone kamer-meyt.
 
Doch vint u noyt beswaert een meyssen af te dancken,
 
Die vast gewortelt is in ongeschickte rancken;b
 
Een yder wort geacht, in daet en inde schijn,
 
Na dat sijn dienstbaer volck, of speel-genooten sijn.
 
De boden van het huys sijn openbare peylen
 
Of van een goeden aert, of van gewisse feylen;
 
Het is niet sonder gront in ouden tijt geseyt,
 
De Heer is als de knecht; de vrouw gelijck de meyt.c
 
Leert uyt dit voorich werck, leert alle trouwe boden,
 
En watter dient gedaen, en watter dient gevloden;
 
Dient niemant naer het oogh, of uyt een loosen schijn,
 
Maer laet u gansch bedrijf uyt trouwer herten sijn.d
 
Wilt door een reyne sucht op alle dingen achten,
 
En niet het loon alleen, maer Godes seghen wachten;
 
De deucht heeft haren glans oock in het minste lot,
 
En schoon ghy menschen dient, ghy dient den grooten God.
 
Stelt dit voor u gemerck, en laet te sijner eeren
 
Vw sinnen, u bedrijf, uw gansche diensten keeren;
 
Wat is van sware last, of harde slaverny?
 
‘Wie God van herten dient, die is geduerich vry.
 
Die wandelt inde lucht, en boven alle landen,
 
Die klimt tot sijnen God, oock midden inde banden;
 
Die kan in volle lust met vrye sinnen gaen
 
En verder als de wint, en hooger als de maen.
 
Maer een die veerdich staet tot alle boose treken
 
Als vlees en duyvel bast, of als de lusten spreken,
 
Hy sy dan wat hy mach, een prins, of machtich graef,
 
Hy is een vuyle slons, hy is een volle slaef.
 
De Heer is niet alleen een God van hooge bergen,
 
Of die hem niet en laet als groote dingen vergen,
 
Hy sent een wacker oogh geduerich over al,a
 
En siet van boven af tot in het laege dal,
 
Het lant is Godes huys, en dieder in verkeeren
 
Die konnen altemael den grooten Schepper eeren;b
 
Een yeder in het sijn bedient des Heeren raet;
 
‘Wel hem, die trouwe pleecht oock inde minste staet.
 
Al wat u wort belast, ghy tracht om dat te willen;
 
Dat sal in u gemoet veel drouve baren stillen:
 
Ten krenckt den mensche niet den mensch ten dienst te staen,
 
Maer wie onwillich dient, die isser qualick aen.
 
Indien u vrouw of heer nae weerde niet en loonen,
 
En wilt haer evenwel geen bitter wesen toonen;
 
Denckt dat een hooger Macht, die inden hemel leeft,
 
Een yeder na den eysch uyt sijne volheyt geeft.
 
En laet u nimmermeer tot slimme rancken drijven,
 
Op hope dat het quaet verholen mochte blijven,
 
Want, schoon ghy uyt het oogh van alle menschen sijt,
 
God, die u rechten sal, die sietet alle tijt.
 
Ghy sult te sijner tijt eens reden moeten geven,
 
Soo wel als eenigh prins, oock van u gansche leven;
 
God, die het al bestiert, en siet geen menschen aen,
 
Maer prouft het innich hert, en watter is gedaen.
 
Vriendinne, tis genouch.a Ick sie de sonne dalen,
 
En koome, met verlof, mijn lief geselschap halen;
 
Doch, eer ick henen gae, en, voor den goeden nacht,
 
Soo hoort noch een gebot, hier nut te sijn bedacht.
 
Wanneer uw weerde vrient is op het weder-komen,
 
Soo dient voortaen gelet en waer te sijn genomen
 
Dat, als hy sijn gemael vereyst met alle vlijt,
 
Ghy dan niet buytens huys misschien te soucken sijt.
 
Als yemant koomt gereyst, die uyt een soet verlangen
 
Sich beelt in sijn gemoet een vriendelick ontfangen,
 
Indien hy by geval sijn vrouwe niet en vint,
 
Soo wort hy somtijts gram, of niet te wel gesint.
 
Ghy, maeckt wanneer het dient, op uwen vrient te wachten,
 
Dat brengt een eerlick man een vreught in sijn gedachten:
 
Gaet valt hem om den hals, en hiet hem wellekom;
 
Gaet neemt hem inden arm, en kust hem wederom:
 
Gaet voucht u neffens hem, en stelt u om te vragen
 
Hoe dat sich alle ding heeft opten wech gedragen;
 
Hoe dat hy koomt gereyst, en onder wat geley,
 
En, lieve, waerom niet een soentjen tussen bey?
 
Maer wacht hier yet te doen, of yet te komen spreken,
 
Vyt loosheyt, uyt bedroch, of uyt geveynsde treken,
 
Of uyt gemaeckte gunst, of uyt een lossen mont,
 
Hier dient geen ander sucht als uyt een waere gront.
 
Of anders soo de list wort eenmael ondervonden,
 
Soo is het ape-spel voor alle tijt geschonden;
 
Want schoon ghy naderhant hem ware vrientschap biet,
 
Tis al maer water-verw, u man en achtet niet.
 
Maer soo de teere jeucht van sacht-gewiechde vrouwen+
 
Moet lusten tegenstaen en tochten wederhouwen,
 
Soo moet voor al de man, wanneer hy buyten reyst,
 
Sich quijten inde trou, gelijck de reden eyst.
 
Als haer de snelle Kraen wil opte reyse geven,
 
Om tot een ander lant of over Zee te sweven,
 
Sy stijft haer met ghewicht, op datse door de locht
 
De driften tegenstaen en seker vliegen mocht;
 
Sy ballast haren krop met sant en sware dinghen,
 
Op dat geen syde-wint haer wech en soude dringhen;
 
Siet wat een gaeuw beleyt! gewis de snege Kraen
 
Is weert te sijn bemerckt, en na te sijn ghedaen.
 
Ick wenste dat het volck, al eer van huys te scheyden,
 
Met ballast vande tucht sich wilde voor-bereyden,
 
Om noyt van buyte-lust te worden overheert,
 
Of vande rechte streeck te worden afgekeert.
 
Vlysses dede wel, die voer gestadich henen,
 
En trock hem geensins aen de loose zee-Sirenen;
 
Hy stack een klompen was sijn gasten in het oir,
 
Dus, watter omme ging, geen liefde, geen gehoir.
 
Al die sich buytens huys en uytten lande vinden,
 
Behooren menichmael het oire toe te binden,
 
Om, schoon een gladde tong de quade lusten vleyt,
 
Noyt vande ware deucht te worden afgeleyt.
 
Wat sijn in dit geval, wat sijnder quade streken?
 
Wat sijn hier by het volck, wat sijnder al gebreken?
 
Hoe menich reyster uyt, die, als hy buyten gaet,
 
En vrouw en echte trou te samen achter laet?
 
Wy kennen echte mans, die in het buyte-leven
 
Hen weten byde jeucht als vrijers uyt te geven,
 
Alleen op desen gront, om met een beter schijn
 
Te springen uytten bant, en geck te mogen sijn.
 
Dit is een rechte voet om lusten op te wecken,
 
En moet aen alle kant ten quaden eynde strecken;
 
Wat kan een jonge maecht niet worden ingebeelt,
 
Daer yemant dertel is, en met de trouwe speelt?
 
En wie besefter niet dat, uyt soodanich mallen,
 
Licht yemant lijt gevaer in ware lust te vallen?
 
Die sit en knicke-bolt, en maer de slapaert maeckt,
 
Is dickmael onverhoets in diepen slaep geraeckt.
 
Ghy vaders van het huys, wilt dese rancken myden,
 
Tis uyt-slach vande jeucht die niet en is te lyden:
 
En voet geen malle sucht tot inden echten bant,
 
Tis al te weerden schat, en al te dieren pant.
 
Noch isset slimmer volck, dat schier op yeder haven
 
Vint, ick en weet niet wat, om brant te mogen laven;
 
De menschen gaen te werck, als of het echte bont
 
Bleef in haer eygen huys, en daer versegelt stont.
 
Fy van het vuyl bejach! doet anders, ware mannen,
 
En leert onguere drift uyt uwe leden bannen,
 
Leert regels tegens lust en al te ruymen jeucht,
 
En hoort hoe ghy het vleys in banden houden meucht.
 
Of schoon in u geheym veel heete dampen rijsen,
 
'k En sal u lijckewel tot geenen Campher wijsen;
 
Tot geen uytheemsche gom die met een koude sucht
 
Doet onrecht aende trou, en hinder aende vrucht.
 
Indien ghy middel soeckt om brant te mogen stelpen,
 
Ick wil u sonder leet op beter gronden helpen,
 
Ick wil u met gemack doen houden inden toom
 
Int waken u gepeys, int slapen uwen droom.
 
Voor eerst, om heete drift in u te doen verdwijnen,
 
Soo speent u menichmael van alderhande wijnen;
 
Siet datje niet en nut, of metten monde smaeckt
 
Dat, uyt een innich vyer, de lusten gaende maeckt.
 
Vermindert uwen slaep, en breeckt de lange nachten
 
Door vlijt tot deftich werck, door reyne vrouch-gedachten;
 
Weest neerstich inde weer en besich opten dach,
 
Op dat geen boose geest u ledich vinden mach:
 
En soo u niettemin de tochten overlasten,
 
Soo snijt u voetsel af, en stelt u om te vasten,
 
Maeckt dat uw grage jeucht meer helle na de schouw,
 
Als na de vuyle lust, of naer een schoone vrouw.a
 
Maeckt dat de geesten selfs niet op en mogen stygen,
 
Maer eer bekommert sijn om broot te mogen krijgen;
 
De bobbels houden op, oock als de ketel siedt,
 
Indien men aende pot geen hitte meer en biet.
 
Gaet des al niettemin en offert u gebeden,
 
Dat sal een reyne sucht u storten inde leden;
 
De krevel is van outs een steeg en vinnich quaet,
 
Dat niet als door gebreck en bidden af en laet.
 
Maer wacht u lijckewel met vrouwen oyt te mallen,
 
Met vrouwen immermeer in jocken uyt te vallen;
 
Weet dat hy sonder schult geen vrouwe raken mach
 
Die nu in lange tijt sijn vrouwe niet en sach:
 
Oock daermen vrouwen groet, vermijt u van te kussen,
 
Want dat ontsteeckt uw vyer, en wie doch sal het blussen?
 
Spaert liever alle jock, spaert alle vreuchde, spaert,
 
Tot datje wederom met u geselschap paert.
 
Bedingt aen u gesicht geen maechden aen te loncken,
 
Oock door het oogh alleen ontsteken heete voncken;
 
‘Het oogh, het ydel oogh, dat leyt den eersten gront
 
‘Waer door tot in het merch de siele wort gewont.
 
Weet dat het gansche rot van alle snoode sonden
 
Door strijt en tegenweer dient in te sijn gebonden,
 
Maer dat de gulle jeucht, en hare kriele sucht
 
Wort beter overheert door middel vande vlucht.a
 
Sijn vyant aen te sien, en met gewelt te tergen,
 
Of in het open velt hem krijch te willen vergen,
 
Mach elders dienstich sijn. in lust, een heete pest,
 
Daer is het wijcken heyl, daer is het vluchten best.
 
Ghy, blijft dan buyten schoots, en mijt de boose stonden,
 
En watter eenichsins kan locken totte sonden:
 
Denckt, hoe dat menich mensch sijn eer te buyten gaet,
 
Om datter hier en daer een koffer open staet.
 
Doch, valtet yemant swaer soo deun te moeten leven,
 
Die moet hem niet te veel op lange reysen geven:
 
Veel uytten huyse sijn, veel uyt het vader-lant,
 
Doet hinder aende vrou en aenden echten bant.
 
