Gedenkschrift ter huldiging van de oprechte Vaderlandsche Societeiten

Memorie van de voornaamste gebeurtenissen op den Dorpe van Ryswyk, zoo voor- als by-, en na de gelukkige omwending van zaaken.

‘In het gemelde Dorp en Ambachte van dien, is alles stil geweest, tot in den beginne van den Jaare 1787 als wanneer zich de partyschap begon te ontdekken, wanneer door den Roomschen Pastoor (op aanzetting van den Heer Vreedenburgh, Bosveld, en van der Kun) zyne gemeente werdt aangespoort, de wapens op te vatten, en een Genootschap van zoogenaamde Patriotten op het rechten, het welk zoo veel invloed had, dat zy in het begin van Mey op de buitenplaats van den Heer Vreedenburgh begonnen te exerceeren.

En werden tot Officieren verkooren, Gerrit van der Kun Capitein; Leendert Verheul Capitein Luitenant, Jan Hilgerson Luitenant en Secretaris; Ary van Ryn Vaandrig; tot Geconstitueerden Leendert van der Marle en Antony van der Leede.Deeze Geconstitueerden hebben by het Gerechte van Ryswyk, uit naam van het Genootschap, aan Schout en Scheepenen kennis gegeeven, dat zy voorneemens waaren, om des Sondags, na den middag, na Kerktyd, met slaande trom, door het Dorp te marcheeren, en werd door den Heer Vreedenburgh aan den Wel Eerwaarden, en in de Gemeinte van Ryswyk, zeer geliefden Predikant, Dominé Joh: Brill, verzogt des avonds naar gewoonte, geene Cathechisatie te houden.

Wyders werden tot Geconstitueerden op de generaale vergaderingen verkooren G. van der Kun, en Jan Hilgerson, welken die vergadering hebben bygewoont en waargenoomen.

By het door marcheeren van het zoogenaamt vliegend of kruipend Legertje werden de straaten en wegen bezet, en de doorpassagie belet; eenige huizen gevisiteert, inzonderheid de oprechte Vaderlandsche Societeit; daar de papieren weggehaalt werden, met bedreigingen gelastende, om de manqueerende ten eersten te bezorgen.

Hier na quam een brief, geschreeven door Jan Hilgerson aan een der Directeuren van de Orange Societeit, Willem van den Bergh, in qualiteit als Secretaris van 't Genootschap van Wappenhandel te Ryswyk, ten zinspreuk voerende Vryheid is Bataafsche blyheid, met zwaare bedreigingen om de manqueerende papieren en het signet der Societeit; en inzonderheid om twee brieven eigenhandig (zoo hy meldde) geschreeven door zyne Doorluchtigste Hoogheid, den Heere Prince van Orange en Nas-

[p. 152]

sauw enz. enz. enz. dewelke in de Societeit zoude berustende zyn; als mede geweeren, scherpe patroonen, en handgranaaten, dewelke hy zeide te zyn geborgen aan het Hotel van zyne Exellentie den Heere d' Almeyda Envoye van Portugal, wel verstaande op de Buitenplaats Buitenlust te Ryswyk. Deeze origineele brief is overgegeeven aan wylen den Wel Edlen Gestrengen Heer Fiscaal 't Hoen; hebbende door gemelde en andere bedreigingen veele Prinsgezindden moeten vlugten, om onheilen te ontgaan: ook by het uitgaan van de gereformeerde Kerk, de Roomsgezindde Kerk ten gelyken tyd uitgaande, werden de Gereformeerden, die allen den Prins waaren toegedaan, door de Roomschen, die genoegzaam allen tegen waaren, bedreigt, bespot, en beschimpt; zeggende: dat zy nu haast van de Gereformeerde Kerk zouden gebruik maaken als haar toebehoorende, en, dat de gereformeerden bly zouden zyn, wanneer men hun vergundde, om in haare Kerk haar dienst te verrichtten, en wat dies meer is. De Prinsgezindden oplettende op alle het gemeldde van tyd tot tyd voorvallende, vonden goed, om voor eerst Geconstitueerden te verkiezen, om die geenen, die voor de oude Constitutie waaren te laaten tekenen; waar toe verkooren werden Willem van den Bergh, Willem Joris Capelle en Lucas Roelofs, welken ieder eene acte van qualificatie bekwaamen, en allen, die daar toe geneegen waaren, dezelve lieten tekenen; welker getal beliep op 160 persoonen, allen van de Gereformeerde Gemeinte, en vonden wyders goed om, op den 13 Juny 1787, eene oprechte Vaderlandsche Societeit op te rechten; waar toe zich aanboden, als Directeuren; Hendrik Roelofs, Willem van den Bergh; en Jacobus Oosterveen en tot Commissarissen Willem Joris Capelle; Lugas Roelofs; Cornelis Vonk; Hendrik Riem; Abraham Solleveld, en Gerrit Munts, allen w[e]lken gemelde Societeit, op een behoorlyk Reglement, in vier byzondere Classen, hebben opgericht zynde sterk 70 persoonen.

