Beknopt kunstwoordenboek

H.

habeas-corpus-acte, v. engelsche wet van 1679 (sedert ook elders ingevoerd), volgens welke iem. die in hechtenis genomen is, binnen 24 uren na zijne aanhouding voor den bevoegden rechter moet staan.

habilleeren, bw. gel., kleeden.

habile, habiel, bn. bekwaam, behendig; bevoegd.

habiliteit, v. gmv. bekwaamheid, behendigheid.

habiliteeren (zich), ww. gel., zich geschikt of bekwaam maken.

habitude, v. (habituden), gewoonte.

habitueel, bn. en bijw. gewoonlijk.

habitué, m. (habitués), gewoon bezoeker (in een koffiehuis, eenen schouwburg enz.).

haematine, v. bloedrood, kleurstof in het bloed.

haemodynamometer, m. (haemodynamometers), bloedskrachtmeter (werktuig).

haemorrhoïden, v. mv. aanbeien.

[p. 125]

haeresie, v. ketterij.

hallel, o. (hallels), hallelluja, o. (hallelujaas), lofzang.

hallo-gas, o. zeker draagbaar gas ter verlichting gebezigd, naar den uitvinder genoemd.

hallucinatie, v. (hallucinatiën), visioen.

halo, m. (haloos), luchtverschijnsel, gekleurde kring om de zon.

halochemie, v. gmv. de scheikunde en de geschiedenis der zouten.

halometer, halescoop, m. zoutmeter (werktuig).

halurgie, v. gmv. kennis der zoutwerken; leer van het zoutzieden.

Hansa, Hanse, v. zie Hanze.

Hanze, v. gmv. verbond, broederschap; (oudt.) handelsverbond der duitsche steden (waartoe ook nederlandsche behoorden).

hanzeatisch, bn. tot het Hanzeverbond behoorende.

haptisch, bn. haptische misleiding, misleiding van het gevoel of van den tastzin.

harangeeren, ow. gel., toespreken, eene redevoering houden (tot).

harasseeren, bw. gel., afmatten, vermoeien.

harceleeren, bw gel., bestoken, plagen.

harceeren, bw. gel., (teek., grav.) schaduwlijnen trekken.

harceering, v. (harceeringen), zulke lijnen.

hardlesse, v. gmv. stoutheid.

harmattan, m. zekere zeer heete oostenwind.

hausse, v. rijzing (der effecten enz.)

haute-volée, v. hooge ‒, verfijnde klasse, de adellijke huizen.

hazardspel, o. (hazardspelen), dobbelspel, kaartspel.

hazardeus, bn. (hazardeuzer, hazardeust) onzeker, gewaagd; hachelijk.

hebdomadair, bn. wekelijksch (van tijdschriften).

hebraïsmus, o. hebreeuwsche taalwending.

Hebreër, m. (Hebreërs), die tot het hebreeuwsche volk behoort.

hebreeuwsch, bn. tot de Hebreërs behoorende.

hebreeuwsch, o. de hebreeuwsche taal.

hecatombe, v. (oudh.) offer van 100 stieren, zoenoffer.

hectare, v. (hectares), zekere vlaktemaat, bunder (= 100 vierk. roeden).

hectisch, bn. teringachtig.

hectoliter, m. 1 ned. vat (= 100 kan); 1 ned. mud (= 100 kop).

hectogram, v. (hectogrammen), 1 ons (=100 wichtjes).

hectometer, m. (hectometers), 100 ned. ellen (= 10 roeden).

hedschira, hegria, v. gmv. vlucht (inz. van Mahomed); begin der mahomedaansche jaartelling.

hegemonie, v. gmv. heerschappij van een grooteren staat over kleinere.

Helicon, Helikon, m. (fab.) berg ‒, woonplaats der zanggodinnen.

heliocentrisch, bn. (sterr.) heliocentrische lengte, heliocentrische breedte.

heliochromie, v. de kunst om door de photographie de beelden der voorwerpen in hunne natuurlijke kleuren te verkrijgen.