Die metten lijve rotst door alle vreemde palen,
 
Leert dickmael metten geest, ja mette liefde dwalen;b
 
Die veel te peerde rijt, en veel te schepe vaert,
 
Wort lichter als hy plach, en krijcht een lossen aert:a
 
Dat is van outs gelooft. het trouwen is gevonden
 
Op dat het echte paer, door ware sucht gebonden,
 
Malkander overhant geduerich mochte sijn
 
In voorspoet herten-lust, en steunsel inde pijn.
 
Hoe lichte valt de mensch, die met onwisse schreden
 
Koomt sonder met-gesel een gladden wech getreden?
 
Helt oyt sijn losse gang naer eenich ongeval,
 
Wie ist, die inde noot hem weder rechten sal?
 
Wat gaet de menschen aen, die rasen om te paren,
 
En schier noch inde feest haer stellen om te varen
 
Of naer het koude Vack daer witte beeren sijn,
 
Of daer de strande splijt van heete sonne-schijn?
 
Wat isser menich leet in alle tijt gheresen
 
Van uytter stadt te gaen, en lang van huys te wesen?
 
Wat isser menich man ten hooghsten ongesint
 
Die, out van reysen koomt, en jonge kinders vint?
 
Daer sijn uyt dit geval niet selden goede vrouwen
 
Door overspel besmet, en dat ter goeder trouwen;
 
Ick weet dat menich kint voor wettich is gekent,
 
Al wasset by een boef de moeder ingeprent.b
 
Hoort Zeeuws, en Hollants volck, die uytte Zee geboren
 
Hebt altijt nieuwe lust om landen op te sporen,
 
Of laet de lange reys, of staeckt het echte bed,
 
Of, hebje varens lust, soo neemt de vryster met,c
 
Geen vrouw en dient alleen. siet Eva vander slangen
 
Met listen omgevoert, en inder haest gevangen;
 
Sy eenich bracht, eylaes! de weerelt inde pijn,
 
Een vrouw, een jonge vrou, en mach niet eenich sijn.
 
Ghy die een jonge vrou laet eenich sitten treuren,
 
Denckt hoe de weerelt gaet, en watter kan gebeuren,
 
Of valter ongemack, soo lytet met ghedult,
 
Want sy is wonder broos, en ghy niet sonder schult.
 
Maer om aen uwen man sijn huys te doen behagen,
 
Soo wil ick, jonge vrou, een nieuwen raet gewagen:
 
Het is u wonder nut, soo ghy met alle vlijt
 
Vw eyghen posten trout, en niet uyt-huysich sijt.
 
Daer is geen ruych gewas aen uwe teere wangen,
 
Dat is tot u geseyt; Bepaelt u losse gangen,
 
Bepaelt u binnens huys, bepaelt u jonge vrouw,
 
Daer is aen uwen mont geen decksel voor de kouw.a
 
Hy, die den eersten gront van onse taele stelde,
 
En heeft u niet genoemt of vrouwen vanden velde,
 
Of vrouwen vande straet; Huys-vrouvv is uwen naem,
 
Een woort, oock uytte klanck, tot uwe plicht bequaem.
 
Als Adam inden Hof gaf namen aende dieren,
 
Men konde door het woort bekennen haer manieren;b
 
Ghy denckt, als u de man begroet, en huys-vrou hiet,
 
Dat u een korte les tot uw beroup gheschiet.
 
Laet, ick en weet niet wie, gaen dolen byde bueren;
 
Ghy, blijft in u bevang; daer sijn u vaste mueren,
 
V slot, u bolle-werck, u rots, u trouwe vest,
 
Blijft daer, o sedich volck; daer sijn de vrouwen best.c
 
Begaet dat over al, van boven tot beneden,
 
Daer mooghje, sonder schroom, met vrye gangen treden;
 
Een die het huys bestiert moet weten wat, en hoe,
 
Moet alle dingen sien, tot inde kelder toe.
 
Men achtet voor een feyl het oogh te laten dwalen
 
Door eenich vreemt bedrijf, maer in sijn eyge palen
 
Daer isset prijsens weert, indienmen overslaet
 
Al wat een yeder doet, en watter omme-gaet.a
 
Niet dat ick eenichsins, door al te strenge boucken,
 
Een vrient beletten wil een vrient te gaen besoucken;
 
Neen, dat is niet gemeent; de vrientschap is te soet,
 
In weelde, grooter lust; en troost in tegenspoet.
 
Kiest vry naer uwen aert, kiest lieve noot-vriendinnen,
 
Maer sedich, heus, beset, en van beproufde sinnen;
 
De mensch wort eer of smaet by menschen aengedaen,
 
Na dat de menschen sijn die met hem omme-gaen.
 
Gaet dese na den eysch by wijlen eens begroeten,
 
Maer overlooptse niet met al te losse voeten:
 
Te groote vryheyt walght. besouck is wonder goet
 
Voor die het met bescheyt en niet te veel en doet.b
 
Voor maecht of echte vrou veel uyttet huys te wesen
 
En is van ouden tijt van niemant oyt ghepresen;
 
Siet als het weelich schaep gaet dolen uytte stal,
 
Strax isset voor de wolf, of ander ongeval.
 
Als Abrahams gemael is buytens huys gevonden,+
 
Sy staet in grooten angst om daer te sijn geschonden;
 
Tis waer, dat God het quaet ten besten heeft gewent,
 
Maer let eens hoe het quam; haer man was daer ontrent.
 
Als Dina ging besien de dochters vanden lande,+
 
Siet wat een drouf geval! haer eertje blijft te pande;
 
En, schoon om dese daet een groote moort geschiet,
 
Haer broeders krijgen buyt, maer sy haer maechdom niet.
 
Hoe geestich heefter een het vrouwe-beelt beschreven,
 
En, door een wijse vont, geschildert naer het leven!
 
Want, om haer rechten aert te maecken openbaer,
 
Soo stelde 'tklouck pinceel een schild-pad onder haer:
 
Een schild-pad, altijt-t'huys, die in haer eygen schelpen
 
Sich kan voor alle quaet en tegen leet behelpen;
 
Om dat een jonge vrou is vry van ongemack,
 
Indiense maer en blijft ontrent haer eygen dack.
 
Een schild-pad, traegh-gevoet, die noyt en koomt getreden
 
Als met een stillen gang, en met gesette schreden;
 
Om dat een jonge vrou in daet en inde schijn
 
Moet deftich in gebaer, niet schotebollich sijn.
 
Een schild-pad, stilheyts-vrient, wiens tongeloose kaken
 
Geen stemme, geen geraes, geen klanck en konnen maken;a
 
Om dat een jonge vrou geen wesen beter staet,
 
Als datse stille swijcht, of niet te veel en praet.
 
Een schild-pad, weyger-lust, die niet als aengedreven
 
Sich aen haer wederpaer gewoon is op te geven;b
 
Om dat een jonge vrou moet blijven onbesmet,
 
En plegen reyne tucht oock in het echte bed.
 
Een schild-pad, kinder-vrient, die teghen hooge baren
 
En ander ongeval haer eyers kan bewaren;c
 
Om dat een jonge vrou, ten goede vande vrucht,
 
Moet toonen, alsse draecht, een rechte moeder-sucht.
 
Een schild-pad, sacht-gemont, die sonder harde tanden
 
Geen menschen hinder doet, geen dieren brengt ter schanden;
 
Om dat een jonge vrou geduerich, watse doet,
 
Noch vinnich inde mont, noch bitsich wesen moet.
 
Een schild-pad, huys-vriendin, die noyt en koomt getreden
 
Of draecht tot aller stont haer wooning op de leden;
 
Om dat een jonge vrou, oock alsse buyten reyst,
 
Moet dencken wat het huys van hare plichten eyst.
 
Hoe teer is vrouwe lof! alleen met uyt te dwalen
 
Soo kanse boos gerucht haer opte leden halen;
 
Want krijchse maer een reys den naem van Selden-thuys,
 
Het recht is tegen haer, men achtse niet te pluys.a
 
Soo dient dan hier besorcht voor alle jonge vrouwen,
 
Het ooge van het volck en alle nijt te schouwen;
 
Al wat opsichtich is, en wat het ooge treckt,
 
Is om te sijn begeert, of om te sijn begeckt.
 
Men segge watmen wil, een vrouwe wort gepresen,
 
Niet om haer grooten naem, maer om haer sedich wesen:
 
‘Te leven sonder roem, en in het duyster sijn,
 
‘Is voor een eerlick wijf een helle sonne-schijn.
 
Wel tracht dan, lieve, tracht u niet alleen te myden+
 
Van schade by het volck in uwen naem te lyden,
 
Vw deucht dient even selfs niet al te seer bekent,
 
Want, door te grooten eer is menich wijf geschent.
 
Laet ridders, heerlick volck, laet princen, vorsten, helden,
 
Doen klincken haren lof, en door de weerelt melden;
 
Ghy, schuylt in u bevang, daer is u vaste schans;
 
Ghy, blijft aen uwen heert, daer is u beste glans.
 
Dit wort noch evenwel in geenen deel geschreven,
 
Om gronden aenden man tot vrouwe-dwang te geven;
 
Een die met eyge praem sijn echte wijf bewaert,
 
En hout den regel niet van onsen vryen aert.
 
Men houft (God sy gelooft,) in onse Neder-landen
 
Geen boeyen voor de vrou, geen slaevelicke banden,
 
Geen kluysters aen het been, geen ander onbescheyt,
 
Dat elders wort gepleecht, en niet en dient geseyt.
 
Ick bid de Zeeusche jeucht en alle ware mannen,
 
Noyt vrouwe door bedwang in huys te willen bannen;
 
Sy dient niet, als een boef, gesloten inde stock;
 
Sy dient niet als een aep gehouden aenden block.
 
Denckt vry dat menich wijf is uytten bant gesprongen,
 
Om datse veel te seer was inden bant gedwongen:
 
Van hier dan alle dwang; de Zeeuw is al te vry,
 
Geen deucht en wort geleert door harde slaverny.
 
+ Daer woont een leelick spoock in 'tvoor-hof vander hellen,
 
Geboren om het volck tot in de siel te quellen;
 
Men noemtet Yver-sucht, een dochter vander Nacht,
 
Dat sy, uyt Vaen begort, ter weerelt heeft gebracht.
 
Geruchten sonder gront, geduerich Quaet-vermoeden,
 
En Achter-klap, gewoon de Leugen aen te voeden,
 
En altijt verssche Schrick, en staege Dweepery,
 
En Dorst tot heete wraeck sijn haer geduerich by.
 
Haer oogen sijn gemaeckt om yder na te loeren,
 
Haer leden afgericht om huysen om te roeren,
 
Haer kop geweldich los, en swack gelijck een riet,
 
Om datse t'aller tijt naer yemant omme siet.
 
De vrientschap haer gedaen oock byde beste luyden,
 
Die kan haer grillich hert tot slimme lagen duyden;
 
Sy schrickt voor alle man, sy vreest haer eygen bloet,
 
En die haer liefde draeght, en die haer gunste doet.
 
Noyt toontse blyden schijn, dan als haer slimme gangen
 
Sijn uyt op haer bedroch, en loeren om te vangen;
 
Haer gunst is enckel list, van buyten schoon gelaet,
 
Van binnen enckel moort, en niet als wreeden haet.
 
Beleeftheyt, schoone verw, gesontheyt inde leden,
 
Wel-spreken, klouck beleyt, bequaemheyt inde seden,
 
En watter andersins ons wel te sinne staet,
 
Is hier maer enckel gal, en voetsel van het quaet:
 
Koomt maer een kleyne wint haer in het oire blasen,
 
Sy steygert inde lucht, en schijnter af te rasen;
 
Sy hoort dat niemant spreeckt, dat niemant is bekent,
 
Noch blijftet aen het spoock ten diepsten ingeprent:
 
Haer slaep is sonder rust, want inde stille nachten
 
Soo bobbelt haer de kop van diepe na-gedachten,
 
Haer gansche bloet verschiet op 'tdrillen van een bladt,
 
En vliecht door al het huys om ick en weet niet wat:
 
Sy luypt aen alle kant, om yeder na te sporen,
 
En souckt geduerich yet, dat niet en is verloren;
 
Maer alsse 'tguntse souckt ten lesten ondervint,
 
Dan isse boven al geweldich ongesint.
 
