|
| |
| |
| |
P.
| paaiement, o. klein geld, pasmunt. |
| pachometer, m. (pachometers), diktemeter, werktuig om de dikte van belegd spiegelglas te meten. |
| packet, v. en o. (packetten), klein pak. |
| pacificeeren, pacifiëeren, bw. gel., bevredigen, vrede maken, de rust herstellen, tot bedaren brengen. |
| pacificatie, v. (pacificatiën), bevrediging; (ned. gesch.) de pacificatie van Gent (in 1576). |
| pacotille, v. gmv. vrachtgoed, passagiersgoed; pak, pak en zak. |
| paco, v. dier waarvan de Alpaca-wol afkomstig is. |
| pactum, pact, o. (pacta), verdrag; familie-verbond; (ook) verbond met den booze. |
| paddan, m. bedrag van 1000 millioen ropijen (in Indië). |
| paddi, o. zekere oost-indische spijs. |
| padisjah, m. opperheer (eeretitel van den sultan). |
| paedagogie, v. zie pedagogie. |
| paean, o. (paeans), lofzang op Apollo; io paean! der Godheid lof! |
| pagaai, v. (pagaaien), (zeew.) roeiriem (der wilden). |
| pagadet, v. (pagadetten), soort duif. |
| page, pagina, v. (paginaas), bladzijde. |
| page, pagie, m. (pages), edelknaap, hofjonker. |
| pagineeren, bw. gel., bladzijden nommeren. |
| pagode, v. (pagoden), afgodstempel (in China, Japan en Hindostan); afgodsbeeld; zekere indische goudmunt. |
| pailletten, v. mv. loovertjes. |
| pair, m. (pairs), (oudt.) gelijke in geboorte en rang; lid van het engelsche Hoogerhuis; (vroeger) lid der eerste kamer in Frankrijk. |
| pairschap, o. gmv. hoedanigheid ‒, rang van pair. |
| pairesse, v. (pairessen), vrouw van eenen pair. |
| pajement, zie paaiement. |
| paladade, v. soort italiaansche zegelaarde. |
| paladijn, m. (paladijnen), ridder; vrouwenverdediger (uit de middeleeuwen). |
| palaeographie, v. gmv. kennis van de schrijfkunst en het schrift der ouden. |
| palaeologie, v. gmv. oudheidkunde. |
| palaeontographie, v. gmv. beschrijving en afbeelding der fossiele overblijfselen uit de voorwereldlijke schepping. |
| palaeontologie, v. gmv. leer der voorwereldlijke dieren en gewassen. |
| palaeophytographie, v. gmv. leer van de planten der voorwereld. |
| palaeophytologie, v. gmv. leer betreffende de fossiele overblijfselen van voorwereldlijke planten. |
| palagoniet, m. zeker gesteente (op IJsland en in Limburg). |
| |
| |
| palank, v. (palanken), verschansing (in Turkije). |
| palankijn, v. (palankijnen), draagstoel (in Azië). |
| palatine, v. (palatinen), pels-, halskraag, manteltje. |
| palatijn, m. paltsgraaf. |
| palatinaat, o. gmv. de Paltz; paltsgraafschap. |
| paleeren, bw. gel., opschikken, versieren. |
| paleo…, zie palaeo… |
| paletot, m. (paletots), korte overjas (met zakken op zijde). |
| Pali, v. heilige taal van den Ganges. |
| palikaar, m. (palikaren), nieuw-grieksch soldaat. |
| palingenesie, v. wedergeboorte. |
| palinodie, v. herhaling (van een refrein); (fig.) herroeping van eene lasterlijke aantijging. |
| palinuur, m. (palinuren), (dicht.) stuurman. |
| palissade, v. (palissaden), paalwerk. |
| palissadeeren, bw. gel., met paalwerk om- of afsluiten, omringen. |
| palissadeering, v. het palissadeeren; paalwerk. |
| palissander, palixander, o. gmv. zekere fijne houtsoort; purperhout. |
| paljas, m. (paljassen), hansworst, potsenmaker; clown. |
| palliatief, o. (palliatieven), verzachtend geneesmiddel; tijdel. hulp. |
| palliëeren, bw. gel., verzachten; vergoelijken, bemantelen. |
| pallium, o. (palliums), (r.k.) priestermantel. |
| palle, v. (pallen), zeker amerikaansch vaartuig. |
| palma, (palmaas), oost-indisch vaartuig. |
| palmachristi, v. kruisboom, wonderboom. |
| palmaciten, m. mv. versteende palmtronken. |
| palmatus, bn. (plant.) handvormig. |
| palpabel, bn. en bijw. (palpabeler, palpabelst), voel-, tastbaar (van bewijzen); zonneklaar. |
| palpitatie, v. (palpitatiën), hartklopping, pols-, aderslag. |
| palpiteeren, ow. gel., kloppen, jagen (van den pols of het hart) van angst of aandoening. |
| pampas, v. mv. grasvlakte, prairie (in Zuid-Amerika). |
| pamf(ph)let, o. (pamf(ph)letten), schotschrift; blauwboekje; (oudt.) vlugschrift. |
| pamphlettist, m. (pamphlettisten), schotschriftschrijver, lasteraar in geschriften. |
| pampera, v. (zeew.) snel opkomende wind op de zuid-amerikaansche kust. |
| panacea, v. mv. algemeene geneesmiddelen. |
| panache, v. (panachen), vederbos, helmbos. |
| pancarte, v. bordpapieren omslag; groote uitslaande lijst van artikelen. |
| panchrestum, o. (panchrestums), algemeen geneesmiddel. |
| pancratesie, o. alleenbezit, alleenmacht. |
| pancratium, o. werkt. tot verklaring v. krachtsinspanning. |
| pandekten, v. mv. verzameling van werken over het oud-romeinsche recht, wet van keizer Justinianus. |
| pandemisch, bn. algemeen (van ziekten). |
| pandoer, m. (pandoeren), hongaarsche voetsoldaat. |
| |
| |
| pandoeren, ow. gel., zeker kaartspel spelen; het pandoeren, dit kaartspel. |
| Pandora, v. (fab.) meisje dat naar den hemel werd gevoerd; naam eener planeet; de doos van Pandora, doos die alle kwalen en rampen bevatte, welke door Pandora tegen Jupiters bevel werd geopend. |
| panegyricus, m. panegyriek, v. (panegyrieken), lofrede, lofdicht. |
| panelle, v. gele ruwe suiker in schijfvormige stukken. |
| panharmonicon, o. (panharmonicons), zek. samengesteld blaasinstrument. |
| panhellenion, m. (panhellenions), opperste staatsraad in Nieuw-Griekenland. |
| paniek, v. gmv. algemeene angst; er heerschte heden eene paniek aan de beurs (inz. van een fondsenhandel), ieder zocht te verkoopen. |
| panisch, bn. vreeswekkend; panische schrik, algemeene doch ongegronde angst (inz. onder een vechtend leger). |
| pankong, v. (pankongen), chineesch vaartuig. |
| pankratisch, bn. zeer krachtig; een pankratisch (zeer sterk vergrootend) mikroskoop. |
| panorama, o. (panoramaas), algezicht, voorstelling (eener stad enz.) in eene ronde tent, in welker midden zich de beschouwer bevindt. |
| panslavismus, o. gmv. zucht of poging van alle slavonische volken (het noorden van Turkije, de Wallachijers, Serviërs, Dalmatiërs, Croaten, Zevenbergers enz. ) om zich tot ééne natie te vereenigen. |
| pansophie, v. gmv. Alwijsheid. |
| pantheïsmus, o. gmv. algeloof, geloof dat de wereld zelve God is. |
| pantheïst, m. (pantheïsten), aanhanger van het algeloof. |
| pantheon, o. (pantheons), tempel (aan alle goden te zamen gewijd); eeregebouw voor al de beroemde mannen van een land. |
| pantocratie, v. gmv. alleenheerschappij; het bestaan van één heerscher over allen. |
| pantograaf, m. (pantografen), teekenaap (zek. kunstmatig werkt.). |
| pantometer, m. (pantometers), hoekmeter (werktuig). |
| pantomime, v. gmv. gebarenspel (zonder woorden); ballet. |
| pantomimiek, v. gmv. gebarenkunde. |
| pantomimisch, bn. door gebaren aangeduid. |
| pantomimist, m. en v. (pantomimisten), gebarenspeler, …speelster. |
| pantophaag, bn. met alles zich voedende. |
| pantophaag, m. veelvraat. |
| panurgie, v. gmv. arglist. |
| paperassen, v. mv. oud papier, scheurpapier. |
| papier-màché, o. gmv. deeg, ineengewerkte papierstof tot doozen enz. |
| papier sans fin, o. doorloopend bewerkt papier zonder afscheiding van ramen (inz. tot behangsel dienende). |
| papillotte, v. (papillotten), meestal driehoekig papiertje tot het oprollen der haren; karbonnaden in papillotten (die, in papier gewikkeld, worden gebraden); maak van uw opstel papillotten, verscheur het (daar het niet deugt). |
| |
| |
| papillotteeren, bw. gel., in papillotten wikkelen; (fig.) overdreven ‒, bloemrijk spreken. |
| papiniaansche pot, m. (nat.) soort hermetisch gesloten pot (naar Papin, den uitvinder, aldus genoemd). |
| papyrographie, v. beschrijving van het papier. |
| papyrus, m. papierplant. |
| paraat, bn. en bijw. dadelijk, onmiddellijk; † parate executie, (recht.) voltrekking van een vonnis op staanden voet. |
| parabel, v. (parabels), gelijkenis. |
| parabool, v. (wisk.) kegelsnede, brandsnede. |
| parabolisch, bn. en bijw. bij wijze van gelijkenis; (wisk.) in de gedaante eener kegelsnede. |
| paraboloïde, v. parabolische kegel. |
| paraboliseeren, ow. gel., door gelijkenissen spreken (op de wijze der oosterlingen). |
| paracentisch, bn. ongelijkmiddelpuntig. |
| parachute, v. (parachutes), valscherm (bij luchtballen). |
| paracleet, m. (paracleten), rader, bemiddelaar in de wijsbegeerte. |
| parachromasia, v. kleurenbedrog. |
| parachronismus, m. (parachronismi), tijdfout, misslag in de tijdrekenkunde. |
| paradigma, o. (paradigmaas), voorbeeld, toonbeeld. |
| paradox, bn. (paradoxer, meest paradox), paradoxaal, (paradoxaler, paradoxaalst), wonderspreukig, gezocht, gedwongen. |
| paradoxale, v. (paradoxalen), wonderspreuk, strijdigheid, gedwongene wijsgeerige stelling. |
| paradoxalie, v. gmv. voorstelling van paradoxen. |
| paraffine, o. (scheik.) zekere wasachtige stof in houtteer. |
| parafoudre, m. (parafoudres), bliksemafleider. |
| paragraaf, v. (paragrafen), afdeeling van een geschrift (aangeduid door het teeken §). |
| paragrêle, m. (paragrêles), hagelafleider. |
| paralpomena, v. bijbelsche kronijkboeken. |
| parallax, v. (parallaxen), (sterr.) verschilzicht, verschillicht (in den waren en schijnbaren stand eener ster of een gesternte). |
| paralactisch, bn. tot de parallax behoorende. |
| paralatisch, bn. op de parallel betrekking hebbende. |
| parallel, v. (parallellen), evenwijdte, plaatsing of stand van twee lijnen of vlakken die overal op gelijken afstand van elkander zijn; (aardr.) berekening der graden ter noorder- of zuiderbreedte; (fig.) vergelijking; er is geen parallel te maken tusschen deze twee personen. |
| parallel, bn. en bijw. evenwijdig. |
| parallellepipedum, o. (meetk.) figuur van zes gelijkhoekige zijden. |
| parallelogram, o. (parallelogrammen), langwerpig vierkant of vierhoek. |
| paramat, o. zekere geweven stof. |
| paralogiseeren, bw. gel., valsche sluitredenen maken. |
| paralyseeren, bw. gel., verlammen, ontzenuwen. |
| paralysie, v. (paralysiën), verlamming; beroerte. |
| paralistisch, bn. lam, verlamd, eene beroerte nabij. |
| |
| |
| parameter, m. (parameters), (meetk.) constante of onveranderlijke grootheid tot vergelijking van andere dienende (b.v. de Ned. el in onze maten en gewichten). |
| paranoten, v. mv. braziliaansche kastanjes; kokeleko-noten. |
| paranymph, paranimf, m. (paranymphen, paranimfen), bruidgeleider, -jonker; speelnoot; candidaatsgeleider (bij eene promotie). |