[p. 126]

heliographie, v. gmv. zonnebeschrijving.

heliometer, m. (heliometers), helioscoop, (helioscopen), zeker toestel (om in de zon te zien), zonnekijker, -glas, donkerkleurig glaasje.

heliostaat, m. (heliostaten), werktuig om eenen zonnestraal gedurende eenigen tijd in eene standvastige richting te behouden.

heliotroop, v. (heliotropen), zeker werktuig; (ook) zonnebloem.

heller, m. (hellers), duitsch koperen muntje, penning (= één zestiende stuiver); het is geen heller (niets) waard.

hemispheer, v. (hemispheeren), halfrond (der aarde, des hemels).

hemistiche, v. (hemistiches, hemistichen), (dichtk.) halve alexandrijnsche regel (6 of 7 lettergrepen).

hemorrhoïden, v. (m.) zie haemorrhoïden.

heraldiek, v. gmv. wapenkunde.

heraut, m. (herauten), wapenkoning; heraut van wapenen.

herboriseeren, ow. gel., kruiden zoeken, ‒ zamelen.

herculisch, (herkulisch), bn. zeer sterk, krachtig (naar Hercules).

hereditair, bn. erfelijk.

heremiet, m. (heremieten), kluizenaar.

hermandad, v. gmv. broederschap; de heilige (santa) hermandad, de inkwisitie.

hermaphrodiet, m. en v. (hermaphrodieten), tweeslachtig mensch; half man en half vrouw (fabelachtig wezen).

hermeneutiek, v. gmv. bijbeluitlegkunde, exegese.

hermetisch, bn. luchtdicht; hermetisch sluiten; zoodanig sluiten dat er geen lucht bij kan.

hermitage, v. (hermitagen), kluis; kluizenaarshut; naam van zekeren franschen wijn; beroemd verblijf van J. J. Rousseau.

heroën, m. mv. (fab.) halfgoden.

heroïsch, heroïek, bn. en bijw. (heroïscher, meest heroïsch), heldhaftig; een heroïsch (doortastend) middel, een hevig geneesmiddel.

heroïsmus, o. gmv. heldhaftigheid, heldenmoed.

heronsbal, m. toestel om de drukking van saamgeperste lucht aan te toonen.

hesiteeren, ow. gel., aarzelen; wankelen.

Hesperus, v. gmv. a ondster.

hetarie, v. staatkundig verbond der Grieken tegen de Turken.

heterarchie, v. heerschappij van den vreemdeling over den inlander.

heteriën, v. mv. geheime samenkomsten.

heterodox, bn. kettersch, onrechtzinnig.

heterogeen, bn. ongelijksoortig, uit vreemde bestanddeelen samengesteld; (fig.) uiteenloopend; heterogene bestanddeelen.

heteroclitisch, bn. onecht, onregelmatig.

hetman, m. bevelhebber eener afdeeling kozakken.

heureka, gevonden.

heuristiek, v. gmv. vindingrijkheid; kunst van uitvinden.

hexaëdrum, m. teerling.

[p. 127]

hexameter, m. (dicht.) zesvoetig vers.

hibridisch, bn. vreemdsoortig, basterd…; een hibridisch woord, samengesteld uit woorden van verschillende talen; als bad-kuur, lucht-ballon, receptie-zaal, galavoorstelling enz.

hidalgo, m (hidalgoos), spaansch edelman van minderen rang.

hierarchie, v. orde van in rang afdalende waardigheid-bekleeders, (inz.) in de geestelijkheid en de krijgsdienst.

hieroglyphen, v. mv. beeldschrift der oude Egyptenaren.

hieroglyphisch, bn. als beeldschrift; (fig.) onduidelijk geschreven.

hilariteit, v. gmv. gelach, algemeene vroolijkheid.

hildebrandismus, o. regeeringsstelsel der pausen sedert Hildebrand (Gregorius VII).

hippocratisch, bn. hippocratisch aangezicht, gelaat eens stervenden (volgens de kenteekenen door Hippocrates aangegeven).

