Zedighe sinne-belden ghetrocken uyt den on-gheschreven boeck van den aerdt der schepselen

[p. 305]

Besluyt-rede

Met het honderste Sinne-Belt.

Wy hebben hier goedt-gunstigen Leser, uyt den in-gebóren aerdt der Schepselen voor-ghestelt verscheyde zedighe Leeringhen, om den redelijcken mensch oock uyt het ghéne dat van de réde vervremt is, tot de réde te vermaenen, willen wy rédelijcke schepselen van de on-redelijcke en sinne-loose niet beschaemt gemaeckt worden; te meer, als wy d'on-redelijcke met geweldt in-drucken dat buyten hunnen aerdt is, daer wy dat een-formigh is aen onsen aerdt oock som-weylen hert-neckigh tegen-staen: soo dat wy met beschaemtheydt noch wel vry by de on-redelijcke mogen scholen gaen.

't Sijn zedighe deughden, die wy uyt hun in-gheborentheydt aen-wijsen, oft door hun in-ghedruckt quaedt ons daer van mogen weder-houden, doch daerom en zijn zy niet quaedt, maer van den grooten Schepper seer goedt ghekeurt: ^(a) Want Godt heeft gesien alle dingen die hy gemaeckt heeft ende sy waeren seer goedt, om dat oock, het welck in hun quaedt schijnt, ons van het quaedt kan af-trecken en tot de deught vermaenen ten minsten tot zedigheydt: Want ghelijck de zeden den onder-houdt zijn, en de voorderingh van 't menschelijcke leven: soo zijn de deughden van ghelijcken den onder-standt van het leven des ziels: de zeden hebben op-sicht tot het gemeyn beste in een Republieck, de deughden vol-maecken de ziel tot Godt; soo nochtans dat men kan zedigh zijn sonder Godt te kennen vol-komenlijck maer niet te saemen deughdigh tot verdiensten: Men moet dan eerst het zedigh-leven onder-malcanderen leeren, willen wy wel met Godt leeren

(a) Gen. 1.

[p. 306]

leven en deughdigh zijn, ende alsoo ick voor hebbe den redelijcken mensch tot de waere deught te verwecken oock uyt den aerdt vande on-redelijcke en on-ghevoelijcke Schepsels, soo heb ick oock uyt hun in-gheboren quaedt hem willen af-trecken van sijn boosheydt naer het vermaen van David seggende: ^(a) Declina &c. Wijckt van het quaedt, en doet goedt.

Doch wie sou willen het quaedt om-helsen, als hy kan goedt wesen, en dat daer tusschen het goedt ende het quaedt sulcken onder-scheydt is; dat men veel lichter en beteren koop kan goedt en deughdigh wesen, als quaedt, daer het quaedt ons soo lastig en dier staet, gelijck ick in ons Stervende leven fol. 126. breeder bethoont hebbe, en daer en boven de allenden van quaedt en boos te zijn oock heb voor-ghestelt fol. 48. alleen voeghe ick hier by, hoe dwaes hy is, die noch door voor-belden vande Natuer, noch door Wetten van Godt aen de redelijcke menschen ghegeven, sich on-redelijck ghewilligh slaeven maecken onder de boosheydt, ende hun gulde vryheydt vertijden om quaedt te zijn, ende alsoo ghewilligh slaeven worden in een slaevernij, daer geen pijnelijcker noch verworpender kan bedacht worden: gelijck sekeren Poët ons in het kort vermaent:

Dat daer jemandt wordt ghevanghen

Van sijn vyandt tegen danck,

Die hem doet met boeyen prangen

En een slaef maeckt door bedwanck,

Met seer swaer' en herte slaegen,

Die hy niet af-keeren kan;

Magh sijn on-geluck beclaegen

Als een deughdigh lijdtsaem man:

(a) Psalm. 36.

[p. 307]

 

Maer gewilligh sich begeven,

 

Onder vyandtlijck gebiedt,

 

Om in slavernij te leven

 

Achtende den vrydom niet:

 

Wie sal hem een' mensch dan achten,

 

Die in dwanck met slach en pijn,

 

Rede-loos soo sou betrachten,

 

Om gewilligh slaef te sijn.

Al wat den staet van een slaef quaedts kan onder-staen; kan men in dry hooft-punten bevatten.