O wat een ongemack sal echte lieden quellen,
 
Als man of swacke vrou na dese stuypen hellen!
 
Wat heefter menich heldt, oock buyten alle schult,
 
Sijn weerde lief gedoot, alleen uyt ongedult.
 
Siet Procris inden geest door Yver-sucht gedreven,
 
Verspiet een eerlick man, en laet haer jeuchdich leven:
 
Hy schiet een snelle pijl juyst daer de ruychte drilt,
 
En treft een lieve vrou, in plaetse van het wilt.a
 
Leuconoë, bynaest in eenen graet bevonden,
 
Wort van een wreeden brack aen alle kant geschonden;
 
Haer man geheel verwoet om soo een drouve doot,
 
Doorsteeckt sijn eygen hert, en valt haer inden schoot.a
 
Iustina, sedich dier, noyt vande quade tongen,
 
Noyt vanden achter-klap in haren naem besprongen,
 
Wort van haer eygen man, wort om den hals gebracht,
 
Om dat haer wacker oogh hem wat te geestich dacht.b
 
Siet Cotys, ingeleyt van dese felle vlagen,
 
Is om een vysevaes in rasery gheslagen;
 
En, na sijn droef ghemoet̃ had lange tijt getreurt,
 
Soo heeft hy sijn gemael de leden af-gescheurt.c
 
Maer eer sal ons de nacht met hare swarte vlercken
 
Bedecken al de lucht, en onse kim bewercken,
 
Als mijn vermoeyde pen sal brengen aenden dach
 
Wat droefheyt menich mensch uyt dese plage sach.
 
Geen sucht, geen harde drift van alle felle tochten
 
En baert in onsen geest soo vreemde waen-gedrochten
 
Soo dullen onverstant als dese spokery,
 
O mannen hout de borst van hare stuypen vry;
 
Ontlast u deusich hooft van alle vyse droomen,
 
En doet in dit geval gelijck het oude Roomen,
 
Daer noyt een eerlick man hem in sijn huys begaf,
 
Of sant aen sijn gemael een bode voren af.a
 
Dat was genouch geseyt; 'ken heb geen achterdencken
 
Dat oyt mijn echte deel hare eere mochte krencken,
 
Want of ick buyten gae, of dat ick weder koom,
 
Sy is (oock sonder wacht) sy is geduerich vroom.
 
Dit is van ouden tijt, en heden oock gepresen,
 
Want diemen veel betrout, en wil niet ontrou wesen;
 
Maer die met slim geloer op sijn geselschap wacht,
 
Die leert haer somtijts doen dat noyt en is gedacht.b
 
Maer wilje gansch het quaet uyt u geselschap werpen,
 
Soo poocht des Heeren vrees in u gemael te scherpen;
 
Want sooje dat verwerft, daer is geen twijffel aen,
 
Van haer sal quade lust, van u de vreese gaen.+
 
Ghy mede, jonge vrou, pijnt u te wederhouwen
 
Van dese dweepery, en alle mis-vertrouwen;
 
‘Niet dat soo vinnich bijt, en soo de jeucht verslint,
 
‘Als droefheyt inden geest tot yver-sucht gesint.
 
En broet geen innich leet, geen hooft vol muyse-nesten,
 
En laet in u gemoet geen quade tonge vesten;
 
Gelooft geen achte[r]klap, en sooje rusten wilt,
 
Siet datje dwase sorch door reyne liefde stilt.
 
Maer pijnt u boven al geen reden oyt te geven
 
Tot dit verdrietich leet en ongerustich leven;
 
‘Weet dat een eerbaer wijf moet afgesondert sijn
 
‘Niet van het quaet alleen, maer even vande schijn.
 
Indien ghy sijt beducht van op den klap te raecken,
 
Soo treckt de sinnen af van thienderhande saecken;
 
Van al te lossen praet, van dertel hant-gespel,
 
Van hier en daer te gaen met eenich jonck-gesel,
 
Van door een selsaem kleet geweldich uyt te steken,
 
Van Prins of ander Vorst met u te laten spreken,
 
Van wijfs by eerlick volck voor niet te pluys bekent,
 
Van alderley geschenck dat u een vreemde sent,
 
Van met een dertel ooch de lieden aen te wincken,
 
Van, daer ghy sijt genoot, de glasen uyt te drincken,
 
Van sonder uwen man veel overal te gaen,
 
Veel inde venster sijn, of inde deure staen.
 
Daer is geen nutter ding voor alle jonge vrouwen,
 
Als, door een staech bedrijf, de jeucht te wederhouwen;
 
En in het tegendeel, het slimste datmen vint
 
Is, dat een rappe siel haer niets en onderwint.
 
Die ledich sit en kijckt, set al de sinnen open
 
Tot ick en weet niet wat; des koomter in geslopen
 
Al wat een swacken geest en goede seden krenckt,
 
Hoe menich denckter quaet, om dat hy niet en denckt!
 
Gewis de broose jeucht wort al te licht bewogen,
 
En, door een ydel hert uyt haren stant getogen:
 
‘Het beste water stinckt wanneer het stille staet;
 
‘En als het yser rust, soo roestet metter daet.
 
Al mach een kloucke vrou geen winst of eer bejagen,
 
Met eenich swaer geding den rechter voor te dragen;
 
Al mach een kloucke vrou niet toonen haer verstant
 
In dienst van eenich Prins, of van het Vader-lant:a
 
Al mach een kloucke vrou, om sonderlinge reden,a
 
Niet dienen inde kerck, niet heerschen inde steden,
 
Niet sitten inden raet; noch vint een vlytich wijf
 
In menich ander ding een eerlick tijt-verdrijf:
 
Noch wort haer evenwel vry stof genouch gelaten
 
Om niet een ure tijts te dwalen achter straten;
 
‘Al wie sich besich hout ontrent het huys-gesin,
 
‘Die vinter kleyn beslach en groote saecken in.
 
Ghy kont, besette vrou, hier tijts genouch besteden,
 
Indien ghy maer en wilt u quijten na de reden:
 
Een moeder van het huys, die op haer saecken past,
 
Vint dickmael groote vreucht, en weder grooten last.
 
Ghy, met u weerde man, sijt hier als hooge machten,
 
Als princen van het lant;b laet uwe kinders achten
 
Voor Ridders vanden Staet; en doeter vorder by
 
De boden van het huys; siet daer uw borgery.
 
Hoe moochje, jonghe vrou, uw sinnen laten swieren?
 
Hoe konje ledich sijn? ghy moet een Rijck bestieren,
 
Ghy moet een vorstendom, een lant, een ganschen Staet
 
Behoeden van ghevaer, en dat met eygen raet.
 
Ghy moet u menichmael als ware rechters toonen,
 
Nu straffen na den eysch, dan goede diensten loonen;
 
Hier na den regel gaen, daer uyt een volle macht
 
Yet rechten datter schort, al naje dienstich acht.
 
Hier moetje stil gemor en muytery beletten,
 
Daer yemant metter daet uyt alle Staten setten:
 
In't korte groot beslach, oock in het kleyne wijck,
 
Soo datmen seggen mach; Een huys een koninckrijck.c
 
Hier dient nu, snelle pen, hier dient een buyte-reden;
 
Hier dient de man vermaent, al eer wy vorder treden,
 
Te nemen tot behulp sijn wijf en haer beleyt,
 
Gelijckse tot behulp van Adam was bereyt.
 
Daer sijn verwaende mans, die alle vrouwen laken,
 
En sluyten haer de deur, oock in geringe saecken,
 
Ia houden voor geral en enckel kinder-praet
 
Oock dat een deftich wijf op vaste gronden raet:
 
Daer sijn verwaende mans die buyten alle reden
 
En met een nortse kop in alle dingen treden,
 
Die uyt een eygen sin en aengenomen waen,
 
Al wat de vrouwe seyt geen acht en willen slaen.
 
Hier sijn (na mijn begrijp) geen kleyne reden tegen;
 
Ick meyne dat de vrou ons meer behoort te wegen,
 
Ick meyne dat de vrou ten dienste vande man
 
Oock groote dingen selfs ten goede leyden kan.a
 
Men vint in menich bouck dat eertijts vande vrouwen,
 
Voor al by wacker volck, niet weynich is gehouwen,
 
En dat niet sonder vrucht; men vint dat vrouwen raet
 
Heeft, ick en weet niet wat, dat ons te boven gaet.
 
Sy vinden menichmael geweldich kloucke streken,
 
Die met een snelle drift haer uytten monde breken;
 
Sy vinden inder haest een onverwachte slach,
 
Die noyt vernuftich hooft in wijse boucken sach.b
 
Siet my de Griecken aen, siet Duytsen ende Fransen,
 
Die hebben altemael, oock midden inde lansen,
 
Oock in het krijchs-beleyt de vrouwen raet gevraecht,
 
En op haer geestich breyn een stouten slach gewaecht.a
 
Darius heeft bestaen, en niet te sijner schande,
 
Te mengen vrouwen raet in saecken vanden lande;
 
Als Nero nieu-gekroont hem noch geseggen liet,
 
Hy dede wonder veel dat Agrippine riet.
 
Iustinianus selfs heeft opentlick gepresen
 
Den raet door sijn gemael sijn Raden aengewesen;
 
Hy, die de wetten gaf, en heeft hem niet geschaemt
 
Te geven aen het Rijck een wet by haer geraemt.b
 
Int korte, menich huys is inder daet behouwen
 
Alleen door klouck beleyt en middel vande vrouwen;
 
Ia siet! oock menich man is groot in sijn bedrijf,
 
Niet uyt sijn eygen hooft, maer om een deftich wijf.c
 
Men vint des niettemin by wijlen vreemde menschen
 
Die geen vernuftich wijf voor hun en souden wenschen,d
 
Maer kiesen uytten hoop, met voorbedachten raet,
 
Een die niet anders kan als strijcken over straet,
 
Een kiecken-murruw dier, een siele sonder leven;
 
Die vande reden-selfs geen reden weet te geven;
 
Een lichaem sonder oogh, een ooge sonder licht,
 
En, met een woort geseyt, een onbedreven wicht.
 
Vraeght yemant waerom dat? verstaet doch eens de reden,
 
Tis om met volle macht in als te mogen treden;
 
Tis om in alle ding gestaegh en al den dach
 
Te drijven sijnen wil, te stijven sijn gesach.
 
Maer, vrienden, met verlof; dit sijn bekaeyde slagen
 
Hoe! kan u tanger oir geen tegenspreken dragen?
 
Hoe! lijt u grillich hooft, uyt pracht en overmoet,
 
In vreucht geen mede-maet, geen troost in tegenspoet?
 
Hoe! kan een slechte duyf, verdwaelt in losse wanen,
 
Vertroosten na den eysch, en, als het dient, vermanen?
 
Hoe! kan een slechte duyf, dat geen onwijse kan,
 
Met eenich soet ghespreck verfraeyen haren man?
 
Ghy laet een geestich quant u reken-boucken houwen,
 
Ghy doet een rustich knecht uw koren-landen bouwen,
 
Ghy kiest u voor een mem de gaefste diemen vint,
 
Ghy souckt in grooten ernst een meester voor u kint,
 
Ghy huert een snege meyt om op de kost te passen,
 
Ghy krijcht gehandsaem volck tot schueren ende wassen,
 
Ghy sijt beset in als, en door u gans bedrijf,
 
En trouje, lieve vrient, een Iole voor een wijf?
 
