De on-ghemaskerde liefde des hemels
(1686)–Joannes à Castro–
Auteursrechtvrij
[pagina 20]
| |
Op-schrift.
Den Spieghel, die een Son verthoont:
Wijst ons, waer dat de Sonne woont.
Schriftuer. { Videmus nunc per Spéculum in enigmate. | |
[pagina 21]
| |
2. Beweegh-redene.Dat Godt moet bemindt sijn, die sich bekent maeckt in sijne Schepsels. GOdt, die den heerscher is van 't on-geschaepen wesen,
Het on-begrijp'lijck goet, dat nimmer-meer vol-presen
Kan vanden mensche zijn, die hy gheschaepen heeft,
En boven d'andere verstandt en rede geeft:
Op dat hy 't hooghste goedt sou kennen en beminnen,
Vyt 't binnenst' van sijn ziel, met al sijn cracht en sinnen:
En op dat niemandt hier, aen sijn verbonde plicht
On-schuldigh soude zijn: soo stelt hy voor 't ghesicht
De Schepsels al, die ons vermaenen in't besonder,
En segghen sonder spraeck, dat wy het hooghste wonder
Der wonderen, (ick segh) den Schepper vanden al
(Oft die ons by ghebreck, van dien, straffen sal)
Ghenoodtsaeckt zijn in liefd, ons herten op te draeghen,
En in ons wercken al, niet trachten, als't behaeghen
Van't alder-hooghste goedt: dit roept de schoonicheydt
Van hemel, Son en Maen: dit seght de glinst'richeydt
Der sterren, dit leert ons den schick-loop der Planeten,
En met een woordt, dit doen ons d'ander Schepsels weten.
Al dat ick sien, ô Godt! dat noodt my tot uw' min,
En soo ick anders dè, ick waer berooft van sin,
En redelijck berispt, van rede-loose dieren,
Wiêns on-gebonden aerdt, hun leert den Schepper vieren.
Al wat gheschaepen is, ons 's Scheppers liefde thoont,
En dat de liefde self, in hem on eyndigh woont
Al wat daer komt ten daghe, al wat daer wordt gheboren,
Al wat daer leven schept, oft komen sal te vôoren,
Vloeydt uyt de liefdens born', en wat sijn wesen heeft,
Alleen uyt liefdens cracht, in 't roerigh leven sweeft:
Soo dat, ten sy de oogh van onse Ziel in't duyster
Van haer bederffenis, verdompelt, sonder luyster,
| |
[pagina 22]
| |
VVaer blindt door eygen liefd'; sy licht bekennen moet,
Dat haer, voor al dat oyt geschaepen is, ont-moedt
Des Scheppers liefde; die een liefde is van waerde,
Van meer uytstekentheydt, als alle liefd' der aerde,
Al waer sy t'saemghevoeght: soo dat een stael sy is
Dat vier uyt keyen slaet: ick segh dat voor gewis:
Hoe hert, en hoe versteent, een mensch van hert magh wesen:
Soo hem dit stael geraeckt, soo komt hem in-geresen
De ginster van dit vier, en hy sal licht verstaen;
Dat al 't geschaepen goedt, tot sijn behoef moet staen,
Vyt enckel Godes min. Moet d'aerd' haer vruchten geven?
Die liefd' is Hovenier: schep ick de locht tot 't leven,
Een tweede oorsaeck kan sulcx van haer selven niet:
Maer't is de liefd' alleen, die my de gunst aen-biedt.
Is't dat het waeter dient voor Visschen, en haer vloeden,
Van daer sy komen zijn, rap tot de Zee weer spoeden;
't Is tot vol-doeningh van het lieffelijck gebodt
Vyt liefde voor-geschickt, tot 's menschen dienst van Godt,
Die't liefde-vier heeft uyt den Hemel af-gesonden,
En niet en wilt als brandt: op dat het al verslonden,
Magh wesen in dit vier. Het pluymigh locht gediert,
Het aerdt-gewas, en 't Vee dat Veldt en Bosch door-swiert,
De Engels, Hemelen, de Sterren en Planeten,
Die lichten ons verstandt, om nimmer te vergeten
De gunst van sijne liefd': 't zijn vieren die ons hert,
Alwaer het enckel Ys, doen branden sonder smert.
