De on-ghemaskerde liefde des hemels
(1686)–Joannes à Castro–
Auteursrechtvrij
[pagina 136]
| |
Op-schrift.
Die geldts genoch heeft by de handt,
Betaelt hy niet? dat waer hem schandt.
Schriftuer. { Redde quod debes. | |
[pagina 137]
| |
9. Beweegh-redene.Wy moeten Godt beminnen; om dat wy, door liefde alleen, voor alle sijne wel-daeden hem konnen betaelen; waer van wy rijck ghenoch zijn, die wy hem sonder groote schande niet konnen weygeren. De kommerschap loopt meest, op't onderlingh betrouwen;
Dat, diemen geeft geloof, hy oock sijn woort moet houwen!
En hy die waeren koopt oock moet wel sijn besorght,
Voor de vol-doeningh van de waer, aen hem geborght.
En daer toe-staen gereedt! dit als de brieven komen,
En ghy den Wissel-brief aen u, hebt aen-genomen,
Soo moet den Wissel-brief soo daed'lijck zijn betaelt,
Oft gy wordt banck-rottier, soo ghy daer inne faelt:
Dat eene schande is, een vleck niet uyt te vegen;
Soo dat de kinderen, daer door, oock staen verlegen,
Wanneer men met verwijt hen in het aensicht vrijft,
Dat sy zijn banck-rottiers, dat hun soo vast aen klijft,
Als 't lit-merck van een wond', naer dat sy is genesen,
En worden soo van eer en staet 't meest af-gewesen:
Ten waer dat het geviel! dit jemandt thoonen moght
Dat hem het on-geluck had on-voorsins gebroght
Tot een soo groot verlies, daer hy nu mè verlegen,
Had, sonder sijne schult, dees swaerigheyt gecregen;
En daerom wirdt beclaeght, dat een recht-sinnigh man,
Sijn schult door dwers gevaer, nu niet betaelen kan.
Maer 't is een meerder schand', en erger dan het stelen,
Som-wylen sonder noodt, den banck-rottier te spelen:
Te veynsen groot verlies, alleen op valsch gelact,
Die om sijn eer niet geeft, maer acht meer sijne baet,
Als hy met dertigh wel ten hondert kan betaelen,
In soo een groot gewin magh met sijn schulden haelen
| |
[pagina 138]
| |
Wat past hy op sijn eer, die liever schijven siet,
En stelt sijn eyghen baet voor ander mans verdriet:
Maer sulck een Banck-rottier, dient voor een dief gevangen,
En in sijn eygen deur gerechtigh op gehangen,
Oft als den kancker, uyt de kommerschap geroeyt,
Oft als een peste van 't gemeyne goedt verfoeyt.
Dan daer is noch een' soort van gierigaerts te vinden,
Die aen het blinckend' gelt, hun sinnen soo vast binden:
Dat het on-mog'lijik schijnt, dat hun begerigh hert,
Oock voor een' korten duer, daer van gescheyden wert.
Sy sien hun schatten aen, soo aen-genaem in d'oogen,
En dat sy meerderen, dat mogen sy gedoogen.
Sy handelen seer sterk, en hebben groot beslach,
Met in-te-koopen en verkoopen allen dagh:
Maer als den leveraer komt om sijn gelt te haelen,
Soo wordt hy uyt-gestelt, men kan hem niet betaelen:
Niet by gebreck van gelt, daer hy in over-vloedt
Van schatten is versien; maer om dat 't pijn hem doet
Te scheyden van sijn gelt; soo datmen schier met haecken,
Vyt sulcken handen moet, tot sijn betaelingh raecken,
Die on-gedwongen noyt sal tellen eenigh gelt:
En sich gewilligh, soo tot groote schande stelt.
Wy handelen met Godt een kommerschap met borgen,
Maer moeten oock niet min voor de vol-doeningh sorgen:
VVant daer wordt rekeningh op sijnen tijdt gedaen,
Om schult en weder-schult met ernst te over slaen:
Om dat wy tijdelijck, Godt souden wel betaelen,
En ander goederen op nieuwen borgh wèer-haelen,
En niemandt red'lijck hier onschuldigen sich kan,
Die niet geacht wilt zijn, een eere-loosen man;
Die tot vol-doeningh niet seer weyt sijn gelt moet haelen,
Maer heeft het by de handt, soo hy maer wilt betaelen,
Hoe groot zijn schult oock is, voor al't genoten goedt,
Een uyt-werck vande liefd', sijn heele schult voldoet;
| |
[pagina 139]
| |
Om dat de liefd' alleen van Godt wordt aen-ghenomen,
Tot een' gesetten prijs van al dat wy bekomen
Van sijne milde handt, en hy eyscht anders niet,
Als dat ons eygen is; en meerder niet gebiedt,
Als datmen willigh sou, en danckbaer hem herkennen
En met dat gelt gereedt, ons daegelijckx gewennen,
Te dancken voor het goedt, dat ons soo noodich is;
Ia noodiger veel meer, als't waeter aen den vis.
Doen David met sijn herp, Godts loff eens wilde spelen,Ga naar voetnoot+
Om door de minne-kunst sijn hert hem af te stelen:
Soo songh, hy met sijn stem, gemenght met 't snaer geklangh:
Gy zijt, ô Heer, mijn deel, mijn' wensch, en mijn verlangh.
Doch, soo ick my beken, al om soo over-laeden,
Door u goedt-gunstigheydt, met zegen en genaden:
Seght my dan, lieven Godt, hoe ick vergelden kan,
Aen uwe mildicheydt? waer mede? en waer van?
ô Godt! ô rijcken Heer! wat kan u doch on-breken?
En soo u jet on-brack? ghy hoefde maer te spreken,
Daer al wat u belieft, dat kan u krachtigh woort,
Tot dienst en wel-behaegh, u daed'lijck brengen voort,
Sout gy, ô goeden Godt, van my dan jet verwachten,
Daer 't goedt dat gy my leent soo weynigh is te achten?
En ghy dat niet en hebt van doen? ach lieven Heer:
Al gaf ick u mijn goedt, mijn leven, en noch meer,
Ick soude niet vol-doen; daer maenders dry te saemen
My tot betaelingh, soo gedurelijck aen-praemen.
Is't geenen Maender dan, die my, gevormt uyt slijck,
Den geest heeft in gestort, in wesen, hem gelijck?
Is't geenen maender dan, die om my t'onder-bouwen,
Den grooten schoonen al mil-daedigh wilde bouwen?
Is't geenen maender dan, die met sijn eygen bloedt
My erm verloren schaep, soo dier her-koopen moet,
Soo dickmaels heeft gekocht, soo dickmaels wilt her-koopen,
Soo dickmaels als ick my in soude heb verloopen?
| |
[pagina 140]
| |
En soo ick, naer behoor dêes praemers niet betael,
't Is seker dat ick straf op mijne Ziel behael.
Ick wil mijn leven dan, danckbaerigh weder geven,
Aen die my in-gestort den geest heeft van het leven,
Maer dat is niet genoch ick vind' my mêer beswaert,
Om dat hy in 't gevaer, soo sorgh'lijck my bewaert,
Van noodruft soo versiet, dat oock de schoone dieren,
Van die door 't landt oft bosch oft wel de locht door-swieren,
Oft swemmen door het voght, oft wassen op het hout,
Ons al ten dienste stelt, tot noodigh onder hout:
Op dat ick dan mijn schult vol-doen, sal ick met reden,
Mijn leven heel en gants tot sijnen dienst besteden;
Want die den levens-geest ons in-geblaesen heeft,
Verdient het uyt werck wel, dat ons het leven geeft.
Wel sou ick dan voldoen? neen: ick ben meer verbonden
Aen hem, die sijnen Soon tot ons heeft af-gesonden;
Om door slach-offerand', te lossen ons in noodt,
En met sijn dierbaer Bloedt, verhoeden vande doodt.