| parapet, o. (parapetten), o. borstwering. |
| paraphe, v. (paraphen), naamtrek, krul. |
| parapheeren, bw. gel., van de handteekening voorzien, teekenen, merken met den naamtrek. |
| paraphrase, v. (paraphrasen), omschrijving, breede verklaring; (fig.) wijdloopigheid. |
| paraphraseeren, bw. gel., in het breede omschrijven. |
| paraphrast, m. (paraphrasten), omschrijver, kantteekenaar (van klassieke werken). |
| parapluie, v. (parapluien), regenscherm. |
| parasiet, m. (parasieten), pannelikker, smarotser; tafelvriend; woekerplant, insekt. |
| parasitisch, bn. woekerend (van planten of insekten). |
| parasol, m. (parasols), zonnescherm. |
| parastaten, m. mv. zijpilaren, zijkolommen. |
| paratonnerre, m. (paratonnerres), bliksemafleider. |
| paravent, m. (paravents), spaansche wand, windscherm. |
| parcimonie, v. gmv. knibbelarij, gierigheid, vrekkigheid. |
| parceel, o. (parceelen), gedeelte, deeltje; zie ook perceel. |
| pardon, o. gmv. vergiffenis, genade. |
| pardonnez, tw. vergeef mij! |
| pardonnabel, bn. vergeeflijk, verschoonbaar. |
| pardonneeren, bw. gel., vergeven, vergiffenis schenken. |
| pareggeeren, bw. gel., sluiten, vergelijken (rekeningen). |
| parementen, o. mv. belegsels; belegstukken; optooisels. |
| parentage, m. gmv. bloedverwantschap, familie. |
| parenteeren, ow. bw. gel., verwant zijn aan; eene lijkrede houden op. |
| parenthèse, parenthesis, v. tusschenzin; bij parenthèse, als inlassching, teksthaakjes, ( ). |
| pareeren, bw. gel., sieren, tooien, opsmukken; parade maken; vertoon maken, schitteren; (schermk.) afwenden, keeren. |
| parforce-jacht, v. (parforce-jachten), drijfjacht (met brakken). |
| parfum, m. (parfums), heerlijke geur; reukwerk. |
| parfumeeren, bw. gel., welriekend maken, geuren verspreiden. |
| parfumeriën, v. mv. reukwerken, welriekende waren. |
| parhelium, o. (sterr.) bijzon. |
| pari, al pari, van gelijke waarde, honderd ten honderd; de wissel staat pari, de koersen wegen elkander op; de fondsen staan op (al) pari (staan op 100 pct.); boven pari, onder of beneden pari. |
| pari, o. (paris), weddingschap. |
| pariëeren, bw. gel., wedden. |
| Parisch marmer, o. marmer van het eiland Paros. |
| paria, m. en v. (pariaas), uitgestootene, verworpeling (in Hindostan). |
| |
| |
| parisienne, v. gmv. volkslied te Parijs gezongen (na de Juli-omwenteling van 1830). |
| pariteit, v. gmv. (recht.) gelijkheid. |
| paries, v. wand. |
| parmant, bn. (parmanter, parmantst), prat, fiksch. |
| parochie, v. (parochiën), katholieke ‒, episkopale kerkgemeente; kerspel. |
| parochiaal, bn. tot eene parochie behoorende. |
| parochiaan, m. en v. (parochianen), bewoner ‒, bewoonster ‒, lid eener parochie. |
| paroniem, bn. stamverwant. |
| parool, o. (parolen), (oorl.) wachtwoord. |
| paroxysmus, m. hoogste spanning (van pijn, koorts enz.). |
| partageeren, bw. gel., deelen, verdeelen onder… |
| parterre, o. (parterres), bak, gelijkvloers (in schouwburg- of concertzalen); bloembed. |
| Parthenon, o. (Parthenons), tempel aan Minerva gewijd (op den burg van het oude Athene); (fig.) kunsttempel. |
| partiaal, bn. en bijw. partijdig; doelswijze; partiaalloten, soort oostenrijksche loten. |
| partialiteit, v. gmv. partijdigheid. |
| participant, m. en v. (participanten), deelhebber, deelnemer. |
| participatie, v. (participatiën), deelneming. |
| participeeren, ow. gel., deelnemen (aan), deelhebben (in). |
| partiëel, bn. en bijw. deelwijze, bij gedeelten. |
| partisan, m. (partisans), partijganger. |
| partitie, v. (partitiën), in ‒, verdeeling; (ook) partituur. |
| partituur, v. (partituren), volledig muziekwerk (eener opera enz.). |
| partner, partuur, m. (partners, partuurs), medespeler; naast (in het kaartspel); dansgenoot; medehandelaar. |
| parvenu, m. (parvenus), nieuweling, opkomeling (uit geringen stand tot aanzien of rijkdom). |
| pasigraphie, v. gmv. algemeen ‒, wereldschrift. |
| passage, v. (passages), over-, doorvaart; passage nemen, plaats bestellen (op een schip). |
| passage, plaats, volzin (in een werk). |
| passant, m (passants), doorreizende. |
| passato, bijw. verleden; den 3den passato (der vorige maand); anno passato, verleden jaar. |
| passe, v. (passen), (schermk.) uitval, gang. |
| passe-droit, m. verongelijking, het voorbijgaan (bij eene ambtsbegeving) van iemand die meer rechten had dan de benoemde. |
| paspartout, m. looper, hoofd-, horlogesleutel met verscheidene pijpjes. |
| passibel, bn. lijdelijk; onderhevig aan. |
| passibiliteit, o. gmv. lijdzaamheid; vatbaarheid voor. |
| passie, v. gmv. lijden (van Christus). |
| passie, v. (passies, passiën), drift, hartstocht; in passie (toorn) geraken. |
| passief, bn. (passiever, passiefst), lijdend, lijdelijk. |
| passief, o. (passiva), het verschuldigde, de uitschuld; het aktief en passief van eenen boedel. |
| |
| |
| pastel, o. (pastellen), verfdeeg; weede; gemeen teekenkrijt. |
| pastilles, v. mv. meelballetjes; reukballetjes, reukdopjes, reukkaarsen. |
| patacon, m. (patacons), kroondaalder (spaansche munt). |
| patas, v. (patassen), uitlegger, zeker klein vaartuig. |
| pataten, bataten, m. mv. zoete aardappelen. |
| patchouly, v. zekere sterk riekende kamferachtige stof. |
| pater, m. (paters), vader; (r.k.) priester, (titel); uit paters vaatje tappen, van den besten wijn schenken. |
| paterniteit, v. gmv. vaderschap. |
| paternoster, o. (paternosters), (r.k.) onze vader (gebed), rozenkrans; handboei. |
| paternosteren, bw. gel., de handboeien aanleggen. |
| pathetisch, bn. hoogdravend, treffend, roerend. |
| patholoog, m. (pathologen), ziektekundige. |
| pathologie, v. gmv. ziekteleer. |
| pathologisch, bn. tot de ziekteleer behoorende. |
| pathos, o. gmv. vuur, hoogdravendheid (van stijl). |
| patient, m. en v. (patienten), zieke, lijder, -es; ter dood veroordeelde. |
| patientie, v. gmv. geduld; zeker spel met houtjes. |
| patina, o. roest op bronzen voorwerpen, ‒ op munten enz.; kunstmatig verwekte roest. |
| patois, o. ongevormde volkstaal (aan enkele landstreken eigen). |
| patres, m. mv. vaderen; eeretitel der oud-romeinsche raadsheeren; ad patres gaan, overlijden. |
| patria, v. vaderland; pro patria, soort hollandsch papier. |
| patriarch, m. (patriarchen), aartsvader, stamheer; titel van het hoofd der christenen in Turkije, Griekenland enz. |
| patriarchaal, bn. en bijw. (patriarchaalder, patriarchaalst), aartsvaderlijk. |
| patriciër, m. (patriciërs), adellijk burger in het oude Rome; afstammeling van eenen raadsheer te Venetie; (fig.) aanzienlijke, groote. |
| patricisch, bn. en bijw. raadsheerlijk, adellijk; rijk. |
| patrimonium, o. (patrimoniums), vaderlijk erfdeel, aangeërfd goed; Patrimonium Petri, het pauselijk gebied. |
| patrimoniaal, bn. tot het vaderlijk erfgoed behoorende. |
| patriot, m. (patriotten), vaderlander; naam der voormalige tegenstanders van het huis van Oranje hier te lande. |
| patriotisch, bn. vaderlandschgezind. |
| patriotismus, o. gmv. vaderlandschgezindheid, burgerzin. |
| patrocinaat, o. gmv. ambt van schutsheer; beschutting, toezicht; behartiging der stoffelijke en zedelijke belangen van iemand; een patrocinaat uitoefenen, het patrocinaat aanemen over. |
| patrocinatie, v. gmv. bescherming. |
| patrocineeren, bw. gel., beschermen, hoeden. |
| patrouille, v. (patrouilles), ronde, dienstdoende wacht (door de stad, in eene vesting enz.). |
| patrouilleeren, ow. gel., door de stad trekken (van gewapenden). |
| pauperismus, o. gmv. armwezen; staat ‒, toestand der armen. |
| |
| |
| pavana, v. (pavanaas), oude spaansche dans. |
| pavaneeren (zich), ww. gel., pronken (als een pauw). |
| pavadette, v. (pavadetten), brievenduif, postduif; geleerde duif. |
| pax, vrede; pax vobiscum! vrede zij met u; pax intrantibus, vrede den binnentredenden. |
| peccadilje, v. (peccadiljen), kleine zonde. |
| peccavi, ik heb gezondigd. |
| pecceeren, ow. gel., zondigen. |
| pecco, v. zeer fijne en geurige chineesche theesoort. |
| pectine, pectose, v. (scheik.) zekere geleiachtige stoffen. |
| peculaat, o. gmv. geldverduistering. |
| pecunia, v. gmv. geld; penningen; vermogen. |
| pecuniair, pecuniëel, bn. geld betreffende; pecuniair (geldelijk) belang. |
| pedaal, o. (pedalen), voetklavier (van een orgel of piano). |
| pedagoog, m. (pedagogen), huisonderwijzer; leermeester, opvoeder. |
| pedagogiek, v. gmv. onderwijskunst. |
| pedagogisch, bn. en bijw. onderwijzend, leerend; naar de regels der onderwijskunst. |
| pedant, m. (pedanten), schoolvos, wijsneus, waanwijze. |
| pedantisch, bn. en bijw. waanwijs, ingebeeld, pralende met kennis. |
| pedanterie, schoolvosserij, waanwijsheid, pralerij met kennis. |
| pedel, m. (pedellen), bediende, bode (bij wetenschappelijke inrichtingen, colleges enz.). |
| pedestal, m. (pedestallen), voetstuk. |
| pederast, m. (pederasten), die zich aan onnatuurlijke drift overgeeft. |
| pederastie, v. gmv. onnatuurlijke drift, ‒ omgang, mannen-ontucht. |
| pedometer, m. (pedometers), schredenteller (werktuig). |
| Pegasus, m. (Pegasussen), (fab.) gevleugeld paard (der dichters); op zijnen Pegasus stijgen; zeker sterrebeeld; het groote paard. |
| peine, v. gmv. moeite; het is niet de peine waard. |
| pekari, o. soort stekelvarken. |
| pelaginen, m. mv. aanhangers van Pelagius (een geestelijke uit de 5e eeuw, loochenaar der erfzonde). |
| pelagoscoop, v. (pelagoscopen), zeedieptekijker (werktuig). |
| pelerine, v. (pelerinen), damesmanteltje. |
| pelopium, o. gmv. zeker metaal. |
| peloton, o. (pelotons), kluwen; rot, hoop (soldaten). |
| penaal, lijfstraffelijk; de penale wetten. |
| penaliteit, v. strafbepaling; lijfstraffelijkheid. |
| penaten, m. mv. (rom. gesch.) huisgoden; (fig.) eigen haard. |
| penchant, o. (penchants), neiging, lust; verslaafdheid (aan). |
| pendant, o. (pendants), tegenhanger, tegenstuk (van eene schilderij); (ook fig.). |
| pendule, v. (pendules, pendulen), slinger; staand horloge; slingeruurwerk. |
| penetrant, bn. (penetranter, penetrantst), doordringend; eene penetrante koude. |
| penetreeren, bw. gel., doordringen; in-, doorzien. |
| penibel, bn. (penibeler, penibelst), pijnlijk, moeielijk, smartelijk. |
| penitent, m. (penitenten), boeteling. |
| |
| |
| penitentie, v. (penitentiën), boete, straf; boetedoening; dit is eene harde penitentie. |