Siet hoe de Schepsels al, ons tot de liefde dwingen,
De Hemels roepen uyt Godts glori', alle dingen,
En seggen anders niet, dan Godt moet zijn ge-eert,
Die ons sijn liefde self in al sijn Schepsels leert.
Die in sijn Schepsels al verthoont sijn Godd'lijck wesen,
En inde selve wordt sijn mogentheydt gelesen,
Als in een schoonen beeck, geschreven met sijn handt,
Seer licht bevattelijck aen't licht van ons verstandt:
| |
[pagina 23]
| |
Oft daer de Schepselen, zijn Spiegels van sijn wesen;
Gelijck de Sonne komt seer straligh afgeresen,
Sich in een' Spiegel als een' ander Son verthoont,
Alsoo oock Godes glans in jeder Schepsel woont,
En wijst de Godtheytdt aen, om voorder niet te soecken,
De Schepsels dienen ons voor levendighe boecken,
Oft Spiegels, die ons wel den Schepper wijsen aen,
Ghelijck men siet de Son verbelt in Spiegels staen:
Sy is de Sonne niet, maer doet de Son gelijcken
Verbelt gelijck sy is, al moet het belt verr' wijcken
Aen 't wesen vande Son: nochtans soo voor-gestelt,
Kom ick tot kennisse, van het verbelde belt.
't En is maer raedtsel, dat wy hier sien en weten
Van Godt (soo Paulus seght) 't sijn belden in geseten
In Spiegels die wy sien, en voor ons ooghen staen,
Om door de belden soo tot het verbelt te gaen;
Gelijck als jemandt wilt, in eeen Spiegel kijcken,
Al siet hy 't wesen daer wel van een' mensch gelijcken,
Al is het selver met den mensch, die hy daer siet,
En maer een weder-schijn, 't welck ons den Spiegel biet:
Nochtans, dat is genoch, dat hy daer uyt, het wesen,
Van dien mensch daer naer, kan in verbeldingh lesen:
Soo dat, als hy ont-moedt diên mensch, hy seggen kan;
Die ick ghespiegelt heb, dit is, dien selven man:
Soo oock al is 't dat Godt, verborgen in dit leven,
Noch achter onsen muer van Vlees sich heeft begeven:
En sich door vensters van sijn Schepsels hier verthoont;
Sy thoonen even wel, waer dat den Schepper woont;
En die als Spiegels zijn, en Godes glans aen-wijsen,
Ons oock genochsaem zijn, om met verstandt te pijsen
't Verhevent-jet van Godt, door middel van sijn licht,
Waer van het belt alleen, verschijnt aen ons gesicht:
Dus hy moet zijn verblindt, die in soo claeren luyster,
Van al de Schepselen, noch wandelt inden duyster:
| |
[pagina 24]
| |
Oft hy moet wesen doof, die 't roepen niet en hoort,
Dat van de Schepselen komt soo gestaedigh voort:
Oft hy moet wesen stom, die 't uyt-werck. niet sal prijsen,
Dat hem de glori' Godts, alom soo kan bewijsen.
Oft hy moet wesen sot, die d'oor spronck niet en kent,
Van al 't geschaepen goedt. Wel aen ick maeck een endt:
Is't dat oyt Phidias, gekent wirdt aen sijn wercken?
En dat Protogenes, alleen heeft konnen mercken
Vyt eenen lini-treck, wie dat den Schilder was?
O! Schepper vanden Al, komt my dit niet te pas?
Daer niet en beld, soo schoon, geschildert oft gesneden
Van Phidias oft van Apelles, dat met reden
Magh voor een puyck-stuck zijn alhier ten thoongestelt,
En niet moet wijcken aen het schoon en konstigh belt,
Dat Godt geschaepen heeft, gevormt uyt slijck en aerde,
Naer sijn gelijckenis getreffen, vol van waerde.