Hoe kan ick hier vol-doen? misschien, soo ick mijn leven,
Die 't sijn voor 't mijne geeft, oock 't mijn voor't sijn magh geven:
Maer wat kan dat vol-doen? die 't leven dat ick leef,
Noch al dat 't leven heeft, niet aen mijn selven geef,
Maer wordt u af-geleent ô Godt! ick ben bevonden,
Den grooten schuldenaer, van thien mael duysent pondenGa naar voetnoot+,
En wete niet waer mè, dat ick betaelen sal,
Al wird' ick, met mijn vrouw' verkocht met goet, en al.
Dit was het oogh-gemerck dat David dede vraegen,
Hoe dat hy sou voldoen sijn plicht, naer u behaegenGa naar voetnoot+:
Ick wil (seyd' hy) voortaen, vervoorderen Godts eer,
En kan ick hem vol-doen voorts wensch ick dan niet meer:
En wat ick heb belooft, dat sal ick onder-houwen
Voor alle volckeren, ô Heer! in u aen-schouwenGa naar voetnoot+,
Hoe kost'lijck is de doodt, van Heyl'gen onder-staen,
Die willigh voor t'Geloof hun bloedt vergieten gaen
| |
[pagina 141]
| |
Maer midts my dat geluck, met hun, niet is gegeven:
Soo sal ick anders niet, dan tot verstervingh leven,
En sterven niet een doodt; maer met voor-dachten raedt,
Soo dick-maels sterven wil, als ick sterf aen het quaedt,
En leven maer alleen in deughdelijcke wercken,
Die 't leven vande Ziel, behoeden en verstercken.
Sou ick soo niet vol-doen? neen: daer on breekt noch jet,
Soo sulx uyt eygen baet, en niet uyt liefd' geschiet.
Dit tuyght ons Paulus wel, die seght, soo ick wou geven,Ga naar voetnoot+
Den armen al mijn goedt, tot onder houdt van 't leven,
En boven dien noch, mijn lichaem tot het vier.
Heb ick de liefde niet? ten baet my niet een zier:
Ick waer als een geluyt, van koper oft van bellen,
Dat inde locht vervlieght, gelijck een ydel schellen:
Ten sal niet baeten, als de liefde my ont-breckt,
't VVaer al maer enckel schijn, daer geene deught in-steckt.
ô Israël! ont luyckt, u langh-gestopte ooren,
Wilt d'aen genaeme stem van uwen Herder hooren,
Die u bezaedigen wilt met den soeten peijs;
Soo ghy gewilligh hem vol-doet aen sijnen eysch,
ô On danckbaerigh mensch! wilt ghy hem niet behaegen,
Die anders niet en eyscht, als liefd, hem toe-te-draegen?
Wat kent ghy minder doen? en meerder wilt hy niet,
Als dat door liefd' alleen vol-doeningh hem geschiet.
VVel volght dan Godt den Heer, en zijt aen hem verbonden'
Nemt op sijn lieff'lijck jock, sijt in zijn liefd' verslonden:
Ghy sult geen vonnis slaen, als in gerechtigheydt,
Ghy sult bermhertigh zijn, om sijn bermhertigheydt.
"t VVelck al te saemen leyt besloten inde wetten,
Van liefde, soo het blijckt, aen die daer op wilt letten.
En hoe licht wordt vol-daen, dat in't goet-willen leyt?
VVilt dan, en uwe min, is Gode toegeweyt,
Eylaes! 't is verr' van daer: ghy mindt die u behaeten,
Ghy volght u vyandt naer, die u in noodt sal laeten,
| |
[pagina 142]
| |
Die voor verdiensten, die ghy jverigh hem thoont,
V met een helsche vier, voor eeuwelijck beloont,
Als ghy vermet'lijck wilt, van alles vonnis strijcken,
Als oft ghy, als een' Godt, de herten moght door-kijcken.
En onder vrinden soo de vrindtschap nijdigh breekt,
Als ghy u valsch besluyt, uyt quaedt-vermoeden treckt.
Als ghy stout over-treet, de Goddelijcke wetten,
En tot u vuyl-gewin, al-om spant uwe netten,
En smeert u met het mergh, den armen uyt-geperst,
Die ghy den loon ontreckt, schoon hy van honger berst.
Hy eyscht u liefde, die de sijn' u wilde thoonen;
Midts 't recht van liefde doet, met wêer-liefd', liefd' beloonen:
VVant aen een minnaer is, het minnen sonder pijn,
Als liefd' met weder-liefd', oock magh vergelden zijn.
Maer 't is wel weyt van daer, dat wy hem liefde draegen,
Die noch op sijn vermaen, noch op sijn wetten vraegen:
Met rêen hy sich beclaeght, seer droevigh van gemoedt,
Dat hy soo wordt versmaedt van kind'ren die hy voedt.Ga naar voetnoot+
Den Os kent sijnen Heer, de langh-geoorde beeste,
Haer cribbe, schoon sy bot en lomper is van geeste:
Sout ghy dan trotschen mensch, niet beter Scholen gaen,
En onder 't onder-wijs, van sulcken meesters staen,
Als ghy den Heer niet kent, die om u te behoeden,
Met al 't gedierte u doet dienen ende voeden?
Zijt ghy dan niet beschaemt? dat daer ghy red'lijck zijt,
Min danckbaer zijt aen Godt, tot meerd'ren smaet en spijt,
Als 't rede-loos gediert? hoe sult ghy dan bedecken,
Voor d'alder-hooghsten throon de schand' van sulcken vlecken?
Ten sy dat ghy, als mensch, u redelijck verstant,
En't alder-schoonste goedt, meer als de beesten, mindt.
| |
[pagina 143]
| |
Aen-spraeck.Paedagogus, 't en is niet noodigh Godt-vruchtige Theosima hier langer te draelen op dese Beweegh-redene, vermidts dese ende de twee volgende by naer van eene stoffe zijn, alleen verscheyden gestelt, om de saecke beter te onder-scheyden in haer deelen, om alsoo elck deel in het besonder; met meerder aendachtigheydt te bevroeden, ende bequaemer sijne Betrachtingh daer uyt te nemen, over de groote verbintenis die wy hebben tot Godt, die wy konnen vol-doen. En oft misschien eenen mensch sijne verbintenisse niet wel en wiste: nemt hier van in het kort een getal van sijne wel-daeden: ten eersten hy heeft u uyt den niet gheschaepen, ende in-gestort eene Ziel, die sijn wesen voert, die door de recht-veerdigh-maeckingh, sijne dochter is; door het aen-nemen tot sijn kindt, Godts erfgenaem; door sijne in-wooninge, sijnen tempel; door sijne liefde, sijn vrindinne; door sijne trouwe, sijn bruydt; door haere aen-hangingh aen Godt, wordt sy met hem eenen geest; door de in-vloedingh vande Goddelijcke gratie, me- deeligh aende Goddelijcke natuer; door haere heyligheydt, den lust-hof van Godt: want hy met luste sijn genoegen nemt te zijn met de kinderen der menschen. Desen op-gehoopten tas van wel-daeden, wat roept hy anders, als de vergeldinge, die ghy Godt schuldigh zijt, uyt soo veel on-sprekelijcke weldaeden die ghy naer der Ziele van hem ontvangen hebt, sonder daer by te voegen, die hy u oock naer den lichaeme gejont heeft: acht ghy dat kleyn te wesen dat ghy een mensch geschaepen zijt en geen | |
[pagina 144]
| |
heeft, noch eenigh ander on-bezielt lichaem; maer met reden en verstandt, door eene redelijcke Ziele begaeft, eenen heerscher ghestelt te zijn onder allen de aerdtsche schepselen hoe-daenigh die oock zijn, en dat die u altemael moeten dienen tot u behoef ende noot-druft des lichaeams? de aerde draeght haere vruchten om u den kost te geven; ten is het schaepken niet ghenoch, 't welck onnoosel is, dat het sijn lichaem geeft tot spijse, maer draeght oock wolle om u te cleeden: de Ossen dienen u om de ploegh te trecken, en als sy langh gearebeyt hebben dan zijnse noch bequaem om te vetten, en voor ghesouten vleesch het heel jaer door te dienen. De Peerden worden u ghejont om u packen en lasten te vervoeren, oft om daer mede den Ridder te spelen, met groote trotsheydt en glorie; dan wat wil ick elck in besonder hier voor-stellen, dat dienstigh is lichaemelijck aen den mensch? daer niet soo kleyn is, soo slecht, en verworpen tot het minste kruydeken dat oock de mueren uyt-wast, oft het heeft sijn deught, is dienstigh aen de noodt-saeckelijckheydt vanden mensch; wat schande sal het ons wesen, wat segh ick schande? wat straffen, sullen wy af-wachten; soo wy niet dienstigh ende danckbaer bevonden sullen worden, voor soo veel wel-daeden, aen Godt; die ons alles datter gheschaepen is, in de wereldt en boven de wereldt inden hemel, oock niet spaerende sijne Engelen die hy gestelt heeft, gelijck ons Paulus betuyght segghende: En zijn sy niet allen dienst-baerige geesten, gesonden om de gene die erffenisse der Saeligheydt sullen omfangen?Ga naar voetnoot+ soo mildelijck versien heeft? Daer wy hem soo licht konnen danckbaer zijn ende betaelen, gelijck ghy voorder sult konnen speuren | |
[pagina 145]
| |
inde volgende Beweegh- redenen: Waer naer wy breeder sullen sprecken ende gy Theosima moeght u bereyden tot de alder-beste becrachtingh. | |
10. Beweegh-redene.Wy moeten Godt minnen om dat hy van ons niet anders als liefde eyscht, ende hoe sy hem voldoet. O! Godt van Israël, ô ongemeten goedtheydt!