Een peert dient totten krijch, een osse weet te plaugen,
 
Een esel kan het lijf tot sware packen vougen,
 
Een kat doet haren dienst in 'tvangen vande muys,
 
Een gans waeckt op het hof, een hont ontrent het huys,
 
Een sabel kleet het volck met kostelicke vellen,
 
Een leeuw, het moedich dier, kan sich te weere stellen;
 
Maer door een vysen aep wort niet te weech gebracht,
 
Als dat een ydel hooft om sijne grillen lacht.
 
+ Hoe! dient het wijf alleen om byden man te slapen?
 
Of om een dwase vreught uyt haer te mogen rapen?
 
Voor my, ick segge neen. het is een slim gebreck
 
De vrouwe van het huys te houden voor de geck.
 
Wien isset niet bekent dat ja besette vrouwen
 
Het huys van haren man en alle vrienden bouwen,
 
En dat aen d'ander sy een wijf van dwasen aert
 
Niet als verdrietich leet en alle schande baert?
 
Wat krijchter menich man een paer beschaemde wangen
 
En lijt in sijn gemoet veel duysent herte-prangen,
 
Om dat hy sonder gront in haesten heeft getrout
 
Een rompe sonder keest, een klompe sonder sout?
 
Wien isset niet bekent, dat in het kinder-telen
 
De vrouwen in 't gemeen de meeste rolle spelen?
 
En dat schier alle tijt daer yemant saet verweckt
 
De vrucht het meeste-deel van sijne moeder treckt?
 
Ey siet! de wijste Grieck heeft kinders sonder namen,
 
En duysent sijns gelijck die sich daer over schamen,
 
Wat reden dienter toe? de moeder was een vrou
 
Of van een selsaem hayr, of niet gelijckse sou.
 
Hout stille mijn vernuft, de tijt sal u ontbreken
 
Indien ghy sijt geneycht hier breeder af te spreken;
 
Maeckt liever hier het slot, en seght, Een slappe gans
 
Een ongemack in huys, een plaghe voor de mans.
 
Ghy, die God heeft gejont een vande kloucke wijven
 
Wiens raet en geestich breyn u machtich is te stijven,
 
Geeft danck voor dat behulp, en neemt tot uwer baet
 
Dat uyt sijn eyghen aert tot uwen dienst staet;
 
Niet in het huys alleen (gelijck wy voren spraecken)
 
Of in het light beslagh van kleyne keucken-saecken,
 
Maer oock in ander werck dat vry wat hooger gaet,
 
Al raeckt het menichmael den gront van uwen staet.a
 
Wat isser menich man met tranen overgoten
 
Om dat hy voor de vrou sijn dingen had gesloten?
 
Om dat hy sijn gemael het wit van sijn beleyt
 
Of niet en had getoont, of niet en had geseyt?
 
Hoe! woont hier niet een man die qualick is gevaren,
 
Van niet aen sijn gemael te willen openbaren?
 
Hy kreech verlies ter Zee, hy sweech het bitter leet,
 
Des ging sijn jonge vrou geduerich even breet;
 
Sy sloucher lustich in, en al tot nieuwe lasten,
 
Sy maeckte wonder veel, sy brack, sy noodde gasten,
 
Haer kinders gingen moy, haer kamers waren net,
 
Haer tafel byster vol, haer keucken al te vet:
 
Int korte, gans het lant dat wister af te spreken,
 
En siet! in dese pracht soo koomt de man te breken;
 
Daer schreeuwde doen het wijf; Ick hebbe dus gequist,
 
Om dat ick noyt den gront van onse saecken wist.
 
Ghy, leert een echte wijf op alle dingen letten,
 
Dat sal u dienstich sijn, en hare sinnen wetten;
 
Leyt, oeffent, onderwijst, en stijft haer swacke jeucht,
 
Op datje naderhant de vruchten trecken meucht.
 
Daer kan een snelle doot met onverwachte stralen
 
V rucken uytter tijt, en van de weerelt halen,
 
En siet! daer is de geest dan byster ongerust,
 
Indien u bed-genoot is slecht en onbewust.
 
Wie sal hier u bedrijf, wie huys en hof bestieren?
 
Wat order salder sijn ontrent u jonghe dieren?
 
Wat troost in desen noot? wat raet in dit gewoel?
 
Wie sal u saecken doen? wie redden uwen boel?
 
Eylaes! de swacke vrou sal vreemde moeten streelen,
 
Om gunst en onderstant haer met te willen deelen,
 
Doch schoon sy krijcht behulp oock van haer eygen bloet,
 
Tis al maer water-verw wat hier een ander doet.
 
Denckt hoe de weerelt gaet, siet al de loose grepen,
 
Let hoe dat yder woelt om in te mogen slepen;
 
Wie denckter niet om winst, en om sijn eygen baet,
 
Wanneer hy tot behulp van yemant veerdich staet?
 
Hoe dickmael wort een vrient door vrienden onder-kropen?
 
Hoe dickmael wort een Wees van voochden uyt-gesopen?
 
Wat isser menich vraet die lant en huysen eet?
 
En al om dat de vrouw haer gronden niet en weet.
 
Wat my dan hier belangt, ick soude beter vinden
 
De vrouwe nimmermeer het ooge toe te binden:
 
Doch eerje noch het hert in haren boesem stort,
 
Soo let of haer te mets geen losse tong en schort.
 
Daer sijn wel snege wijfs, en vol bequame grepen,
 
En geestich uytter aert, en fijn genouch geslepen,
 
Daer sijnder wonder klouck, ja loos gelijck een vos,
 
Maer wat de tonghe raeckt by wijlen al te los.a
 
Veel isser wel geneycht het gladde lid te snoeren,
 
En, door een stil beleyt haer saecken uyt te voeren,
 
Maer als het mont-raveel is eenmael opte vaert,
 
Strax wijckt de goede wil voor haren swacken aert.
 
Hier door is menich man in groot verdriet gekomen,
 
Sijn goet, sijn leven selfs, sijn eere wech genomen;
 
Hier door is menich huys gedreven inde gront:
 
‘Wat koomter menich quaet uyt eenen lossen mont!b
 
Ghy, leert dan uw gemael, en haer gewoonte kennen,
 
Let ofse wil, en kan tot swijgen haer gewennen;
 
En om hier vast te gaen, soo leert een goeden vont
 
Waer door ghy aende vrou moocht peylen haren gront.
 
Wanneer men tonnen prouft of door de losse duygen
 
Geen edel vocht en sijpt, geen fijne dampen suygen,
 
Men stort geen dele-wijn, geen oly in het vat,
 
Maer water uytte put, of eenich slechter nat.
 
Ghy, die genegen sijt met reden uyt te vinden
 
Hoe vast uw bed-genoot haer tonge weet te binden,
 
En of haer menichmael niet uyt den mont en leeckt,
 
Wanneerse, daer het valt, met vreemde lieden spreeckt;
 
Wilt haer van eersten af geen groote dingen seggen,
 
Geen saecken van gevolch in haren boesem leggen,
 
Maer liever dit en gint, dat niemant schaden mach
 
Al wortet openbaer oock van den eersten dach.
 
Soo dan het deftich wijf haer sluyt op uw bevelen,
 
En kan het kleyn beslach met stille lippen helen,
 
Soo mooghje metter tijt een weynich verder gaen,
 
Tot datse volle proef van swijgen heeft gedaen.
 
+ Doch hier moet byden man in groot bedencken komen,
 
Hoe verre vrouwen raet is dienstich aengenomen,
 
En of haer veerdich breyn op vaste gronden staet,
 
En of haer rasse vont sal passen opte daet.
 
De gansche weerelt klaecht, al isset lang geleden,
 
De gansche weerelt sucht, tot aenden dach van heden,
 
Dat Adam metter haest sich over-reden liet,
 
+ Als Eva sonder gront hem totten appel riet:
 
De gansche weerelt acht dat Sampson tegen reden
 
Heeft sijn verholen aert aen Delila beleden,
 
Men hout dien grooten held onwinbaer inde kracht,
 
Maer in sijn gansch beleyt niet al te wel bedacht.
 
Ghy, leert o deftich man, met reden overleggen
 
Eerst watter dienstich is de vrouwen aen te seggen,
 
En dan of haer beleyt gaet hooger als de schijn,
 
Soo dattet inder daet mach na gekomen sijn.
 
Een vrouw is dan bequaem om raet te mogen geven,
 
Wanneer haer wacker ooch nu siet een ander leven;
 
Wanneer haer stille siel is vande waen gekeert,
 
En van de weerelt selfs de weerelt heeft geleert.+
 
Dus als de rauwe jeucht haer prickel is benomen,
 
En dat een rijpe sucht nu boven is gekomen,
 
Soo weecht oock vrouwen raet, dan is de rechte stont
 
Te putten vast beleyt oock uyt een teeren mont.
 
Ick spreke wederom, ick spreke totte vrouwen,
 
Leert oock in dit geval uw plichten onderhouwen,
 
Het swijgen is van outs een aengename deucht,
 
Gepresen inde vrou en inde teere jeucht:
 
Leert, wat ick bidden mach, leert uwe lippen swijgen,
 
Soo mooghje wetenschap van groote dingen krijgen;
 
Siet datje, wat de man u tonghe toe betrout,
 
In uwen boesem sluyt, en daer versegelt hout.
 
Voor al draecht goede sorch dat immers sijn gebreken
 
Niet, ick en weet niet waer, uyt uwen boesem leken;
 
Begraeft in u gemoet wat aen hem schorten mach,
 
Prijst, dat te prijsen is; van feylen geen gewach.
 
Doch soo ghy niet en kont u losse tonge dwingen,
 
Soo treckt u sinnen af van alle groote dingen;
 
Vernoucht u mettet huys; ghy vint in u bedrijf
 
Meer als ghy dragen kont, oock met het gansche lijf.
 
En laet te geener tijt u geest daer henen strecken,
 
Om saecken van gevolch tot u te willen trecken;
 
Doet hier gelijck een vrient van seker machtich prins,
 
Die niet soo lief en had als luttel onderwins;
 
Iuyst als de goede vorst sijn gunste wilde toonen,
 
En vraechde na den wech om hem te mogen loonen,
 
Onthaelt my (sprack de man) gelijck een weerden vrient,
 
Maer swijcht my niettemin al wat geswegen dient.
 
Nu weder totte saeck. daer sijn verscheyde dingen
 
Om lust, om gulle jeucht, om tochten in te dwingen;
 
Om al de geesten selfs te houden uytten droom,
 
Indien men sijn bedrijf wil houden inden toom.
 
Wat klaechter eenich mensch van al te ruyme dagen,
 
En tracht het gansche jaer met manden uyt te dragen?
 
Wat klaechter eenich mensch van al te langen tijt,
 
Die staech doch henen loopt, en als te poste rijt?
 
Ick bidde, teere bloem, en wilt u vluchtich leven
 
Niet door een ydel hert tot dwaesheyt overgeven;
 
Telt liever uwen tijt; en denckt hoe menich man
 
Om al sijns vaders erf geen ure koopen kan.
 
Al watmen na verlies niet weder kan bekomen,
 
Dient nau te sijn gespaert, en neerstich waer genomen,
 
+ Siet! al wat eeuwich duert wort inde tijt gesocht,
 
De tijt, de nutte tijt, dient uyt te sijn gekocht.
 
'k En mach geen echte wijf, geen ware maget velen
 
Ontrent het slim bedroch van geyle kamer-spelen;
 
Ey! wat is dat een school van alle vuyl bejach,
 
+ Daer noyt een teere siel haer suyver houden mach.
 