| penitentiarius, m. (penitentiariussen), boeterechter. |
| pennaal, m. (pennalen), groen, nieuwe aankomeling (onder de duitsche studenten). |
| penny, v. (pence), eng. stuiver; pennymagazijn, weekblaadje dat een penny kost. |
| pensief, bn. (pensiever, pensiefst), nadenkend, mijmerend. |
| pensum, o. (pensums), opgegeven taak (in eene school). |
| penta, vijfledig. |
| pentagoon, m. (meetk.) vijfhoek. |
| pentameter, m. (pentameters), vijfvoetig vers. |
| pentarchie, v. (pentarchiën), regeering ‒, oppermacht van vijf vorsten |
| pentateuchus, m. gmv. de vijf boeken van Mozes. |
| pentaura, m. zekere steen. |
| pente, v. (penten), zeker venetiaansch licht vaartuig. |
| penurie, v. groot gebrek aan; ellende, groote behoefte. |
| per, vz. door; percent, ten honderd; per fas et nefas, met ja en neen, bij alles wat heilig is; per couvert, onder omslag; per ami, met vriend (op een adres); per saldo, bij slot van rekening; per as, in een rij- of voertuig; per schip, te water; per post, met (door) de post. |
| perceel, o. (perceelen), stuk land; vast goed; gebouw, huis met erf. |
| percepteur, m. (percepteurs), ontvanger, inner (van belastingen). |
| perceptibel, bn. (perceptibeler, perceptibelst), bemerkbaar. |
| perceptie, v. (perceptiën), inning, ontvangst; heffing; (wijsb.) doorschouwing, waarneming (door het begrip); perceptiekosten, kosten aan het innen (van belastingen) verbonden. |
| percussie, v. (percussiën), slag, stoot; (gen.) aanklopping. |
| percuteeren, bw. gel., (gen.) aankloppen (tot onderzoek van de borst enz.). |
| perditie, v. (r.k.) verdoemenis, verderf. |
| peregrinatie, v. (peregrinatiën), omzwerving, omdoling. |
| peremptorisch, bn. kort, afdoend, beslissend. |
| perenneerend, bn. het geheele jaar doorblijvend, ‒ bestaande. |
| perelle, v. zeker grauwe kalkachtige aardsoort. |
| perfect, bn. en bijw. volmaakt, volkomen, geheel. |
| perfectie, v. gmv. volmaaktheid, volkomenheid; iets in de perfectie weten, kennen. |
| perfectibiliteit, v. gmv. volmaaktheid, vatbaarheid voor volmaking. |
| perfidie, v. trouweloosheid. |
| periculeus, bn. en bijw. gevaarlijk, hachelijk. |
| perihelium, o. (sterr.) zonsnabijheid. |
| perikel, o. gevaar; periculum in mora, gevaar door uitstel. |
| perimeter, m. (perimeters), (meetk.) omtrek eener kromlijnige figuur, som van al de zijden eener rechtlijnige figuur. |
| periode, v. (perioden), tijdruimte, tijdvak; volzin, zinsnede. |
| periodiciteit, v. gmv. regelmatige afwisseling, omloop ‒, terugkeer binnen bepaalde tijdruimten. |
| |
| |
| periodiek, bn. op zekere bepaalde tijden terugkeerende; een periodiek geschrift, maandwerk, weekblad, almanak enz.; de periodieke (periodische) winden, die op gezette tijden waaien; de periodieke aftreding, van bestuurders, regeeringspersonen enz. wier diensttijd op een bepaald tijdstip eindigt. |
| peripherie, v. (meetk.) cirkelomtrek. |
| periphrase, v. (periphrasen), omschrijving. |
| periptrica, v. leer der straalbreking of terugkaatsing aan de oppervlakte der lichamen. |
| peripherie, v. omtrek, omvang. |
| peripolygonus, bn. veelhoekig, veelvlakkig. |
| periscopisch, bn. periscopische glazen, hol-bolle lenzen. |
| peristyle, v. (peristylen), zuilengang, zuilenrij; voorportaal. |
| perm, v. (permen), klein turksch vaartuig. |
| permanent, bn. en bijw. voortdurend, aanhoudend; zich permanent verklaren, niet uiteengaan (inz. van lands-, gewestelijke ‒, of gemeente-vergaderingen). |
| permeabel, bn. doordringbaar (van stoffen die vocht doorlaten). |
| permis, o. verlof, geleibriefje; est-il permis? is het veroorloofd? |
| permissie, v. verlof, vergunning. |
| permitteeren, bw. gel., veroorloven, vergunnen, toestaan; permitteer! met uw verlof (als men iemand in de rede valt). |
| permutatie, v. om-, verplaatsing; de leer der permutatiën. |
| perpendiculair, bn. loodrecht, rechtstandig. |
| perpetuëel, bn. en bijw. altijddurend; levenslang; perpetuëelen, vroegere naam van zekere spaansche effecten. |
| perpetuum mobile, o. (werkt.) voorwerp met eeuwigdurende beweging; (fig.) het onmogelijke. |
| perplex, bn. en bijw. onthutst, verstomd. |
| perplexiteit, v. gmv. onthutstheid, verstomming. |
| perquisitie, v. (perquisitiën), gerechtelijk onderzoek. |
| persecutie, v. (persecutiën), vervolging (inz. om staatkunde en geloof). |
| persecuteeren, bw. gel., vervolgen. |
| Perseus, m. zeker sterrebeeld. |
| persevereeren, ow. gel., volharden; volhouden. |
| persienne, v. (persiennes), zonneblind. |
| persico, v. gmv. likeur uit perzikpitten. |
| persifflage, v. (persifflagen), overdreven lof op bespotting doelende; geveinsde lof. |
| persiffleeren, bw. gel., honende prijzen. |
| persisteeren, ow. gel., volhouden, staan op… |
| personaliteit, v. (personaliteiten), persoonlijkheid; iem. personaliteiten zeggen, iem. op den persoon af beleedigen. |
| personeel, bn. persoonlijk; personeele belasting, belasting welke van eene woning, een ambt enz. wordt geheven, hoofdgeld; (recht.) personeele crediteur, die geen onderpand voor zijne schuldvordering heeft. |
| personeel, o. personeele belasting, al de personen die eenen tooneeltroep, een orkest, een bureau enz. samenstellen; korps ambtenaren. |
| |
| |
| personificatie, v. (personificatiën), verpersoonlijking. |
| personnage, m. (personnages), personnaadje, m. (personnaadjen), persoon, schepsel, een rare personnage, een wonderlijk mensch; (toon.) medespelende; de hooge personnaadjes, de aanzienlijke personen. |
| perspectief, o. (perspectieven), vergezicht; leer der vergezichtskunde; een perspectiefschilder; een fraai perspectief; (fig.) toekomst. |
| perspicaciteit, v. gmv. scherpzinnigheid. |
| persuadeeren, bw. gel., overreden, overhalen. |
| persuasie, v. overreding. |
| pertinent, bn. tot de zaak behoorende, vast. |
| perturbatie, v. (perturbatiën), storing, stoornis, verwarring. |
| péruvienne, v. gmv. zekere gebloemde stof. |
| perversiteit, v. gmv. verdorvenheid. |
| peso, o. gewicht, last. |
| peso, bn. (kooph.) al peso, naar het gewicht; peso de plata, peso duro, zekere spaansche munt (= 1 piaster). |
| pessimist, m. (pessimisten), die alles en allen voor slecht houdt, die alles slecht inziet. |
| petarde, v. (petarden), (vuurw.) springbus; zwemmer. |
| petilleeren, ow. gel., vonkelen; knappen; de wijn petilleert in het glas; (fig.) blinken, schitteren; hij petilleert van geest, hij is vol geest. |
| petit-maître, m. pronker, saletjonkertje, windbuil. |
| petitie, v. (petitiën), verzoekschrift, rekwest. |
| petitionneeren, ow. gel., verzoekschriften indienen (inz. door velen tegelijk). |
| petitionneering, v. petitionnement, o. het indienen van verzoekschriften; petitio principii, (leerst.) bewijsgrond die zelf eerst bewezen dient te worden. |
| petreficatie, v. (petreficatiën), versteening; steenwording. |
| petrificatie, v. (petrificatiën), het doen versteenen. |
| petrificeeren, bw. gel., versteenen, in steen veranderen. |
| petrographie, v. gmv. beschrijving der steensoorten. |
| petrographisch, bn. petrographische kaarten, landkaarten waarop de bergsoorten en hare grenzen zijn aangewezen. |
| petroleum, o. petroleumolie, v. zekere steen- of bergolie. |
| petto, v. borst; (fig.) in petto houden, bewaren tot gelegener tijd, voor zich houden. |
| pewter, o. zeker gemengd metaal (tin, antimonium, bismuth en koper). |
| phaenomen, phaenomeen, o. (phaenomena), luchtverschijnsel; (fig.) wonder. |
| phaeoge(o)nie, v. gmv. het ontstaan of het voortbrengen van verschijnselen. |
| phaeogonologie, v. gmv. leer van het ontstaan der verschijnselen. |
| phaeographie, v. gmv. beschrijving der natuurverschijnselen. |
| phaeoscopie, v. gmv. waarneming ‒, onderzoek der verschijnselen. |
| |
| |
| Phaëton, m. naam van den zoon van Apollo; soort rijtuigje op twee wielen. |
| phalanstère, v. (phalanstères), algemeene volkswerkplaats; volkskeuken (als bij de Spartanen). |
| phalanx, phalanks, v. (phalanxen, phalanksen), ineengesloten linie, ‒ slagorde naar een eigenaardigen vorm. |
| phantascoop, v. (phantascopen), tooverlantaarn. |
| phantoma, v. schijnbeeld; (gen.) kunstmatig nagebootst lichaamsorgaan. |
| phantasie, (phantasiën), inbeelding, verbeelding; gril, kuur; soort muziekwerk; phantasiekleur, kleur die niet effen is. |
| phantaseeren, ow. gel., zich aan ijdele voorstellingen overgeven; allerlei grillen voeden; ijlen (in de koorts); (muz.) op een speeltuig improviseeren; naar de ingeving van het oogenblik spelen. |
| phantasmagorie, (phantasmagoriën), geestenverschijning; tooverij. |
| phantast, m. (phantasten), dweper, overdreven denker. |
| phantastisch, bn. dwepend; tooverachtig. |
| phantoom, o. (phantomen), spook, geestverschijning, droombeeld. |
| pharao, farao, naam der oud-egypt. koningen. Zie faro. |
| pharmaceut, m. (pharmaceuten), artsenijbereider, -kenner. |
| pharmaceutisch, bn. artsenijkunde. |
| pharmacie, v. kennis der geneesmiddelen en van hunne bereidingen. |
| pharmacon, o. geneesmiddel; tooverdrank; vergif. |
| pharmacopoea, v. handboek der artsenijbereiding; wat de artsenijkunde omvat; pharmacopoea pauperum, voorschrift betreffende de armen-apotheken (zooals de berekening van de prijzen der geneesmiddelen enz.). |
| pharus, m. vuurtoren, -baak. |
| phase, v. (phasen), lichtgestalte (der maan enz.); verandering; standpunt; de ziekte is een nieuwe phase ingetreden; (ook fig.). |
| Phebus, m. zonnegod; gezwollen stijl. |
| phenomeen, o. zie phaenomeen. |
| philantroop, m. en v. (philantropen), menschenminnaar, -vriend. |
| philantropie, v. gmv. menschlievendheid. |
| philantropisch, bn. menschlievend. |
| philharmonisch, bn. de toonkunst beminnende. |
| philhelleen, m. (philhellenen), griekenvriend. |
| philippica, v. (gesch.) redevoering door Demosthenes tegen Philippus van Macedonië uitgesproken; (fig.) straf- of boetrede tegen… |
| philister, m. (philisters), groen, niet-student. |
| philoloog, m. (philologen), taalvriend, -beoefenaar. |
| philologie, v. taalwetenschappen. |
| philomele, v. (philomelen), nachtegaal. |
| philosophie, v. wijsbegeerte |
| philosophisch, bn. wijsgeerig; philosophische wol (bij de oude scheikundigen) het langs den drogen weg verkregene zinkoxyde; philosophische teekens, (sterrew.) de Steenbok en de Waterman; philosophisch ei, (nat.) zeker toestel. |
| |
| |