Ten eersten, dat hy berooft van sijne vryheydt, noyt magh doen dat hy wil. Ten tweede, dat hy doen moet dat hy niet en wilt. Ten derde, dat hy soo veel en soo langh moet lijden van soo eenen meester, daer hy niet vande Natuer maer teghen danck door on-gheval moet onder-worpen zijn: en hier in is een slaef vande boosheydt veel ellendiger als een gedwonge slaef onder de menschen: Ten 1. Hy en doet niet het goedt daer hy van sijn gewis toe vermaendt wordt, noch en kan oock niet by gebrek vande me-werckende gratie, die hy door sonde verloren heeft, en hoe hy voor het sondighen beter en godt-vruchtiger was, hoe den duyvel hem vinnigher tot boosheydt aen-stockt, den worm het ghewis pijnelijcker knaeght, den staet van het ghemoedt ellendiger wordt getrocken van den eenen kant tot het goedt en van den anderen kant tot het quaedt: welck torment niet en heeft, die alleen maer een slaef is onder de menschen, die al is het dat hy niet en vermagh naer sijnen wil doen, kan nochtans, soo hy wilt, al-tijdt wel-doen, Godts liefde hebben, en al wat hy tegen danck gedwongen moet doen, het selve ter liefde Godts ghewilligh onder-staen met

[p. 308]

gedult. Voorder wie sal konnen uyt-spreken de menighvuldigheyt van het lijden dat een slaef der sonden uyt-staet onder-worpen boven andere slaeven der menschen alleen? Wat vrees met benauwtheyt in't gemoedt, wat knaegingh in het gewis, wat hert-sweer door on-gerustheydt over sijn boos-daedigheydt in 't gemeyn oft over elck een in het besonder, het welck hun is dienende tot een rust-bedde met schaerpe doorne beset? en dat noch meer is, dat hy niet eenen heer onder-worpen is gelijck ghemeynelijck andere menschen-dienaers oft slaeven der selver; maer den sondaer soo veel heeren en meesters onder-worpen is als hy sonden aen-nemt, die hy altijdt en op alle plaetsen moet dienen, oft anders wordt hy vinniger gepijnight. En wilt ghy wéten wie dese heeren zijn, en van wat hoe-daenigheydt? Het zijn onse beestelijcke begerelijcheden van ons bedorve natuer, die soo menighvuldigh zijn als'er verscheyden boosheden ghevonden worden die ons gemoedt bevechten, over-winnen en in slaevernij stellen, en alsoo de duyvelen onder-worpen, als wy de boosheydt dienen, daer wy uyt onsen aerdt van Godt geschaepen sijn in weerdigheydt weynigh minder dan de Enghelen, met heerschappij over al de onder-maeninge schepselen: het waer schande te slaeven onder de duyvels die ten op-sicht van ons meer schillen als den knecht aen sijnen heer, meester ende slaef: wel kander dan noch verworpender slavernij bevroet worden, als dat den geest het vleesch moet dienen, en dat de rede sal onder de begerelijckheyt staen? Iae dat schroomelijcker is, dat al-daer, de wereldt voor Godt, den duyvel voor Christum, den ooghen-blick voor de eeuwigheydt sal ghestelt worden? Dit is ghenoech om het quaedt te laecken en ons daer af te trec-

[p. 309]

ken. Wilde ick hier oock by voegen de aen-genaeme soetheydt van het Goedt? Ick en soude geen eynde vinden van schrijven: Want Goedt dat deughdigh is, is voor soo veel meer wenschelijcker en aen-genaemer als het quaedt verfoeyelijcker is, ghelijck het blijckelijck is uyt de belooningh vande deught en de straffe van het quaedt, die ick hier tot besluyt van mijn werck met een hondertste Sinne-beldt wil voor-stellen, niet teghen-staende dat ick den mensch uyt den aerdt der Schepselen tot zedigheydt heb willen aen-wackeren, soo is mijn voor-stel geweest, besonder om dat hy redelijck is, en de kennis hebbende van den waerachtigen Godt, hy al dat zédelijck is soude verheffen tot een meerder eere Godts en daer van verdienstelijcke deugden sou maecken, en alsoo oock sijn belooningh daer van ghenieten.

Hy en slaeft niet, die gebonden,

Godes Wetten onder—hout:

Maer wordt los en vry bevonden,

Die alleen op deughden bout,

En sich willigh wilt op-draegen

In den wil van Godt geheel;

Om in alles te behaegen

Hem, die is sijn eenigh deel,

Goedt en quaedt sal hem niet déren

Daer het quaedt hem dienen moet,

Als hy 't een en 't ander géren

Soo ontfanght in sijn gemoedt,

Dat hy 't noodigh deught kan maecken

Door geduldigheydt in 't leet:

Om soo tot den loon te raecken,

Daer men van geen straf en weet.