Noch moet ons jonge vrouw geen dobbel-spelen leeren,
 
En quisten haren dach met tuysschen of verkeeren;
 
Al wat den teerling raeckt en is voor hare jeucht
 
Geen wettich tijt-verdrijf, geen toegelate vreucht:
 
Ten past geen jonge vrou, en min bedaechde wijven,+
 
Te rollen mette steen, te klappen mette schijven;
 
Te wagen in het bert een ongewisse kans,
 
En met een stout gebaer te woelen byde mans.
 
Wat hoortmen menichmael onnutte kackelacken
 
By speelders omme gaen, en inde grabbel smacken!
 
Wat hoortmen menich woort dat goede seden schent,
 
En, ick en weet niet wat, in teere sinnen prent!
 
Een gril op yder worp kan, door bedeckte nepen,
 
V quetsen inden geest, en na de lusten slepen,
 
Het spotten heeft vergift, het spelen heeft gevaer,
 
Ghy, neemt in stille sorch u reyne plichten waer.
 
Gedenckt dat u gemoet na dit ellendich leven
 
Oock van een ydel woort sal reden moeten geven;
 
Gedenckt noch by ghevolch dat ja een dwase daet
 
Vry wyder vande tucht en uytten regel gaet.
 
Laet dan u door het spel geen sedich herte stelen,
 
Het is u grooter eer te spinnen als te spelen;
 
De teerling quiste-goet en staet u geensins wel,
 
Ghy, kiest, o jonge vrouw, de spille voor het spel.
 
Doorsouckt den ouden tijt en al het voorich leven;
 
De rijckste dochter span, de moeder konde weven;
 
Princesse van het lant, de grootste dieder was,
 
Ging om met reyne wol, of met het witte vlas.a
 
Besiet de weerde vrou door Salomon beschreven,
 
Sy wort door enckel lust tot spinnen aengedreven;
 
Sy maeckt dat haer gesin de spille drayen kan
 
Ten goede van het huys, ten dienste vanden man.b
 
De Vorst, die menichmael heeft leeuwen overwonnen,
 
Heeft voor sijn weerde Lief en neven haer gesponnen;
 
De spille ging de maecht soo geestich vander hant,
 
Dat oock sijn edel hert daer in vermaken vant.a
 
Een schrijver onser eeuw, gewent in princen hoven,
 
Heeft even nu ter tijt het spinnen willen loven;
 
De spille, seyt de man, verciert het vrou-geslacht
 
Gelijck een swacke lans de koene ridders placht.b
 
Maer siet ons Zeeusche jeucht, en haer verweende sinnen;
 
Schier niemant vanden hoop is lustich om te spinnen:
 
Men seyt hier overluyt, dat haer verheven siel
 
Gaet hooger als de spil, of als het spinne-wiel.
 
Oock isser menich man die niet en wil gedoogen
 
Door spinnen sijn gemael haer uyt te laten droogen;
 
Want als hy maer en hoort het kirren van het wiel,
 
Hy stootet over hoop, of goytet inde griel.
 
+ Ghy (soud' het pluysich vlas aen uwen man vervelen)
 
Ontslaet u vande spil, en laet de naelde spelen;
 
Tis beter dat het wijf niet eenen draet en spint,
 
Als haren besten vrient te maecken ongesint.
 
Wel leert dan mette priem, leert nette dingen breyen,
 
Maeckt aerdich boom-geway, en loof van syde-meyen,
 
Maeckt u een schoonen hof, oock sonder uyt te gaen,
 
Plant bloemen op het douck die al den winter staen:
 
Leert uyt-gesneden werck, en alle fijne steken,
 
Leert douck in rechte maet en na de kunste breken,
 
Leert scheeren opte raem, en maecken uytter hant
 
Al wat ons heden sent het geestich Britten-lant:
 
Leert mette fijne kool of met de penne trecken,
 
Leert wat geteyckent is met gimp en syde decken;
 
Wat dienter noch geseyt? leert sooje leeren kont,
 
Wat Anna Roemers weet, of eerstmael ondervont,
 
Daer isset al geseyt. De Keyser was te prijsen
 
Die liet in grooten ernst sijn dochters onderwijsen
 
In naeld en spelle-werck, in alderley beslach
 
Waer door een jonge vrou haer besich houden mach;
 
Al wat die frissche jeucht, van boven tot beneden,
 
Voor princelick gewaet drough aende gansche leden,
 
Gesteken, of genaeyt, geweven, of gebreyt,
 
Het was daer altemael met eygen hant bereyt.a
 
Gaet vorder jonge vrou. Reet alderhande webben,
 
Ghy kont uyt dese teelt veel nutte dingen hebben,
 
En hemden voor het lijf, en lakens voor het bedt,
 
En konstich tafel-goet, en aerdich serviét.
 
Maer wilje rechte vrucht uyt vlas of wolle trecken,
 
Soo wilter menichmael een naeckten mede decken;
 
Niet dat voor u gesin soo grooten nut bejaecht,
 
Als dat een schamel mensch door uwe gunste draecht:
 
Het lijf aldus verwermt sal heyl en segen spreken,
 
En met een reyn gebet tot inden hemel breken
 
Ten goede van de mensch die met bewegen geeft,
 
En niet voor hem alleen hier opter aerden leeft.
 
Doch als na lange tijt u garen is gesponnen,
 
Geweven, uytgeleyt, en op het velt gewonnen,
 
Soo rijster op een nieu voor yder vlytich wijf
 
En stoff van meerder eer, en soeter tijt-verdrijf;
 
Want boven uwen naet, en diergelijcke saecken,
 
Soo dienje net te sijn ontrent het linne-laken;
 
Niet van het vrouwen-kraem en staet ons beter aen,
 
Als lywaet wit gebleyckt, en geestich opgedaen.
 
'k En weet in ons gewest, en min in vreemde landen,
 
Ontrent dit aerdich tuych voor al geen netter handen
 
Als mijn gewenste Deel hierin betoonen kan,
 
Ten luste van het ooch, ten goede vanden man:
 
Want als het somtijts valt, uyt sonderlinge reden,
 
Dat in dit sinnich werck een ander is getreden,
 
En datter maer een dwael op tafel is geleyt,
 
Ick vinde metter daet een seker onderscheyt.
 
Noch soudet menichmael een swaren geest verlichten,
 
Indien ghy middel wist een veers te konnen dichten,
 
Een veers tot nutte vreucht, of tot gemeene leer,
 
Of om met u gesin te singen voor den Heer.
 
Ionckvrouwen, sooje kont, laet uwe kloucke sinnen
 
Besoucken, als het past, de negen Sang-goddinnen,
 
Klimt opten Maechden-bergh, oock met een echten voet,
 
Gelijck tot haren lof de Zeeusche Peerel doet;a
 
Al heeft de reyne trou haer sinnen ingenomen,
 
Noch laetse niettemin, noch laetse niet te komen
 
Daer Clio sit en queelt; en toont u metter daet
 
Dat even Pindus selfs aen vrouwen open staet.
 
Doch sooje niet en hebt het edel nat ghedroncken
 
Dat vanden hemel selfs de siele wort geschoncken,
 
Soo laet het rymen daer, en leest een soet gedicht
 
Dat nutte dingen leert en uwe seden sticht;
 
Of queelt een heylich lied; maer boven alle dingen
 
Soo leert van Davids harp den grooten Herder singen,
 
Den herder van het vee, en niettemin het Lam
 
Dat ons tot eeuwich heyl hier inde weerelt quam.
 
Doch wacht tot aller tijt de schriften aen te raecken
 
Die met een dertel jock de lusten gaende maecken;
 
Of als ghy vuyl bejach verneemt in eenich bouck,
 
Soo laet het lesen staen, en keert tot uwen douck.
 
Noch isser meerder hulp om leuye sucht te schouwen,
 
Dat is, een kleynen hof ontrent het huys te bouwen:
 
De lust tot bloem-gewas, tot moes en ander kruyt
 
Iaecht alle vuyl bejach van quade lusten uyt.
 
Wat isser in den tuyn, wat isser al te leeren,
 
Waer door een reyne siel kan haren Schepper eeren?
 
Wat waster over al, wat groeyter menich kruyt
 
waer door een nutte vrucht in onsen boesem spruyt?a
 
Indiender yemant meynt dat eten, drincken, slapen,
 
End anders niet te doen als ledich sitten gapen,
 
Het rechte leven is dat tot vernougen leyt;
 
Die heeft niet recht gheleert wat leven is geseyt.
 
Men segghe watmen wil; des menschen beste dagen
 
Bestaen in besich sijn, in soeten last te dragen,
 
In yet te mogen doen. ontrent een goede saeck
 
Daer vint een rappe siel voor al de beste smaeck.
 
Wat ist doch van het lijf by wylen op te vollen,
 
En weder overhant, wanneer het is geswollen,
 
Te ruymen eenich deel; indienmen niet en doet
 
Dat ons de siele wijst tot eenich beter goet?
 
Doen als de groote God aen Adam wilde geven
 
Al watter dienen mocht om wel te mogen leven,
 
Al watter noodich was om met een soete vreucht
 
Te leyden tot gebruyck de krachten van de jeucht,
 
Hy gaf hem tot vermaeck een hof vol schoone boomen,
 
Doch niet om leuy te sijn, en daer te sitten droomen,
 
Niet om alleen te sien het edel boom-gewas,
 
Niet om, gelijck een block, te liggen in het gras,
 
Maer om het schoon prieel met eyger hant te bouwen,
 
En daer in alle ding den Schepper aen te schouwen;
 
‘Tis seker, ledich sijn en is geen ware rust,
 
‘Een mensch die niet en doet, is sonder herte-lust.
 
Wel leert dan, jonge vrou, u tot den hof gewennen,
 
Leert alderhande loof, leert alle vruchten kennen,
 
Wint nut en heylsaem kruyt, wint alle selsaem groen,
 
En geeft u kloucke jeucht geduerich yet te doen.
 
Saeyt oock met eyger hant, en leert de schoone bloemen
 
Verdeelen opte maet, en na de kunste noemen;
 
Het dringt tot inde siel wanneermen recht bemerckt
 
Hoe konstich overal de groote Schilder werckt.a
 
Doch boven alle ding behoort de man te letten
 
Door eenich staech bedrijf de sinnen op te wetten;
 
+ Geen sucht tot leuyen aert, maer strenge besicheyt
 
Is vanden eersten af de mannen opgeleyt.
 
De groote Schepper werckt, en dat van aller eeuwen,
 
Hoe! kan des Heeren beelt dan ledich sitten geeuwen?
 
Ick bidde, deftich man, sijt klouck in u bedrijf;
 
‘Een man die niet en doet, een plage voor het wijf.
 
Wanneer het somtijts valt, dat u geen sware dingen
 
En perssen aende borst, of aenden boesem dringen,
 
Soo treet dan inden hof, en oeffent uwen geest,
 
Iaecht leuy heyt uytte siel, maer uwe tochten meest.
 
Men vint in ouden tijt, en opten dach van huyden,
 
Oock princen van het lant genegen totte kruyden,
 
Genegen inden hof te winnen soet gewas,
 
Daer eertijts al het volck maer harde fruyten las.b
 
Leert, mannen by gevolch, leert alle vruchten enten,+
 
Leert op een wilden boom een beter appel prenten;
 
Gaet wint de roode pers, de pruym gelijck een ey,
 
Den vroughen abrikock, de kriecken inde mey:
 
Verbetert alle fruyt, leert harde dooren-hagen
 
Of dun-gewolde queen, of groote mispels dragen,
 
Heeft yemant in het lant een vrucht van beter aert,
 
Maeckt datje sijn gewas met uwe boomen paert.a
 
Tis seker, sooje wilt op uwe saecken letten,
 
Ghy kont op eenen boom verscheyde boomen setten,
 
Hier appels vinnich-groen gelijck het weelich gras,
 
Daer weder sachter aert gelijck het geele was;
 
Hier fruyten, juyst gestelt gelijck de bolle wangen
 
Die midden inde vorst met koude sijn bevangen,
 
Daer vruchten schoon gebloost, gelijck een teere maecht
 
Die van een geestich quant ter eeren wort gevraecht:
 
En elders wederom, al naje moocht begeeren,
 
Of wrang en hard ghewas van wreede winter-peeren,
 
Of aerdich somer-fruyt vol geur en soeten wijn,
 
Soo dat een boom alleen u kan een boomgaert sijn.b
 
Indienje dese kunst wilt neerstich onderhouwen,
 
Ghy sult oock met vermaeck verkeerde tochten schouwen,
 
Ghy sult ontuchtich spel en alle vuyle lust
 
Of drijven uytten geest, of vinden uytgeblust.
 
