Lelu! Lelu! Het lied der vervreemding

[p. 585]

Orale verzen 13

Eén ding moet gezegd worden. De volkskultuur is niet altijd verheffend geweest. Vooral in het opzicht van seksualiteit en daarin is met name de behandeling van vrouwen zonder meer vuil. Toch moet ik bekennen dat ik er van alles aan moet doen om de neiging te onderdrukken de - laten we 't netjes houden - erotisch geladen verzen zoveel mogelijk buiten het grote, hoogdravende en heilige huis der ‘powesie’ te houden. Dit zou oneerlijk zijn. Desastreus als houding t.o.v. de volkskultuur. Het schuinse hoort erbij! Als het maar niet platvloers gaat worden. Maar... (en dat is de vraag) wie bepaalt dat? En vanuit welke visie?

Een nogal pittig gegeven is dat van de vrouw en de reinheid van haar lichaam, haar vrouwelijke delen, haar poentje. (Dus geen pola, want dat is grof.)

Over menstruatietabu's e.d. zullen we het hier absoluut niet hebben. Wel over het feit dat een heuse dame haar ‘voeten’ ofwel ‘middenvoet’ goed moet wassen, elke ochtend vroeg, nog voordat de man opstaat natuurlijk. Veel beruchte meiden hadden hun roemrucht te danken aan het feit dat zij... genoeg!

Onderstaand lied is een stadskreoolse versie van het orale. Dat wil zeggen dat het geen ‘klassieke negerpowesie’ is, maar dat het wel een aantal kenmerken ervan heeft, als zijnde een produkt van stadskreolen.

Dan a mèit pesà!
Dan kondre kaba!
Fisi drai! Dagu drai!
Kati drai bere!
Granmandjari sut' en kanu!

[p. 586]

 

Woi!, mi ofsiri, woi!

 

Woi, mi ofsiri, mi blank'ofsiri!

 

Woi, mi ofsiri-korporari!

 

Woi, mi majoro-ofsiri de!

 

Alasani drai bere!

Fu: JEJE DISI, 1980

En toen kwam Juffrouw Stinkrok langs...
De vissen keerden zich dood op hun rug!
De honden, zij staken vier poot in de lucht!
De katten met dooie pootjes, schier-pook!
Bij het paleis van de goeverneur
sloeg men alarm met kanonschoten!
't Is wee & ach, en ach & wee!
Om die Stinkrok, jeminee!
De opzichter, hij blank-officier!
De korporaal, 't kolonieblank!
Zij allen schreeuwden het van wanhoop uit
om Stinkroks tussendijse hoerenstank!

Uit: KARAKTER'S KRACHTEN, 1980

Kommentaar: de vele uitroeptekens getuigen ook al van een ander taalgevoel. Daarmee wordt verwezen naar het praten van Surinamers. Als het goed is, lacht men zó luid, spreekt men zó heftig, met alle mogelijke gebaren en mimiek erbij, dat iemand al gauw de indruk krijgt dat er een enorme ruzie aan de gang is. Ook dat hoort bij ‘dat andere’, ik bedoel, bij die geheel andere wereld.

Bij dat andere taalgebruik, met name authentieke (‘ouwer-

[p. 587]

wetse’) Sranan-zinnen, heb je heel vaak het woord maar aan het begin van een zin, ja zelfs van een betoog.

Iemand zegt tegen een ander: ‘Ma' jere no?’

In het Surinaams-Nederlands krijg je gegarandeerd ook het echte zinnetje: ‘Ma' luister no?’

Een doorsnee Nederlander zou zeggen: ‘Hoor 'ns...!’ Waarom dat tegenstellende ‘maar’ aan het begin? Is het omdat men onbewust de tegenstelling denken/spreken wil aangeven? Of wordt maar gebruikt in een andere funktie of een andere betekenis? Je ziet dan maar staan, maar voor het taalgevoel van die ander betekent die maar op die plaats en. (Of nou in het zinnetje: luister nou 'ns even... ma jere djaso...) Ook wordt de maar niet helemaal uitgesproken en klinkt deze als ma'.

Een prachtig geval van ‘opponerend’ taalgebruik, dus taal waaruit iets tegenstellends blijkt, is het volgende.

We hebben het al zo vaak over de spiegelstruktuur gehad. Wat zien we? In Suriname Folklore staat een verhaal waarin er figuren optreden uit het dodenrijk. En wat doet de volksliteratuur met dergelijke figuren (jorka's)? Ze spreken omgekeerd! Djumbi's spreken spiegeltaal! Hun zinnen lopen voor het gehoor van achter naar voren!

Wanneer een djumbi zegt: ken ej keerb ki, dan bedoelt hij: ik breek je nek!

Letterlijk dus spiegeltaal uit het spiegelbestaan dat het hiernamaals vormt!