| philtrum, o. (philtra), liefde-, minne-, tooverdrank. |
| phiool, v. (phiolen), buikvormig glas of fleschje. |
| phlegma, o. het verbrande; waterig vocht dat na de destillatie van geestrijke stoffen overblijft; het slijm. |
| phlegmatisch, bn. bedaard, kalm; het phlegmatisch temperament; (sterrew.) phlegmatische teekens, de Kreeft, de Schorpioen en de Visschen. |
| phlogoscoop, v. (phlogoscopen), werktuig dat den graad van hitte aanwijst; zekere rookverterende spaarkachel. |
| phoenix, m. zie feniks. |
| phonolith, m. (phonolithen), klinksteen. |
| phonometer, m. (phonometers), klankmeter (werktuig). |
| phonosophie, v. gmv. klankleer. |
| phonorgan, o. (phonorganen), zeker spreekwerktuig. |
| phorometer, m. (phorometers), draagkrachtmeter (werktuig). |
| phorometrie, v. gmv. wetenschap die den graad der beweging leert bepalen. |
| phoronomie, v. gmv. bewegingsleer, leer der beweging van vaste en vloeibare lichamen. |
| phosphorus, m. lichtstof, voorwerp dat in het duister licht geeft. |
| photadyl, o. zekere vloeibare brandstof. |
| photochromatisch, bn. photochromatische beelden, gekleurde lichtbeelden. |
| photogalvanographie, v. gmv. kunst om lichtbeelden langs den galvanoplastischen weg te kopiëeren. |
| photogeen, o. lichtstof. |
| photographie, v. (photographiën), lichtteekening, lichtbeeld; lichtteekenkunst (eene verbetering in de daguerréotypie). |
| photograaf, photograaph, m. (photografen), die photographiën maakt. |
| photografisch, bn. volgens de photographie; een photografisch portret; een photografisch album, album (in den vorm van een boek) bestemd om er photographische portretten in te bewaren. |
| photologie, v. leer van het licht. |
| photomagnetisme, o. magnetisme door de werking van het licht voortgebracht. |
| photometeoren, v. mv. lichtgevende luchtverschijnselen. |
| photometer, m. (photometers), lichtmeter (werktuig). |
| photoscoop, v. (photoscopen), lichtkijker, lichtmeter (werktuig). |
| photospheer, v. (photospheeren), lichthulsel om de zon, lichtkring. |
| phototechniek, v. gmv. verlichtingskunst. |
| phototypie, v. gmv. kunst om lichtbeelden te vervaardigen. |
| phrase, v. (phrasen, phrases), spreekwijs, volzin. |
| phraséologie, v. (phraséologiën), verzameling van spreekwijzen. |
| phrenologie, v. gmv. schedelleer, hersenleer. |
| phrenologisch, bn. volgens de hersenleer. |
| phrygische muts, v. (phrygische mutsen), roode muts (der vrijheid, der republikeinen). |
| phylacterion, m. (phylacterions), wachtpost; schutswacht. |
| phylliten, m. mv. versteende plantenbladeren; afdruksels van bladeren in steen. |
| |
| |
| physalith, m. (physalithen), blaassteen, soort topaas. |
| physalithen, m. mv. slakkenversteenselen. |
| physica, v. gmv. natuurleer, natuurkunde. |
| physicalisch, bn. tot de natuurleer behoorende. |
| physico-mathematisch, bn. de natuur- en de wiskunde tegelijk betreffende, natuurkundig met wiskunstige berekeningen. |
| physioautotypie, v. natuurzelfdruk. |
| physiocratie, v. natuurkracht. |
| physiogenie, physiogonie, v. geschiedenis der natuur, leer van het ontstaan der natuur. |
| physiognomie, v. (physiognomiën), gelaatstrekken; uiterlijk voorkomen van dier of plant. |
| physiognomie, physiognomiek, physionomie, v. gmv. gelaatkunde. |
| physiographie, v. (physiographiën), natuurbeschrijving. |
| physionomist, m. (physionomisten), gelaatkenner, gelaatkundige. |
| physiologie, v. gmv. natuurleer; leer van de verrichtingen der dieren en planten; (fig.) schets, beschrijving. |
| physiologisch, bn. natuurkundig, natuurlijk. |
| physionomie, v. gmv. leer ‒, kennis der natuurwetten. |
| physiothetica, v. gmv. de eigenlijke natuurleer. |
| physiophilosophie, v. gmv. wijsbegeerte der natuur. |
| physis, v. de natuur; schepping, voortbrenging. |
| physisch, bn. natuurlijk, zinnelijk, lichamelijk, dierlijk, uiterlijk. |
| phytobiblia, v. mv. versteende plantenbladeren; bladeren-afdruksels. |
| phytoglyphen, m. mv. steenen met planten-afdruksels. |
| phytognosie, v. plantenkennis. |
| phytographie, v. beschrijving der gewassen, beschrijvende plantenkunde. |
| phytolithen, m. mv. plantenversteenselen. |
| phytonectar, m. de zuiverste honig uit de plantenbloesems. |
| phytonomie, v. leer betreffende het plantenleven en zijne wetten; plantenbenoeming. |
| phytophaag, m. (phytophagen), plantenetend dier. |
| phytotherapie, v. plantenheelkunde. |
| phytotomie, v. praktische ontleedkunde der planten. |
| pi, v. het getal pi, dat aanduidt hoe groot de omtrek van den cirkel is, wanneer de middellijn gelijk aan 1 gesteld wordt. |
| piadet, v. (piadetten), turksche sloep. |
| piakiep, v. (piakiepen), groot oost-indisch rooversvaartuig. |
| piano, bn. en bijw. zacht. |
| piano, o. (pianos), piano forte, klavier. |
| pianino, v. opstaande piano. |
| pianist, m. pianiste, v. pianospeler, -speelster. |
| pic, pico, m. spits; hooge zeer spits toeloopende berg. |
| pic, el, (lengtemaat in het Oosten). |
| pickles, mv. in azijn ingemaakte en sterk gekruide plantenspijzen. |
| piëdestal, m. (piëdestallen), voetstuk. |
| pierrot, m. (pierrots), hansworst, clown in de balletten. |
| piëtist, m. (piëtisten), overdreven vrome. |
| |
| |
| piëtisterij, v. ijverige schijnvroomheid. |
| piëtismus, o. overdreven vroomheid, schijnvroomheid. |
| pieus, bn. godvruchtig, vroom; pieuse instellingen; eene pieuse gift. |
| pigment, o. gmv. kleursel, verfstof. |
| pikant, bn. en bijw. (pikanter, pikantst), scherp; eene pikante saus; (fig.) bits, vinnig; prikkelend; die geschiedenis is zeer pikant, zij prikkelt zeer de belangstelling. |
| pikanterie, v. (pikanteriën), bitsheid, scherpte (van toon); verholene vijandschap; iem. pikanteriën (gevoelige beleedigingen) zeggen. |
| piket, o. (piketten), wacht (soldaten); het brandpiket hebben, (bij de schutterij) aangewezen zijn (beurtelings) om bij het uitbarsten van brand op te komen ten einde de orde te handhaven; soort kaartspel. |
| piketten, ow. gel., piket spelen. |
| pikkedillen, v. mv. kleinigheden, kleine zonden (der jeugd). |
| pikol, o. handelsgewicht in Oost-Indië (= ruim 62 ned. pond). |
| pilaster, m. (pilasters), vierkante ‒, platte zuil, steunsel van eenen schoorsteenmantel. |
| piloot, m. (piloten), stuurman, loods. |
| pilotaris, m. (pilotarissen), havenmeester. |
| pinacotheek, v. (pinacotheken), groote (lands)kunstverzameling (inz. schilderijen). |
| pindus, m. gmv. zangberg. |
| pinkops, v. (wev.) overgebleven katoen dat niet verwerkt kan worden, poetskatoen. |
| pinnacidiën, mv. (meetk.) meetvizieren. |
| pinxit, (hij heeft het) geschilderd. |
| pipris, v. (piprissen), sloep van de negers. |
| piqué, o. soort katoenen stof; een piqué vestje. |
| piraat, m. (piraten), zeeroover. |
| piraterie, v. zeerooverij. |
| piramiede, pirimide, v. (piramieden, pirimiden), vier- of meerzijdig spits toeloopend gebouw met ééne gemeene basis; de piramieden van Egypte, de pirimiden van Egypte. |
| piramiedaal, bn. en bijw. als ‒, in den vorm eener piramiede. |
| pirouette, v. (pirouetten), draai, wending (in de dans- en rijkunst). |
| pirouetteeren, ow. gel., zwenken, draaisprongen maken. |
| piscicultuur, v. gmv. kunstmatige vischteelt. |
| piscine, v. (piscinen), vijver voor die teelt. |
| pisé, m. ineengestampte aarde (bouwstof voor de muren van huizen). |
| pistacie, pistachie, (pistaciën, pistachiën), v. pimpernoot. |
| piston, m. (pistons), zuiger; luchtklepje; cornet à piston, soort blaashoorn. |
| pittoresk, bn. en bijw. (pittoresker, pittoreskst), schilderachtig, treffend (voor het gezicht), fig., (ook voor het verstand). |
| pizzocato, bn. en bijw. (muz.) knippende, geknipt (met de vingers op de snaren). |
| placenta, v. (vroedk.) moederkoek, nageboorte. |
| |
| |
| placet, o. (placetten), verzoekschrift; koninklijk oktrooi; ordonnantie op een kerkelijk besluit; stoeltje zonder leuning, kruk; recht van placet, (r.k.) recht om de bisschoppelijke besluiten af te kondigen. |
| plafond, o. (plafonds), zoldering. |
| plafonneeren, bw. gel., eene zoldering kunstmatig evenen, ‒ met stukadoorsel beleggen. |
| plagiaat, o. (plagiaten), letterdieverij; gedachtenroof; (ook) menschenroof. |
| plagiarius, m. (plagiarii), letterdief; (ook) menschenroover. |
| plaid, v. (plaids), geruite wollen mantel der bergschotten; (oud fransche) gerechtszitting. |
| plainte, v. (plaintes), gerechtelijke aanklacht. |
| plait-il? wat belieft u? |
| plait-il, plaitie, v. heimelijk gemak. |
| planchet, o. (planchetten), platte balein in een rijglijfje. |
| planeeren, bw. gel., effenen, evenen, glad maken. |
| planetarium, o. (planetariums), planetenlijst; kunstmatige toestel die den loop der planeten aanwijst. |
| planetarisch, bn. ronddwalend; planetarische dieren, die op de laagste trappen van het dierlijk leven staan en wier uitwendige lichamen niet veel verschillen van delfstoffen. |
| planetoïden, v. mv. kleine planeten |
| planetolabium, o. werktuig tot het waarnemen der planeten. |
| planimetrie, v. gmv. vlaktemeetkunst. |
| planispheer, o. (planispheeren), of planiglobe, v. (planigloben), voorstelling der aarde of van den sterrenhemel op een vlak. |
| plastiek, v. gmv. aanschouwelijke kunst, kunst der edele vormen (b.v. beeldhouw-, tooneel-ook danskunst). |
| plastisch, bn. aanschouwelijk door vormen; de plastische kunsten. |
| plastographie, v. gmv. nagebootst schrift. |
| plateeren, bw. gel., (ook plaqueeren), vergulden, verzilveren, (met goud of zilverblad). |
| platina, v. gmv. wit goud; het fijnste metaal. |
| platineeren, bw. gel., met een laagje platina overdekken. |
| platitude, v. (platitudes), gemeenheid, laagheid. |
| plat-menage, v. (plat-menages), tafelstel (voor zout, peper enz.). |
| platonisch, bn. en bijw. (platonischer, meest platonisch), naar Plato, naar de leer van Plato; eene platonische liefde, liefde van ziel tot ziel; de platonische republiek, wijsgeerige inrichting van eenen Staat doch praktisch onbestaanbaar; platonisch zonnejaar, (sterr.) |
| plausibel, bn. en bijw. aannemelijk, schijnschoon; onder plausibele redenen. |
| plausibiliteit, v. (plausibiliteiten), aannemelijkheid; het schijnschoon. |
| plebejer, m. (plebejers), onadellijken (bij de Romeinen, in tegenstelling der Patriciërs); (fig.) burgerman. |
| plebejisch, bn. niet-adellijk, niet-patricisch; burgerlijk. |
| plebejismus, o. gemeen gedrag. |