Alleen van eenen mensch, de proeve van sijn konst,
Den treck van sijne handt, het doel-wit van sijn' jonst.
VVaer heeft een' konstenaer, een' lini konnen trecken,
Die 't oogh des sienders oyt heeft beter konnen wecken,
Tot kennis vande handt die, die getrecken heeft?
Wat on-schult heeft hy, die een red'lijck leven leeft
En Godt niet heeft gekent, noch oyt heeft konnen leeren,
Om hem, als het begin van alles te vereeren:
Midts dat on-sienbaer is van Godt, door't sien'lijck werck,
VVvert kenn'lijk aen 't verstant door innigh aen-gemerck:
Mijn ziel, soo ghy in siet, den schick, de maet en d'orden
Der Schepselen: ghy moght wel op-gedreven worden,
En hangen soo ont-geest verslonden heel in Godt,
Die alles soo bestiert, door't woordt van sijn gebodt,
Dat geen Musieck in thoon, geregelt door maet-slaegen
Soo konstigh wordt geschickt, om geesten op te jaegen:
Oft siet de Hermoni, van Hemel ende aerdt,
Sal u met eerder cracht (ten waer, ghy hers'-loos waert)
| |
[pagina 25]
| |
Af-trecken van het goedt gheschaepen en gheresen
Heel buyten uwe macht, herwesent in het wesen
Van uwen Schepper Godt: daer ghy met soeten smaeck,
Sijn wonderheden sout, herknouwen met vermaeck,
En't sou on-mogh'lijck zijn, den Schepper wel te kennen,
En dwaesselijck van hem, u liefde af te wennen:
Ghelijck 't on-mogh'lijck is, dat die sijn wercken siet,
Sich niet ten onder wirp, aen alle sijn ghebiedt.
| |
Aen spraeckPaedagogus Leer-suchtighe Theosima, het is eene groote wetenschap, tot de kennisse van Godt te komen ende geene mindere, sijn eygen selven te kennen: Godt te kennen, is hem beminnen, en hoe de kennisse claerder is hoe de liefde oock meerder is: want aen-ghesien het goedt het eerste ende eygenste voor-worpsel is der liefde; soo wy dan konnen verstaen, dat Godt het oorspronckelijck goedt is van alle goedt: soo en salder geen schijn-goedt wesen, dat ons van het waerachtigh goedt sal konnen af trecken. De Schepsels, gelijck wy ghethoont hebben zijn levende boecken, daer de goedtheydt Godts in geschreven staet, 't zijn Spiegels die Godt verbelden, maer en konnen niet als met het verstandt ende de ooghen des geest ghelesen oft ghesien worden; 't waer te vergeefs den boeck te openen aen die niet lesen kan noch letteren geleert heeft, noch men stelt den blinden geen Spiegels voor: want, animalis homo non percipit quae sunt Spiritus Dei. Dat is den vleeschelijcken mensch, oft om eygentlijcker te seggen, den beestelijcken mensch, en verstaet niet wat vanden gheest God is.Ga naar voetnoot+ Hy wordt met redene eenen beestelijcken | |
[pagina 26]
| |
mensch geseyt, die het deel dat hy met de beeste gemeyn heeft, soo in-volght: dat onder de gedaente van eenen mensch, hy sich meer eene beest bethoont, dan eenen mensch, om dat hy soo beestelijck aerdts is, dat hy schier, als eene beest, niet en versoeckt, oft betracht als dat aerdts is oft uyt d'aerde voort-komt, en vervolgens onder de beesten wel magh gherekent worden; die van aerd' soo gebastaert zijn, dat van sulcken menschen seer wel David geseyt heeft homo cum in honore esset &c, comparutus est jumentis insipientibus, & similis factus est illis: den mensch als hy in eere vvas, en heeft het niet verstaen, maer is vergeleken aen de onverstandighe beesten ende is huns ghelijck ghevvorden.Ga naar voetnoot+ Ende ghelijck de natuer ons aenwijst: dat, hoe de ghedierten naerder de aerde bewoonen oft dieper in d'aerde vroeten sy oock verworpender sijn van forme ende maecksel; als die on-nuttigh acht, schoone litmaeten te genieten, alleen om in de aerde te vroeten, gelijck wy sien de Mollen, pieren ende andere dier-gelijcke ghewormte: gelijck ons eenen Poëet van desen tijdt wel gesongen heeft, nemende een Sinne-belt vande naeckte pieren met dit onder-schrift:
Siet de arme naeckte pieren,
Die hier onder d'aerde swieren:
Siet, hoe hy sich bloodt bevindt,
Die de aerde 't meest bemindt.