Het enten is van outs de menschen aengepresen,
 
Om van het liefde-mal bevrijt te mogen wesen;
 
De Leeraer vande Min verheftet wonder seer,
 
Niet inde Minne-kunst, maer inde Tegen-leer:c
 
Hy raet dat yeder een, aen wie het ydel mallen
 
Van liefdes dwepery is in het hooft gevallen,
 
Dit aerdich tijt-verdrijf sal nemen byder hant,
 
Als tot een seker heyl van heeten minne-brant.
 
Doch soo daer eenich fruyt geen enten kan gedoogen,
 
Soo stelt uw saecken aen om dat te mogen soogen;
 
Laet eerst u taxken in, en set u boomken vast,
 
Doch scheytet nimmermeer voor dat het beyde wast.a
 
Maer noyt en quammer yet soo nut in onse Landen,
 
Soo dienstich, jonge vrou, voor reyne Iuffer-handen,
 
Als enten metten bot; daer isset al gemack,
 
Daer koomt geen rauwe saegh, geen beytel aenden tack;
 
Daer houfmen aen het was geen handen vuyl te maecken,
 
Geen slick of vette kley met vingers aen te raecken,
 
Daer is geen koude lucht die inde leden snijt,
 
Daer ruyst geen noorde-wint die inde wangen bijt;
 
Siet als de gulde son koomt metten Hont geresen,
 
Dan ist de rechte tijt de botten af te lesen,
 
Te vougen aen het hout, dan is de rechte tijt
 
Dat haer de schorsse pelt, en vanden houte splijt.b
 
+ Ick weet een weerde Vrouw hier binnen dese mueren,
 
Een licht, een gulde krans van onse na-gebueren,
 
Die voert een eygen naem genomen vanden hof,
 
En daerin scheptse vreucht, niet sonder haren lof:
 
Daer heeftse menich fruyt uyt alle vreemde landen,
 
Daer menich aerd-gewas van alle verre stranden,
 
Daer bloemen sonder naem, daer ongepersten wijn,
 
Gelijcker dickmael koomt gedreven vanden Rijn;
 
Daer speelt het geestich nat met hondert water-sprongen,
 
Daer teelt de gulle visch, de Herten krijgen jongen:
 
Wat dienter veel geseyt? daer is een volle schat,
 
Een wout, een open velt, te midden inde stadt.
 
Vriendinne weest gegroet; ghy leert de jonge vrouwen
 
Met vlytich huys-bedrijf de sinnen besich houwen,
 
Ghy leert de Zeeusche kust hoe datmen overvloet,
 
Hoe datmen eere selfs, en weelde dragen moet.
 
Noch isser meerder vrucht in uwen hof te rapen,
 
Indienj' ontrent de schors u niet en wilt vergapen;
 
Hier is geen fruyt alleen dat opte tonghe smaeckt,+
 
Maer yet dat vorder gaet en aende siele raeckt:
 
Geen ding en kan de mensch oyt voor de sinnen komen,
 
Daer niet een nutte les kan worden uyt genomen;
 
Het spreeckt tot onsen geest, het klopt aen ons gemoet,
 
Al wat de wijse God hier opter aerden doet.
 
De groote Schepper werckt met onvermoeyde krachten,+
 
Hy geeft den heeten dach, en weder koele nachten,
 
Hy draeyt den hemel om, en wickt het aertsche dal,
 
Van dat de werelt stont, tot datse vallen sal:
 
Soo lang de gulde son sal opter aerden stralen,+
 
En weder onder gaen, en in het water dalen;+
 
Soo lang als ebb' en vloet sal op en neder gaen,
 
En dat het woeste Meyr sal wassen na de maen,
 
Soo lang als eenich mensch sal inde lente saeyen,
 
En in den heeten ougst de rijpe vruchten maeyen,
 
Het spinsel vanden herfst sal vlieghen overal,
 
En dat de strenge vorst het water binden sal,
 
Soo lang de groene jeucht sal wenschen om te spelen,
 
Soo lang een ryper volck sal echte vruchten telen,
 
Soo lang de soete vreucht sal vloeyen uytten wijn,
 
Soo lange salder stof tot Godes eere sijn;
 
Soo lange salder gront voor alle menschen wesen,
 
Om sonder eenich bouck van God te mogen lesen;
 
Schoon yemant ledich sit of wandelt in het groen,
 
Noch kan hy besich sijn, en groote saecken doen.
 
Doorsouckt het boom-gewas en alle kleyne bladers,
 
Ghy vint een wonder net van hondert duysent aders;
 
Siet my de planten aen met opgetogen sin,
 
Daer woont een hooch beleyt, daer sit een wonder in.a
 
God is in alle ding, sijn onbegrepe wercken
 
Sijn door het ooch te sien, en inden geest te mercken;
 
Een bies, een enckel loof, een gras, het minste kruyt
 
Dat wijst den hemel aen, en roept den Schepper uyt.
 
Ghy die tot u vermaeck gaet in het groene treden,
 
Of door een soet bedrijf daer oeffent uwe leden,
 
Heft vry de sinnen op, men vinter over al
 
Dat u tot aende siel ten goede dienen sal:b
 
Al wat wy met verdriet voor aerdsche dinghen leeren,
 
Dat moet hier, met het lijf, ter eerden weder keeren;
 
Maer watmen God ter eer hier inde siele prent,
 
Dat wort noch voor de doot, noch door de doot gheschent;
 
Dat sal tot aller tijt ons aende siele kleven,
 
Oock naer het duyster graf, oock in het eeuwich leven;c
 
En, schoon dit groote Rond in duysent stucken viel,
 
Noch sal de weerde deucht niet scheyden vande siel.
 
Wy sijn hier niet gesint ten breetsten uyt te meten
 
De deuchden vanden hof; die wyse lieden weten:
 
Ons wit is anders niet, als, met een kort beslach
 
Te toonen wat de geest in hoven plucken mach.
 
Indien ghy komt gegaen daer uwe bloemen wassen,+
 
Wat ding en isser niet de siele toe te passen?
 
Of schoon van alle kant de koude winter bijt,
 
Noch sietmen inde sneeu den heeten Aconijt;
 
Noch sietmen evenwel de moeder-naeckte bloemen
 
Haer geven inde lucht, en uytter aerden koemen;
 
‘Wat beelt dit anders uyt, als dat de ware deucht
 
‘Vint blyschap inde pijn, en uyt het lijden vreucht?
 
Indien ghy op het velt siet met de voeten treden+
 
Den groenen Camomil, en acht het tegen reden,
 
Berispt den planter niet; maer staet een weynich stil,
 
En let in u ghemoet waer dattet henen wil:
 
Ghy sult in korten tijt ten vollen konnen mercken
 
Dat leet en ongemack die Plante konnen stercken,
 
En dat van stonden aen het onderdruckte kruyt
 
Geeft aengenamer reuck, en vry al beter spruyt.
 
Brengt dit aen u gemoet wanneer het bitter lyden
 
V druckt aen alle kant, en vordert om te strijden;
 
Ghy sult ten lesten sien, oock in het swaer verdriet,
 
Dat God u liefde toont en soete gunste biet:
 
Hy kent tot inde gront den aert van alle luyden,
 
Gelijck een hovenier de krachten vande kruyden;
 
Hy weet dat als het vlees met smerte wort belast,
 
De geest dan evenwel in meerder grootte wast.+
 
Indien ghy pluckt de vrucht in Persen eerst gelesen,
 
En siet dan hoe het fruyt een herte schijnt te wesen,
 
En 'tbladt gelijck een tong; so tracht, vriendinne, tracht
 
Dat beyde tong en hert sy over een gebracht.
 
Indiender yemant saeyt, het saet dat schijnt verloren;+
 
Men sietet evenwel, als op een nieu geboren,
 
Men sietet naderhant, al schijnt het schoon vergaen,
 
In jeucht, in nieuwe kracht, in volle lovers staen.
 
Wie, als hy dit bemerckt, en salder niet gelooven
 
Dat, schoon de bleecke doot den mensche koomt berooven
 
Van dit uytwendich beelt, hy des al niettemin
 
Sal rysen uyttet stof, en leven met gewin?
 
Wy sien het slechste saet als vande doot verwecken,
 
Verrysen, weder sijn, en na den hemel strecken,
 
Wy sien het menichmael; wy sien hoe alle kruyt,
 
Oock naer het rotten, leeft; en uytter aerden spruyt:
 
Hoe kan doch Godes beelt in alle deelen sterven,
 
Verdwijnen, gaen te niet, en inde gront bederven,
 
Daer nietich aerd-gewas koomt uyt het dorre stof,
 
En wort van nieuwen aen een ciersel vanden hof?
 
Neen, God en sal den mensch niet eeuwich laten slapen,
 
Het is voor hem gemaeckt al watter is geschapen,
 
Betrout dan, drouve siel, betrout op uwen God;
 
De mensch rijst weder op, al is het lijf verrot.
 
+ Wanneermen boomen int, en datmen vande sijden
 
Plach met een staele bijl de tacken af te snijden,
 
Op dat het jeuchdich sap en al het innich vocht
 
De nieuwe schoot alleen tot voetsel dienen mocht,
 
Peynst dan op uwen stant, peynst aen u voorich wesen,
 
Peynst dat het los gewaey, uyt uwe jeucht geresen,
 
+ Dient af te sijn gesnoeyt, op dat u beste sucht
 
Mocht wijcken van het hout, en kleven aende vrucht.
 
De boom, wiens bloedich fruyt oock heden kan betoonen
 
Hoe dat het blinde Kint sijn jongers plach te loonen,
 
Kan los en haestich volck als wijsen metter hant,
 
Dat los en haestich sijn is enckel onverstant.
 
Al is het gansche velt met bloemen overgoten,
 
En dat schier al het wout nu botten heeft geschoten,
 
Dit hout wort evenwel tot groeyen niet geneycht,
 
Soo lang als ons de lucht met stuere vlagen dreycht;
 
Maer als de noortsche drift ten lesten geseten,+
 
De koude wech gejaecht, de winter afgesleten,
 
Dan maeckt de boom gewaey met soo een snellen spoet,
 
Dat sy oock met geluyt haer botten open doet.
 
Leert hier, o rouwe jeucht, leert alle domme sinnen,
 
Niet doen, als na beraet, niet inder haest beginnen;
 
Dit hout schijnt of het spraeck; Bedaert, o vrient, bedaert
 
Tot datmen heeft gesien hoe dat een ander vaert:
 
Leert watter is te doen met rijpheyt overdencken,
 
En watter in het werck u soude mogen krencken;
 
Maer, als dan eens het stuck is lang genouch bedacht,
 
Soo maeckt dat u besluyt sy spoedich uyt-gewracht.
 
My dunckt het is genouch. wie kan het al beduyden
 
Wat leere datter schuylt in boomen ende kruyden?
 
Ick vinde goede stof, die ons de siele bout,
 
Oock in het woeste velt, oock in het dichte wout:
 
Het weynich hier geseyt dat kan den wech bereyden
 
Om yder dien het lust hier dieper in te leyden;
 
Wel aen dan, geestich volck, neemt acht op uwen tijt,
 
En hebt een besich hert wanneer ghy ledich sijt.
 