| plebs, o. gmv. gemeene volksklasse, grauw. |
| pleet, met goud- of zilverplaatjes overtrokken metaal. |
| Pleïaden, v. mv. het zevengesternte, zekere sterregroep. |
| |
| |
| plenum, o. volle vergadering; in plenum, ten volle. |
| pleonasmus, o. woordovertolligheid; (als oude grijsaard, zwarte moor enz.). |
| pleonastisch, bn. en bijw. overtollig, -lijk (in woorden). |
| pleorama, o. (pleoramaas), scheepvaart-tafereel, oeverbeeld. |
| pleureuse, v. (pleureusen), rouw-opslag, -band; (oudt.) gehuurde klaagster bij lijkstaatsiën. |
| pleuris, pleuritis, v. (gen.) zijdewee, borstontsteking. |
| pliëeren, ow. gel., buigen, neigen (in den dans); (fig.) achteruit deinzen. |
| plombeeren, bw. gel., looden ‒, loodjes (merken) aanhangen; (tandm.) vullen (van holle kiezen) met lood of creosoot. |
| plongeeren, ow. gel., duiken, dompelen. |
| ployeeren, bw. ow. gel., buigen, vouwen. |
| pluche, v. gmv. wolfluweel. |
| pluchen, bn. van pluche. |
| pluralis, o. mv. meervoud. |
| pluraliteit, v. gmv. meerderheid, grootst getal. |
| plutocratie, v. gmv. geldheerschappij. |
| plutocranisch, bn. in het binnenste der aarde ontstaan en daaruit opgerezen. |
| plutocranist, m. (plutocranisten), voorstander der leer die de vorming der aarde aan het vuur toeschrijft. |
| pluviometer, m. (pluviometers), regenmeter (werktuig). |
| pneuma, v. geest, adem. |
| pneumatiek, v. leer der luchtbeweging; geestenleer. |
| pneumatisch, bn. tot de leer der luchtbeweging behoorende; de pneumatische pomp, luchtpomp. |
| pneumatologie, v. leer der lucht en der gassoorten. |
| pneumonie, v. longontsteking. |
| pocetta, v. (pocettas), (muz.) zakviooltje. |
| poco, bijw. (muz.) weinig. |
| poculum, m. (poculums), beker, bokaal. |
| poculeeren, ow. gel., bekeren, drinken. |
| podding, v. zie pudding. |
| poddingzak, m. (poddingzakken), (zeew.) zak met kabelgaren gevuld. |
| podometer, m. (podometers), schredenmeter (werktuig). |
| podestaat, m. (podestaten), machtbekleeder, landvoogd (oudt. in Friesland). |
| poenitet, o. (poenitets), boetedrank (bij maaltijden als straf opgelegd). |
| poëzy, poëzie, v. gmv. dichtkunst; gedichten. |
| point, o. (pointen), punt (in het biljart- of ander spel); point d’honneur, punt van eer, eergevoel. |
| pointeeren, bw. gel., aanteekenen, aanstippen; richten (kanonnen); vergelijken (boeken op kantoren); toonen; zetten, wagen (op eene kaart). |
| pointeeren, o. het plaatsen; richten (van geschut). |
| pointeur, m. (pointeurs), richter (van geschut); die op kaarten zet. |
| pointilleeren, bw. gel., bezetten; bestippen; beuzelen; op fijne wijze gispen. |
| |
| |
| pointilleus, bn. (pointilleuzer, pointilleust), licht geraakt; licht gevoelig (op het punt van eer). |
| pointuren, v. mv. (boekdr.) voorwerpen welke aan weerszijden der timpaan bij den weerdruk het vel houden. |
| polair, bn. de pool betreffende. |
| polarisatie, v. het mededeelen of aannemen der polariteit. |
| polariteit, v. (polariteiten), neiging van de magneet naar de pool. |
| polariseeren, bw. gel., naar de pool neigen of doen neigen. |
| polemiek, v. gmv. pennestrijd, twistgeschrijf. |
| polemiseeren, ow. gel., eenen pennestrijd voeren. |
| polemist, m. (polemisten), twistvoerder door eenen pennestrijd. |
| poliet, bn. (polieter, polietst), beleefd, wellevend. |
| polichinel, m. (polichinellen), hansworst, Jan Klaasen. |
| policie, v. zie politie. |
| polis, v. (polissen), verzekerbrief; akte van verzekering of assurantie. |
| politie, v. gmv. openbare orde; toezicht op de openbare orde, burgerlijke stadsbewaking; volkstucht, ambtenaren en beambten met dit toezicht belast. |
| politiek, v. gmv. staatkunde, staatswetenschap; (fig.) sluwheid, snedigheid. |
| politisch, bn. en bijw. staatkundig; listig, sluw, snedig; daarin heeft hij zeer politisch gehandeld. |
| politiseeren, ow. gel., over staats- en regeeringsbeleid redeneeren. |
| politoer, polituur, v. gladheid, glans; (fig.) fijnheid, beschaafdheid. |
| polliciteeren, bw. gel., beloven. |
| polonaise, v. (polonaisen), poolsche dans, damespels. |
| poltron, m. (poltrons), lafaard. |
| poltronnerie, v. gmv. lafhartigheid, blooheid, versaagdheid. |
| polutie, v. gmv. bevlekking, onwillekeurige zelfbevlekking. |
| polyandrie, v. gmv. veelmannerij. |
| polyanthisch, bn. bloemrijk. |
| polyarchie, polycratie, v. regeering van velen. |
| polybasiet, o. soort zilvererts. |
| polychronisch, bn. en bijw. langdurig, aanhoudend. |
| polyeder, o. veelvlak. |
| polyedrisch, bn. veelvlakkig, veelzijdig. |
| polygamie, v. veelwijverij. |
| polyglotte, v. (polyglotten), boek in polyglotte, (inz.) woordenboek van veel talen. |
| polygoon, m. (polygonen), veelhoek. |
| polygonaalgetallen, o. mv. zekere sommen van rekenkundige reeksen. |
| polygraphie, v. veelschrijverij; raadselschrift. |
| polyhistor, m. (polyhistors), veelweter. |
| polyopter, o. veelzichtig glas, vermenigvuldigingsglas. |
| polyp, poliep, m. (polypen, poliepen), (nat. gesch.) veelvoet, plantdier. |
| polyphaag, m. (polyphagen), veelvraat, veeleter. |
| polytechniek, v. leer der gezamenlijke kunsten, (inz.) der nijverheid en mechanische kunsten. |
| |
| |
| polytechnisch, bn. tot de polytechniek behoorende; de polytechnische school, school voor ambachten en kunsten; (te Parijs de krijgsschool). |
| polytheïsmus, o. gmv. veelgoderij, veelgodendom. |
| polytheïst, m. (polytheïsten), aanbidder van veel goden, heiden. |
| polytopisch, bn. polytopisch uurwerk, tijdwijzer die den tijd van verschillende plaatsen doet zien. |
| pomade, pommade, v. (pomaden, pommaden), haarzalf. |
| pomadeeren, bw. gel., met pomade insmeren (meest spottend). |
| pommerans, m. (pommeransen), knopje ‒, stooteinde aan den biljartstok |
| pommeransen, bw. gel., den (biljart-) bal met één stoot maken. |
| pomologie, v. gmv. vruchtenkunde. |
| pompier, m. (pompiers), brandgast, soldaat der brandweer. |
| pompona, v. vanilla van mindere soort. |
| ponctueel, bn. en bijw. stipt, stiptelijk, nauwkeurig. |
| ponceau, bn. hoogrood (kleur). |
| ponderabel, bn. weegbaar. |
| ponderabiliën, v. mv. weegbare lichamen. |
| ponderabiliteit, v. gmv. weegbaarheid. |
| pondereus, bn. wichtig, zwaar; (fig.) gewichtig, van belang. |
| pongo, n. (pongoos), soort aap. |
| ponny, v. zekere indische wisselmunt. |
| pons, zie punsch. |
| pons asinorum, m. gmv. (fig.) ezelsbrug. |
| pontifex, m. gmv. opperpriester. |
| pontificaal, bw. priesterlijk, pauselijk. |
| pontificaal, o. gmv. priestergewaad. |
| pontificaat, o. opperpriesterschap. |
| ponton, m. (pontons), bruggeschip, vlotbrug; de pontons, akelige scheepsgevangenissen waarin de engelschen de fransche krijgsgevangenen (onder Napoleon I) opsloten. |
| pontenier, m. (ponteniers), schipbruglegger. |
| popans, m. (popanssen), bullebak, vogelverschrikker. |
| pope, m. (popeen), priester der grieksch-katholieke kerk. |
| populair, bn. (populairer, populairst), volklievend, bemind bij of door het volk, een populair vorst; verstaanbaar voor het volk; populaire voordrachten. |
| populariseeren, bw. gel., op de hoogte der volksbegrippen brengen; zich populariseeren, zich bij het volk bemind ‒, zich voor het volk verstaanbaar maken. |
| populatie, v. (populatiën), bevolking. |
| populariteit, v. gmv. algemeene volksliefde (die men geniet); minzaamheid jegens het volk; verstaanbaarheid voor het volk. |
| populeus, bn. bevolkt, volkrijk. |
| poreus, bn. (poreuzer, poreust), vol poriën. |
| poreusheid, porositeit, v. gmv. een der eigenschappen van alle vaste lichamen. |
| poriën, v. mv. ijle doch onmerkbare ruimten tusschen de vaste deelen der lichamen; (ontl.) zweetgaten. |
| |
| |
| Porte, de Verhevene Porte, titel van den sultan van Turkije; de Ottomanische Porte, het turksche rijk, de regeering van Turkije. |
| porte-crayon, m. (porte-crayons), teekenpen. |
| porte-feuille, v. (porte-feuilles), brieventasch, tasch voor papieren en schrijfbehoeften; (fig.) ambt van minister; de porte-feuille van binnenlandsche zaken; de porte-feuille nederleggen; minister zonder porte-feuille (in Frankrijk). |
| porte-lettres, m. brievendrager, -hanger; zak, brieventasch, papier-koker. |
| porte-monnaie, v. (porte-monnaies), geldtaschje. |
| portée, o. omvang, strekking (van iets); belangrijkheid (eener zaak); drijfkracht; schotwijdte, bereik. |
| porter, m. gmv. soort sterk engelsch bier. |
| porteeren, ow. (alleen gebruikelijk in) geporteerd (voor iets of iem.) zijn, (iets of iem.) sterk genegen zijn. |
| portie, v. (porties, portiën), aandeel, toegekend part; zekere hoeveelheid (spijs); (fig.) pak slaag, verwijtingen. |
| pose, v. houding, stand (inz. schild. en beeldh.). |
| posé, bn. gezet, bedaard; een geposeerd man, een deftig ‒, bedaard man. |
| poseeren, ow. gel., zitten voor eenen schilder (om zich te laten portretteeren). |
| positie, v. (positiën), stelling; staat; toestand; standpunt; (rek.) eene valsche positie (om uit eene gefingeerde stelling tot de uitkomst te geraken); (dans- en schermk.) stand, houding. |
| positief, bn. vast, zeker; positief recht, het stellige recht (in tegenstelling der hypothese). |
| positief, m. (taalk.) stellende trap. |
| posito, bijw. aangenomen, gesteld (dat). |
| posituur, v. zie positie. |
| possessie, v. (possessiën), bezit, bezitting. |
| possibel, bn. mogelijk. |
| possibiliteit, v. mogelijkheid. |
| post, bn. na, later; postdata, na den dag; postdateeren, later dagteekenen; postscriptum, naschrift. |
| poste-restante, bijw. aan het postkantoor blijvende berusten (om afgehaald te worden). |
| posterieur, bn. later. |
| posterieur, o. achterste; a posteriori, van achteren, later, nader; (in tegenstelling van a priori, te voren). |
| postiljon, m. (postiljons), postrijder. |
| postponeeren, bw. gel., uitstellen, achteraan zetten. |
| postulaat, o. (postulaten), vordering (aan een bestuur), opgave van feiten. |
| postulant, m. en v. (postulanten), verzoeker, verzoekster. |
| postuleeren, bw. gel., aanzoeken; feiten opgeven. |
| postuur, o. gmv. gestalte, houding; zich in postuur zetten (tot aanval of verdediging); zij heeft eene fraaie postuur (leest). |
| potamographie, v. rivierbeschrijving. |
| |
| |
| potassium, o. zeker metaal. |
| potatoe, v. (potatoes), aardappel. |
| potentaat, m. (potentaten), mogendheid, gekroond hoofd. |
