Logo DBNL
Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio (1648)

Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio

(1648)–Roeland de Carpentier–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Van de natuyr en gewoonten der Aerts-Hertogen.
I. Hooft-Stuck.

DEn Aerts-Hertog Albertus is kleyn van+ gestalte, mager van lichaem, en tusschen beyds, van een bloetachtige en waterachtige matigheyt, gelijck in 't gemeyn alle de Princen van 't Oosten-rijcksche Huys zijn. Hy is wit van aengesichte, en blond van

hayr, en sijn trecken zijn seer treffelijck. Hy heeft sijn mont op sijn Oosten-rijcks, en sijn natuyr is veel eer tanger, dan sterck. Hy heeft de Jicht aen de beenen, dan hy pleeg 'er selden reysen mede gequelt te zijn, maer tsedert eenigen tijdt, heeft hyse begonnen meerder te gevoelen, en dat met meerder moeyelijckheyt dan te vooren. Wijders, en is hy niet gequelt met andere qualen, en ten kan niet geseyt werden, hoe gematigt dat hy in 't eeten en drincken is. Hy is tegenwoordig vier-en-vijftig jaren oudt, en dit is sijn gestalte en gelegentheyt van lichaem.

+In de hoedanigheydt van gemoet, is hy seeckerlijck een Prins van besondere deugt. En voor eerst, en kan men niet uytspreken hoe Godtvruchtig dat hy is, hoe Godtsalig; en hoe groot den yver en t'aensien in hem gevonden wert, tegens de Godts-dienst, en de heylige saken. In sijn manieren, steeckt uyt een ongemeene eerlijckheyt, en schier een schaemte, en in dit deel, onder alle de andere, kan hy voor een spiegel verstrecken aen yder besonder mensch, ick laet staen aen alle Princen: hy is een groot Lief-hebber van de gerechtigheyt, ende houdt in alle dingen een wonderbaerlijcke matigheyt: hy is bedacht in sijn daden, en soo gematigt en effen in alles, dat men hem noyt een stip buyten sijn eygen selfs siet veranderen. Hy

spreeckt weynig op de manier van de Oosten-rijcke Princen, en hy spreeckt langsamig door sijne natuyrlijcke gewoonte. Hy verstaet met vijfderhande taelen, dat is: sijn moederlijcke, 't welck de Hoogduytsche is, de Spaensche, Latijnsche, Italiaensche, en Fransche, gebruyckende de drie eerste, ende verstaende de twee leste met groote seeckerheydt. Hy heeft kennisse van verscheyden wetenschappen, de welcke hy bekomen heeft terwijle hy Cardinael is geweest, en hy heeft besonderlijck werck gemaeckt van de wiskonsten. Hy is onvermoeyelijck in den arbeyt van 't verrichten, en in de verrichtingen stelt hy sijn meeste lust; zijnde gewoon alle daeg gehoor te geven, s'morgens en s'avonts veel uyren, en altoos met ongeloofelijck op-merckinge en goedertierentheyt.

Hy is een Prince van een ondoorgrondelijck geheym, en hy bedeckt het niet min met het wesen, dan met de woorden, en konnende noyt in sijn aensichte bemercken, 't welck altoos even eens en vriendelijck is, eenige veranderinge, de welcke hem van binnen 't gemoet soude ontrusten.

Hy is stantvastig van natuyr, en dat heeft hy getoont in het overkomen, met soo grooten lijdtsaemheyt, van soo veel ongelucken, die hem bejegendt zijn in de voorgaenden

Oorlog. Naer 't gemeyn gevoelen, heeft hy gebreck van blootachtig en traeg te zijn, en sonder twijfel, is hy beter voor de Vrede, dan voor den Oorlog; de welcke gemeynlijck het besluyten met de raets-pleginge, vereyst op een en de selve tijt, ende en kan niet lijden een soo gelijck-slaende en effen ordentelijckheydt in de daden, als die van den Aerts-Hertoge.