ô vreught der hemelen, ô wenschelijcke soetheydt!Ga naar voetnoot+
Hoe goedt en zijt ghy niet, aan die zijn recht van hert,
En ghy met weder-liefd van hun vergolden werdt?
Wat zijt ghy liefde dan? van waer, van sulcken weerden?
Dat Godt met u vol-daen, en niet en sal aen-veerden,
Hoe kostelijck het sy: is't niet met liefd' verselt?
Hy acht het min als roock, oft gelt dat niet en telt.
Hy wilt u silver niet, noch gout, noch schoon juweelen,
Noch uwen, rijckdom, noch uw' landen oft casteelen,
Noch jet van u besit. Hy eyscht u leven niet,
Noch jet dat aerd' oft Zeë, tot levens-tocht u biedt,
Noch dat ghy, d'waeselijck u selven sout verhind'ren.
Oft slachten door het vier, met vreetheyt self u kind'ren;
Sulckx als den duyel vreet, wel aen sijn dienaers vraeght:
Die niet als vreetheyt thoont, aen die hem 't meest behaeght,
Heeft Godt aen Abraham, maer niet tot sijn bedroeven,
Als sijnen besten vrindt, alleen om hem te proeven,Ga naar voetnoot+
Gheboden tegen aerd', dat hy sijn eenigh kindt,
Den liefsten van sijn hert, den schoonsten, die hy mint,
Sou brengen op den bergh, die hy hem aen-sou-thoonen,
Met hout en vier en sweert, oock sonder te verschoonen,
Aen eygen vleesch en bloedt, hem doen slach offerandt,
En Isâac sijnen Soon, op-draegen doer den brandt?
| |
[pagina 146]
| |
Het was een swaer gebodt, maer niet om uyt te wercken,
Die niet als't vast geloof van Abr'ham wilde mercken,
En hem bezegenen, met allen over vloedt,
Van rijckdom ende staet, van eer en tijd lijck goedt.
't Was maer een minne proef; om Abraham te stijven,
Dat hy in Godts verbondt niet sou verlegen blijven,
Al moest tegen hop', in hop' sijn eenigh kindt
Slach offeren aen Godt, meer als sijn Ziel bemindt.Ga naar voetnoot+
Doch even wel sijn saet, gelijck d'on-telbaer sterren
Sou menigh-vuldigen, en onder een noch werren:
Om dat hy heeft gelooft aen Godt, die niet en faelt,
Die on-gestaedigh noyt sijn woordt te rugge haelt.
Die uyt de steenen self, wel menschen kan verwecken,Ga naar voetnoot+
Maer soo wy't voor belt eens in waerheydt wilden trecken:
Wy souden licht'lijck sien, dat dese selsaem daedt,
By ons noch daegelijckx, elck een ten laste slaet.
Want soo daer eenigh mensch waer blindelinghs vervallen
Op dertelheydt des vleesch, en in den lust wou mallen,
Oft met een teerder liefd', sijn sinn'lijckheden voedt,
Oft dat hy't hert gehecht heeft aen sijn tijd'lijck goedt?
Die hoort de stemme Godts: want die Godt wilt behaegen,
Sal sulcken kinderen gewilligh hem op-draegen,
En trecken tot den bergh met swert en vier en hout,
Al waer hy van versterf, den altaer selver bouwt:
Om daer sijn slach-off'randt, gewilligh, aen te stoken,
En soo sijn sinn'lijckheydt soet-geurigh te doen smoôken
Aen Godt, die over-vloedt, van sijnen zegen geeft,
Aen sijnen minnaer, die uyt liefd' verstorven leeft.
ô VVonder minne-konst, dat Godt ons toe-genegen,
Niet als ons liefd' vereyscht, voor al sijn goedt en zegen;
En dat ons liefd' alleen genochsaem hem vol doet,
Daer al ons ander goedt, aen liefde wijcken moet;
Vraeght ghy wat liefde is? van waer sy is gekomen,
Die haeren throon naer wensch, heeft in ons hert genomen?
| |
[pagina 147]
| |
Ick spreeck hier van de liefd', van mede-weerdigheydt,
Tot Godt, en niet van die, in quae-begeerte leyt,
VVant, wat de werelt mindt, begeerte is van d'oogen,
Oft wel begeert' des vleesch, oft trots om sich te hoogen:Ga naar voetnoot+
Een liefd' die scheydt van Godt, en sijn genaed' on-trekt,
En sijn verbolgentheydt op onse Ziel verweckt.
Ick spreeck van liefde, die van boven is gekomen,
En haer genoegen, hier by menschen heeft genomen,
Een Hemels vier dat Godt ons af gesonden heeft:
VVaer in ons Ziel gelijck een' Salamander leeft.
Ick heb (seght Godt) mijn vier op d'aerde afgesonden:
Ach! waer, naer sijn versoeck, ons hert daer in verslonden,Ga naar voetnoot+
Gelijck den braem-bosch, die wel brande inde vlam;Ga naar voetnoot+
Maer niet verbrande, dan veel meerder luyster nam,
Vraeght ghy wat liefde is, en haer waerdy magh haelen;
Om naer gerechten eysch, 't ontfangen, te betaelen?
Ick segh: de liefd' is Godt; en Godt on-eyndigh is;
Dat hy 't on-eyndich goedt vol-doen kan, is gewis.
Dus alles wat ghy Godt vvilt sonder liefd' op-draegen,
Zijt seker, dat het hem, sal nimmermeer behaegen,
Die niet van doen en heeft, en niet sal nemen aen;
Als't liefde goedt, dat hy, te leen ons heeft gedaen.
VVonder minne-konst! ô ongehoorde vonden!
Daer Godt sich selven mindt, door liefd' ons toe-gesonden;
Als hy sijn liefde heel heeft in ons hert gestordt,
Door sijnen heyl'gen Geest, die daer geherberght wordt.
En dat noch meerder is, de liefde kan soo binden;
Dat d'een' in d'ander sich vereenicht, kan bevinden.