| potentie, v. macht, vermogen. |
| poterna, v. sluippoort. |
| potestaat, m. (potestaten), (oudt.) landvoogd van Friesland. |
| potoro, m. (potoroos), soort kanguro, zeker dier. |
| potpourri, o. (potpourris), mengelmoes, allegaartje; muziekstuk uit onderscheidene thema's samengesteld. |
| potto, m. (pottoos), zeker dier. |
| poule, v. gmv. potspel (in het biljart); zeker dansfiguur. |
| pourparler, o. gesprek, redekaveling; in pourparlers treden; pourparler houden. |
| poursuiveeren, bw. gel., vervolgen (in rechten). |
| pousseeren, bw. gel., drijven, dringen; bevorderen; men moet die zaak pousseeren (aanzetten); zich zelven pousseeren, zich eenen weg banen (tot rang, rijkdom enz.). |
| pover, bn. povertjes, bijw. armoedig, schraal; hij ziet er povertjes uit. |
| prae…, voor. De samenstellingen met prae zie men op pre. |
| practicabel, bn. (practicabeler, practicabelst), uitvoerbaar, bruikbaar, begaanbaar. |
| practicus, m. (practicussen, practici), ervaren oefenaar. |
| pragmatisch, bn. en bijw. werkdadig; algemeen nuttig; feitelijk; de geschiedenis pragmatisch (naar feiten en niet naar bespiegelingen) behandelen; eene pragmatische (of pragmatieke) sanctie; algemeen erkende en bekrachtigde verordening. |
| prairie, v. (prairiën), weide, uitgestrekte graswoestijn in Noord-Amerika. |
| praktijk, v. gmv. oefening, uitoefening; kalandizie; die doctor heeft eene groote praktijk (veel huizen welke hij bedient); men moet de theorie bij de praktijk voegen, de toepassing der regelen verstaan; hij heeft praktijk, overleg in alles wat hij doet. |
| praktijk, korte wijze van rekenen. |
| praktijk, v. (praktijken), list, slinkschheid; kwade praktijken, oneerlijke middelen; de praktijk, rechtskennis. |
| praktisch, bn. werkdadig. |
| praktiseeren, bw. ow. gel., uit-, bedenken; vinden; hoe heeft hij dat gepraktiseerd? oefenen; over iem. praktiseeren, hem als arts bedienen; deze advokaat praktiseert reeds jaren, oefent reeds lang zijn vak uit. |
| praktiseerend, bn. (in tegenstelling van rustend); een praktiseerend advokaat of doctor. |
| praktizijn, m. (praktizijns), rechtsoefenaar, procureur, zaakwaarnemer. |
| Prater, o. naam eener openbare wandelplaats te Weenen. |
| praxis, v. gmv. uitoefening der geneeskunde; praktijk. |
| pré, o. voorrecht, voorrang; een pré hebben. |
| préadamieten, m. mv. vóórwereldlingen (die vóór Adam zouden geleefd hebben). |
| prealabel, bn. voorafgaande; de prealabele kwestie, die vroeger behandeld is of moet worden. |
| |
| |
| preadvies, o. (preadviezen), voorafgaand uitgebracht gevoelen. |
| preambule, v. (preambules), voorafspraak, inleiding; omhaal (van woorden). |
| preambuleeren, ow. gel., eene voorafspraak houden. |
| prebende, v. (prebenden), kerkelijk inkomen (voor personen of gestichten). |
| precaire, bn. onzeker, kortstondig. |
| precautie, v. (precautiën), voorzorg. |
| precaveeren, bw. gel., (recht.) voorzien, voorbehoud nemen. |
| precedent, o. (precedenten), vroeger genomen besluit, vroegere maatregel; wij willen geen precedent scheppen, ons niet binden door een vroeger besluit. |
| precedentie, v. gmv. voorrang. |
| precedeeren, bw. gel., voorgaan, voorafgaan. |
| preceptor, m. (preceptoren), leeraar (inz. aan de gymnasiën). |
| preceptoraat, o. gmv. ambt van een leeraar. |
| precies, bn. en bijw. juist, nauwkeurig; precies ten vijf ure; gierig, nauwlettend; die man is wat precies. |
| precieus, bn. (precieuzer, precieust), kostbaar. |
| precipitaat, o. (precipitaten), (scheik.) neerploffing; bezinksel. |
| precipiteeren, bw. gel., neerploffen, doen bezinken. |
| preciseeren, bw. gel., bepaald ‒, nauwkeurig omschrijven. |
| preclusief, bn. afwijzend. |
| preconisatie, v. (preconisatiën), aanprijzing, lof; (r.k.) bevoegd-verklaring; pauselijke preconisatie. |
| preconiseeren, bw. gel., verheffen, loven; (r.k.) bevoegd verklaren (tot een kerkelijk ambt), bekrachtigen (de benoeming van bisschoppen enz.). |
| predestinatie, v. gmv. voorbeschikking; de leer der predestinatie. |
| predestineeren, bw. gel., (godg.) voorbeschikken. |
| predikaat, o. (predikaten), naam, titel, eigenschap aanduidend woord; het predikaat van baron. |
| predictie, v. (predictiën), voorspelling. |
| predilectie, v. (predilectiën), voorkeur, voorliefde tot; eene predilectie hebben voor. |
| predisponeeren, bw. gel., vooraf beschikken (over). |
| predispositie, v. gmv. (gen.) voorbeschiktheid (tot). |
| predominatie, v. gmv. overheersching. |
| preëminent, bn. uitstekend. |
| preëminentie, v. gmv. uitstekendheid, voortreffelijkheid. |
| preëxistentie, v. gmv. vooruit-bestaan. |
| prefekt, m. (prefekten), landvoogd; hoofd ‒, bestuurder van een departement (in Frankrijk). |
| prefektuur, v. (prefekturen), landvoogdij; ambt ‒, betrekking, (ook) paleis van den prefekt. |
| preferabel, bn. en bijw. verkieslijk (boven). |
| preferent, bn. preferabel; (recht.) voorafgaande; de preferente schulden (in eene failliete massa). |
| preferentie, v. (preferentiën), voorkeur, voorrang. |
| prefereeren, bw. gel., verkiezen (boven); de voorkeur geven (aan). |
| préjudice, v. gmv. (recht.) schade, nadeel; ter préjudice van. |
| |
| |
| préjudiceeren, préjugeeren, bw. gel., vooraf ‒, vooruit ‒, te vroeg beslissen. |
| préjudiciëeren, bw. gel., benadeelen. |
| prejugé, o. (prejugés), vooroordeel. |
| prelaat, o. (prelaten), priester (inz. van hoogen rang). |
| preleveeren, bw. gel., vooraf nemen, ‒ aftrekken van; (recht.) de som te preleveeren op of van. |
| preliminair, bn. inleidend, voorafgaand. |
| preliminariën, v. mv. voorloopig vastgestelde punten (van een verdrag). |
| prelude, v. gmv. (muz.) voorspel; (fig.) begin, aanvang. |
| preludeeren, ow. gel., (muz.) als inleiding iets spelen; (fig.) een begin maken (met). |
| premeditatie, v. (premeditatiën), voorafgaand overleg (altijd in kwaden zin); (recht.) moord met premeditatie, met geleider lage. |
| premediteerden, bw. gel., vooraf beramen, vooroverleggen; eene gepremediteerde misdaad. |
| premier, m. gmv. eerste; (fig.) eerste minister, hoofd van het kabinet (in Engeland). |
| premières, v. mv. (kaart.) de eerste trekken. |
| premissen, v. mv. (reden.) voorafgaande ‒, eerste stelling (eener sluitrede); voorafgaande bepalingen. |
| prenumerando, bijw. bij wijze. |
| prenumeratie, v. (prenumeratiën), vooruitbetaling. |
| prenumereeren, bw. gel., vooruit betalen. |
| préoccupatie, o. (préoccupatiën), zorg, afgetrokkenheid; (oorl.) voorafgaande bezetting (eener plaats). |
| préopineeren, bw. gel., vooraf ‒, het eerst zijn gevoelen uitbrengen. |
| préordinatie, v. voorbeschikking. |
| preparaat, o. (preparaten), (ontl. en apoth.) kunstmatig toebereid lichaamsdeel, ‒ middel. |
| preparandus, m. (preparandi), kandidaat (tot een examen). |
| preparatie, v. (preparatiën), voorbereiding. |
| prepareeren, bw. gel., voorbereiden. |
| preponderant, bn. overwegend, afdoende. |
| prepositie, v. (prepositiën), (taalk.) voorzetsel. |
| prerogatief, o. (prerogatieven), voorrecht; het prerogatief der kroon (van een regeerenden vorst). |
| presageeren, bw. gel., voorspellen. |
| prescribeeren, bw. ow. gel., (recht.) voor verjaard verklaren; verjaren; (ook) voorschrijven. |
| prescriptie, v. (prescriptiën), (recht.) verjaring; vervallenverklaring door verjaring; voorschrift. |
| presens, m. gmv. (taalk.) tegenwoordige tijd. |
| preservatie, v. gmv. voorbehoeding, bewaring. |
| preservatief, o. (preservatieven), voorbehoedmiddel. |
| preserveeren, bw. gel., behoeden, bewaren. |
| preses, president, m. (presesen, presidenten), voorzitter, opperste leider van een gemeentebestuur. |
| presideeren, ow. gel., voorzitten; leiden (eene vergadering). |
| |
| |
| presiden, v. mv. galeistraf, strafkoloniën van Spanje. |
| presidiaal, bn. tot het voorzitterschap behoorende. |
| presidium, o. gmv. voorzitterschap. |
| pressant, bn. (pressanter, pressantst), dringend, spoedeischend. |
| prestant, m. (muz.) hoofdpijp (van het orgel). |
| prestatie, v. (prestatiën), kwijting, afdoening; aflegging (van eenen eed). |
| presteeren, bw. gel., kwijten, verleenen, (diensten) doen; afleggen (eenen eed); wat heeft hij gepresteerd (gedaan, verricht)? |
| prestige, o. gmv. betoovering, toovermacht; hij is zijn prestige (zijnen ver klinkenden invloed) kwijt. |
| prestidigitateur, m. (prestidigitateurs), goochelaar. |
| prestimonie, v. (prestimoniën), inkomen van een kerkelijk ambt. |
| prestissimo, bijw. (muz.) zeer snel. |
| presto, bijw. (muz.) gezwind, snel. |
| presumabel, bn. vermoedelijk. |
| presumeeren, bw. gel., vermoeden, veronderstellen. |
| presum(p)tie, v. (presum(p)tiën), vermoeden; (recht.) verdenking; iem. op presum(p)tie vatten. |
| pretendent, m. (pretendenten), die aanspraak maakt op, vorderaar; eischer; een pretendent naar de kroon, (gesch.) de Pretendent (Jakob II van Engeland). |
| pretendeeren, bw. gel., vorderen, eischen, verlangen; beweren. |
| pretentie, v. (pretentiën), vordering, verlangen, voorgeven; (kooph.) schuldvordering; ik heb eene pretentie op hem van…; (fig.) ingebeeldheid, waan; welk eene pretentie! een man vol pretentie, vol eigenwaan. |
| preteeren, bw. gel., medegeven, ruimer worden; deze schoenen zullen nog wel preteeren; (fig.) geschikt zijn (tot); medegeven; het preteert niet; zich preteeren, ww. zich laten gebruiken; daartoe zal ik mij nimmer preteeren. |
| pretext, o. (pretexten), voorwendsel. |
| pretexteeren, voorgeven, voorwenden. |
| pretor, m. (pretors), (rom. gesch.) landvoogd, opperhoofd, opziener. |
| preuve, v. (preuves), bewijs. |
| prevalent, bn. den voorrang hebbende, overwegend. |
| prevaleeren, ow. gel., het overwicht hebben, den voorrang behouden; zijn gevoelen prevaleerde (dreef boven). |
| prevaricatie, v. (prevaricatiën), plichtschending; ontrouw (in een ambt). |
| prevenant, bn. en bijw. (prevenanter, prevenantst), vriendelijk, minzaam, voorkomend. |
| preveniëeren, bw. gel., voorkomen, beletten; onderrichten, verwittigen; waarschuwen. |
| preventie, v. (preventiën), beletsel, voorkoming; vooringenomenheid; vooroordeel. |
| preventief, bn. en bijw. voorkomend; vooloopig; iem. preventief gevangen zetten, op eene beschuldiging in hechtenis |
| |
| |
| nemen (in afwachting van de rechterlijke uitspraak); preventieve gevangenschap. |
| previsie, v. (previsiën), vooruitzicht, verwachting (van mogelijke gebeurtenissen). |
