Piramus en Thisbe. Twee rederijkersspelen uit de zestiende eeuw

4. Voorhanden vergelijkingsmateriaal

Voor een peilende vergelijking op verschillende punten is een overzicht van het beschikbare materiaal gewenst.

a. Het grondverhaal staat in het vierde boek van de Metamorphosen van Ovidius, vs. 55-166 (uitg. Haupt-Ehwald, 9^e dr. 1915).

[p. 41]

b. Daarbij sluiten aan de middeleeuws-latijnse bewerkingen in versvorm, de zogenaamde pseudo-Ovidiana. Zie daarover Paul Lehmann, nr. 25 en G. Hart, nr. 16, 17.

Hart noemt twee anonieme latijnse gedichten uit de 13^e eeuw. Lehmann vermeldt Matthaeus van Vendôme en Dietrich als dichters, beide uit de tweede helft der 12^e of begin der 13^e eeuw; hij drukt vier teksten af, met vermelding der hss. Deze teksten zijn door mij gebruikt.

c. De Piramus en Thisbe-tekst uit de Ovide Moralisé is voorhanden in twee versies: de eigenlijke sentimenteel-romantische tekst met veel directe rede stamt volgens De Boer uit het midden der 12^e eeuw; in het begin van de 14^e eeuw zijn aan die epische tekst moraliserende allegorieën toegevoegd. Een uitgave van de teksten gaf C. de Boer; een studie over de bronnen, het auteurschap en de datering verscheen in 1945 als diss. van J. Engels (zie de Litt. lijst).

d. De Gesta Romanorum is een bonte verzameling verhalen, oorspronkelijk meest uit klassieke bronnen, later uitgebreid met verhalen over monniken en heiligen; het doel was stof te leveren voor preken en moralisaties. De verzameling ontstond waarschijnlijk eind 13^e, begin 14^e eeuw, en is verspreid in vele hss. in allerlei landen en vele drukken, beide van wisselende samenstelling, oorspronkelijk in het latijn, maar ook overgeleverd in verschillende vertalingen. De beste uitgave is die van Hermann Oesterley (1872), latijnse tekst naar de editio princeps (± 1472), aangevuld naar de derde druk (tussen ± 1472-1475). Oesterley geeft ook een overzicht van bronnen en verbreiding; verder een alfabetisch register.

De tekst is afgedrukt in de bijlagen van dit boek, zie blz. 293.

e. Het Reductorium morale van Petrus Berchorius (Pierre Berçuire) is een soortgelijke verzameling stoffen voor moraliserende toepassing in preken, uit het tweede kwart van de 14^e eeuw (Berchorius stierf in 1362). In het 15^e boek heeft hij de Metamorphosen van Ovidius gemoraliseerd. In de vele drukken die van het Reductorium bestaan, ontbreekt echter dat 15^e boek.

[p. 42]

Het is afzonderlijk uitgegeven onder de naam van Thomas Waleys in 1509, 1511, 1515 en 1521, en wordt gewoonlijk aangeduid met de titel ‘Ovidius Moralizatus’. Het werd naar de druk van 1509 als ‘werkmateriaal’ in getypte vorm vermenigvuldigd door het Instituut voor Laat Latijn in Utrecht. (Zie litt. lijst nr. 1).

De tekst van Piramus en Thisbe en van de allegorische toepassing vindt men in de bijlagen van dit boek op blz. 293.

f. De Bible des poètes is de franse vertaling van het vijftiende boek van het Reductorium morale, door Thomas Waleys (Valois). Er zijn in de Bibliothèque Nationale te Parijs verschillende drukken, een ongedateerde bij A. Vérard, een uit 1493 bij Vérard, e.a. In de bijlagen van dit boek (zie blz. 295) is de tekst gepubliceerd naar een microfilm van de eerstgenoemde druk (Bibl. Nat. Res. g. Yc 426).

g. Van tween kinderen die droeghen ene starcke minne, een ontfarmelic dinc: van dit middelnederlandse verhaal in versvorm uit de 14^e eeuw bestaan twee versies. De tekst uit het Hulthemse handschrift werd uitgegeven door J.F. Willems, Belg. Museum X (1846) en later opgenomen in de bloemlezing van Eelco Verwijs, dl. III. De tweede uitvoeriger versie, die toch met de eerste nauw verwant is, en overgeleverd in hetzelfde hs. als de Seghelijn (Berlijn), verscheen eerst in Zeitschrift für deutsches Alterthum XIII (1867) en is later door J. Verdam opnieuw uitgegeven in vergelijking met de eerstgenoemde tekst, in Taalkundige Bijdragen I (1877).

h. Jonger is de bewerking van de stof door Dirc Potter in het tweede boek van zijn ‘Der Minnen Loep’, uit het begin der 15^e eeuw, uitgegeven door Matthijs de Vries in 1845.

i. De Moralité nouvelle recreatifue et profitable, een frans rederijkersspel, werd door E. Picot gepubliceerd en is door hem gedateerd ± 1535.

j. Het Spel van Sinnen van de Historie van Piramus en Thisbe genaempt de Sinnelijcke genegentheijt behoort tot de verzameling

[p. 43]

van de Haarlemse kamer ‘Trou moet blijcken’ en werd door Kalff gepubliceerd in 1889. De tekst is hier opnieuw uitgegeven naar het hs.

k. De Historie van Pyramus en Thisbe, die volgens de druk van 1612 ‘speelwijse gestelt’ is ‘bij wijlent Heer de Casteleijn, Priester ende excellent Poët’, is hier opnieuw uitgegeven volgens de anonieme ongedateerde, oudere druk, in vergelijking met de Gentse druk van 1573 en de Rotterdamse drukken van 1612 en 1616.