Dit sijn langsaem voort varen, en met soogrooten gesetheyt, komt een goet gedeelte te spruyten van sijn aengebooren gematigheyt van lichaem, maer veel meer om soo langen tijdt, sijn gewoonten gelijckmatig te hebben gemaeckt in Spaenjen, zijnde naer het Voorbeelt van Koning Philips de Tweede, die hy voor nam naer te volgen in alle saecken. +Dese gepaste en bedachtsame manieren, en konden in de Koning niet geblaemt worden, om datse seer over-een-quamen met het gebiedt van Spaenjen, en met de Spaenschen aert, nochte de Koning en hadde noyt gelegétheyt, van dat geregelt en vreedsamig leven, te veranderen, met het gantsch verschillende leven die den Oorlog vereyst.

Maer in Nederlandt wil het volck, haer Prins vriendelijcker en handelsamiger hebben, en de wapenen vereyschen meet uytwerckende, en meer beslooten daden, als die gene niet en zijn van den Aerts-Hertog.

En gelijck als om de hoedanigheydt van 't gebiet van Spaenjen, de navolginge van Koning Philip, het beste was, alsoo voor die van 't gebiet van Nederlant, en voor de oeffeninge van de wapenen, veel beter, soude geweest zijn, het voorstellen van Keyser Karel de Vijfde, sijn Vader, die soo wonderbaerlijck sijne gewoonten wist te matigen, en die aen te stellen na de zeden van so veel en verscheyde natuyren van volckeren, waer uyt bestont het geheel van sijn Rijck. De Nederlanders+ bewijsen dan meer eerbiedigheyt, als liefde, aen den Aerts-Hertog. De eerbiedigheydt spruyt uyt soo veele sijner deugden; en de liefde ontbreeckt, om dat hy hem noyt soo gemeynsaem met het volk gemaeckt en heeft, als sy het wel begeert hadden. Dese sijne soo groote deftigheyt, komt voorts verselt te werden, met een soo hoogen aensienelijckheyt, als offe van een Koninck was, welcke evenwel in veel voorvallen, om de waerheydt te seggen, soo seer van een yder niet en wert goet gekent. Maer ten soude geen wonder zijn, dat tusschen de over-een-kominge van soo vele, en treffelijcke deelen, eenige oneffenheydt was van menschelijcke genegentheden. Soo veel t'overige belangt, den Aerts-Hertog is begaeft met uytmuntende hoedanigheden, en is waerdig om gereeckent te wer-

den, van de nakomelingen, voor een van de grootste en aensienelijckste Princen, die in dese tegenwoordigde eeuwe gebloeyt hebben.

+Maer Me-vrouwe d'Infante Isabelle, sijn Echt-genoote, van de welcke ick tegenwoordig hebbe te spreecken, die en is niet minder weerdig te leven in de toekomende geheugenisse, met een eeuwich-duyrende naem. De gematigheyt van de Infante, is seer gelijck met die van den Aerts-Hertoge, nemende in haer insgelijcks de overhant het bloedt en de fluyme. Sy is eer grooter dan kleyner van de middelbare gestaltenisse dan andere vrouwen, en sy behoudt evenwel in de oogen, en in haer aengesichte, die aensienelijcke schoonheyt, in haer tegenwoordigen ouderdom, die alle andere schoonheden te bovenging, naer het gemeyn gevoelen, in de opgaende bloem van haer verleden jaren. Sy verselt met groote aengenaemheydt alle het gebaer van haer person, en van alle kanten siet men in haer voor doen, ick en weet niet wat, soetigheyt en grootsheyt met eenen, 't welk de gemoederen tot sich treckt met overgroote kracht. Tegenwoordig is sy in haer ouderdom van ses-en-veertig jaren. Sy geniet een voorspoedige gesontheydt, doet seer geerne oeffeninge; en sy toont haer een groote

lief-hebster van de Jacht te zijn, en van het velt, en by wijlen doet sy selfs, te paerde sittende; de voogels af vliegen, ende leyt de Jacht aen.