| prevôt, m. (prevôts), (schermk.) meester, hoofd. |
| prima, v. de hoogste klas, de eerste soort; eerste wissel (welken men trekt in tegenstelling van secunda en tertia, die van hetzelfde bedrag en voor dezelfde zaak moet betaald worden als de eerste verloren ging); prima donna, eerste ‒, voornaamste zangeres (in de opera), hoofdrol der vrouw; prima vista, (muz.) op het eerste gezicht, van het blad af (spelen of zingen); (kooph.) op zicht (van eenen wissel); prima volta, voor de eerste maal. |
| primair, bn. voornaam, eerste; de primaire, (eerste of ondeelbare) getallen; de primaire (oorspronkelijke of graniet) bergen; de primaire (lagere) scholen. |
| prime, v. (muz.) eerste grondtoon; (drukk.) schoondruk, (ook van platen); vroegste biduur. |
| primeeren, ow. gel., uitsteken, de eerste zijn. |
| primidi, m. (primidis), (gesch.) de eerste dag eener decade (week van 10 dagen in de eerste fransche omwenteling). |
| primitief, bn. en bijw. oorspronkelijk, eerst, vroegst. |
| primo, bijw. eerst, het eerste; pro primo, ten eerste; pro nobel, hoogadellijk, hoogedel. |
| primo, m. de eerste dag der maand. |
| primogenitus, m. eerstgeborene. |
| primogenituur, v. eerstgeboorte-recht. |
| principaal, m. (principalen), opperste, hoofdpersoon; patroon; meester; lastgever; de principaal van eenen makelaar, van eenen notaris. |
| principaal, bn. voornaamst, hoofdzakelijkst. |
| principe, o. (principes), grond, bron, beginsel; grondstelling. |
| principiëel, bn. en bijw. in ‒, als beginsel. |
| priori (à), bijw. te voren, van voren aan; vooraf. |
| prise, o. (prisen), snuifje; (oorl.) prijs. |
| priseeren, bw. gel., schatten, taxeeren. |
| priseur, m. (priseurs), schatter. |
| prisma, o. (prismas), glazen kantzuil die de zeven oorspronkelijke kleuren weerkaatst. |
| prismatisch, bn. kantig, tot het prisma behoorende. |
| prison, v. gmv. gevangenis. |
| privaat, o. (privaten), geheim gemak. |
| privaat, bn. geheim, afzonderlijk. |
| privaatles, v. (privaatlessen), les aan huis. |
| privatief, bn. uitsluitend, eigen. |
| privatum, bw. afzonderlijk. |
| privé, o. geheim, gemak; in privé, voor zich zelven, voor zijn eigen; privé-slaaf, slaaf die nog afzonderlijk in dienst is. |
| priveeren, bw. gel., berooven, ontnemen. |
| privilegie, o. (privilegiën), voorrecht; vrijheidsbrief. |
| privilegiëeren, bw. gel., bevoorrechten; de geprivilegiëerden, de bevoorrechten. |
| |
| |
| prix, m. prijs; prix fixe, vastgestelde prijs (waarop niet te dingen valt); à tout prix, tot iederen prijs, wat het ook koste. |
| pro, bijw. voor, voorwaarts; pro aris et focis, voor haardsteden en altaren; pro Deo, om Gods wil, om niet, gratis; pro patria, voor het vaderland, (ook) naam van eene soort (hollandsch) papier. |
| pro, o. het pro en contra hooren, hooren wat voor en wat tegen (iets of iem.) te zeggen is. |
| probaat, bn. en bw. (probater, probaatst), echt, beproefd, deugdelijk. |
| probabel, bn. waarschijnlijk. |
| probabiliteit, v. waarschijnlijkheid. |
| probatum est, het is beproefd, ‒ onfeilbaar bevonden. |
| probeeren, bw. gel., beproeven, onderzoeken. |
| probiteit, v. gmv. eerlijkheid, goede trouw. |
| probleem, o. (problemen), problema, o. (problemata), vraagstuk; raadsel. |
| problematisch, bn. twijfel-, raadselachtig. |
| procedeeren, ow. gel., handelen, te werk gaan; een geding voeren; pleiten. |
| procedure, v. (procedures), rechtsgeding, rechtsvervolging, pleithandel. |
| procent, bijw. ten honderd. |
| procent, o. (procenten), honderdste deel van eenig geheel. |
| proceriteit, v. gmv. slankheid, hooge wasdom. |
| proces, o. (processen), rechtsgeding; (gen.) voortgang eener ziekte. |
| proces-verbaal, o. (processen-verbaal), ambtelijk verslag ‒, akte van feiten en handelingen; een proces-verbaal opmaken, proces-verbaal maken tegen iemand, die zich aan eene overtreding van wetten heeft schuldig gemaakt en betrapt wordt. |
| processie, v. (processiën), (r.k.) plechtige omgang op hoogtijden. |
| proclamatie, v. (proclamatiën), afkondiging, bekendmaking; aflezing (der geboden bij den ondertrouw). |
| proclameeren, bw. gel., afkondigen, bekend maken; uitroepen; iemand proclameeren als, tot. |
| pro-consul, o. (pro-consuls), plaatsvervangend consul of landvoogd. |
| procreatie, v. teling, voortbrenging. |
| procreëren, bw. gel., telen, voortbrengen. |
| procuratie, v. (procuratiën), volmacht. |
| procureur, m. (procureurs), zaakbezorger; praktizijn. |
| prodigaliteit, v. gmv. verkwisting. |
| prodigieus, bn. verbazend, wonderbaar. |
| producent, m. (producenten), voortbrenger (in tegenstelling van consument, verbruiker). |
| produceeren, bw. gel., voortbrengen, telen; maken; overleveren; (recht.) stukken, getuigen produceeren. |
| product, produkt, o. (producten, produkten), voortbrengsel; vrucht; (rek.) uitkomst eener vermenigvuldiging. |
| productie, v. (productiën), voortbrenging; (recht.) overlegging. |
| productief, bn. (productiever, productiefst), voortbrengend, voordeelig, vruchtbaar. |
| productiviteit, v. werkingsvermogen, voortbrengende ‒, scheppende kracht, vruchtbaarheid. |
| |
| |
| profaan, bn. en bijw. (profaner, profaanst), oningewijd, ongewijd, onheilig. heiligschennend; niet-bijbelsch; de profane schrijvers. |
| profanatie, v. (profanatiën), heiligschennis, ontheiliging. |
| profaneeren, bw. gel., ontheiliging, ontwijden. |
| proficiat! tw. wel bekome het u! (bij het niezen). |
| profil, profiel, o. (profilen, profielen), beeld ‒, aangezicht aan eene zijde geteekend; half-aangezicht; (bouwk.) zijdebeeld, doorsnede, omtrekken van een gebouw (zooals het zich doorgesneden zou voordoen); in profil, half, in doorsnede. |
| profileeren, bw. gel., van ter zijde ‒, in doorsnede schetsen of teekenen. |
| profiteeren, bw. gel., voordeel trekken van, winst doen met (iets); vorderingen maken, goed leeren. |
| proflueeren, ow. gel., ontspruiten; ontspringen; voortvloeien (uit), |
| profundis (de), uit den treuren (bij lijkgezangen). |
| profusie, v. gmv. overvloed; overdaad. |
| prognosticon, o. teeken der toekomst, voorteeken, voorbode, voorspelling, kenteeken; soort weerglas. |
| prognostiek, v. gmv. kunst der voorbeduidsels. |
| programma, o. (programmaas, programmata); bericht, inhouds-opgave, aankondiging van hetgeen in het openbaar zal worden vertoond; (fig.) openbaring ‒, blootlegging van beginselen (van optredende ministers enz.). |
| progressen, v. mv. vorderingen, vooruitgang. |
| progressie, v. (progressies, progressiën), voortgang; (rek. en wisk.) reeks; eene arithmetische, wiskustige progressie. |
| progressief, bn. en bijw. trapsgewijs, toenemend. |
| progressist, m. (progressisten), voorstander ‒, aanhanger van den vooruitgang. |
| progressistisch, bn. de progressistische partij, de partij van den vooruitgang. |
| prohibeeren, bw. gel., verbieden (den invoer van goederen); (fig.) beletten. |
| prohibitie, v. (prohibitiën), verbod van invoer, wering. |
| prohibitief, bn. werend; prohibitief stelsel, verbodstelsel. |
| project, o. (projecten), ontwerp; (ook fig.). |
| projecteeren, bw. en ow. gel., ontwerpen; voornemens zijn; schieten (stralen, licht). |
| projectie, v. (projectiën), schets, kaartenteekening; uitstraling; worp, het werpen. |
| projectiel, o. (projectielen), werptuig (als kogels enz.); (ook) alles waarmede men werpt. |
| proletariaat, o. gmv. staat ‒, stand van daglooner, ‒ van ieder die van zijnen handenarbeid moet leven; werkende stand. |
| proletariën, proletariërs, m. mv. die tot het proletariaat behooren. |
| prolifiek, bn. vruchtdragend. |
| proloog, v. (prologen), voorafspraak, inleidingsrede, -vers; (toon.) voorspel. |
| |
| |
| prolongant, m. (prolonganten), geldschieter op effecten. |
| prolongatie, v. (prolongatiën), (hand.) termijnsverlenging, uitstel; effecten in prolongatie geven, ze in handen eens geldschieters laten (om ze later in te lossen). |
| prolongeeren, bw. gel., verlengen; (wiss.) den vervaltermijn verlengen. |
| promenade, v. (promenades), wandeling; wandelweg; (mil.) eene militaire promenade, een oefeningsmarsch. |
| promeneeren, ow. gel., wandelen; (fig.) om den tuin leiden. |
| promesse, v. (promessen), belofte; soort schuldbekentenis. |
| promotie, v. (promotiën), bevordering (in alle bet.); benoeming tot. |
| promoveeren, bw. en ow. gel., bevorderen, bevorderd zijn of worden (inz. tot akademische graden); wanneer zult gij promoveeren? (advokaat, doctor worden?). |
| prompt, bn. en bijw. (prompter, promptst), vaardig, snel; stipt, nauwkeurig. |
| promptitude, v. gmv. vaardigheid, snelheid. |
| promulgatie, v. (promulgatiën), afkondiging (eener wet). |
| promulgeeren, bw. gel., afkondigen, uitvaardigen (wetten, besluiten). |
| proneeren, bw. gel., opvijzelen, uitbazuinen. |
| proneur, m. (proneurs), zwetser, overdreven aanprijzer. |
| pronomen, o. (pronomina), (taalk.) voornaamwoord. |
| prononceeren, bw. gel., uitspreken; beslissen; sterk doen uitkomen; een geprononceerde tongval, die de woorden scherp doet klinken; geprononceerde trekken, die duidelijk een karakter, of de natie waartoe men behoort doen uitkomen. |
| prononciatie, pronunciatie, v. gmv. uitspraak eener taal. |
| propaedeutiek, v. voorbereidende kundigheden (tot eene wetenschap), voorbereidend onderwijs. |
| propaedeutisch, bn. voorbereidend; een propaedeutisch examen, examen dat de hoogere examina voorafgaat. |
| propaganda, v. gmv. raad ‒, vereeniging tot uitbreiding van het geloof; (ook) van alle andere meeningen of stelsels. eene propaganda organiseeren, zoodanige vereeniging tot stand brengen. |
| propagatie, v. gmv. voortplanting, uitbreiding. |
| propageeren, bw. gel., voortplanten, uitbreiden. |
| propensiteit, v. neiging, zucht (tot). |
| propeller-schroef, v. archimedische schroef (tot het voortstuwen van vaartuigen). |
| proper, bn. (properder, B. properer, properst), zindelijk, rein, net. |
| proponent, m. (proponenten), voorsteller; kandidaat tot eene predikantsplaats (bij de protestanten). |
| proponeeren, bw. gel., voorstellen. |
| proportie, v. (proportiën), evenredigheid; afmeting; dit is buiten alle proportie. |
| proportioneel, bn. in evenredigheid (met), in verhouding (tot); evenmatig. |
| proportioneeren, bw. gel., evenredig maken, in verhouding brengen (tot); (ook fig.) zijne krachten worden niet aan zijnen wil geproportioneerd. |