hippocrene, v. gmv. (fabell.) hengstenbron, dichterbron.

hippogryph, m. gevleugeld paard, (ook) Pegasus.

hippokras, m. zekere zoete drank.

hippopotamus, m. rivier-, nijlpaard.

hippuriten-mulksteen, m. zekere steensoort.

hippuurzuur, o. (scheik.) paardenpiszuur (stikstofhoudend zuur in de urine).

histiologie, v. gmv. leer van de weefsels in het lichaam van mensch en dier.

hobo, m. (hoboën), (muz.) zeker blaasinstrument.

hoboïst, m. (hoboïsten), hoboblazer.

hocus-pocus, v. goochelarij, goochelkunst, goocheltoer.

hodometer, m. (hodometers), toestel tot het bepalen van den weg dien men heeft afgelegd.

homoeopathie, v. geneeswijze door hetgeen de kwaal zelve verwekt; het homoeopathische stelsel (door dr. Hahnemann uitgevonden).

homogeen, bn. één van stelsel, van aard; één in denkwijze; een homogeen ministerie.

homogeniteit, homogeneïteit, v. overeenstemming.

homoloog, bn. overeenstemmend, eensdenkend.

homologatie, v. bekrachtiging, goedkeuring.

homologeeren, bw. gel., bekrachtigen, goedkeuren; (recht.) een accoord van schuldeischers goedkeuren.

homoniem, bn. gelijknamig, gelijkluidend (doch verschillend van beteekenis; als dog en doch, digt en dicht enz.).

homographie, v. de kunst om handschriften in allen deele nauwkeurig na te maken.

homotonisch, bn. (muz.) gelijktoonend; aanhoudend v. toon.

honi of honni, honi soit qui mal y pense, schande over hem die er kwaad van denkt (kenspreuk van het eng. wapen en van de ridderorde van den Kousenband).

honnet, bn. en bijw. beleefd, fatsoenlijk; het is een zeer honnet mensch; hij heeft mij honnet behandeld.

honneur, v. (honneurs), eer; de honneurs waarnemen, de plichtplegingen verrichten, de eer des huizes ophouden (bij een

[p. 128]

bezoek); (ook) zekere hooge kaarten in het spel; (kooph.) honneurdagen, respijtdagen.

honorabel, bn. en bijw. eervol; deftig; dit is zeer honorabel; een honorabel gedrag.

honorair, bn. eere…; honorairlid, eerelid; een honorair ambt, een eere- (onbezoldigd) ambt.

honorarium, o. (honoraria) bezoldiging, loon; welk honorarium is daaraan verbonden?

honoreeren, bw. gel., eeren, vereeren; eenen wissel honoreeren, van zijne handteekening voorzien, accepteeren.

honoris causa, eershalve; hij is honoris causa tot doctor in de letteren benoemd, zonder examen.

honteus, bn. en bijw. beschaamd, verlegen; (ook) schandelijk; de honteuse (huiszittende) armen.

hora, v. uur; hora est, het is tijd; horae, mv. de bidstonden (in kloosters).

horen, v. mv. (fab.) uren, zongeleidsters.

horreur, v. (horreurs), ijselijkheid, afschrik; hij of zij is mij een horreur.

horribel, bn. en bijw. (horribeler, horribelst), ijselijk, gruwelijk.

hors d’oeuvre, o. gmv. iets overtolligs, bijwerk.

horticultuur, m. gmv. tuinbouw.

hortologie, v. gmv. tuinkunst.

hortoloog, m. (hortologen), tuin-, plantenkenner.

hortulanus, m. (hortulani), tuinopziener.

hospodar, m. (hospodars), titel der vorsten (landv.) van Moldavië en Wallachije.

hostie, v. (hostiën), (r.k.) gewijde ouwel, avondmaalsbrood; de hostie toedienen.

hostile, hostiel, bn. en bijw. (hostieler, hostielst), vijandig, op vijandige ‒, oorlogzuchtige wijze.

hostiliteit, v. (hostiliteiten) vijandigheid; vijandelijkheid.