Die in d'aerde soeckt te vroeten,
Is meest sonder hand' en voeten,
Sonder ooren, sonder oogh,
Wilt gy't al? soo komt om-hoogh.
Soo zijnder veel menschen, die de lichaemelijcke lidtmaeten wel hebben, maer zijn daer van in hun- | |
[pagina 27]
| |
nen geest berooft vande welcke ick wel segghen magh, dat David vande Afgode seyde: os habent & non loquentur &c Sy hebben eenen mondt en sy sullen niet spreken; sy hebben ooghen, ende sullen niet sien: sy hebben handen en sullen niet tasten; sy hebben voeten en sy en sullen niet vvandelen &c.Ga naar voetnoot+ Sy en hebhen noyt geoeffent gheweest, noch de letteren geleert, die den vinger Godts selver gheschreven heeft inden grooten openen boeck vande werelt, inde welcke elck schepselken, oock hoe verworpen dat het is, ons tot letteren dienen, om tot kennisse ende wetenschap van Godt te komen: en gelijck hy die noyt letteren gheleert heeft, sich wel verwonderen sal over de schoonigheydt vanden boeck, wel gesteltheyt der letteren, de suyverheyt vanden druck, doch niet en kan verstaen wat dat de letteren beduyden: alsoo oock die blint van geest is, liet wel de uyt-wendige gedaente der Schepsels, hunnen schoonen schick, ja sal die noch wel prijsen, en daer op versot worden, doch wat sy inwendigh aen d'oogen des verstandts aen-wijsen, daer in is hy blindt gelijck David seght: vir insipiens non cognoscet, & stultus non intelliget haec: den onverstandigen mensch en sal het niet kennen, ende den dwaesen en sal't niet verstaen.Ga naar voetnoot+ Maer eenen geestelijcken mensch die de oogen des verstants gheopent heeft: als hy uyt-wendigh de goddelijcke wercken aenschouwt ende die wel bevroeydt, verstaet in-wendigh, hoe schoon en wonderlijck dat den Schepper is, die sulcken schoonte uyt niet, voortghebracht heeft: soo dat hy, met onsen H. Vaeder Franciscus niet en blijft hangen op de schoonheyt die sienelijck is; maer verheft sich, tot het alderschoonste schoon, daer al wat schoon is, voor d'oogen op dese werelt, haeren oorspronck van nemt ende | |
[pagina 28]
| |
uyt-vloeydt als eene beke uyt de Riviere, oft Riviere uyt eene Zee; gelijck de H. Kercke van hem singht.
Quidquid in rebus reperit
Delectamenti, regerit
In gloriam factoris.
(Dat is.)
Al wat hy aen-ghenaem
Bevindt in aerdtsche saecken,
Daer kan hy stof bequaem
Tot s' Scheppers lof van maecken,
Soo dat met reden, eenen mensch, als uyt sijn selven, door verwonderingh ghetoghen, met den Propheet moet uyt- roepen: Quam magnificata sunt opera tua Domine, omnia in sapientia; fecisti? Hoe grootdaedigh zijn uwe vverken Heere ghy hebt het al door uvve vvijsheyt gemaeckt.Ga naar voetnoot+ Doch waer het saecken dat jemandt soo bot waer, dat hy gheene letteren lesen konde; soo moghte hy noch wel tot kennisse van Godt geraecken, door de Schepsels die ons dienen tot Spiegels inde welcke Godt, door sijnen glans is uyt-schijnende ende verbelt wort, als eene Sonne in eenen Spiegel sich als een tweede Sonne verthoont, 't welck ick voor ons Sinne-beldt heb aen-ghedient, met het op-schrift.