Is Godt de liefde niet? en die in liefde blijft,Ga naar voetnoot+
Die blijft in Godt, en Godt in hem gebonden clijft.
Van wat gevolgh dit is, dat staet ons te bemercken,
Met dieper in te sien, des liefdens wonder wercken:
Hy wordt een Hemels mensch, die Godt oprecht bemindt,
Me-deeligh aen den aerdt, van Godt, als eygen kindt:Ga naar voetnoot+
| |
[pagina 148]
| |
VVant die, door Godes Geest zijn crachtelijck gedreven,
En sich, om sijne liefd', tot alle deught begeven,
Zijn kinderen van Godt, vervolgens erf-genaem:
VVaer toe dat hun de hop', van nu af, maeckt bequaem.Ga naar voetnoot+
Siet hier, wat liefd' vermagh: Sy is de heel vol-doeningh,
Voor Godts wel-daeden al, den sondaer een versoeningh,
Die af-standt doet van 't quaet, en sich tot Godt bekeert,
En boven diên den mensch met 't eeuwigh goedt vereert.
ô Minne-Godt: die niet als liefd van ons wilt soecken,
En die u niet bemindt gerechtigh sult vervloecken.
Het soet is uwe wet, hoe suyver on-bevleckt!Ga naar voetnoot+
Die Zielen tot u keert, d'onnooselen verweckt,
Tot wijsheydt en verstandt: u oordeel is waerachtigh;
Rechtveerdigh in sich self, seer wenschelijck, en machtigh,
De herten oock verhert, te dwingen tot u wet
Van liefde, die in waerd' wordt boven't goudt geset;
En wenschelijcker is, als d'alder-êelste steenen,
Die aen den Sonne-schijn, hun glansch licht ontleenen,
Diet 't lichaem maer alleen tot een verciersel zijn;
Daer liefd' de Ziel verciert verr' boven Sonne-schijn.
Al kan het kostelijck gesteent' een mensch verrijcken?
Soo moet het even wel, verr' aen de liefde wijcken.
En wordt een mensche oogh, getrocken door cieraet?
VVeet, dat de oogh van Godt aen liefd' meer open staet.
VVat isser weerdiger als liefd' u toe te draegen?
VVat isser soeter, als te doen naer u behaegen,
Die niet als liefde eyscht? VVant (als Ioannes seytGa naar voetnoot+)
Al die u niet bemindt, in 't hert gestorven, leyt:
Om dies wil dat de liefd' alleen ons hert doet leven,
Ghelijck de Ziel den Geest, moet aen het lichaem geven;
Dus wilt ghy quijten u aen Godes minne-recht?
Siet, dat ghy aen sijn liefd', met liefd' zijt vast gehecht.
| |
[pagina 149]
| |
11. Beweegh-redene.Men moet Godt beminnen om dat wy niet eygen en hebben, om danckbaer Godt mede te vereeren, als alleen ons gewillighe liefde tot hem, die ons altijdt gereedt ter handt is.
Een mensch vol van elend', van Moeder hier geboren
Als een onnuttigh vat, die waer al langh verloren;
Had hem Godts liefde niet, van't sterven af-gekocht,
En hem bermhertelijck, op verschen voedt ghebrocht:
Dus dat hy op het hooghst' tot weder-liefd' verbonden;
Aen sijn Verlosser is, en niet magh zijn bevonden
On-danckbaer voor het goedt, dat hy genoten heeft,
En daegelijckx geniet, en Godt noch daegh'lijckx geeft.
Hier sou dan mensch oock wel met David mogen vraegen
Wat sal ick weerdighs, Heer, voor u genaed' op-draegen,Ga naar voetnoot+
Op dat ick magh vol-doen aen mijne schult en plicht.
Daer al, wat ick vermagh, al verr' sal zijn te licht,
Moet ick on-danckbaer dan, aen al u wel-doen wesen,
Als ick niet weet waer mè, noch my wordt aen-gewesen,
Wat ghy van my vereyscht, en ick vergelden magh,
Voor al 't on-telbaer goedt genoten dagh op dagh?
Ghy die rechtveerdigh zijt, en sult met recht en reden,
Bestraffen op het hooghst', al ons on-danckbaerheden,
Dus moet ick soecken jet, waer mè gy wordt vol-daen,
En ick soo magh, 't gevaer van uwe straf ont-gaen.
VVel Heer, als gy soo milt, u aen den mensch komt thoonen,
En hy niet eygens heeft, om u wederom te loonen,
Sou uwe mildicheydt, tot straf ons dienen dan?
Neen neen! ghy zijt te goedt. sulckx ick niet dencken kan.
Nochtans, moet in ons macht jet eygens zijn gelegen,
Dat tot vol-doeningh dient aen uwen grooten Zegen:
| |
[pagina 150]
| |
Maer Laet ons sien, waer in, dien eygendom bestaet;
Op dat hy ons bekent, magh dienen tot ons baet.
ô Heer! 'ken sien niet wel, jet eygens te bekomen:
Ick denck, oft ghy de oogh hebt op mijn goedt genomen,
En al dat ick besit, en heb beerft voor 't mijn,
Dat kan in mijn Heerdy oft eygendom niet zijn:
VVant datmen met gewelt mij licht'lijck kan ont-rooven;
Dat ick dat eygen heb, wie sal my dat gelooven?
Misschien ick heerschappij van 't lichaem hebben magh,
En waer om niet? het staet, geheel in mijn gesach,
Om dat naer mijn genoegh te heerschen en te dwingen,
In alles, soo ick wil? maer die veel meer aen-dringen,
Sijn die, die naer belieft', oft wel door listicheydt,
Vermogen dat mijn Ziel, licht van het lichaem scheydt,
Oock tegen mijnen danck; soo dat oock het vermogen,
Dat ick op't lichaem had, van my schijnt af-getogen
Door ander meerder macht, die my oft door gewelt,
Oft door gherechtigheydt in d'ander werelt stelt.
Doch ick moght van mijn Ziel misschien vry-Heer wel wesen,
Een deel soo hoogh geacht, soo schoon, soo uyt-gelesen;
't welck Godt mil-daedigh, in ons lichaem heeft gestort,
VVaer door den mensch een belt, naer Godts gelijcken wordt.
Maer hy die 't lichaem niet kan heerschen naer genoegen,
Sal dan in sijn heerdy de Ziel sich konnen voegen?
't Is buyten twijfel, neen: want sy van't lichaem niet,
Maer 't lichaem wil van haer, den levens geest geniet.
VVy moeten dit geschil wat meerder over-wegen,
VVant veel geheymen zijn in onse Ziel gelegen:
Dat ons met claerder licht de saeck sal leggen-uyt,
En, wat ons eygen is, aen-wijsen met besluyt
De Ziel is, eenen geest, die eenigh, on-gescheyden
En heel sich in't geheel, en oock kan heel verspreyden,
In elck besonder deel: nochtans soo wordt bemerckt,
Dat sy een dobbel ampt in onse lichaems werckt.
| |
[pagina 151]
| |
't Een, raeckt het onder-deel, het welck wy met de beesten,
Besitten in 't gemeyn; dat sy met levens-geesten,
Bevormt en 't leven geeft; waer door het lichaem roert,
En door bewegens-cracht, tot werckingh wort gevoert.
Het ander, raeckt het deel, dat hooger is ghelegen,
Waer in het claer verstandt door reen ons kan bewegen,
Tot al dat billigh is, met kennis van het endt;
Sy maeckt oock datmen Godt voor d'eerste waerheyt kent:
Vervolgens naer dit deel, soo staen wy hoogh verheven,
Waer in den af-druck ons van Godts-belt, is gegeven,
Bequaem tot Salicheydt, en in't verkiesen vry,
Veredelt in de Ziel, door selsaem crachten dry.
Doch even wel den mensch, soo êel soo hoogh gepresen,
En kan van 't opper-deel, oock geenen heerscher wesen:
Vermits 't verstant, noch oock 't geheugh is in sijn macht:
Maer wordt door wil alleen een' vryen Heer geacht.