Aengaende de gaven des gemoedt, 't is+ sonder twijfel, een van de grootste en besonderste Princessen, die 'er oyt geweest zijn, en sy voorbeelt seer levendig uyt in meest alle Koninglijcke deugt, die groote Isabel van Castilien, van de welcke sy de naem voert, en van wiens bloet sy haer af-komste heeft. Men en kan niet seggen, hoe mededoogent dat sy is, en hoe spraecksaem; hoe mildadig, en kloeckmoedig, hoe seer sy de rechtveerdigheyt bemint; maer boven alle dingen, hoe groot hare Godts-dienst en Godtvruchtigheydt is. Men bemerckt in haer, een vierigen yver voor de Kerck, en sy en heeft geen levendiger begeerte, als van haer over al te sien heerschen, maer besonderlijck in de kettersche Provincien van Nederlandt, alwaer dat in voor tijden, de Godtvruchtigheydt van haere voor-saten, niet minder en bloeyden, als in de andere, de welcke haer niet tegenstaende, soo getrouwelijck Roomsch Catholijcks houden. Men soude seggen, dat haer Staet-Joffrouwen+ leefden niet in een Hof, maer in een Clooster; too groot is d'onthoudinge van de straet, en haer zeedigheyt. En van d'an-

der zijde, en kan men niettemin geen aensienelijcker Hof sien, en meer uytgelaten in alle de verheugingen, die'er ontstaen, 't zy van 't loopen met Lancien, 't zy van Jachten, ofte andere vermaeckelijckheden, die men gewoon is te genieten in de Koninglijcke huysen, als dit van Neêrlant is.

+Sy is begaeft met een gemoet, dat waerlijck mannelijck is, en meester van alle de tegenstant van 't geluck, en dat heeft besonderlijck gebleecken, in het ongeluckig geval van den Aerts-Hertog, voor Nieu-poort, in de welcke gelegentheyt, men meermael soude konnen twijfelen, ofte sy grooter stantvastigheyt betoonde, ofte aen d'eerste tijdinge van dat den Velt-slag verlooren was, ofte aen het tweede, als dat den Aerts-Hertog gevangen was; of aen 't derde, dat hy t'ontkoomen was, maer swaerlijck gequetst. Sy heeft gelaten aen den Aerts-Hertoge, 't gebiet van die Staten, de welcke haer ten huwelijck gegeven zijn, hebbende haer selven daer kloeckmoediglijck van willen ontblooten, om dat de saecken gevoegelijcker mochten uyt-gevoert werden, door de hant van een alleenlijck, en om dat dies te grooter de macht van de man was, oock het ontsach van het volck, dies te grooter jegens hem mochte wesen. Maer den Aerts-Hertogen en gaet evenwel geen

saecken aen, ofte hy maeckt 'er haer mede deelachtig af. Daer beneffens, overleyt hy 't alles met haer, en neemt besondere klaerheyt van haer treffelijck vernuft 't gene haer de natuyr verleent heeft, ende van de besondere ervarentheydt, de welcke sy bekomen heeft, in soo hooge, en soo vermaerde Schole+ van Voorsichtigheyt, als dat geweest is van den alderheerlijcksten Koninck, haer Vader.

Maer niet minder en doet dat den Aerts-Hertog, bewogen door de liefde, die sy onderling malkanderen zijn toedragende, de welcke waerlijck vergelijckt, of eer overwint alle ander ongemeyn voorbeelt van huwelijcksche genegentheydt. En het is schier ongeloofelijck, dat in twee personen, soo gelijckmatig konnen wesen de gedachten, en de wil; zijnde noyt gebeurt, dat sy in eenige saeck verschillen, noch noyt dat in haer twee lichamen, meer gehuyst is, dan een eenigeziel. In alle welcke saecken, de Infante in 't besonder groote lof waerdig is, dat sy zijnde Princesse van dese Landen, en toonende mannelijcke dapperheydt, en noch grooter moedigheyt dan den Aerts-Hertog, niet te min, haer soo strengelijck heeft willen onderwerpen, aen de wetten van haren man, dat sy haer te vreden houdt schier met de eenige naem van Vrouwe. En sonder

+twijfel, is de Infante veel meer bemint, dan den Aerts-Hertoge, oock heeft sy manieren veel minsaemer, gebruyckende met yder een, een groote spraecksaemheyt, en hebbende ontfangen ongemeyne gaven van de natuyr, om tot haer te winnen de gemoederen van 't volck. Waerom naer gemeyn oordeel, en soude men geen beter matigheyt +van heerschappy konnen wenschen, indien de deugden van de Infante, en van den Aerts-Hertog versaemt zijnde, men een besonder gebreck konde versetten, in het welke de man te kort komt, met eenige besondere volmaecktheyt, daer mede de vrouwe hem te boven gaet.


Vorige Volgende