Den Spiegel die de Son verthoont,
Wijst ons, waer dat de Sonne woont.
Want ghelijck in het Vaeder-landt Godt selver den Spieghel is inden welcken allen de Schepsels sullen verbelt staen: alsoo in tegen-deel, inde loopbaenvan dese wereldt, soo zijn alle de Schepsels Spiegels in het besonder daermen Godt kan in be- | |
[pagina 29]
| |
speuren, hoe wel noch on-volmaecktelijck: videmus nunc per speculum in enigmate: vvy sien nu door eenen Spiegel als in een geraedsel,Ga naar voetnoot+ want den Spiegel, alleen maer de verbeldingh van Godt aen-wijst, ghelijck de Sonne sich in eenen Spiegel verthoont om uyt de schoonheydt van het verbelt licht de ooghen hooger te slaen tot de Sonne oft den verlichter selver. Naer het exempel van onsen H. Vaeder Franciscus, die sich verheugende in de schoonheydt der Schepselen, uyt Godts wercken sich verweckte in liefde tot den Schepper, ende als door genoeghelijcke Spiegels verhief hy sijnen gheest, om in kennisse te komen vanden eersten ende levendighen oorspronck van alle dinghen; hy aenmerckte in al dat schoon was den alder-schoonsten, ende door de in-ghedruckte teeckenen der Schepsels, achter-haelde hy sijnen beminden: ja dat meer is: hy konde sich eene leer maecken van al de geschaepene dingen, om op te klimmen ende te om-helsen dien, die geheel wenschelijck is: met eene on-uytsprekelijcke liefde en on-gehoorde toeghenegentheydt des gheests was hy smaeckende de oor-spronckelijcke goedtheyt, uyt soo veele beecxkens als daer Schepsels zijn, die al vloeyen uyt de levende borne vande liefde Godts: Ende siende de schoonheydt der Hemelen den gheschickten loop der Planeten en sterren, den glans des lichts, den schick van Godt hun in-gedruckt, hunne in-vloedingh in alles dat onder-maenigh is, tot voedtsel ende vervoorderingh van al dat vruchtbaer is, ende dat alles op bequaemen tijdt met maete ende overeen-kominghe als eene harmonie van een wel geregelt Musieck, oock met de teghen-strijdighe thoonen vande Elementen, soo konstigh onder | |
[pagina 30]
| |
malkandere ghemengelt, die niet weynigh dienen om onsen gheest te beweghen ende te trecken. Soo en konde hy niet laeten als eenen anderen David, elck Schepselken in het besonder somweylen op te wecken, om den Schepper te zeghenen, en voor soo veel in hun is, sijnen loff op hunne manier, met gesangh te verkondigen: soo dat het waer is, dat Richardus Victorinus seght: dat eenen vol-komen minnaer, al-om waer hy sich keert, eenen vrindelijcken vermaender vindt tot Godts liefde, soo hy, al dat gheschaepen is, tot eenen Spiegel wilt ghebruycken, die hem altijdt sal aen-dienen het gheheugh ofte memorie van sijnen minnaer: ende daer in verstaende het eynde tot het welcke die gheschaepen zijn; gemoetende dan inde Schepsels niet soo wonderlijck als minnelijck den Schepper, sal wijsselijck konnen oordeelen uyt soo eenen onder-pandt van liefde hem toe-gevoordert, wat erfdeel hy te verwachten staet, dat hem belooft is in het ander leven, soo sijne liefde hier suyver is, niet aen-gehecht aen het ghene ons hier tot ghebruyck