| |
| |
| propos (à), tw. zeg eens! ik denk er juist om! (ook) van pas. |
| propositie, v. (propositiën), voorstel, voorslag, aanbod; (redek.) hoofdstelling. |
| propriëteit, v. (propriëteiten), eigendom, eigendommelijkheid, eigenschap. |
| propulsie, v. het voortdrijven, voortstooten. |
| propyleen, v. mv. voorzaal, zuilengang (in het oude Athene). |
| prorector, m. (prorectores), plaatsvervangend rector. |
| prorogatie, v. (prorogatiën), prorogeeren, bw. gel., verdagen, verlengen, uitstellen; de bijeenkomst eener vergadering tot een lateren termijn opschorten; het parlement prorogeeren. |
| proscriptie, v. (proscriptiën), vogelvrijverklaring, verbanning. |
| prosecutie, v. (prosecutiën), vervolging. |
| proseliet, m. (proselieten), nieuwbekeerde (inz. in het geloof). |
| prosit! tw. wel bekome het u! |
| prosodie, v. (prosodiën), regels voor den klemtoon, ‒ de uitspraak enz.; toonmeting. |
| prosopographie, v. karakterschildering, persoonsbeschrijving. |
| prosopologie, v. gelaatkunde. |
| prospect, o. (prospecten), aan-, uitzicht; (teek.) planteekening, opstand. |
| prospectus, m. (prospectussen), voorloopig plan, bericht enz. van een uit te geven boekwerk, eener te vestigen inrichting enz. |
| prospereeren, ow. gel., vooruitkomen, slagen (in), geluk hebben in eene onderneming; bloeien. |
| prosperiteit, v. gmv. voorspoed, bloei. |
| prosterneeren (zich), ww. gel., zich plat op de aarde werpen. |
| prosternatie, prostratie, v. (prosternatiën, prostratiën), ter-aarde-werping, knieling. |
| prostitueeren (zich), ww. gel., zich der schande of der ontucht overgeven (van vrouwen); eene geprostitueerde, eene hoer; (fig.) zijnen naam, zich zelven prostitueeren, zich onteeren. |
| prostitutie, v. gmv. onteering, ontucht; zedeloosheid in den hoogsten graad; geilheid van vrouwen. |
| protecteur, m. protectrice, v. (protecteurs, protectrices), beschermer, beschermster. |
| protectie, v. (protectiën), bescherming. |
| protector, m. (protectoren), beschermer, beschermheer; (gesch.) rijksvoogd (als Cromwell van Engeland en Napoleon I van het Rijnverbond). |
| protectoraat, o. gmv. beschermheerschap. |
| protégé, m. (protégés), protégée, v. (protégées), beschermeling. |
| protegeeren, bw. gel., beschermen, begunstigen. |
| proteïne, v. (scheik.) zekere stof; proteïne (eiwitachtige) lichamen. |
| proterosaurus, m. zeker voorwereldlijk kruipend dier. |
| Proteus, m. (proteussen), (fab.) zekere hemelgeest; zeker kruipend dier; (fig.) zeer onbestendig ‒, veranderlijk mensch. |
| |
| |
| protocol, o. (protocollen), schriftelijk bericht (van iets dat verhandeld is); akte, voorschrift; akte van besluit op een staatkundig congres gevallen enz.; ten protocol brengen, een protocol opmaken van. |
| protocollig, bn. (fig.) weerbarstig, koppig, ongehoorzaam. |
| protographie, v. (protographiën), eerste teekening, planteekening. |
| prototype, v. (prototypen), eerst ‒, oorspronkelijk model. |
| prouveeren, bw. gel. bewijzen; pleiten; dit prouveert zijne (of voor zijne) onschuld. |
| Provençaal, m. (provençalen), bewoner van het oude Provence; (ook) minnezanger. |
| Provençaalsch, o. gmv. (oudt.) taal van het zuiden van Frankrijk. |
| Provençaalsch, bn. naar ‒, uit ‒, van Provence. |
| provenu, o. (provenus), opbrengst, bedrag. |
| proverbe, o. (proverbes), spreekwoord; klein tooneelstuk dat een spreekwoord ten titel of inhoud heeft. |
| proverbiaal, bn. spreekwoordelijk. |
| proviand, o. gmv. voorraad van levensmiddelen, teerkost. |
| proviandeeren, bw. gel., van levensmiddelen ‒, van mondvoorraad voorzien. |
| proviandeering, v. gmv. het proviandeeren. |
| provinciaal, bn. gewestelijk; provinciaal blad, verzameling van verordeningen, besluiten enz. |
| provinciaal, m. (provincialen), opzichter van een klooster; bestuurder eener onder-afdeeling der jezuïten. |
| provincialismus, o. (provincialismen), woord ‒, uitdrukking eener enkele provincie eigen; (ook) geest ‒, zin voor eene enkele provincie (ten nadeele van het algemeen belang). |
| provincie, v. (provinciën), gewest, landschap; de zeven provinciën, de Vereen. Nederlanden gedurende de republiek. |
| provisie, v. (provisiën), voorraad (mondbehoeften); loon (van makelaars, commissionairs enz.); bij provisie, voorshands, voorloopig. |
| provisioneel, bn. en bijw. voorloopig, bij voorraad. |
| provisor, m. (provisors), opziener; waarnemer; (apoth.) eerste bediende. |
| provisoraat, o. gmv. ambt van provisor. |
| provocatie, v. (provocatiën), terging; uitdaging; (recht.) hooger beroep. |
| provoceeren, bw. gel., tergen; uitdagen; in het leven roepen, aanleiding geven tot. |
| proximiteit, v. gmv. nabijheid. |
| prude, bn. preutsch, schijnzedig. |
| prude, v. (pruden), preutsche. |
| pruderie, v. (pruderiën), preutschheid. |
| prudentie, v. gmv. voorzichtigheid; (fig.) goeddunken, wijsheid, goed oordeel; dit is aan de prudentie van den rechter overgelaten. |
| psarolithen, m. mv. stersteenen, tot agaat verkiezelde varenstammen. |
| pseudo, bn. valsch; zoogenaamd. |
| |
| |
| pseudoniem, m. (pseudoniemen), die een valschen naam draagt en daaronder schrijft; valsche naam. |
| pseudorizon, m. valsche horizon (zeker werktuig tot gezichtsbedrog). |
| pseudoscoop, v. zeker werktuig dat alles wat men er door beschouwt verkeerd voorstelt. |
| psyche, v. ziel. |
| psyché, v. groote spiegel waarin men zich ten voeten uit kan zien. |
| psychisch, bn. de ziel betreffende. |
| psychologie, v. gmv. zielkunde, zieleleer. |
| psychologisch, bn. zielkundig. |
| psychomant, m. (psychomanten), geestenbezweerder. |
| psychrometer, m. (psychrometers), werktuig om de betrekkelijke hoeveelheid damp in de lucht te bepalen. |
| ptolomeïsch gestarnte, o. de 48 oude sterrebeelden die aan de oude Grieken bekend waren en door Claudius Ptolomeus beschreven zijn. |
| pu, v. chineesche lengtemaat (= een halve duitsche mijl). |
| puberteit, v. gmv. manbaarheid, huwbaarheid. |
| publicatie, v. (publicatiën), kennisgeving, openbare aankondiging (van wege de overheid). |
| publiceeren, bw. gel., bekend maken, afkondigen; in het licht geven. |
| publicist, m. (publicisten), (oudt.) leeraar in het staatsrecht; (thans) openbaar schrijver, dagblad-, brochurenschrijver. |
| publiciteit, v. gmv. openbaarheid; bekendheid; publiciteit aan iets geven, iets ruchtbaar maken. |
| publiek, bn. (publieker, publiekst), openbaar, bekend, ruchtbaar; de publieke opinie, openbare meening. |
| publiek, o. gmv. vergadering, verzameling, wereld, menschen; toeschouwers, toehoorders. |
| pud, o. (puds), russisch gewicht (= 40 amst. pond of 19,79 ned. pond). |
| pudding, m. (puddings), engelsch tafelgebak, pastei. |
| puddlen, o. het veranderen van het ruwe ijzer in smeedijzer. |
| pudiek, bn. en bijw. kuisch, eerbaar. |
| pueriel, bn. en bijw. kinderachtig. |
| pueriliteit, v. (pueriliteiten), kinderachtigheid. |
| pugilaat, o. (pugilaten), vuistgevecht. |
| pugilometer, m. (pugilometers), vuistkrachtmeter (werktuig). |
| puissant, bn. (puissanter, puissantst), machtig; hij is puissant (zeer) rijk. |
| pulsatie, v. (pulsatiën), het kloppen van den pols, van het hart; polsslag. |
| pulsimeter, m. (pulsimeters), polsmeter (werktuig). |
| punch, v. gmv. zekere drank (meest rum, suiker, citroen en water); punch maken (toebereiden). |
| Punch, hansworst (in Engeland); naam van een bekend humoristisch engelsch tijdschrift. |
| punctatie, v. (punctatiën), ontwerp, eerste opstel. |
| puncteeren, bw. gel., afpunten, stippen; de eerste punten (van een verdrag) opteekenen. |
| punctualiteit, v. gmv. stiptheid, nauwkeurigheid. |
| |
| |
| punctuatie, v. het zetten ‒, de wetenschap der zin- en scheiteekens (komma’s, punten, vraagteekens enz.). |
| punctuëel, bn. stipt, nauwkeurig. |
| punctum, o. gmv. punt, stip. |
| punctum! vz. gedaan! genoeg! |
| punctuur, v. (puncturen), (heelk.) steek, prik, aftapping (van waterzucht); (drukk.) stiftje. |
| pupil, m. en v. (pupillen), onmondige die eenen voogd heeft, pleegzoon, -dochter; (ontl.) oogappel. |
| purgans, purgatie, v. (purgatiën), (gen.) buikzuiverend middel. |
| purgeeren, bw. en ow. gel., zuiveren (den buik). |
| purgeerend, bn. buikzuiverend. |
| Purim, o. (Purims), een der herdenkingsfeesten van de Israëlieten, Hamansfeest, Lotenfeest. |
| purist, m. (puristen), overdreven taalzuiveraar. |
| puritein, m. (puriteinen), gestrenge protestant (der oud-engelsche hervormde, ‒ schotsche kerk); presbyteriaan (tegenstander der episkopaalsche kerk). |
| pusillaniem, bn. en bw. kinderachtig, onbeduidend. |
| pusillaniemiteit, v. gmv. kinderachtigheid, beuzelachtigheid. |
| putrefactie, v. verrotting. |
| putzen of butzenwerken, o. mv. ruimten of holten in kalkgesteenten. |
| puzzolane, v. alle delfstoffen die aan den invloed van het vuur zijn onderworpen geweest. |
| pycniet, m. (pycnieten), stangsteen, soort topaas. |
| pygmeën, m. mv. dwergen. |
| pyramide, v. zie piramide. |
| pyrheliometer, m. (pyrheliometers), toestel om de warmte te meten die jaarlijks door de zon afgegeven wordt. |
| pyriet, o. vuursteen, zwavelkies, zekere delfstof. |
| pyrobolie, v. vuurwerkerskunst. |
| pyrodynamica, pyrogenesis, v. het ontstaan ‒, de voortbrenging van het vuur. |
| pyro-electriciteit, v. electriciteit die door verwarming in het toermalijn wordt opgewekt. |
| pyroliëne, o. soort machine-smeer. |
| pyrologie, v. vuurtheorie. |
| pyrometer, m. (pyrometers), pyroskoop, v. (pyroskopen), hitte-, vuurmeter (werkt.). |
| pyrometrie, v. kunst om de warmte te meten. |
| pyrophaag, m. (pyrophagen), vuureter. |
| pyrophaan, m. (pyrophanen), opaal die door inzuiging van gesmolten was doorzichtig wordt. |
| pyrophoor, m. (pyrophoren), vuurdrager, zelfontbrander, (zekere aan de lucht ontvlammende zelfstandigheid). |
| pyroscaaph, v. (pyroscaphen), vuurschip, stoomboot. |
| pyrotechniek, v. vuurwerkerskunst. |
| pyrotelegraaph, m. werktuig om den afstand van een ontstanen brand te bepalen. |
| pyrotonoïde, v. papierolie. |
| pyrrhonismus, o. stelsel der pyrrhonisten of twijfelaars. |
| |
| |
| pythagorisch, bn. zwijgend; (rek.) de pythagorische tafel, soort tafel van vermenigvuldiging; (meetk.) het pythagorische problema (of van Pythagoras). |
| Pythia, v. gmv. priesteres van het orakel te Delphi. |
|
|
Auteursrechtelijk beschermd