Dus dat hy met beraedt de macht heeft te verkiesen,
Oft, dat hem dient tot baet oft wel tot sijn verliesen:
Daer waeter ende vier, aen hem wordt voor geset,
Magh nemen, naer belieft', dat niemandt hem belet:Ga naar voetnoot+
Soo wordt den mensch geheel van allen dwanck on-bonden,
En heeft den eygendom, in sijnen wil gevonden:
VVant 't willen in sich self, soo los en vry moet staen,
Dat, waer het in bedwanck? het willen waer gedaen:
Dus kan daer geen gewelt, soo crachtelijck aen-dringen,
Alleen, om eenen mensch, in sijnen wil te dwingen,
Noch vreetheyt on gehoort, noch dwanck van bitt'ren noot,
Noch al de duyvels macht, noch 't leven noch de doot,
Ia dat noch meerder is; Godt selver wilt vertijden,
Aen sijn al-mogentheydt, en met gewelt niet strijden;
Om 't willen vanden mensch te dwingen door sijn macht,
Maer al dat hy vereyscht, oft van ons willen, wacht;
Dat sal hy door versoeck, vermaen, oft raedt verwecken,
En soo door liefde-cracht, tot hem, ons willen, trecken,
| |
[pagina 152]
| |
Want hy, die ons den wil heeft gunstigh toe-gestaen,
En wilt oock geenen dwanck, aen onsen wil gedaen.
Maer soo daer niemandt magh, jet aen een ander geven,
Hoe seer hy oock tot hem is gunstigh toe-gedreven,
Dan dat sijn eygen is, en soo hy anders geeft;
Verdient geen meerder loon, als die gestolen heeft:
En daer oock niet een sier, in weyde oft in ronde,
Van al't geschaepen goedt ter werelt wordt gevonde
Dat ons ge-eygent is, dan onsen wil alleen:
Al watmen meerder heeft besit-men maer te leen;
Soo dat wy konnen Godt, een gift uyt gunst op draegen.
Van dat ons eygen is, en hem soo meer behaegen:
Want die sijn willen met sijn liefde, voeght te saem,
Die doet een offerand' aen Godt seer aen-genaem.
Godt heeft een wet van liefd' de menschen, willen stellen,
Maer heeft den vrijen wil daer mé niet willen stellen:
Om dat hy on-gepraemt, sou in't verkiesen staen,
En soo ons liefde sou, tot Godt, gewilligh gaen:
Want even als de Ziel, aen 't lichaem geeft het leven;
Soo moet oock aen de deught, den wil 't verdienen geven.
De deught waer geene deught, soo sy on-willigh waer,
Waer in, wat dat den wil vermagh, bespeurt-men claer.
VVel aen dan tot besluyt: het hanght aen ons vermogen,
Dat onsen geest tot Godt door liefde komt getogen,
En boven al sijn plicht, voldoet aen liefdens wet,
Vyt soo veel reden ons, gerechtich voor-geset:
VVaer in noodt-saeckelijck, tot meerder Godts genoegen,
Den vrijen wil sich moet met onse liefde voegen:
En als, sich soo den wil, aen Godt in liefde geeft,
Soo schenckt hy dan aen Godt, dat Godt self niet en heeft.
Dus sietmen hoe den wil, gestijft door Godts zegen,
De macht heeft om ons hert (hoe wel tot Godt genegen,
Door al't genoten goedt) te stellen tot den brandt:
Der liefde, en de liefd' kan veerdigen ter handt:
| |
[pagina 153]
| |
Soo worden wy genoodt tot d'alder-beste waeren,
Die Godt voor vrinden heeft goedt-gunstigh willen spaeren,
En uyt sijn' milden aerdt, voor niet te koope stelt,
Daer 't hooghste goedt niet meer, als wil en liefde gelt.
Hoe wel oock, dat den wil moet dienen in 't vercrijgen,
Van 't tijdelijcke goedt: soo magh ick niet verswijgen,
Hoe seer het hemels goedt, van 't tijdelijck verschilt,
Daer't aerts wort dier gekocht, en't hemels maer gewilt.
En soo door wil alleen, wirdt alles haest vercregen,
Daer ons begeer'lijckheyt is gretigh toe genegen;
Wie sou in rijckdom hier niet over-vloedigh zijn,
Als hy die crijgen moght, oock sonder moeyt en pijn?
Doch met wat kommeringh en slaeffelijcke wercken,
De menschen zijn beswaert, is lichtelijck te mercken,
Aen allen hun gewoel tot tijdelijcke winst,
Dat onder-staen wordt, van den meesten tot den minst.
VVie sal den arebeydt en kommer over-wegen,
Die in't bebomen is, van't wanckel goedt gelegen?
Soo dat het spreeck woordt van de heydenen wel seyt:
Dat by de Goden niet, als met den arebeyt,
Te koop wort voor-gestelt, want die voor't werc gaet vluchten
Die sal op sijnen tijdt verlegen, moeten duchten,
On-bloot van goedt en staet: en wilt gy proef daer van?
Gaet wandelt eens in't hof, en vraeght een Edel-man,
Die daeghelijckx met ernst, sijn netten uyt komt hangen:
Om't voor-deel vanden Prins op't konstighste te vangen,
Wat arebeydt hy doet, met veynsen in't gelaet,
Te sluyten naer den mondt, te streelen tot sijn baedt?
En siet hoe hy alleen gevoedt wordt met te hopen,
Sijn voorderingh van staet, maer die op't simpel nopen,
Op't roeren vande pen, in't trecken meertijdts mist,
Gelijck een vischer, die met d'angel roede vist.
Wilt ghy dan voorder oock, den koop-man ondersoecken,
Met wat een kommer hy besorgen moet sijn boecken,
| |
[pagina 154]
| |
En houwen rekeningh van al dat hy bedrijft,
Eerst inden clad-boeck, en daer naer, in 't net uyt fchrijft?
(Maer dat is't minste noch) en als hy sijne waeren,
Moet stellen in't gevaer van d'op-gedronge baeren,
Die 't Schip nu drijven op, nu weer ten af-gront slaen,
Soo dat het lichtelijck, 't gevaer moet onder-staen,
Van ergens met gewelt op eene plaet te rucken,
Oft botten op een rots en slaen in duysent stucken:
Oft door verkeerden windt wed'rom te rugge slaen,
Meer mijlen, als het heeft met Zeylen langh gedaen.
Hoe dickmaels wordt den man benouwt, als hy de winden,
Hoort huylen met gedruys, en tot tempeest on binden;
Al leyt hy noch op't bed, hoe meer den wint hem wieght,
Hoe meer dat hem den slaep, door achter-docht ont-vlieght?
Dit zy dan hier genoch: 'k en vondt geen eynd' van seggen,
Wou ick van allen staedt, den arebeydt uyt-leggen.
Siet hoe den ambachts-man, moet sorgen voor den noodt,
En wercken heel den dagh, tot winst van't daegh'lijcx broot.
Siet hoe den Acker-man, noyt vrij en is van slaeven,
't Sy dat hy 't landt door-ploeght, oft besigh is in't graeven:
Nu moet het landt gemest, ge-egent en besaeyt,
Op hop' dat hy eens 's jaers daer op, sijn vruchten maeyt.
De werelt is een hol, vol van besorghde mieren,
Die om den aermen kost door een, soo rust-loos swieren,
En stellen al hun hop', op hunnen arebeydt,
Waer in alleen de winst tot hunnen noodt-rust leyt.