ghegunt is, en om uyt het verganckelijck, oock het eeuwigh naer te speuren.Ga naar voetnoot+ Theosima Wel vaeder: soo de Schepsels ons soo claer aenwijsen, datter eenen Godt is: hoe komt het dan, datter onder sulcken on-ghetal van menschen, soo luttel tot de waere kennisse komen vanden levenden Godt? Paedagogus hier op antwoorde ick in het kort: dat ghy moet weten, dat het waerachtigh Geloof eene gaeve van Godt is, ghelijck ick breeder wil bethoonen in ons naest-volgende Beweegh-redene: onder tusschen bereyt ghy u hert, om het voordeel van Godt af te eysschen tot een vast en boven | |
[pagina 31]
| |
natuerelijck Gheloof ter Zaligheydt. Theosima, ô Vaeder ick en sal niet naer-laeten met de gratie Godts mijn beste te doen. | |
Betrachtinghe.LIeven Godt, ick staen verslaeghen,
Als ick mijne blindtheydt ken:
Daer ick som-wijl met behaeghen,
Op uw' Schepsels spelend' ben,
En niet eens en sou ghedencken,
Waer toe sy gheschaepen zijn:
Dat ghy die hebt willen schencken;
Om, door hunnen schoonen schijn
Ons verstandt, u toe te stieren,
Als tot 't alder-schoonste schoon
Dat de Schepsels, soo kan cieren,
Hier in dees verworpen woon.
Moest ick dan, niet wel bedencken,
Van wat schoonte dat ghy zijt,
Om mijn hert, aen u te schencken,
V te minnen, en altijdt
V te stellen voor mijn ooghen,
Als ick uwe wercken sien,
Ende nimmer-meer ghedooghen,
Dat mijn hert van u sou vli'en,
Om dat ghy, Godt, uyt-gelesen
Zijt, in schoonheydt, boven al:
Daer geen schoonder schoont' van wesen,
Als ghy zijt, ooyt wesen sal?
Al de Schepsels, die u handen
| |
[pagina 32]
| |
Hebben op de aerd' ghevormt,
Zijn, uw' schoonheydts-onder-panden,
Oock het alder-slecht' ghevvormt',
Die al goedt en schoon van wesen,
En niet anders konden zijn:
Om dat sy, uyt u gheresen,
Deelen-me aen uvven schijn:
Hoe wel dat sy moeten wijcken
Aen u wesen, schoont', en goedt:
Dan het is alleen 't ghelijcken
Aen u, dat hun cieren moet:
Doch, ô Godt! by u gheleken
Hunne schoonheyt waer niet schoon,
Hunne goedtheyt waer gheweken,
En hun wesen ydel thoon.
Eens ghelijck, al wat wy weten,
By u wetenschap ghestelt,
Wordt meer, voor een bot-vergeten,
Als voor wetenschap ghetelt
Maer, als ick, al om kan mercken,
Dat ghy zijt ons hooghste goedt,
Voel ick sulcken soetheydt wercken
In mijn hert en teer ghemoedt:
Dat, als ick wil over-legghen
Hunn' uyt-wendelijcken schijn;
Dat sy stommelinghs my segghen,
Dat sy uwe maecksels zijn:
En dat ick door 't wel behaegen
Tot u, soo getrocken ben;
Dat ick sonder meer te vraegen,
| |
[pagina 33]
| |
Door hun, uwe goedtheydt ken
Kan ick u, ô Godt! dan speuren,
Vyt de schoonheydt van u werck?
Wat kan my noch meer ghebeuren,
Als een suyver oogh-ghemerck,
Door u goedtheydt vast te bouwen
Op u waerheydt, die niet faelt?
Om een vast Gheloof te houwen,
Vanden hemel af-ghedaelt,
Door u Godd'lijck woordt ghesproken,
Door Propheten eerst voor-seyt,
Lauter, waer, en on-ghebroken
Door d'Apostelen verbreydt
Iont my dat ick magh ghenaecken,
Het schoon licht van dese deught:
Die alleen kan toe-gangh maecken,
Tot den in-gangh vande vreught.
|