Hier raed' ick onse vrou haer doch te willen pijnen
 
Te maecken voor het huys gemeene(a) medecijnen,
 
Te queecken inden hof Tijm, Botris, Alsem, Ruyt,
 
Endivy, Cicorey, en ander heylsaem kruyt.
 
Een mensch, die dertich jaer op aerden heeft versleten,
 
Behoort tot sijn behouf ten minsten dit te weten,
 
Hoe dat hy sijn gebreck, sijn plichtich ongeval
 
Door raet en eygen hulp te rechte brengen sal.
 
Al die in goeden ernst op hare saecken letten,
 
Ontdecken metter tijt bequame keucken-wetten,
 
Waer door een yder mensch sijn eyge leden stijft,
 
En menich ongemack uyt sijnen huyse drijft.
 
Ey lieve! waerom niet? een yder weet te loopen
 
De gansche weerelt deur, om yet te mogen koopen
 
Dat hem en sijn gesin ten goede dienen kan,
 
Besiet, een leuyaert selfs is hier een dapper man.
 
Een yder is begaen, en spant de gansche sinnen,
 
Om goet tot sijn gebruyck, om gelt te mogen winnen;
 
‘Maer wat is van het goet, of van het loose gelt
 
‘Indien een drouve korts uw siecke leden quelt?
 
Wat voordeel kan het sijn te soucken, wroeten, delven,
 
Soo niemant draeyt een ooch ontrent sijn eygen selven?
 
‘De siel dient eerst besorcht, en dan het swacke lijf;
 
‘En sonder dese twee is gelt maer ongerijf.
 
Siet al de dieren aen die inde bosschen leven,
 
Die swemmen inder zee, die inder hoochte sweven,
 
+ Al schijnt haer wesen dom en onvernuft te sijn,
 
Een yder is nochtans sijn eyghen medecijn.
 
Sy weten heylsaem kruyt te plucken uytte weyen,
 
En uyt het dorre sant, en uyt de groene meyen;
 
Sy weten over al te vinden haer gerijf,
 
En alle quade sucht te jaghen uyttet lijf:
 
Het velt, het gansche bosch is haer aptékers winckel;
 
Een Draeck gebruyckt latou, een Slange groenen vinckel,
 
Een Draeck, als hem de krop met slijm is overlast;
 
Een Slang, als haer de mos ontrent de leden wast.a
 
Wanneer de wilde Geyt veel wonden heeft ontfangen,
 
Soo dat de schichten selfs haer inde leden hangen,
 
Sy pluckt maer groen poley, en door het machtich kruyt
 
Soo vallen metter daet de losse pylen uyt.b
 
Het Zee-peert, als het queelt, koomt na de koele beken
 
En gaet hem aen het riet een ader open steken;
 
De Schild-pad, door vergif tot aende doot gewont,
 
Eet maer een weynich keul, en worter door gesont.c
 
Den Arent kent een steen die opent hem de nieren,d
 
De Kraye schuert de maech met wilde lauwerieren,
 
De Kraen, als haer de borst met gal beladen is,
 
Souckt flux en vint behulp ontrent het jonge lis.e
 
Wat eyster yemant meer? siet honden ende vercken,
 
Die konnen heylsaem kruyt tot hare sieckten mercken,
 
Men hoortet alle daech, het gras voor hun bequaem
 
Dat heeft, door haer gebruyck, en hour een vasten naem.f
 
Siet my de Padde selfs, die vande Spin ghesteken
 
Koomt tot het open blat van wegerbree geweken,
 
Daer vintse seker heyl.g Siet ick en weet niet wat,
 
Het kent sijn eygen salf, sijn eygen herte-blat.
 
Hoe dom is menich mensch! hy wandelt opte velden,
 
Die God in yder loof, in alle boomen melden,
 
En hy en kenter geen; hy, die het wonder siet,
 
En prijst noch evenwel den grooten Schepper niet.
 
Ick sal noch vorder gaen, en metter daet bewijsen
 
Dat oock het woeste bosch hier over is te prijsen;
 
Dat aende planten selfs ten vollen is bekent,
 
En wat haer dienstich is, en wat de wortel schent.
 
+ Al die van over lang na vreemde kruyden spoorden
 
Vernamen in het wout een soorte van kauwoorden,
 
Een wonderbaer gewas, dat om sijn vreemden aert
 
Noch heden aenden dach in hoven is bewaert:
 
Indien men aen het kruyt te midden inden velde
 
Hier oly in een vat, daer regen-water stelde,
 
Men sach in korter stont aen yeder groene schoot,
 
Wat vocht de Plante socht, en watse weder vloot.
 
Men sach aen alle kant haer rancken neder buygen,
 
Ontrent het hemels nat, om daer te liggen suygen,
 
Men sach in tegendeel dat sy niet eenen tack
 
Ontrent het vet en bracht, noch aen het smout en stack;
 
Doch soo het gele vocht haer naerder quam te prangen,
 
Soo lietse metter daet haer drouve krullen hangen;
 
En soo daer eenich smeer quam aen het veyle kruyt,
 
Soo queeld' het metter daet, en ging ten lesten uyt.
 
O noyt begrepen God, na weerde noyt gepresen,
 
Men siet aen alle kant, men tast dijn eeuwich wesen,
 
Het Wilt door al het velt, tot aen het domste beest,
 
Ia leven-loos gewas is wijs door uwen geest:
 
Wy sien hoe dijne gunst nu soo veel duysent jaren
 
De vogels inde lucht, de vissen kan bewaren,
 
Kan weeren uyttet wout verdriet en ongeval,
 
En siet! du achtst den mensch noch verre boven al;
 
Wy stellen aenden Heer en ons, en alle saecken,
 
Hy sal het voor gewis ten alderbesten maecken
 
Met sijn verkoren volck. Is God u toeverlaet,
 
En vreest u geen bederf, oock als het qualick gaet.
 
Wel kan het woeste bosch sijn eygen quael genesen,
 
Hoe kan dan eenich mensch hier in na-latich wesen?
 
Waerorn sal hier het wijf haer dienst niet brengen in
 
Ten goede vanden man, en van het huys-gesin?
 
Ick bidde, wijse Vrou, en acht dit geensins schande,
 
Het wort in u vereyst by luyden van verstande
 
Als tot een noodich ampt, om dat de medecijn
 
Om yeder kleyn geval niet dient gemoeyt te sijn.a
 
Hier kan het Rooms gebruyck de vrouwen in verstercken,
 
Daer wert de deur gesmeert met reusel van een vercken,
 
Ter komste vande Bruyt; en, na dat yeder raemt,
 
Soo is het echte wijf na desen plicht genaemt.b
 
Dit was gelijck een les de vrouwen voor gelesen,
 
Dat sy een heylsaem ding in huys behoort te wesen,
 
Dat sy moet voor den man, voor kint, en boden sijn
 
Een troost in alle quael, een staeghe medecijn.
 
Wel leert het out gebruyck in uwe jonge dagen,
 
Leert meer in uwen hof als oogen-lust bejagen;
 
En wint geen moes alleen dat totte keucken past,
 
Maer plant oock ander kruyt, dat voor de siecken wast:
 
Hebt eenich kleyn vertreck, daer voor de kinder-qualenc
 
Sijn wortels, nutte salf, sijn poeyers uyt te halen;
 
En al wat daer behouft dat maeckt door eygen vlijt,
 
Het sal u menichmael bekorten uwen tijt.
 
Hebt daer wat dienstich is om 'tlijf te mogen ruymen,
 
Hebt suycker voor den hoest, en voor de taeye fluymen,
 
Hebt sap en krachtich vocht tot alderley gebruyck,
 
En voor een wacke maech, en voor een harden buyck.
 
Is yemant wat te vast door hitte toe gesloten,
 
Soo dat de gangen staen, en niet en willen vloten,
 
Gaet koockt hem voor salaet de toppen vande vlier,
 
Dat maeckt een open lijf, en blust het innich vier.+
 
Wort yemant dunne slijm te veerdich afgedreven,
 
+ Soo dient hem ander kruyt te worden ingegeven,
 
Neemt vocht in dit geval van wegerbree gemaeckt,
 
Of vleys van malsse queen, daer na de jonckheyt haeckt;
 
+ Indiender eenich kint een buyle koomt te vallen,
 
Neemt oly vande roos, hier dienstich boven allen;
 
+ Of soo misschien de meyt haer aenden vyere brant,
 
Hebt kryt van stonden aen, hebt oly byder hant:
 
+ Koomt yemant aende scheen een open gat te stooten,
 
Soo laet hem flux het been van alle dexsel blooten,
 
En voucht dan opte wond een dorren Eycken blat
 
Te voren lauw gemaeckt en inde wijn gebadt.a
 
Wort yemant van het huys door kortsen aengestreden,
 
+ Of voelt hy grooten brant in al de binne-leden,
 
Sied Queeken, Porceleyn, en wilde Cichorey,
 
Een dranck geduerich nut, doch best ontrent de Mey.
 
+ Is yemant aen het hert en inde maech gequollen,
 
Of vande binne-worm verdrietich opgeswollen,
 
Leght plaesters opten buyck gemaeckt van osse-gal,
 
Dat heelt in korten tijt het drouvich ongeval.
 
+ Verneemt men eenich kint geneycht tot quade stuypen,
 
Die uyt een vochtich breyn op al de leden druypen,
 
Gebruyckt de groene ruyt, en wortels van peöen,
 
Da sal in corten tijt geen kleyne bate doen.
 
Waer sal dces moede pen noch vorder henen dwalen?
 
Een kint, ellendich dier, heeft duysent vreemde qualen:
 
Ey! siet wat is de mensch: niet een soo kleynen lit
 
Daer in tot onsen druck niet eenich hinder sit.
 
Gaet, jonge moeder, gaet by wijse na-gebueren,
 
En vraecht in rechten ernst naer alle nutte kueren;
 
Verneemt van yeder een die kinders heeft gevoet,
 
Hoe dat een jonge vrou haer kinders queecken moet.
 
Doch wilt u kleyn vertreck alleen geen winckel maecken
 
Van alle bitter kruyt, daer af de kinders braken,
 
Maer hebt oock even daer yet voor een teeren mont,
 
Daer mede ghy een kint by wijlen paeyen kont.
 
Maeckt quee-vleys root en wit, maeckt alle confituren,
 
En sied de suycker lang, soo kanse beter dueren,
 
Leght ocker-noten in, en prouftse mette spel,
 
Want in het soete vocht en dient geen harde schel.
 
Maeckt aengenaem beslach van ingeleyde kriecken,
 
Gerechten voor den lust van alle teere siecken,
 
Leght persen in syroop, en wint morelle wijn,
 
Die kan u koelen dranck in heete kortsen sijn.
 
Bereyt, wanneer het dient, provincy-roos-conserven,
 
En amper druyve-moes, dat niet en kan bederven,
 
Maeckt vlier-en-roos-en-loock-en-goude-bloem-azijn,
 
En klaert het dapper nat in heete sonne-schijn.
 
Treckt water uyt de roos, en alle groene kruyden,
 
En deyltet altemael oock aende vreemde luyden,
 
Wat u de rijckdom geeft, of wat de kunste baert,
 
En is niet om alleen voor u te sijn gespaert:
 
Geeft yeder die het eyst, verdeelt uw milde gaven,
 
En wilter menichmael een siecken mede laven;
 
Te geven daer het dient dat is het rechte wit,
 
Van al dat yemant kan, of eenich mensch besit.
 
Maer schoon ghy dickmael prouft aen veelderhande luyden
 
De deucht van uwe salf, de machten vande kruyden,
 
Noch slaet het ooge niet op uwen mengel-pot,
 
Maer opten hemel selfs, en opten grooten Godt.
 