Edog werden genoodzaakt, by het aankomen van het vliegend of kruipend legertje hunne Societeit te sluiten, en werden gelyk booven gemeld is van hunne papieren voor een groot gedeelte berooft.’

Vervolgens by de hoogstgelukkige omwending.

‘Lucas Roelofs, zynde te vooren op de bedreiginge aan hem gedaan, van hem te zullen oppakken en gevangen neemen, geretireert in 's Hage, ziende hoe de geweeren der haagsche genootschappen werden opgehaalt, - verzocht eenige Hagenaars met hem naar Ryswyk te gaan, omme aldaar de geweeren insgelyks op te haalen, ten einde te verhoeden dat geene desperate dingen mogten werden gedaan, werdt van eenige gevolgt; waarby zich eenige weinige ingezetenen van Ryswyk voegden, en haalden de geweeren op (zonder de minste plundering) dezelve eerst brengende in de Societeit, en vervolgens in de groote Oprechte Vaderlandsche Societeit in den Haag. Des anderen daags 's morgens werden hun door den Tuin-

[p. 153]

man van Antony van den Kun het vaandel en twee trommen te huis gezonden; edog eene groote menigte Hagenaars kwaamen op Ryswyk, plunderden drie of vier huizen, en haalden het vaandel en de trommen weg; willende verders de roomsche kerk onder den voet haalen, het welk, met zeere groote moeite, door hem werdt belet, beneffens verdere voorgenomen plunderingen; gaande de gezegde menigte wyders naar Delf. Zyne exelentie den Heere Grave van Bentinck, Heere van Rhoon, enz. enz. zorgende, dat 'er geene meerdere onlusten zouden voorvallen, zond eenige vrywillige burgers, geleid door den Heer Guicherit, om wagt te helpen houden in de Societeit welke daar insgelyk wacht hield, en verdere plunderingen hebben belet, (uitgezondert, dat hier of daar, aan eenige weinige huizen wat glazen zyn ingeslagen) tot dat eene regelmatige Burger-schuttery, op approbatie van Hunne Edel Achtbaaren Heeren Schout Burgemeesteren en Scheepenen, van 's Hage, als Ambachtsheeren van Ryswyk is opgerecht, dewelke wyders alle combustie en overlast heeft geweert, en het Dorp in rust gehouden; zonder eenige hulp van noden te hebben.‘ -

Het blykt uit dit oprecht verhaal, 't geen de taal der zuivere waarheid is, hoe verre het reeds met de Republiek gekomen was. - De openbaare en heerschende Godsdienst door den Souverein aangenomen, scheen reeds deszelfs achtbaarheid te verliezen. - En 't was niet te verwonderen, dat onstaatkundige Roomsgezindden, die dagelyks de blyken zagen van de onderlinge verbintenissen van het Patriottismus met het Fransche Ryk zich vleiden, welhaast den Godsdienst van dat Ryk hier te Lande boven alle anderen te zien zegepraalen, en zich dus ook gerechtigt te zien tot het bekleden van ampten en voordeelige bedieningen, welke hoop een der sterkste dryfveeren was, waar door veele onkundigen tot buitenspoorigheden verleid zyn geworden. -

Wy kunnen niet nalaaten hier noch te zeggen dat reeds op den 16 Mey 1787 en volgende dagen 150 der aanzienlykste inwooners van dit Dorp hunne trouw voor het vaderland hadden doen blyken, door het tekenen der bekendde Acte, voor de oude en heilig bezwooren Staats-regeering, hebbende tot gecommitteerden benoemt, Willem van den Bergh; Willem Joris van Kapel; en Lucas Roelofs:

De eerste Tekenaars waaren:

De Wel Eerwaarde Heer Johan Brill, Predikant. De Wel Edele Heeren: P. Schade; P. Havart; Gysbert Karel van Hogendorp.

Verders alle de Schepens; de meeste Welgebooren Mannen, en Kerkendraaden.

De Copie van de gemeldde Acte is benevens die van de Hage, en meer andere plaatsen, door den Hoog Edelen Heere Graave van Bentinck aan den Raad Pensionaris ter hand gesteld geworden. -

Het schrikbaarend vliegend legertje der zoogenaamde patriotten, in de nabuurschap omzwervende, hebben dezelve, (zelfs met de allerzwaarste bedreigingen) deeze Acte trachten in handen te krygen; doch dit is hun mislukt, en dus is dezelve bewaart gebleeven. -

[p. 154]

Het waaren ondertusschen de braave ingezetenen van Ryswyk niet alleen, die, om dat zy hunne stem ten besten van het vaderland dorsten doen hooren, hun Dorp, door plundering, vreesden te zullen zien verwoesten; men leeze onder anderen het navolgende:’