Maer my verwondert seer, de menschen sien te loopen;
Om met soo dieren prijs het tijd'lijck te koopen:
En daer het hooghste goedt voor liefde wordt gekocht,
En met den wil betaelt, soo weynigh wordt gesocht.
| |
[pagina 155]
| |
Aen-spraeck.PAEdagogus. Wat dunckt u Theosima, is het niet een vremde kommerschap met Godt te handelen, die waeren voor niet ons geeft, ende nochtans die soo niet en geeft, oft hy wilt oock datmense koopt? Theosima. Om de waerheydt te segghen Eerweerdigen Vaeder: ick heb dickmaels in mijn selven denckende geweest, hoe Godt ons door sijnen Propheet Jsaias is noodende tot sijne wel-daeden ende on-eyndighe schatten daer wy hongerigh en dorstigh behoorden naer te verlangen als een hert naer de fonteynen. segghende, omnes sitientes &c.Ga naar voetnoot+ Al die dorstigh zijn komen tot de vvaeteren, en terstondts voeght hy daer by: & qui non habetis argentum &c. Emite absque argento & absque ulla commutatione; en die geen gelt en hebben, dat sy sonder gelt koopen, en sonder eenighe mangelinge. Den ghemeynen koop-handel, naer mijn beste verstaen, gheschiet hier gemeynelijck, door eene over-een-kominghe met gelt voor waeren, dat eygentlijck koopen ghenoemt wordt: en waer voor waere te geven, ghelijck men inde Indische landen plach te ghebruycken, ende noch op vele plaetsen, daer geen gelt ghevonden wordt, het ghebruyck is; dat en is niet koopen maer eygentlijck mangelen; misschien wilt Godt met ons mangelingh doen, om dat wy geen geldt en hebben bequaem om de weerde te betaelen? het schijnt wel neen: want hy seght; die geen gelt en hebben, dat sy sonder gelt koopen, sine argento, en dat meer is, sonder eenige wisselinge: wel hoe sal ick dat verstaen? verkoopt | |
[pagina 156]
| |
Godt sijne waeren: soo moet het voor gelt gheschieden oft anders en is het geen koopen: geeft hy die om niet? soo moet het eene milde gifte zijn: en soo hy oock niet en wilt wisselen? hoe roept hy ons dan om te koopen? en daer-en-boven noch als ick dan eenighe wel-daeden van hem ontfangen hebben die ick niet gekocht noch gemangelt heb, hoe ben ick dan sijnen schuldenaer, als my die gegheven zijn? Paedagogus, Lieve Theosima, hier op antwoorde ick, dat in dese manier van spreken, vande H. Schriftuer een diep geheym ons wordt voor-gestelt; als sy seyt, dat de Goddelijcke waeren te koop zijn sonder geldt oft wisselinge; dat, soo veel geseyt is, als voor niet gegeven, ja meer als gegeven, die ons sijne goederen op-dringht ende bekijft, soo wy ons gelt aen jet anders willen besteden, oft aen broose waeren die niet en versaeden; oft onse begeerte niet en konnen voldoen segghende: quare impenditis argentum non in panibus et laborem vestrum non in saturitate? waerom ulien gelt besteedt, niet aen den brooden, ende ulien aerbeydt niet aen versaedingheGa naar voetnoot+: al oft hy wilde seggen: ermen mensch! die soo veel vertiert tot eydele lusten en soo arebeyt om het goedt vande werelt, en slaeft om den ermen kost, zijt gy niet dwaes, soo dier te koopen de spijsen en waeren die u niet versaeden sullen, noch oyt ten vollen konnen vol-doen, begeert alleen, ende ghy koopt het on-eyndigh goedt, dat alleen ons versaeden sal: waer uyt verstaen wordt dat dit koopen sonder gelt oft wisselinghe niet en moet eygen verstaen worden maer alleen by gelijckenisse, dat ghelijck de lichaemelijcke waeren met gelt gekocht worden, de gheestelijcke met het gelt van onse begeerte oft | |
[pagina 157]
| |
liefde te koop zijn: waer uyt dat blijcken sal, hoe sy voor niet ghegeven worden ende nochtans ghekocht worden. Ick vraeghe eens: waer 't saecken datmen om lichaemelijcke waeren te koopen gheen ander gelt van doen hadde, dan de begeerte oft liefde tot die waeren, ende met u begeren alleen, ghy moght koopen ende bekomen alles dat u behaeghde? sout ghy niet segghen, dat u die waeren, mildelijck ghegheven soude zijn, die ghy alleen met begeren konde bekomen? ô! dat alles met begeren alleen konde ghekocht worden, men soude geen behoeftighe armen meer vinden inde wereldt: en even wel de hemelsche goederen zijn voor soo goeden prijs te koop: ghelijck ons betuyght den H. Bernardus, als hy vande hemelsche goederen seght: haec nummo propriae voluntatis emenda sunt: dese goederen zijn te koop met het gelt van onsen eyghen wilGa naar voetnoot+: maer om van desen eygen wil een liefde te maecken die den gerechtigen prijs wordt vande hemelsche goederen, soo voeght hy daer by: ut communis fiat quae propria fuit; porrò communis voluntas charitas est: op dat, seght hy, den wil ghemeyn worde die eyghen was, want den wil die ghemeyn is, is de liefde. Inde rechtveerdigheydt van koopen en verkoopen, soo moet de weerde van het geldt eenighsints over een komen, met de weerde vande waeren, oft gelijck sy steedts gewaerdeert worden, oft ghelijck sy inde gemeyne waerderingh geacht worden, het welck zijn verhooghen oft verleegen heeft naer dat de waeren schaers zijn oft over-vloedigh, en om veel meer andere toe-vallen. Dat dan de Goddelijcke waeren wel gekocht worden, oft schoon sy on- | |
[pagina 158]
| |
eyndelijck van weerde sijn, ende met gerechtigen gelt-prijs, betaelt worden, blijckt naer de leeringh vanden H. Bernardus, als sy, met ons willen, gekocht worden, welck willen moet gemeyn zijn, dat eene liefde wordt, die Godt is: Deus charitas est, Godt is de liefdeGa naar voetnoot+, en Godt is on-eyndigh, soo volght, dat den on-eyndigen prijs oft gelt wel over-een komen aen de waeren, die oock on-enydigh zijn. Doch laet ons de saeck hier wat dieper in-sien: en, laet ons het geval stellen, dat de wel-daedige goederen van Godt ons mildelijck gegunt wirden, sonder eenighe geltkoopingh oft wisselingh; sout ghy dan meynen vry te wesen van schult aen uwen mil-daedighen Heer ende Godt? ick voorsekere u, dat neen, maer wel in tegen-deel, als ghy sijne giften ontfanght, met een veel swaerdere schult belast wordt, dan oft ghy die gekocht hadt: want die jet koopt, met dat hy betaelt heeft, en heeft voorder geene verbintenis aen sijnen verkooper; maer van jemandt giften ontfangen, is sijnen vryheydt verkoopen, en sich een slaef maecken van sijnen wel-doender, gevangen en geboeyt, om altijt hem te dienen, te eer-bieden, en sich te voeghen naer sijn behaegen; hebbende geen ander los-gelt, als eene genoeghsaeme vergeldinghe met danck-baerheydt; die hy, soo langh als hy leeft noyt ten vollen sal betaelen. Twee saecken bevinde ick, die sonder ghewelt, nochtans het alder-crachtighste konnen ons ghemoederen trecken ende onse herten binden: de welsprekenheydt ende mil-daedigheydt: de eerste hebben de oude Philofophen uyt ghebelt in hunnen Af-godt Hercules, die sy den Godt van wel-sprekenheydt wilden uyt-belden, als sy hem Schilderden met ketenen uyt sijnen monde vloeyende, die | |
[pagina 159]
| |
de menschen by de ooren gevangen naemen: waer van wy een beter voor-belt souden mogen stellen in Christo den waeren Godt en mensch, want doen de Princen en Pharizeen hunne dienaers hadden uyt-gesonden om Christum te vangen ende hem vindende besigh in het aen-dienen van sijne Goddelijcke leeringhe, door sijn wel-sprekentheydt wêer-houwenGa naar voetnoot+, wierden selver ghevangen die uyt waeren om hem te vanghen, en gaven aen hunne Meesters geen ander reden, dat sy hem niet gevangen mede brochten, als dat sy noyt mensch soo hadden hooren spreken, quia numquam sic locutus est homo. Maer tot ons voor-nemen, van gheene mindere macht moeten de wel-daeden gherekent worden, waer van het spreeck-woordt heeft, qui beneficia invenit, cathenas invenit: oock al waer het uwen doodt-vyandt, met wel-daeden is hy noch te winnen en tot vrindtschap te dwingen; daerom leerde Paulus seggende: si esurierit inimicus tuus ciba eum &c. Is 't dat uwen vyandt honger heeft, spijst hem &c. Dit doende soo sult ghy gegloeyende kolen vergaederen op sijn hooftGa naar voetnoot+: dat is ghy sult hem onsteken tot u, in liefde. Dit heeft ons inde daedt bewesen den Heydenschen Roomschen Keyser Vespasianus die soo hy tot de Croon verkoren, en verheven was, en dat eenen Prins te Hove quam, dien het rijck, uyt recht van erff-genaem, toe-quam: om welcke oorsaeck, den Keyser van sijne gunstelingen geraeden wirdt den Prins heymelijck doen van kant te helpen; op dat misschien den Prins met sijne aen-hangers den Keyser self niet souden over-vallen. Dien raedt en beviel den Keyser niet; maer in teghen-deel dede den Prins tot het Rooms Consulaet verheffen met een over-vloedigh in-komen van geldt en goedt. | |