De meester is het tuych, de middels sijn de drancken;
 
Maer God, en sijne gunst, is boven al te dancken:
 
Al wie in dit geval op konst of meester siet,
 
En geeft, gelijck het dient, aen God sijn eere niet.a
 
Ghy weet, geen Christen mensch en salder oyt vergeten
 
Te roepen tot den Heer, te bidden voor den eten;
 
Soo dient dan des te meer aen God te sijn gepeyst
 
Wanneer u kranck gestel gesonde leden eyst.
 
Ghy, die gewissen troost wilt uyt de drancken suygen,
 
Wilt boven alle ding voor uwen Schepper buygen,
 
En roepen sijnen naem; hy is die in het kruyt
 
Den rijcken segen stort, en nutte gaven sluyt;
 
Hy is die aen het vee, die aende jonge hinden
 
Leert heylsaem voeder sien, leert haren balsem vinden;
 
Hy, die van boven geeft gesontheyt aenden vis,
 
Of door het gulle riet, of uyt het groene lis:
 
Hy is die aenden mensch vernieut het innich wesen,
 
En niemant, sonder hem, en kander oyt genesen;
 
Hy is die aen het wout verleent een machtich saet,
 
En buyten sijn behulp en vinter niemant baet.
 
Doch hoe de saecken gaen, en laet u noyt verlangen
 
Na menschen die het volck ontrent de leden hangen
 
Yet ick en weet niet wat, geschreven, of geprent,
 
In ongeboren leer, in maechde-parkement,
 
In ander vreemt beslach.b en laet u niet bewegen
 
Te soucken uwen troost, te stellen uwen segen
 
In eenich guychel-spel bedacht tot uwen spot:
 
‘Noyt koomter eenich nut uyt woorden sonder slot.
 
Het is een rechte wech tot onbekende goden,
 
Dat aen het Christen volck ten hoochsten is verboden;c
 
Vermijt dan dit bedroch, want God en segent niet
 
Wat tegen sijn bevel, en sonder gront geschiet.
 
En schoon het soo geviel dat buyten alle reden
 
Ghy voeld' uyt dit bejach u beter aende leden,
 
Soo stelt noch echter vast dat uyt de snoode vont
 
De siele wort gequest, al is het lijf gesont.a
 
Sal ick hier verder gaen, en by geschrifte setten
 
Hoe dat ons jonge vrou haer wangen sal blancketten
 
Met eenich selsaem kruyt of door een dierbaer gom?
 
O neen, vriendinne, neen; ick waer my liever stom:
 
'k En wil niet dat het wijf sal haren man bedriegen,
 
Noch door een loosen schijn voor al de weerelt liegen;b
 
Ghy, weest maer datje sijt; daer is geen echte man
 
Die smeer, die kladdery, die slijm behagen kan.
 
Ghy, wilt u jeuchdich lijf met geen blancketsel strijcken,
 
Noch uyt een sotte waen na vreemde kruyden rijcken,
 
Die anders poocht te sijn als God haer heeft gemaeckt,
 
Die is van dwase pracht of vuyle lust geraeckt.c
 
Soo moet dan onse vrou de macht der kruyden leeren,
 
Voor eerst, om haren God hier in te mogen eeren,
 
Dan om een eygen kint of eenich ander vrient,
 
Te geven dat de maegh of borst of lever dient:
 
Maer boven alle ding soo moeten echte vrouwen
 
Ten dienste vande mans de kunste veerdich houwen,
 
Ia vry al verder gaen. de trouw en haer verbant
 
En eyst geen bloote salf, maer oock een eygen hant.
 
Wort dan u weerde vrient besocht met siecke leden,
 
Seght, Hier is Godes hant; en voucht u na de reden;
 
Hier is nu rechte stof, waer uyt ghy toonen kont
 
Dat ja u reyne sucht gaet dieper als de mont:
 
Noch vintmen evenwel niet selden vreemde wijven
 
Die, oock in dit geval, haer ouden handel drijven,
 
Die soucken hun vermaeck, en gaen oock uyt te gast
 
Al is haer weerden vrient met smerten overlast:
 
Men sietse voor de deur, en schier op alle straten,
 
Men vintse by het volck in weelden uytgelaten,
 
Maet hoe doch kan het lijf tot vreuchde veerdich sijn,
 
Wanneer het opper-deel is midden inde pijn?
 
+ DAer is een seker visch, die, als hy wort gevangen,
 
Gevoelt sijn trouwe gaey aen sijne vinnen hangen,
 
Die blijfter aen gevest, en suckelt hier en daer,
 
Na dat de visscher treckt haer lieve wederpaer;
 
De visscher is verbaest, en seyt; wat vreemder saecken!
 
De visch is buyten dwang, en laet hem efter raecken;
 
Maet visser, dit en koomt niet van u klouck bedrijf,
 
Maer uyt een rechte sucht van man en echte wijf:
 
Het visje, datje siet, dat quijt hem na vermoghen,
 
Om van sijn met-gesel niet af te sijn getoghen;
 
Het voucht hem byden man, en wort sijn deel-genoot
 
In droufheyt, in gevaer, ja midden inde doot.
 
Die sich in onsen tijt het varen onderwinden
 
Vertellen datse volck in verre landen vinden,
 
Daer yder echte wijf soo vast is aende man
 
Dat oock de bleecke doot haer geensins scheyden kan;
 
Want alsser yemant sterft, soo komen alle vrouwen
 
By hem die nu verscheyt te vooren onderhouwen,
 
En twisten onder een, wie uyt het lief getal
 
Den dooden in het graf geselschap houden sal;


illustratie

 
De liefste maer alleen de liefste kan verwerven
 
By hem te mogen sijn, met hem te mogen sterven,
 
Die gaet dan soo geciert, so lustich na de vlam,
 
Als ofse totte vreucht van hare bruyloft quam.a
 
'k En wil niet dat de vrou, gelijck in dese landen,
 
Sal kleven aenden man om neven hem re branden;
 
Neen, dat is niet gemeent, ick geve maer bevel
 
Dat yeder sy beweecht met haren bed-gesel;
 
Dat yeder echte wijf sal hare weelde stremmen
 
Als haren bed-genoot benaude prangen klemmen;
 
Waer twee gelieven sijn vereenicht inde trouw,
 
Daer is gemeene vreucht, daer is gemeenen rouw.
 
Ghy, laet den lossen hoop van onbedachte wijven
 
By sieckte vande man haer oude rancken drijven,
 
En schoon al Griet en Trijn maer om haer jeuchde peyst,
 
Ghy, stelt u saecken aen na trou en reden eyst;
 
Ghy, set u voor het bed om sijn verdriet te breken,
 
Of door een soet onthael, of met bevallich spreken,
 
Ghy, reyckt hem water toe, wanneer hy wast en spoelt,
 
Ghy, schenckt hem eenich sap dat hem de lever koelt;
 
Ghy, stelt u vlijtich aen om dit en gint te langen,
 
Ghy, droocht den heeten damp van sijn besweete wangen,
 
Ghy, als hy ligt en woelt soo deckt sijn naeckte lijf,
 
En weest hem over al een trouw en handich wijf.
 
Ghy, toont, door u beleyt, dat alle schrijvers dwalen
 
Die gansch het vrouw-behulp besluyten inde palen
 
Van bedd' en kinder-queeck, en seggen dat de man
 
Geen nut, als dat alleen, van vrouwen trecken kan;a
 
Ghy, wederlegt het volck dat, uyt versufte droomen,
 
De vrouwen vergelijckt met sachte vyge-boomen,
 
Die soet gesuyckert sijn, doch niet als inde vrucht,
 
Want al haer vorder sap is maer een wrange sucht.b
 
Ghy, toont dat vande vrou meer baten sijn te rapen,
 
Als in haer teeren arm een nacht te mogen slapen,
 
Ghy, toont aen uwen man dat niet alleen het kint
 
Maer dat de vader selfs aen u een steunsel vint.a
 
O al te slappen volck, en rechte pimpel-meesen
 
Die by een siecken man de sware luchten vreesen!
 
Al waermen quaden reuck en ander vuyl ontsiet,
 
Daer is de rechte sucht van echte liefde niet.
 
Dan yemant sal misschien hier tegen komen seggen,
 
Dat siecke lieden dienst niet op en is te leggen
 
Als aen het dienstbaer volck, en vande minste slach,
 
En niet die haer behulp met gelt versetten mach.
 
Maer hoe! sal dan het wijf haer inde jeucht vermeyen,
 
Of als de jonckheyt lacht, met haren man laveyen?
 
En, soo een drouve korts hem in het bedde leyt,
 
Dan roepen om de knecht, of loopen om de meyt?
 
Neen, dat is ongerijmt. gewis de ware vrouwen
 
Die hebben haer beroup hier beter onderhouwen;
 
Besiet de grootste selfs: de vorst Themistocles
 
Ontfing van sijn gemael in sieckte sijn getes.a
 
Stratonica wel eer een weerde koninginne
 
Heeft haren ouden heer, uyt onbeveysde minne,
 
In kranckten bygestaen, geheven, neer-geleyt,
 
En veel met eygen hant hem spijse toebereyt.b
 
By 't oud' Romeynsche volck daer wertet dwers genomen
 
Indien een echte wijf liet vreemde lieden komen
 
Ontrent een siecken man: die last, die soete last
 
Was maer de vrouw alleen, geen slave toegepast.c
 
Wy vinden over al dat aende siecke lieden
 
Niet, als met onderscheyt, sijn diensten aen te bieden,
 
Wien isset niet bewust, hoe veel het yeder schilt
 
Een vrient by hem te sien of dien hy niet en wilt?
 
De korts is wonder vijs; het sijn bekende saecken
 
Dat aen een siecken mont geen spijse plach te smaecken
 
Als die te rechter tijt welt vlytich aengedient
 
Of by een lieve vrou, of by een weerden vrient.a
 
En waerom sal de man hier troost en steunsel eyssen
 
Of van een vreemden knecht, of van een sloffich meyssen?
 
Ist billick dat het wijf door gelt haer plichten hout,
 
Soo heeft de man het gelt, en niet het wijf, getrout.
 
Wat dienter veel geseyt, of veel te sijn gelesen?
 
Ontfangt een korte les; die moet u regel wesen,
 
Weet dat een echte wijf geen man ontseggen moet
 
Yet dat een billick mensch sijn eygen lichaem doet:
 
Wat yemant stelt te werck ontrent sijn eygen leden,
 
Dat moet een echte vrou aen haren man besteden,
 
Ey, lieve, waerom niet? gewis het echte wijf
 
Dat is met haren man gelijck een eenich lijf.
 
Ghy mannen niettemin, en druckt de teere dieren
 
Niet door een vinnich recht, maer leert de swacke vieren;
 
Hoewel u gicht, of korts, of ander sieckte quelt,
 
Siet datj' haer trouw behulp niet al te laech en stelt.
 
Men vint gestrenge mans die boven alle reden
 
De vrouwen lastich sijn, die nimmer sijn te vreden
 
Wat oock een vlytich wijf met alle krachten doet,
 
Soo verre gaet de waen van haren overmoet;
 
Ey vrienden! niet alsoo; leert alle sinnen vougen
 
Na dat de reden eyst, en laet u vergenougen
 
Indiender eenich ding kan werden uytgerecht
 
Of door een snege meyt, of door een trouwen knecht.
 
De stoffe totte vrou is vanden man gecomen,
 
Niet uyt het leeghste deel, niet van het hooft genomen,
 
Een teycken dat het wijf haer noyt verheffen moet,
 
Maer efter niet en dient getreden metten voet;
 
De stoffe vande vrou is midden uyt de leden.
 
Ghy, heerst dan met bescheyt, en niet als na de reden,
 
Gebruyckt geen lieve vrou tot alle kleyn bedrijf,
 
Sy is uw bed-genoot, en niet u vuyl-jongwijf.a


illustratie


Vorige Volgende