hôtel, o. (hôtels), heerenhuis; voornaam gebouw; groot logement.

houri, v. (houris), paradijsnimf, -maagd (van Mahomed).

huissier, m. (huissiers), deurwaarder.

humaan, bn. (humaner, humaanst), menschlievend, inschikkelijk, gemoedelijk, beschaafd.

humaniora, v. mv. voorafgaande studie (tot de hoogere wetenschappen).

humaniseeren, bw. gel., tot (zedelijk) mensch maken, veredelen, beschaven.

humaniteit, v. gmv. menschelijkheid; menschdom.

humecteeren, bw. gel., bevochtigen.

humeur, o. (humeuren), luim; karakter; die man heeft een ongelukkig humeur.

humiditeit, v. gmv. vochtigheid.

humiliëeren, bw. gel., vernederen, verlagen.

humiliant, bn. vernederend.

humiliatie, v. (humiliatiën), vernedering.

humor, m. gmv. vocht, nat; (fig.) zinrijkheid (onder eenvoudige woorden); geestige ‒, zinrijke stijl.

humorist, m. (humoristen), zinrijk schrijver (vol luim en satire).

[p. 129]

humoristisch, bn. geestig.

humus, m. gmv. goede teelgrond; teel-, tuinaarde.

Hyaden, mv. het Regengesternte, eene groep sterren.

hybride, m. (hybriden), bastaardvrucht, bastaardplant.

hydatiden, mv. blaaswormen.

hydra, v. (hydraas), waterslang; (fig.) monster.

hydraat, o. (scheik.) verbinding van water met eene basis of een zuur.

hydraulica, v. gmv. wetenschap die de vloeistoffen beschouwt in den toestand van evenwicht en beweging.

hydraulisch, bn. hydraulische kalk, hydraulische cement, hydraulische tras, metselspecie die onder water hard wordt; hydraulische pers, waterpers (waarmede eene verbazende drukking kan teweeg gebracht worden); hydraulische ram, waterram.

hydrocyanzuur, o. (scheik.) blauwzuur.

hydrodynamica, v. leer van de beweging der vochten.

hydroëlectrisch, bn. hydroëlectrische stroom.

hydroëlectriseermachine, v. stoom-electriseermachine.

hydrogenium, o. waterstof.

hydrogeologie, v. leer van de vorming der oppervlakte van de aarde door den invloed van het water.

hydrographie, v. waterbeschrijving; (aardr.) kennis van het water op de oppervlakte der aarde.

hydrologie, v. beschrijving der (inz. mineraal-) wateren.

hydromechanisch, bn. hydromechanische pers, waterpers.

hydrometeoren, o. mv. waterige luchtverhevelingen.

hydrometer, m. (hydrometers), vochtweger (werktuig).

hydrooxygeengas, o. mengsel van waterstof en zuurstof.

hydropathie, hydrotherapie, v. watergeneeskunde, geneeswijze hoofdzakelijk door de behandeling met koud water.

hydrophaan, o. wereldoog, zekere kiezelsteensoort.

hydrophobie, v. watervrees.

hydrostatica, v. leer van het evenwicht der vloeistoffen.

hydrostatisch, bn. hydrostatische balans; hydrostatische pers.

hyetometer, m. (hyetometers), regenmeter (werktuig).

hygiène, v. gezondheidsleer.

hygiënisch, bn. hygiënische maatregelen (in het belang van den openbaren gezondheidstoestand).

hygrometer, m. (hygrometers), hygroscoop, (hygroscopen), vochtigheidsmeter (toestel).

hylologie, v. leer der stof; leer betreffende de chemische bestanddeelen der lichamen.

hyperbool, m. (hyperbolen), (wisk.) kegeldoorsnede.

hyperion, m. (oudt.) bijnaam van de zon.

hypochondrie, v. zwaarmoedigheid.

hypothenusa, v. (hypothenusaën), (meetk.) schuine zijde in den rechthoekigen driehoek.

hypothese, v. (hypothesen), als waarheid aangenomen stelling.

hypsometrie, v. hoogtemeting.