[pagina 160]
| |
Waer over allen de andere verwondert, achtende dat dit was waenenen aen-dienen aen sijnen eygen vyandt. Neen seyde den Keyser, ghy lien en verstaet het niet, ick sal hem, sonder bloedt te storten, de handen binden; al waert oock dat hy door sijn adel- bloedt op-gehist wirdt tot de Croon, hy selver om sijn Princelijck gemoedt, soude beschaemt zijn, ende niet vermoghen jet te bestaen tot achter-deel van sijnen soo uyt-nemenden wel-doender. Met wat schande moet ick dit schrijven tot schaemte van Christene menschen, die niet door wel-daeden van Keysers, maer door gedurige, en on-uyt-sprekelijcke wel-daeden van Godt voor-komen, gelijck zijn aen de waeteren vande Son-borne, daer Plinius van verhaelt, dat sy inde alder-heetste middaeghsche straelen der Sonne, het alder-meeste ys-killigh zijn. Doch ick verwonder my meer over den aerdt der Christenen, die Son-bornen zijn, door het geloof bestraelt, heet gemaeckt door de brandende straelen vande Sonne der rechtveerdigheyt, vande welcke David seght; nec est qui se abscondat à calore ejus, daer en is niemandt die sigh kan berghen van sijne heete.Ga naar voetnoot+ Ende nochtans 't is soo verre van daer, dat sy, door dese heete souden verwermt, onsteken en in liefde branden, dat sy in tegen-deel noch meer verkillen, en als een ys herder bevriesen, ende werden gelijck aen den Salamander, die door sijn killigh fenijn de werckende-cracht des viers kan weder-staen: dit zijn geloovigen die het hert hebben vergiftight als het hert van Germanicus den Vaeder vanden Keyler Caligula, het welck in een vierigh forneys gesmeten heel en on-geschent daer in verduerde, om dat het koude vergiff daer hy mede vergeven was, weder-stondt aen het vier. Alsoo | |
[pagina 161]
| |
hebben de sondaers het hert vergiftight door het koudt venijn der sonden; dat sy oock in 't midden vande vlammen van het minne-vier gestoockt van soo veel Goddelijcke wel-daeden, vervriesen van kouw, daer de andere van liefde in smilten. Ach on-danckbaere sondaers! hoe is het mogelijck, dat gy niet en herkent uwen Godt ende wel-doender, daer niet eenen oogen-blick door-slaet inden welcken ghy niet ontfanght sijne Goddelijcke gaeven, en sonderlinge die allen oogen-blicken u den levens draet kan af-snijden en u soo doen eyndighen in u boosheyt tot u eeuwige verdoemenisse, het welck wel een van sijne meeste wel-daeden moet gherekent wesen? en daer ghy noch gespaert wordt van soo on-eyndigh quaedt, soo blijft ghy noch soo ondanckbaer, dat ghy volhert uwen Schepper te vergrammen, uwen wel-doender te verachten, uwen bewaerder niet te herkennen: ghy blijft onder de vierighe, bevrosen; onder d'oytmoedighe, trots en hooveerdich, onder de deughdighe, boos en quaet: en wat zijt ghy weerdigh? ghy en zijt niet alleen Godts zeghen en glorie on-weerdigh, maer oock niet weerdigh de aerde te betreden veel minder een redelijck Schepsel genoemt te zijn: soo veel weldaeden als ghy van Godt ontfanght, soo veel onderpanden ontfanght ghy van sijne liefde; en onder soo veel liefdens; waer is u weder-liefde? ô al te on-danckbaerighen mensch! crede mihi seyde den H. Bernardus, nihil ita &c. gelooft my, daer en is niet, dat Godt meer misnoeght, inde kinderen van gratie in de menschen, voor soo veel als ick kan verstaen, als de on-danckbaerheydt. Dit is't, die de vvegen op-graeft van genaeden en daer die is en kan de gratie geenen toe-gangh hebben.Ga naar voetnoot+ Soo sietmen dat eenen Ackerman meer is toe-gedaen, | |
[pagina 162]
| |
om sulcken landt met mest te vetten, dat hy kent van goeden aerde te zijn, ende besaet, over-vloedigheydt van vruchten voort-brenght: soo spreeckt PaulusGa naar voetnoot+ vanden levenden acker onser Zielen hoe dien van Godt besaet wordt met sijne Goddelijcke gratien, den welcken soo hy vruchtbaer gevonden wordt, verdient noch over-vloediger zegen: want; omni habet dabitur & abundabit, allen die heeft, salmen geven en hy sal over-vloedigh vvordenGa naar voetnoot+: maer 't is vanden on-danckbaerigen mensch te verstaen, & qui non habet, id quod habet auferetur ab eo, en die niet en heeft, die on-bloodt is van alle goedt en deughden: oock het geene dat hy heeft, dat is Goddelijcke gratien die hem gejondt worden, ende die hy ledigh laet, sonder daer mede vruchtbaer te zijn, auferetur ab eo, die worden hem oock af-genomen. Daer en is niet dat den mensch on-weerdiger maeckt aen de gratie Godts als de on-danckbaerheydt; die den H. Bernardus noemt: ventus urens, siccansque sibi fontem pietatis, rorem misercordiae & fluenta gratiae: eenen brandenden vvindt, op-droogende de Fonteyne van goedertierentheydt, den douvv van bermhertigheyt, ende vloeden van gratie.Ga naar voetnoot+ Wy zijn menschen, maer het is een al te groote schande, dat wy, niet alleen van on-redelijcke dieren, maer oock van on-gevoelijcke Schepsels in danckbaerheyt, over-troffen worden, ick gaen voor-by het gene men leest van Leeuwen, Elephanten &c. De Historien zijnder vol van; de boomen beschaemen ons, die, hoe sy meer deughts vande aerde ontfanghen, hoe sy met wortelen haer vaster aen-cleyven, ende hunne moeder meer vercieren met hunne groene cruynen, lieffelijcke blomme ende smaeckelijcke vruchten. Dit beclaeghde Godt selver by Isaias, dat hy sijn volck in alles versien en | |
[pagina 163]
| |
wel bebouwt hadde als eenen wijn-gaert; alsoo dat hy seght: Quid est quod debui ultra facere Vineae meae & non feci? wat ben ick schuldigh geweest, meer aen mijnen VVijn gaert te doen, dat ick niet gedaen en hebbe?Ga naar voetnoot+ moest ick daerom soo langh vertoeven om haere soete druyven te ghenieten, en nu en pluck ick niet, dan wilde, suer ende onsmaeckelijcke druyven? waerom hy oock soo verbolgen is gheweest, dat hy den selven verlaetende, over gegeven heeft aen de verwoestinghe. Wie sal dan redelijck zijn ende niet willen betaelen voor soo menighte wel-daeden, als hy ontfangen heeft ende noch daeghelijckx ontfanght, daer hy geen ander geldt toe noodigh heeft, als sijn ghewillighe vveder-liefde, die hy soo ter handt heeft, dat oock alleen sijn wenschen hem tot los-gelt kan dienen aen sijne verbintenis, om te vol-doen aen de plicht die hy sijnen Heer ende Godt schuldigh is, ghelijck ons betuyght den H. Nazianzenus, hoe dat Godt die door sijn on-eyndighe goedtheyt, niet soo seer en begeert als onse Saeligheydt, oock sich laet vol-doen met den prijs van ons verlangen tot de selve:ô miram seyt hy, beneficentiae celeritatem! &c. ô wonder spoedigheydt aan sijne wel-daedigheydt! ô bequaemen middel van handelen! hy stelt u dit goedt, alleen met den prijs van u willen, te koop: de begeerte self acht hy inde plaets van een groot geldt.Ga naar voetnoot+ Wat redelijck verstandt sal dit bevatten, ende soo vreck blijven dat hy sal vveygheren te koopen ende te betaelen dat alder-hooghste ende weerdighste goedt, sonder het welcke alle ander goedt maer lastighe packen zijn, die nouwelijck met on-uyt-sprekelijcken arebeydt konnen bekomen worden ende meer-mael met groot geldt moeten betaelt zijn, daer | |
[pagina 164]
| |
dese, met het geldt van willen gekocht worden, ende met den prijs van liefde betaelt worden, waer van hier niemandt kan klaeghen dat hy ghebreck heeft om te vol-doen? | |
Betrachtinghe.LIeven Heer, wilt niet gedoogen,
Dat mijn traegheydt oorsaeck zy;
Dat u vrindelijcke oogen,
Oyt af-keerigh zijn van my:
Die, om dat ghy, hebt geduldigh,
Sonder praemen, my geborght;
lck te langer u blijf schuldigh,
Voor betaelingh on-besorght.
Maer dat u meer doet verwecken
Tot verstooringh ende straf,
En om my al 't goedt t'on-trecken,
Dat my uwen Zegen gaf:
Is mijn dwaesheydt, in het loopen,
Om bedrieghlijcke waer,
Van de werelt af-te koopen,
Als ick liet u giften daer:
En mijn gelt gingh slecht besteden,
Aen een waer van valschen schijn,
En on-danckbaer, sonder reden,
Die meer toe-genegen zijn
Door mijn sinnelijcke driften,
Sonder aen-sien van het goedt,
Als de Goddelijcke giften,
Die ick noodigh hebben moet;
| |
[pagina 165]
| |
Om mijn Zaeligheydt te wercken,
Om te komen tot geluck,
Om mijn Ziele te verstercken,
En te helpen uyt den druck
Van het droef en vreedt vernielen,
Door het vier van helsche pijn:
Daer de Zielen t'saemen krielen,
En altijdt ghepijnight zijn.
En dat 't meest strijdt tegen reden,
Dat een mensch noch is soo bot;
Dat den schijn, hem stelt te vreden,
En daer op soo wordt versot:
Dat hy geenen kost sal achten;
Oock hoe groot hy wesen magh
Noch van arebeyt sich wachten,
Noch ont-sien van nacht en dagh,
Over-laeden zijn met sorgen,
On-bequaem en on-belust,
Vanden avondt tot den morgen,
Liggen, sonder slaep, te rust:
En dat voor soo slechte waeren,
Soo bedriegl'lijck sonder standt,
Die ons doen soo quaelijck vaeren,
En verblinden ons verstandt;
Dat wy niet en sien de laegen,
Die de werelt listigh stelt;
En te laet dan ons beclaegen,
Als den noodt ons neder-velt,
Tot een droevigh swaer verliesen,
Van 't waerachtigh beste goedt;
| |
[pagina 166]
| |
Door een dwaeselijck verkiesen,
Datmen soo dier koopen moet:
Daer het hemels is te geven,
Oft te koop is sonder gelt,
En wordt, om in rust te leven,
Als om niet, ons voor-gestelt,
Ick en moet alleen maer willen,
En mijn willen is den prijs,
Van hen goedt, dat my kan stillen,
Met vol-doeningh voor den eysch.
En wat moeyt kost het begeren,
Daermen mè den rijckdom koopt,
Diemen nimmer kan verteren,
Noch door langen tijdt verloopt;
En soo rijck, door Godes gaeven,
En versien in over-vloedt,
Sonder sorgen, sonder slaeven,
Sonder on-rust in't gemoedt?
Anders moeten niet betaelen,
Aen des gevers mildigheydt,
Als, in danckbaerheydt t'her-haelen,
Sijne toe-geneghentheydt.
En al kan hy niet ontfangen,
Van ons, dat hy niet en heeft;
Soo schijnt hy noch te verlangen,
Datmen hem goedt-gunstigh geeft,
Onsen wil met liefd' genegen,
Tot het alder-hooghste goedt;
Kan hem licht soo sterck bewegen,
Dat hy ons meer wel-daedt doet.
| |
[pagina 167]
| |
Die met willen is te vreden,
En ons gunstigh hert aen siet;
Oock al wilden wy met reden,
Iet, dat nimmer-meer geschiet:
Oock al konden wy noyt voegen,
Onsen wensch, met daedt te saèm;
Nemt nochtans, daer in genoegen,
En het is hem aen-genaem.
Goeden Heer; moght ick dan wenschen?
'k wenschte, dat 't geschieden moght,
Dattter niemandt vande menschen,
Wirdt van Moeder voort gebrocht:
Die u niet, en sal behaegen,
Loven, dancken dagh en nacht,
En sijn liefde, tot u, draegen,
Vyt het binnenst' van sijn cracht.
Moght ick wenschen soo veel tongen,
Als het wout ons blaeders geeft,
Daer ick mede, on-bedwongen,
Soo langh, als mijn Ziele leeft,
Al de Schepsels konde trecken,
Tot u liefde, en niet min:
Hun tot danckbaerheydt verwecken:
Dat waer mijnen hooghsten sin.
Ach! hoe veel ben ick u schuldigh,
Mijnen alder-liefsten Heer,
Voor u gaeven menigh-vuldigh,
My gejont, en noch veel meer,
Om dat ghy u stelt te vreden,
Met het kleyn dat ick vermagh.
| |
[pagina 168]
| |
Daer het meerder waer, dan rede,
Dat ick my een slaeve sagh,
Soo tot uwen dienst verbonden,
En aen u soo toe-gedaen:
Dat in my niet wirdt gevonden,
Dat niet sou tot voor deel staen,
Van u glori' onge-meten,
Van u eer, en lof, en prijs;
Noch had ick, my niet gequeten,
In mijn' plicht, naer het vereysch,
Van u gunsten en wel-daeden,
Van u over-vloedigh goedt,
Daer ghy my med' over-laeden,
Hebt, en daegelijckx noch doet,
Ick bekenne my dan schuldigh,
Soo veel, als ghy selver gelt:
Ach! hoe kan ick dan sorgh-vuldigh,
Tot voldoeningh zijn gestelt?
Als ick niet en weet te haelen,
Weerdigh, om mijn groote schult,
In het minste te betaelen;
Als dat ick bid om gedult,
Met het gen' ick kan op-draegen,
ô Godt! mijnen vrijen Wil,
't Beste dat u magh behaegen,
d'Oorsaeck van al ons verschil.
Meer en kan ick u niet geven,
Meer van my en wildy niet:
En ick wil voor u soo leven,
Dat ick u, met danck', geniet.
|
